inesa kirakosyan

Վազաշենը

Երկար էի մտածում, թե ինչպես նկարագրեմ, որ ընկալվի նույնքան «տիեզերական», ինչպիսին իրականում է: Շատերը անգամ չեն էլ լսել Վազաշենի մասին փոքրիկ և մայրաքաղաքից բավականին հեռու գտնվելու պատճառով: Ծնված օրվանից ի վեր ապրել և մեծացել եմ Վազաշենում: Հիմա մտածում եմ՝ եթե հնարավորություն լիներ ընտրելու ծննդավայրս, հաստատ գյուղը կընտրեի ու հենց Վազաշենը: Հիմա դա առավել քան կարևորում եմ, քանզի գիտակցում եմ, որ շատ շուտով անհրաժեշտություն է լինելու որոշակի ժամանակով հեռանալ հայրենի գյուղից, տնից ուսում ստանալու նպատակով: Շատ ու շատ պատճառներ կան գյուղը սիրելու համար: Ես հատկապես գարնանային Վազաշենն եմ սիրում. իմ կարծիքով՝ տարվա ամենահեքիաթային ժամանակաշրջանն է: Մաքուր օդը, ծառն ու ծաղիկը, թռչունների ծլվլոցը (որը, ի դեպ, ամենաշատն եմ սիրում), ջինջ երկինքը, ավելի ու ավելի են ձգում ու ստիպում, որ հիվանդագին սիրով սիրես: Բառերով չի ստացվի նկարագրել այն յուրահատուկ զգացողությունը, որ ունեմ: Վազաշենի գիշերներն էլ եմ շատ սիրում, երևի կասեք՝ ի՞նչն է առանձնահատուկ գիշերվա մեջ, երբ ամենը քնած է ու շուրջբոլորը մթություն: Աչքերդ մի պահ մեքենայաբար փակում ես, լսում «գիշերային» թռչունների ծլվլոցը, հեռվից լսվող գետի շառաչյունը, մեղմ քամին, որ թեթև տարուբերում է տերևները… Այս ամենը միասին այնքան ներդաշնակ են, որ մի տեսակ արտասովոր խաղաղություն են բերում հոգուդ: Թվում է, թե ամեն ինչ ուրիշ է, նույնիսկ մայրամուտները (ոչ մի վերջալույս լուսանկարելը բաց չեմ թողել, որքան էլ զբաղված կամ հոգնած եմ եղել, վերցրել եմ տեսախցիկն ու վազել երկրորդ հարկ` ֆիքսելու արևի՝ հորիզոնից անհետանալը): Այսքան յուրահատկություններով հանդերձ, ցավոք, Վազաշենում հաճախ չես լսի մարդկային աշխուժության ձայներ: Բնակչությունը քչանում է, ինչի պատճառը մի շարք խնդիրների առկայությունն է, որոնցից կառանձնացնեմ գործազրկությունն ու ադրբեջանական սահմանից եկող կրակոցները: Մոռացա նշել՝ Վազաշենը սահմանապահ գյուղ է:

Եվ գյուղիս հանդեպ տածած սիրո շնորհիվ է, որ ուզում եմ անել հնարավորը` աջակցելու, զարգացնելու այն, չէ՞ որ դա յուրաքանչյուրիս պարտքն է: Դրա համար էլ արդեն երկար ժամանակ է, ինչ նվիրաբար կամավորությամբ եմ զբաղվում և փորձում անել ամեն բան, որ ճանաչեն Վազաշենը: Շատ քաղաքաբնակներ գյուղը ասոցացնում են հետամնացության հետ՝ գյուղում միայն պատկերացնելով բառաչող անասուններ՝ չհասկանալով, որ իրենց պատկերացրած սև ու սպիտակը գյուղը չէ: Այսպիսի պատկերացումներով մարդկանց կողքին, սակայն կան նաև շատ ու շատ մարդիկ, ովքեր նույնքան ինքնատիպ են տեսնում գյուղը, ինչպես իրականում է: Անչափ շնորհակալ եմ իրենց, որ հասկանում ու գնահատում են: Դեռ ձեզ կպատմեմ Վազաշենի գեղատեսիլ վայրերի, մշակութային կոթողների մասին, որ պլանավորեք, թե արձակուրդները որտեղ եք անցկացնելու: Ասածս ինչ է` սիրեք ձեր հայրենիքը, ձեր գյուղը, քաղաքը, այն տարբերվում է մյուսներից` անկրկնելի լինելով: Հպարտացեք ձեր «տիեզերքով»:

