Գիտե՞ք, վերջերս սկսել եմ շատ հաշվել. 1…20…56…90…194…235..․ Հաշվում եմ ժամ առ ժամ նոր վիրուսով վարակվածների թիվը, հաշվում եմ վիրուսի տարածման արագությունը, իմ վարակվելու հավանականությունը, հնարավոր հետագա զարգացումները, անգամ ամեն նոր լուսացող առավոտ՝ մտածելով,  որ շատերի համար դա վերջինն է։

Սկսել եմ հաշվել իմ անմիտ քայլերը, օրինակ, սովորականից մեկ ժամ ուշ արթնանալը, որի պատճառով  կորցնում եմ մեկ ամբողջ ժամ՝ հանգստանալու վրա ծախսելով, երբ մեկ ժամվա ընթացքում հազարավոր կիլոմետրեր այն կողմ մեկն իր վերջին արտաշունչն է անում։ Հաշվում եմ, թե քանի անգամ եմ կոպտում քրոջս մեկ ժամում, թե մեկ ժամում քանի անգամ եմ մերժում մորս խնդրանքն անմիջապես կատարել, նույն ժամանակահատվածում քանի վարժություն եմ գրում շտեմարանից՝ առանց գլուխս թղթից բարձրացնելու ու հարազատներիս ժպտալու։ Բայց այդ մեկ ժամը, ամեն դեպքում,  հաստատ կարելի էր ավելի լավ օգտագործել՝ գրկել մայրիկին, զրուցել քրոջս հետ նրա երազանաքների մասին, սուրճ պատրաստել հորս համար կամ շախմատ խաղալ եղբորս հետ, հիշել ամենահին ծանոթներից մեկին  ու զրուցել հետը, հաշտվել բարեկամիս հետ ու ներել ընկերոջս, և առհասարակ չափսոսել բառերը՝ նկարագրելու համար կարոտդ ու սերդ…

Այս իրավիճակում, երբ ամբողջ աշխարհը ասես կաթվածահար է, երբ նմանարիպ շատ մեկ ժամեր ունեք տանը անցկացնելու համար, խնդրում եմ, մտածեք, որ մեկ ժամը չափազանց շատ է միայն աշխատելու ու գլուխդ ինչ-որ հաշվարկներով ծանրաբեռնելու համար։ Կյանքը չափազանց փխրուն է՝ քո զամբյուղն անընդհատ փողով ու գիտելիքով լցնելու համար։ Երբեմն կարելի է չզլանալ ու քո զամբյուղից մարդկանց ժպիտ,  ուրախություն, հիշողություն, անգամ կյանք նվիրել։ 16.558 մարդ կհամաձայներ այս մտքի հետ, եթե արդեն մահացած չլինեին։ Կհամաձայնեն նաև 400.000 վարակվածները, ովքեր վախենում են կիսատ ապրել իրենց կյանքը ու կառչել են ժամանակից՝ լրացնելով իրենց բացթողումները ու պարզապես ձգտելով ապրել։ Անշուշտ, նրանք հիմա գնահատում են ջերմ գրկախառնությունները, որոնք հիմա վտանգավոր են դարձել, հիմա նրանք պատրաստ են ներողություն խնդրելու, ում նեղացրել են, պատրաստ են ներելու՝ առանց նախապես ծանրութեթև անելու, որովհետև, ի՞նչ իմանաս, գուցե այդ մարդկանց կյանքն է՞լ է հետհաշվարկի մեջ, ու չներված լինելը ավելի է ծանրացնում շնչելը…

Հա, երբ հիվանդ ես, հասկանում ես, թե կյանքում որքան ես սխալվել, որքան անարժեք խոստումներ ես տվել, քանի մարդու տեսնելիս ես ճանապարհդ թեքել՝ երկար ու ձանձրալի զրույցի չբռնվելու համար, բայց ում զրույցներին հիմա, գուցե, կարոտում ես, ինչ սովորական են եղել քեզ համար հարևանների հետ սուրճ խմելը, երեխայիդ հետ զբոսնելը կամ գնումներ կատարելը, հավաքվելը հարազատներիդ շրջանակում կամ պատարագի ժամանակ աղոթելը։