Հայի արարող ձեռքը

Ազգային նախշերի, տիկնիկների, գորգերի, տարազների, մրգերի մեջ ամփոփվում է ժողովրդի մտածողությունը: Հենց այդ սիրով էլ ստեղծվում է ցանկացած աշխատանք:

Տիկնիկները հայկական տոների կարևոր մաս են կազմել: Դրանք պատրաստելու համար օգտագործում են տարբեր նյութեր՝ փայտ, մորթի, կավ: Ասում են՝ տիկնիկները օժտված են չարը խափանող և հաջողություն բերող ուժով:

Մարդիկ դրանց տվել են տարբեր անուններ՝ Վասիլ, Նուրին, Ակլատիզ, Ասիլ-Բասիլ:

Նուրին համարվում է ծաղկազարդի խորհրդանիշ, որից երաշտի ժամանակ անձրև էին խնդրում: Նուրին սկսում է արտասվել, ու հողը թրջվում է: Նուրիի շապիկը նկարազարդ է, գոտին կարված է ծիածանագույն թելերից: Գլխին ունի ծաղկեպսակ:

Գորգերը եղել են ազգային նկարագիր տվող մշակութային արժեք: Հատուկ զարդանախշեր ունեցող գորգերը կախվում էին պատից: Զարդանախշերի մեջ թաքնված է հիշողություն և շատ հաճախ մարդկանց փոխարեն նախշերն են պատմում: Հայկական գորգերի ամենատարածված տեսակը վիաշապագորգն է: Դրանք ներկվում են որդան կարմիրով: Հայերը հավատում էին, որ եթե տանը վիշապագորգ ունեն, ուրեմն պաշտպանված են չար ուժից:

Հայն այսօր էլ ստեղծում և արարում է նորը՝ պահելով իր ազգային դիմագիծը: Նրա արարող ձեռքը կարելի է տեսնել ամենուր:

Laura Yesayan

Այն, ինչ մերն է

Երբևէ մտածե՞լ ես ապրել Ֆրանսիայում և ամեն օր տեսնել Էյֆելյան աշտարակը, կամ ապրել Անգլիայում և տեսնել Բիգ Բենը: Իհարկե, մտածել ես: Եթե ոչ թվարկածս երկրներում, ապա մի ինչ-որ «զարգացած» երկրում հաստատ պատկերացրել ես քեզ, հարազատս: Բայց երբեք չես մտածել, չէ՞, մնալ քո երկրում ու հիանալ քո հրապարակի «Բիգ Բենով»:

-Միշտ ուրիշինը լավն ա,- ասում է մաման:

Ու հա, հիմա եմ հասկանում էս տողերի իմաստը: Ոչ թե իրենցը լինելու մեջ որևէ յուրահատուկ բան կա, այլ պարզապես մենք մեր ունեցածը չգնահատող ժողովուրդ ենք: Մեր աչքը միշտ ուրիշների ունեցածի վրա է, մենք միշտ դժգոհ ենք մեր մազերից, մեր աշխատավարձից, մեր կյանքից:

-Իսկ ի՞նչ ենք անում մենք յուրաքանչյուր ծանր պահի…

-Ճիշտ է։ Լքում ենք մեր հայրենիքը ու գնում ենք ուրիշի հայրենիք:

-Ինչո՞ւ։

-Որովհետև ուրիշինը լավն ա։

Հետո հասկանում ենք, որ օտարի հողը հող չէ, ջուրը ջուր չէ, վերջապես, մերը չէ: Բայց ուշ է լինում: Մենք օտարանում ենք մեր ունեցածից, մեր կապը կորչում է, ու մենք դառնում ենք անծանոթ մեր երկրի համար:

Այս ընդհանրացված մտքերը իրականում շատ խորը ենթատեքստ ունեն՝ ուղղված մարդկային փոխհարաբերություններին:

Նույն ցիկլը լինում է մարդկային փոխհարաբերությունների մեջ: Մենք հավանում ենք տվյալ մարդուն, նրա մեջ փնտրում ու գտնում ենք մեզ, բայց հետո հայտնվում է մեկ ուրիշը ու «մեր»-ի իմաստը փոխվում ու արժեզրկվում է:

Մենք մեր ունեցածը չգնահատող ժողովուրդ ենք, շատի հետևից շատ ենք վազում, դրա համար եղած քիչն էլ չի մնում: Մենք մեր երկրի մեջ պատնեշներ ենք կագնեցնում, գյուղ-քաղաք տարբերակում ենք մտցնում, մենք բաժանում ենք «մերը»՝ արժեզրկելով էս բառի իմաստը:

Մենք այդպես էլ գնահատել չենք սովորելու, մեր զգացմունքների դարակները միշտ խառնված են լինելու, մեր մտքերը միշտ անկանոն են լինելու, մենք անընդհատ մեզնից մի մասնիկ տալու ենք «մեր» մարդկանց ու սպառնվենք, իսկ նրանք «մերը» փոխարինելու են «ուրիշով» ու հեռանան:

95713653_10222585374447313_3919376507658567680_o

Տնից հեռու

Երբ աչքերս փակում եմ ու մի պահ պատկերացնում Շրի Լանկայի փողոցները, Նոր Գվինեայի բնությունը, Հնդկաստանի համեղ ուտելիքները, մարդակեր ցեղերին, նրանց վարքն ու բարքը, ակամա մտքումս մի անուն է պտտվում՝ Վարդան Սարգսյան՝ ամենաանվախ, ամենաէկզոտիկ ճանապարհորդ-հաղորդավարը: Նա գրեթե առասպելական կերպար ունի: Նրա տպավորիչ ռեզյումեն և պատմության հեռատես զարգացումը հետաքրքրում են բոլորիս:

-Ինչպե՞ս սկսեցիք Ձեր ճանապարհորդությունը: 

-Ես ճանապարհորդել սկսել էի մինչև հեռուստանախագիծը, արդեն ճանապարհորդում էի, շա՜տ-շա՜տ երկրներ էի այցելում, և այն ժամանակ հաճախ երգում էի, գումար էի աշխատում, ու այդ գումարը ծախսում էի հենց ճանապարհորդության վրա: Այնպես որ, այդ սերը եղել է վաղուց, ոչ թե հենց հեռուստանախագծից: Սկզբում, իհարկե, փոքր ճանապարհորդություններ էին, մաքսիմում՝ Եգիպտոս կամ Լիբանան: Հետո սկսեցի ավելի հեռու և հետաքրքիր վայրեր գնալ: Այդպես սկսվեց ամեն ինչ:

-Ո՞րն է Ձեր ամենամեծ անձնական ձեռքբերումը: 

-Ամենամեծ անձնական ձեռքբերումը իմ ընտանիքն է, աշխատանքը, որը ունեմ: Կարծում եմ՝ այո, այսօր երջանկություն է զբաղվել մի գործով, որը սիրում ես, ու ամենակարևորը, որ լավ ես կարողանում կատարել այդ աշխատանքը: Եվ այն, որ երկու հեռուստաընկերութամբ ինձ տեսնում եմ՝ «Armenia TV» և «ATV», դրան գումարած իմ տուրիստական գործակալությունը՝ «Vardan Travell»-ը, դրանք մեծ ձեռքբերում են ինձ համար: Երկուսն էլ կայացած են, ժողովրդի կողմից սիրված և ես մաքսիմալ եմ անում ամեն բան: Ծրագիրը հետաքրքիր է, հեռուստանախագիծը հետաքրքիր է, իսկ ճանապարհորդությունները ինձ հետ ապահով են և կազմակերպված:

-Եթե կարողանաք ժամանակը հետ տալ և երիտասարդ Վարդանին մեկ բան ասել, ապա ի՞նչ կլինի: 

-Կասեի, որ ավելի շատ ժամանակ տանը անցկացներ, քան օտար երկրում: Որովհետև երբ հարազատիդ կորցնում ես, նոր ես սկսում հասկանալ, որ ավելի շատ ժամանակ կարող էիր տանը լինել, շփվել: Չնայած՝ իմ պարագայում ես կարծում եմ, որ ամեն բան հասցրել եմ անել:

92627130_10222289657054563_719787083736023040_o

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք ճանապարհորդությունների ձգտող երիտասարդներին: 

-Խորհուրդ կտամ շատ ճանապարհորդել: Եթե բյուջե կա, կարելի է ոտքով, կարելի է նույնիսկ Երևանին մոտիկ գյուղեր, քաղաքներ գնալ, ուսումնասիրել, հետաքրքիր վայրեր հայտնաբերել, ֆոտոշարքեր ստեղծել ինստագրամում, ֆեյսբուքում կամ այլ ցանցերում: Բլոգեր բացել յութուբում ու գտնել, նկարահանել նույն մարդկանց առօրյան, ինչպես են շփվում, ապրում: Այդ ամենը շատ հետքրքիր է: Ճանապարհորդությունը պարտադիր չէ լինի Բալի կղզում, իսկ եթե այդպես է, շատ ավելի լավ է: Բայց կարելի է սկսել հենց Հայաստանից:

-Ինչպե՞ս սկսվեց ձեր կարիերան: 

-Եթե խոսքը ճանապարհորդության մասին է, առաջին անգամ, երբ այցելեցի Հնդկաստան, իմ ֆեյսբուքյան էջում տեղադրում էի նկարներ, տեսանյութեր անսովոր վայրերից, իրենց ավանդական վայրերից, և մարդիկ անվերջ ասում էին. «Այս ինչ հետաքրքիր է, էլի տեղադրիր»: Կիսվում էին նաև, մեկնաբանություններ, դիտումներ, հետաքրքիր էր ամենը:  Այդպես առաջացավ ցանկություն այդ ամենը ավելի մասսայականորեն ներկայացնել, այսինքն՝ հեռուստատեսությամբ, ու այդպես սկսվեց: Ամեն ինչ իրականում սկսվել է հենց Հնդկաստանից: Ես հետո փորձնական մեկնեցի Եգիպտոս, ATV-ի հեռուստաընկերության համաձայնությունիից հետո, նկարահանումներ արեցի և վերադարձա: Չորս հաղորդում էի նկարել, որոնք ATV-ի պրոդյուսերը շատ հավանեց և ասաց. «Սրանով կարող ենք սկսել այս նախագիծը»: Այդտեղից ամեն բան սկսվեց:

-Որպես ավանդական ճանապարհորդ՝ ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում: 

-Ժամանակին ճանպարհորդությունն ինձ համար հոբբի էր, հետո դարձավ հետաքրքրություն, հետո՝ աշխատանք, այսօր՝ բիզնես: Այսինքն՝ ես ճանապարհորդում եմ և գումար եմ աշխատում: Դա ամենակարևորն է, և դրան հասնելու համար պետք են շատ տարիներ, շատ ջանքեր: Եվ մեծ հարց է՝ կստացվի՞ քեզ մոտ, թե՞ ոչ: Ես կարողացա, ուստի դա իմ ապագան է:

-Ասեք երեք առանձնահատկություն, որ պետք է ունենա ամեն ճանապարհորդ: 

-Նայած՝ ինչ ճանապարհորդ: Եթե մարդ սիրում է ճանապարհորդել, գնալ որևէ քաղաք, ծովի ափին պառկել, հանգստանալ, այդ մարդկանց խորհուրդ կտամ ընտրել մաքսիմալ լավ հյուրանոց և վերջ: Իսկ եթե մարդ իսկապես, օրինակ՝ ինձ նման ճանապարհորդ է, պետք է լինի դիմացկուն, չհոգնի, փնտրի անվերջ ամենահետաքրքիրը, և մի բան տեսնելու համար չալարի 1-2 օր ճանապարհ ընկնել, նույնիսկ դժվարություններով՝ ավտոբուսներով, փնթի տեղերով և այլն: Ես ինքս այդպես եմ անում, մի փոքրիկ դրվագ տեսնելու, նկարելու համար երկու օր ընկնում եմ ճանապարհ՝ մեքենաներով, ավտոբուսներով, գնացքներով և այլն: Բայց հասնում եմ, որ այդ ամենը տեսնեմ: Պետք է լինես աշխատասեր և ջանք չխնայես:

-Ո՞րն է Ձեր սիրած ճամփորդական գիրքը, և ինչո՞ւ: 

-Ճանապարհորդական գիրք չգիտեմ, բայց ես անկեղծ շատ ժամանակ չունեմ գիրք կարդալու: Իմը ավելի համացանցն է, տեսանյութեր դիտելը, ուսումնասիրելը և այլն: Բայց գրքերից շատ եմ հավանում «Շանտառամ»-ը, Հնդկաստանի Մումբայ քաղաքի մասին պատմող գիրք է: Եթե չեք կարդացել, բոլորին խորհուրդ եմ տալիս անպայման կարդալ: Իսկ ճանապարհորդներից Միխայիլ Գոժուխովի վարած ծրագիրն եմ շատ հավանել: Մանկությանս տարիքի ծրագրերից է: Ճիշտ է՝ նա հիմա մեծ մարդ է, բայց ես ինստագրամով հաճախ շփվում և խորհուրդ եմ հարցնում նրանից: Ես մանկուց մեծացել եմ նրա ծրագրերը դիտելով, ինձ համար ամենահետաքրքիր նախագծերից էր: Իսկ գրքեր՝ որպես այդպիսին չեմ կարդացել:

96731263_10222680153656734_8999349278589583360_o

-Ո՞րն է Ձեր սիրած վայրը: 