Հիմա,  երբ ամեն ինչից ասես զրկվել ենք, հիմա, երբ այս փորձությունը երկնքից է կախվել ու կոկորդդ բռնած ուզում է, որ դու ապրել սովորես ի վերջո, կամ գնահատես ունեցածդ, առողջ եղիր, և մտածիր համաճարակի վերացումից հետո քո հետագա կյանքի մասին, որպեսզի կյանքից զզվելու փոխարեն օգտագործես յուրաքանչյուր մեկ ժամդ այնպես, որ երբեք չափսոսես։

Տատիկս տեսել ա համաշխարհային պատերազմ,
Նաև Ղարաբաղի,
Ու Ապրիլյան:
Ապրել ա Սովետի ժամանակ,
Տեսել ա ստալինիզմ,
Կուլակություն,
Կուլակաթափություն:
Տատիկս տեսել ա Անկախությունը,
Երկրաշարժը:
Ապրել ա փոփոխության ճեղքերի վրա՝ «ցուրտի-մութի»,
Տեսել ա մոդեռնիզացիան,
Ու նաև դեինդուստրիալիզացիան:
Տատիկս տեսել ա կյանքը ինտերնետից առաջ,
Էլեկտրականությունից առաջ:
Էսօր ինքը լացում էր մեր համար,

աշխարհի համար

ու համբուրում հեռախոսի էկրանը.
«Էս ի՞նչ եղավ էս աշխարհի խետ, ազիզ ջան. էս ջահելները մեղք են…»

Նրա անիծյալ առավոտներից էր, որտեղ մեռնում էր հույսը, արևի լույսի ներքո խեղդվում հավատը, ու այրող թեյի մեջ գոլորշիանում երազանքները։ Նա ժպտում էր ու անկախ ամենից՝ միշտ ուրախ էր այդ ժամանակ։ Նախաճաշի ընթացքում հիասթափություն էր համտեսում, հետո փլվում մահճակալին ու ակնապիշ նայում մանրակրկտորեն կազմված իր տեսիլքներին։ Դրանց ինքն էր հորինել ու պահ բաց չէր թողնում դրանց հետ իր մտքերով կիսվելու համար։ Տեսիլքների համար առավոտները դժոխային էին, բայց այդ սրիկայի հորինած շղթաները հնարավորություն չէին տալիս իրենց բաց թողնել գոնե մի առավոտ։ Դրանք տեսիլքների վերածված հուշերն էին, բայց փոփոխված. առավոտյան դառնում էին սարսափի հասնող նողկալի, իսկ մելամաղձիկ երեկոների ընթացքում դառնում ռոմանտիկայի ածելիներ ու քերթում նրա հոգու նուրբ լարերը։

Իր ամբողջ օրն անցնում էր մահճակալի մեջ մեխված՝ բացառությամբ այն ատելի րոպեների, որոնց ընթացքում ունենում էր իր համար ամենազազրելի նախաճաշերը։ Ու եթե մեկ այլ ոք կմեռներ ձանձրույթի գրկախառնությունների այդպիսի ինտենսիվությունից, ապա նրա համար դա քնքուշ ժեստեր էին իր միակ բարեկամի կողմից։

Ինչո՞ւ էր նա մեռնում ներսից։ Այդ հարցին պատասխանել էր բազմիցս, բայց և ոչ ոք չէր էլ փորձել լսել մի հասարակ պատասխան, որ նա տալիս էր ամեն պահի, ամեն տեղ։ Մարդիկ, նայելով այս խեղճին, միայն հարցեր էին տալիս… հարցեր, որ չէին ենթադրում պատասխաններ։ Իսկ տղայի աչքերը գոռում էին պատասխանը։ Հյուծված հայացքներով նա փորձում էր ինչ-որ բան հասկացնել, բայց մարդիկ իր աչքերում միայն իրենց սեփական ցավերն էին տեսնում։

Ու այդ անտարբեր աղմուկը, իր աչքերի մեջ կիզիչ դեմքերն ու ծեծված հռետորությունները խոցում էին ամեն զգացմունք ու ապրում։ Նրան ընդամենը հասկացում էր պետք, իր վիճակի ընկալում, նվազագույն չափով կարեկցանք. նրա հոգին էր հիվանդ։ Այդ մասին էին աչքերն աղեկտուր լալիս։

Գյուղում ապրելիս շատ ես հանդիպում կարծրատիպերի և սահմանափակ մտածելակերպի։ «Կարծրատիպ» և «սահմանափակ մտածելակերպ» ասվածը շատ լայն իմաստ ունի, առաջ թվում էր, որ 21-րդ դարում դժվար թե մարդիկ սահմանափակ մտածեն։ Ես բնակվում եմ Արտենի գյուղում, որտեղ ականատես էի լինում մարդկանց այնպիսի մտածելակերպի, որը ինձ համար խորթ էր (հիմա արդեն կարելի է ասել՝ սովորական է դարձել)։