-Եթե երկրի մասին է խոսքը, ես Շրի Լանկան եմ շատ սիրում: Այնտեղ սիրում եմ հանգստանալ, իսկ եթե կոնկրետ տեղ նկատի ունեք, բնականաբար՝ տունս:

-Ինչի՞ց եք ոգեշնչվում։

-Ես սիրում եմ, երբ մարդիկ իմ նախագծերը դիտում են, և դրանով հեռուստատեսային ռեյտինգը բարձրանում է: Սիրում եմ զարմացնել, սիրում եմ գտնվել այնպիսի վայրերում, որոնց մասին մարդիկ նույնիսկ չեն լսել: Դա ինձ ոգևորում է, որ մյուս անգամ ավելին անեմ: Այսինքն՝ դու եթե ինչ-որ հետաքրքիր բան ես անում, հաջորդը չի կարող թույլ լինել, ուստի դա ստիպում է ամեն անգամ էլ ավելի կատարելագործվել: Ես կարծում եմ՝ ամենամեծ հաղթանակը դա է, ես չեմ վախենում խոչընդոտներից, չեմ վախենում դժվարություններից, վտանգներից: Իսկ գումարի համար փորձում եմ նաև հայթայթել, հովանավորներ գտնել և նկարահանել այն, ինչ ուզում եմ:

-Ո՞րն է Ձեր՝ ճանապարհորդ լինելու ամենադժվար մասը:

-Ինձ համար ճանապարհորդության ընթացքում դժվար մաս չկա, եթե դու սիրում ես այդ գործը: Եթե դու հայտնվես վայրի ցեղերի մոտ, քնես անհարմար վայրում կամ չքնես օրերով, շատ դժվար ճանապարհ անցնես, հոգնես, միևնույնն է, դա քեզ հաճույք է պատճառելու: Եթե դու դժվարանաս օրվա ընթացքում կամ քո կյանքի որևէ փուլում, նշանակում է դու ճանապարհորդել չես սիրում: Ուրեմն ընտրիր այլ ճանապարհ, գնա այլ երկիր, որտեղ կարող ես ծովի ափին պառկել, հանգստանալ, վայելել, լողալ ու մի քանի էքսկուրսավար վերցնել քաղաք տեսնելու համար։ Դա իմը չէ:

-Սիրած ավիաընկերությո՞ւնը: 

-Ես բոլոր ավիաընկերությունն էլ սիրում եմ, ճանապարհորդում եմ բոլոր ինքնաթիռներով, որը ավելի հարմար է լինում, և բնականաբար, որի տոմսն ավելի մատչելի է:

-Ի՞նչ տուրիստական գործակալություն եք սիրում՝ բացի Vardan Travell-ից: 

-Ոչ մի տուրիստական գործակալություն ինձ համար սիրված չէ, որովհետև ես ունեմ իմը, ինձ համար իմը լավագույնն է: Ես ճանապարհորդում եմ, կարող եմ ճիշտ խորհուրդ տալ մարդուն, և իմ աշխատակիցները՝ ևս: Ինձ համար իմն է լավը, ինչպես մյուս տուրիսական գործակալությունների տնօրենների համար՝ իրենցը: Դա նորմալ երևույթ է:

-Սիրած քաղա՞քը: 

-Սիրածս քաղաքը, բնականաբար, Երևանն է, դա չի քննարկվում:

-Առավել քիչ սիրած վա՞յրը: 

-Այդպիսի վայր չկա: Անկեղծ լինեմ՝ ես բոլոր վայրերն էլ սիրում եմ, բոլոր պետությունները սիրում եմ: Եվ այս հարցն ինձ համար տարօրինակ է:

-Եթե Դուք կարողանաք ժամանակ անցկացնել ցանկացած վայրում, ո՞ւր կգնաք: 

-Իհարկե, Շրի Լանկա։ Ես պատրաստ եմ ամիսը մեկ թռչել Շրի Լանկա: Այդ կղզում կա հանգստություն, ու հարցը բացարձակ ծովի ափի, ավազի, կամ օվկիանոսի մասին չէ, ուղղակի սիրում եմ այդ կղզին: Այնտեղ հանգստություն կա, չգիտեմ՝ ինչից է, բայց իմ հոգին է այնտեղ հանգստանում: Ես կարող եմ ամիսներով մնալ այնտեղ, փոքր տուն վարձել, ման գալ, շփվել մարդկանց հետ, ովքեր միշտ ժպում են: Շատ եմ սիրում Շրի Լանկան:

-Արդյոք զբաղված է Ձեր սիրտը: 

-Իմ սիրտը զբաղված չէ, ազատ է: Եվ շատ ժամանակ չկա տրամադրելու, ցավոք սրտի:

61850597_10219427377979375_8203750314067623936_o

-Կորոնավիրուսի պատճառով ամենաշատը տուժել է զբոսաշրջային ոլորտը, ինչպե՞ս է այն անդրադարձել Ձեր ճամփորդությունների հետագա պլանների վրա: 

-Դե իհարկե, այս պահին չկան թռիչքներ, բայց հուլիս ամսից ունենք արդեն շատ ուղևորություններ, այնպես որ դեռ կհասցնենք ճանապարհորդել, իսկ այս պահին աշխատում ենք տանից, ու պետք է ասեմ՝ զանգերը չեն դադարում:

՞նչ ճակատագիր կունենա Ձեր հաղորդաշարը: 

-Ես մինչև հուլիս ամիս և Armenia TV-ի և ATV-ի համար ունեմ արված նկարահանումներ: Իսկ հաջորդ եթերաշրջանը լինելու է հոկտեմբերին, այնպես որ սեպտեմբերին հաստատ կգտնեմ մի երկիր, որտեղ կկազմակերպեմ նկարահանումները:

nina arustamyan

Ամփոփելով 18-ս

1, 2, 3…

Միշտ երազել եմ ժամանակի պես արագ-արագ շարժվել, որ ոչ ոք չկարողանա ինձ հետ հավասար շարժվել, բայց…

1 տարի, 12 ամիս, 365 օր։ Ժանանակահատված էր, որ այնքան արագ անցավ, անգամ ես չհասկացա, թե ինչ կատարվեց։

18-րդ գարունս։ Ապրածս ամենայուրահատուկ ու ամենածանրաբեռնված տարին էր։ Դե, կարելի է համարել, որ մեծերի աշխարհում էի գտնում ինձ, կամ էլ արդեն իսկ գտած՝ վստահ առաջ էի գնում։ Մեծերի աշխարհում… 18-ս գեղեցիկ ապրեցի իմ աչքերով, հուսով եմ, որ Ձեր աչքերով ևս գեղեցիկ ապրեցի։

Ինչե՞ր կատարվեց մեկ տարվա մեջ։ Դե, էլ ինչ տարի, որ չկոտրվենք, որ վեր չկենանք, որ ինքներս մեզ շատ բան չապացուցենք։ Այո, ես այս կյանքում ապացուցում եմ ինձ, ոչ թե դիմացինիս… 18-ս դիմավորեցի «Արմաթի» աշակերտների հետ։ Չափահաս դարձա «Արմաթի» ջերմագույն գրկում։
17-ին չհամակերպված՝ 18-ը եկավ, հիմա էլ՝ 19-ը։ 18-ը յուրահատուկ տարի էր, չկրկնվող և չմոռացվող։ Աշխատանք, համալսարան, ծրագրային և կամավորական կյանք… 18-ում կորցրեցի, ինչ խոսք, բայց հիմա զգում եմ, որ գտածս ու վերագտածս ավելի շատ էր, քան կորցրածս։

Մեծերի աշխարհում յուրահատուկ է, բայց այժմ, երբ հոգսերը ավելացել են ու ես սկսել եմ ավելի խորը նայել ամեն ինչին, հասկանում եմ, որ երբեմն մանուկ հասակում սխալ էի անում, երբ մտածում էի ու երազում շուտ մեծանալու մասին։ Այս աշխարհը ուրիշ է՝ սպասելիքները, նպատակները, հույզերը։ Այստեղ դու պետք է ինքնուրույն քայլես և ընկնելուց ոչ ոք կողքիդ չի լինի, որ ոտիքդ վրա առաջացած վերքի վրա փչի, որ շատ չցավի, դու պետք է ցավ հաղթահարես։ Այս աշխարհում դառնում ես ավելի ուժեղ, ավելի ինքնուրույն ու որոշ տեղեր անգամ միայնակ։
18-ում երազանքեր, չէ, կներեք, նպատակներ կային, որ իրականացրել եմ, ու նպատակներ էլ կան, որ 19-ում կիրականացնեմ։