Գյուղը բաժանվում է մի քանի մասի՝ մարդիկ, ովքեր հատուկ նստած են որևէ վայրում մեկին քննադատելու նպատակով, մարդիկ, ովքեր արժանանում են քննադատության և մարդիկ, որոնց չեն հետաքրքրում մյուսների առօրյան և կյանքը (այսինքն՝ նորմալ մարդիկ)։

Սահմանափակ ասելով՝ նկատի ունեմ այն մտածելակերպը, որը բացի ուրիշի շարժ ու ձևին նայելուց ու քննադատական խոսքեր ասելուց՝ ուրիշ բան չի մտածում։ Գյուղում պարբերաբար կազմակերպվում են միջոցառումներ, սեմինար-հանդիպումներ, որոնց մասնակցում են դպրոցահասակները։ Այդպիսի սեմինարներին միշտ լինում են ամենաշատը երկու տղա, նրանց մասնակցությունը այդպիսի բաների շատ պասիվ է։ Մենք ապրում ենք գյուղում և այնպիսի մարդկանց կողքին, ովքեր իրենց սահմանափակության պատճառով մեզ են վնասում և հետ պահում շատ ավելի քայլերից ու ծրագրերից, որոնց կարիքը իրոք ունենք։ Չնայած՝ ունենք այնպիսի մարդիկ, որոնք չեն կարևորում այդ մարդկանց ասածը և կարծիքը, իմ կարծիքով՝ դա ամենաճիշտ մտածելակերպն է։

Կարծրատիպեր, սրանք քարացած և կարծրացածներն են։ Տարբեր կարծրատիպերի պատճառով մենք տուժում և հետ ենք մնում այն ամեն ինչից, ինչը մերն է։

Կարծրատիպ կա, որ աղջիկը արևային ակնոցով գյուղում ուղղակի չի կարող պտտվել, կարծրատիպ ստեղծողները կասեն․

-Հլը նայի, ակնոցները դրել աչքերին՝ ազատ գյուղի մեջ ման ա գալիս…

Շատ եմ խոսել իմ տարիքի ընկերների հետ, շատ են հիմնանանում աղջիկները, որոնք իրոք կարծրատիպի «զոհեր» են եղել։ Էդ կարծրատիպ կոչվածները հիմնականում աղջիկներին են վերաբերում ու հատկապես նրանց, ովքեր ազատ ել ու մուտ են ունենում, օրինակ՝ գյուղի Մշակույթի տուն։ Գուցե գրածներս չհասկանաք, որովհետև հնարավոր է դուք այդպիսի միջավայրում չեք ապրում։

Բայց եկեք հանրության կարծիքներին ու քննադատություններին այսուհետ շատ տեղիք չտանք, անենք այն, ինչը մեզ համար օգտակար և նպաստավոր է, և վերջապես, կորտրենք այն կարծրատիպը, որը արդեն շա՜տ տարիների մի մասնիկն է դարձել։ Գուցե սա էլ է փորձություն ինչ-որ բան հաղթահարելու և մերը, նորը ու լավը ստեղծելու համար։ Մենք ապրում ենք այնպիսի երկրում և մոլորակում, որը մեզ համար բավարար պայմաններ է ստեղծել առաջ նայելու և չվհատվելու։ Այսուհետ ո՛չ կարծրատիպերին և սահմանափակ մտածելակերպին։

Գարունն իր գեղեցկությամբ, թարմ շնչով, բնության զարթոնքով միշտ հիացրել է ինձ: Գարունը իր ջերմ արևով, մեղմ անձրևով և երբեմն ձմեռվա՝ չնահանջելու ապացույց դարձած ձյունով կարծես տարվա բոլոր եղանակների միախառնումը լինի, բայց արդեն ավելի գեղեցիկ, հաճելի և ուրախ: Գարունը արժե սիրել թեկուզ միայն ծաղիկների համար, որքա՜ն հաճելի է, երբ բակ դուրս գալով հանդիպում ես ծաղիկներին և նոր ծաղկած ծառերին։ Այս մտքի հետ ավելի շատ համակարծիք կլինեն նրանք, ովքեր ապրել են, ապրում են կամ գոնե մի գարնանային օր կարողացել են վայելել գյուղական միջավայրում:

Իհարկե, գարնան հետ Հայաստան ներխուժեց նաև մարդկանց խուճապը, որին չեմ ցանկանում շատ անդրադառնալ, առանց այդ էլ ողջ տեղեկատվական համակարգը խոսում է միայն կորանավիրուսի մասին: Կարծում եմ՝ սա էլ է անհրաժեշտ մարդկությանը, որպեսզի սովորենք գնահատել մեր մտերիմների հետ անցկացրած պահերը, ջերմ ձեռքսեղմումներն ու գրկախառնությունները, երանի տանք այն պահին, թե երբ կկարողանանք ազատ քայլել փողոցում և վայելել մաքուր օդը առանց որևէ վախի:

Եկե՛ք գնահատենք ու վայելենք այս խենթ ու կամակոր գարունը…

Երբևէ փորձե՞լ եք դեմ գնալ օրենքներին՝ հարմարվելով դրանց հետ։ Համաձայն եմ՝ տարօրինակ է հնչում։ Ըստ իս՝ եթե մենք գտնենք իրավիճակին հարմարվելու այլընտրանքային ճանապարհ, հաղթանակած դուրս կգանք։ Մի օր իմ ամենամոտիվացնող դասախոսներից մեկն ասաց՝ օրենքների դեմ պետք է պայքարել՝ ստեղծելով մեր comfort zone-ը հենց այդտեղ։ Հաշվի առնելով դասախոսիս՝ մտածել ստիպող միտքը և ներկայիս լարված իրավիճակը՝ կարծում եմ հենց այդպես էլ պետք է վարվենք։

Կարանտինի օրերին մեզ մոտիվացնող մտքեր են պետք, որպեսզի ցրենք լարված իրավիճակը։ Իսկ լարված իրավիճակը ցրելու լավագույն օգնականները գրքերն են։ Ձեզ եմ ներկայացնում 3 գիրք, որոնք կփոխեն կյանքի նկատմամբ ձեր հայացքները։

1․Ջեյն Օսթին «Հպարտություն և նախապաշարմունք»

Սերն ընդդեմ խտրականության. սա է այս գրքի գլխավոր իմաստը։ Սուր հեգնանքը, իրապաշտությունը, հումորը և սոցիալական խավերի նկարագրությունները օգնել են վեպի հեղինակին համբավ ձեռք բերել քննադատների, գիտնականների և ժամանակակից հանդիսատեսի շրջանում։ Ես դեռ դպրոցական էի, երբ կարդացի այս գիրքը։ Սկզբում կարծում էի՝ անիմաստ սենտիմենտալ գործ է՝ լի ռոմանտիկ, կամ ինչպես ասում եմ ես հաճախ՝ «ղզիկ» դրվագներով։ Բայց սխալվեցի։ Այս վեպի միջոցով ես հասկացա, որ խտրականություն ասվածը ոչինչ է՝ բացի ֆանտաստիկ ուտոպիա լինելուց։ Խտրականությունը ապրում է մեր մեջ, փորձում «կառավարել» մեզ։ Երբ գրադարանից գիրքը վերցրի, մի կին, ով այդ պահին այնտեղ էր, ինձ հարցրեց.

-Իսկ սիրահարվա՞ծ ես։

-Դա որևէ կապ ունի՞ այս գիրքը ընթերցելու հետ։

-Ընթերցելուց հետո կհասկանաս։

Ինձ մոտ ինչ-որ տարօրինակ զգագողություն առաջացավ այս կնոջ հետ կարճատև զրույցից հետո։ Տպավորություն ստեղծվեց, որ ես զրուցում եմ հենց Ջեյն Օսթինի հետ։ Ցավոք, դա մեր առաջին և վերջին հանդիպումն էր, այդ կնոջը այլևս չտեսա։

2․ Հերման Հեսսե «Տափաստանի գայլը»

Գիրքն առաջարկել է կարդալ իմ ամենամոտիկ ընկերներից մեկը։ Միջանկյալ քննությունների նյութերը մի կողմ դրած՝ կլանվել էի այս գրքի մեջ։ Այնքա՜ն ասելիք կար գրքում։ Չեմ կողմնորոշվում՝ ինչպես մեկնաբանել, որտեղից սկսել։ Առաջին հերթին՝ ինձ շատ հետաքրքրեց գրքի հեղինակի կյանքը։ Կարծես դժբախտ բառը նրա համար է ստեղծված, անգամ ինքնասպանության փորձ է արել, որն իր արտացոլումն է գտել վերոնշյալ գրքում։ Գիրքը ինձ տվեց հետևյալ միտքը՝ ինքնասպան լինողները միայն նրանք չեն, ովքեր ֆիզիկապես գոյություն չունեն, մարդը կարող է ապրել, շնչել, բայց լինել ինքնասպանված։