18-ում սիրեցի և սիրվեցի, չեմ թաքցնի, բայց կոտրվեցի։
Զգում եմ, որ ապրածս ամեն օրվա հետ ես ավելի եմ կատարելագործում բարությունս ու մարդկային արժեքներս։ 18-ն ամփոփելու համար մի ամբողջ ամիս կամ գուցե տարի է հարկավոր, որ կարողանամ ճշգրիտ պատմել 18-իս մասին, բայց ուզում եմ ասել, որ 18-ում ապրածս ամեն օր, ամեն ամիս սովորել եմ, փոխվել և դարձել ավելի ուրիշ։ 18-ը համարում եմ ֆանտաստիկ տարի։

Դե ինչ, մնաս բարով, 18, բարի գալուստ, 19։ Հուսով եմ, որ 18-ի պես կկատարելագործես ինձ ու 20-ին դիմավորելիս ավելի ուրիշ և էլ ավելի ֆանտաստիկ կլինի ապրածս 19-րդ գարունը։

Շնորհակալ եմ քեզ, 18։

Susanna Grigoryan

Ասֆալտե տուփը

Նա ծնվել էր մի ահավոր լուռ օր, երբ երկինքը ասֆալտի գույն ուներ, ու երբ բրիտանացի գիտնականները կլաուստրաֆոբների մոտ նոպաների սրացում էին նկատել, որովհետև ուր էլ գնայիր, քեզ ասֆալտե տուփի մեջ փակված էիր զգում։ Երևի հենց այդ ասֆալտե տուփն ու ձայների բացակայությունն էլ խլեցին նրա բոլոր բառերը, ու նա ծնվեց կատարյալ լռության մեջ։ Հետո, իհարկե, մայրիկ էլ ասաց, հայրիկ էլ, ու ծնողներն էլ կարծես ինչ-որ չարագուշակ պատահականությամբ նրան շատ խոսուն անուն տվեցին, բայց ասֆալտե տուփը իր հետքը թողել էր…

Սովորական երեխա էր՝ առանց առանձնահատուկ տաղանդների կամ հետաքրքրությունների, էդպիսիների մասին ծնողները ասում են, որ կարևորը առողջ լինելն է, ու որ հաջորդը ամեն ինչ տեղը կդնի։ Բայց հաջորդը էլ չեղավ, ու գուցե բարին էլ դա էր, որովհետև դժվար կլիներ ծնված օրվանից ուսերիդ կրել ինչ-որ մեկի կյանքը տեղը դնելու ակամա պարտականությունը։ Բաժանումից հետո մայրը արդեն համոզված էր․ «Սա էլ հոր պես է, ոչինչ դուրս չի գա»:

Դպրոցում վատ չէր սովորում, որովհետև գրքի բառերը անգիր անելու համար շատ բան պետք չէր, բայց ընկերների հետ շփվելու համար ճիշտ բառեր էին հարկավոր, որ չկային։ Չնայած, եթե ձեր շփումը «բարև»-ով ու «հաջող»-ով է սահմանափակվում, ընկերություն էլ երևի չկա: Վերջին զանգին իր կարդացած բոլոր գրքերը 1-2 նախադասության մեջ հավաքեց, որ իրենց դասարանի Աննային ասի, թե ինչքան է սիրում, ու էդ անկանոն, անհասկանալի կմկմոցով էլ ավարտեց դպրոցը՝ հասկանալով, որ ինքը հորը ընդհանրապես նման չի, բայց մայրը ինչ-որ առումով ճիշտ էր։

Համալսարանում ամեն ինչ ավելի լավ էր, նույնիսկ ընկերներ ուներ (համենայնդեպս ինքը էդպես էր կարծում), մինչև էդ ընկերների հետ կիսամահ անելու չափ չծեծեց իրենց կուրսի երկար պոչիկով տղային։ Մարդ ծեծելու համար բանտ են նստում, իսկ դաժանության համար՝ ավելի երկար: Ու աշխարհի չափ հին էս պատմությունն էլ ավարտվեց բանտով ու հարևանների խոսակցություններով․

-Էդ տղան խոսել չգիտեր, մարդ ո՞նց կծեծեր։

Կծեծեր, հավատացեք, կծեծեր։ Մանավանդ, երբ 20 տարի հոգումդ կուտակված բառերը ոչ մի կերպ դուրս չեն գալիս։

Ասում են՝ բանտից հետո մարդիկ դժվար են ինտեգրվում հասարակությանը, բայց էդպիսի խնդիրներ չառաջացան, որովհետև նա երբեք էլ հասարակությունում ինտեգրված չէր եղել ու գիտեր՝ ոնց էդպես ապրել: Մի քանի տարի հետո ապագա կինն էլ հայտնվեց, որը դեռ մանկուց հավատում էր վատ տղաների ու խելոք աղջիկների մասին սիրուն հեքիաթներին ու նրան նայելիս միշտ կաշվե բաճկոնով ու մոտոցիկլով կինոյի տղաներին էր տեսնում: Նա այդպիսին չէր, բայց բառեր չգտավ բացատրելու համար, ու այդ բացատրությունները կուլ տված իրար հետ 7 տարի ապրեցին: 7 տարի լռության մեջ ապրելով սեր չի առաջանում, բայց մարդիկ համակերպվում են, ու նա գիտեր, որ կինը վաղուց ամեն ինչ հասկացել է ու որ վաղ թե ուշ հեռանալու է: Ամեն երեկո ուզում էր խոսել, ինչ-որ անիրականանալի բաներ խոստանալ, հավատացնել, որ կփոխվի, բայց ճիշտ բառեր էլի չկային: Ու մի առավոտ անկողնում մենակ արթնանալով՝ հասկացավ, որ այլևս կարիք չկա, որովհետև վատ տղաների ու խելոք աղջիկների մասին հեքիաթներին հավատացող իր կինը նոր հեքիաթների էր սկսել հավատալ, որտեղ 30-անց կանանց կյանքը դեռ նոր է սկսվում: Նա հեռանալիս էդպես էլ չէր ցանկանցել խախտել իրենց համատեղ կյանքի երկարամյա լռությունը:

Լռությունն ու մենակությունը իրար լրացնում են, բայց հեշտ չէ ընդունել, որ ամբողջ կյանքդ վակուումում ես անցկացնելու: Ու նա հավատում էր, որ ճիշտ բառերը մի օր գալու են։ Էդպես էլ ամբողջ կյանքում սպասում էր այդ հեռավոր ու խուլ բառերին, որ իրենից խլել էին, երբ դեռ երկինքը ասֆալտի գույն ուներ…

 

marat sirunyan

Քո անունը

Քո անվան տառերն առաջին,
Քո անվան տառերն առաջվա,
Քո անունը մնաց իմ շուրթին,
Քո անունը հավետ կմնա…

Քո անվան տառերը բարեգութ,
Քո անվան տառերը բանտապահ.
Ինձ դարձրին անճար, մերկ աղքատ,
Ինձ դարձրին մեղսագործ, մահապարտ:

Քո անվան տառերը չարիք,
Քո անվան տառերը կախարդանք
Քո անվան տառերով ես տարված
Իմ անունն անգամ մոռացա…

Բայց կյանքը մի օր խենթացած
Կջնջի անունդ աշխարհից,
Ու այդժամ, վախենամ՝ ես նորից
Շիրիմից անունդ շշնջամ…

Ու լքված շիրիմիս վրա,
Փշի տեղ ծաղիկ կբուսնի,
Ծաղիկը թոռոմի-կգնա,
Անունդ հավետ կմնա…

seda mkhitaryan

Երեք երգ

Ներսում անվստահ դատարկություն է։
Ընթացքի, շարժման բացակայություն։
Նույն այդ բաների հսկա ցանկություն։
Ու ներսում քեզնից հեռավորություն։

Ներսում անկարող հսկողություն է։
Հավատքի, հույսի անհավատություն։
Ձգտման կատաղի անհնարություն։
Քեզ մոռանալու անմիտ ցանկություն։

Ներսում պարտված հաղթություն է։
Դատարկ, անզգա զգացողություն։
Կարոտից հետո եկած մենություն։
Ներսում ավարտվող կիսատություն է…

***

Քնելը միակ փրկությունն է։
Այն միջոց է, որ լուռ լինի շուրջդ
Ու քեզ չմեղադրեն լռելու համար։
Քնած ես ու չես խոսում։
Սիրում եմ, երբ չեն խոսում։
Ոչինչ չի երևում, որովհետև քնած ես։
Ու կարող ես տեսնել այն, ինչ ուզում ես։
Ոչ թե այն, ինչ կա։
Գրողը տանի, ես հենց նոր տեսա,
Որ իմ ափի մեջ նոր գծեր են հայտնվել։
Ես քնած չեմ, ու բացի նոր գծերից,
Որ հայտնվել են ափիս մեջ,
Չկան նաև աչքերդ։
Որովհետև ես քնած չեմ։

***

Լուսինը միակ տեղն է
Ուր հնարավոր է, որ
Մեր հայացքները հանդիպեն։
Գիշերը միակ ժամն է,
Երբ հնարավոր է, որ
Մեր մտքերը հատվեն։
Քո պատուհանը լուսնին չի նայում։
Իսկ գիշերը դու ուղղակի քնած ես։