«Տափաստանի գայլը» գիրքը երբեմն անվանում եմ «անշունչ հոգեբան», քանի որ ահռելի հոգեբանական-ուսուցողական ենթատեքստ կա այնտեղ։

3․ Վիկտոր Հյուգո «Թշվառները»

Սա ամենահզոր գիրքն է, որ երբևէ կարդացել եմ։ Այդ ժամանակ սովորում էի 12-րդ դասարանում։ Մի կողմից միասնական ընդունելության քննությունների համար էի պարապում, մյուս կողմից կարդում էի գիրքը։ Ուսուցիչներս ասում էին՝ մի՜ կարդա, ընդունվելուց հետո կկարդաս, չես հասցնի, բա միասնականներիդ համար ո՞վ ա պարապելու։ Եվ ես միշտ հանգստացնում էի նրանց՝ ասելով՝ ամեն ինչ կհասցնեմ, այս գիրքը մոտիվացնում է ինձ, այդպես ես ավելի դրական եմ տրամադրվում քննությունների նկատմամբ։ Այն ամենը, ինչ գիրքը տվեց ինձ, դժվար է բառերով բացատրել։ Դուք ի՞նչ եք զգում «թշվառ» բառը կարդալիս կամ լսելիս։ Մինչ այս գիրքը կարդալը ես միայն տհաճություն էի զգում, «թշվառը» մարդու թույլ, խղճուկ վիճակն է։ Բայց գիրքը կարդալուց հետո ներսումս հեղափոխություն տեղի ունեցավ։ Հասկացա, որ ամենաուժեղ ու ամենապատվավոր մարդիկ հենց թշվառներն են։ Հենց նրանց է բաժին ընկել ճակատագրերից ամենադառնահամը, բայց նրանք այդ դառնահամ ճակատագրի արժանապատիվ կրողներն են։

Դե ինչ, սրանք իմ ամենասիրելի 3 գրքերն էին, կիսվեք ձեր սիրելի գրքերով ևս, փակվեք ձեր սենյակում, զբաղվեք ընթերցանությամբ և «հաղթեք» օրենքներին։

It’s true we’ll make a better day, just you and me․

Իսկական ժամանակն է տանը նստելու ու Մայքլ Ջեքսոնի «we are the world» երգը լսելու համար: Բայց գիտեմ, որ եթե ուսանող ես ու քո համալսարանն էլ է որդեգրել հեռավար ուսուցման ծրագիրը, ուրեմն հաստատ շատ ազատ ժամանակ չունես երգ լսելու, քանի որ պետք է գլուխ հանես գլխիդ կուտակված հանձնարարություններից (բայց եթե իմ կարծիքն եք ուզում իմանալ՝ ինձ շատ էլ դուր է գալիս տանից դասին մասնակցելը, շատ ծիծաղելի պահեր կան դրա մեջ):

Այո-այո, դու շատ ճիշտ հասկացար, ես չեմ եկել քեզ երգերի, ֆիլմերի կամ այլ զբաղմունքների ցանկ առաջարկելու ու ոչ էլ խոսելու տանը փակված մնալու լավ կամ վատ կողմերի մասին, քանի որ ընկերներս արդեն լավ խորհուրդներ հասցրել են տալ, նույնիսկ հղումներ անել:

Իհարկե, այս պայմաններում ուրիշ թեմայից նույնպես չեմ կարող խոսել, բայց ուզում եմ մի փոքր այլ տեսանկյունից նայել այսպես կոչված «խնդրին» ու կիսվել իմ բացահայտումով:

Դուք՝ չգիտեմ ինչպես, բայց ես վերջին շաբաթներին ինձ համար նոր կողմից բացահայտեցի մարդկանց: Փաստորեն բոլորի մեջ կա լույսի կտոր, շատ ուժ, անսահման հավատ առ Աստված, օգնելու մեծ ցանկություն:

Թվում է՝ եկել է մի պահ, որ մարդիկ տարբերություն չեն դնում՝ հայ է հիվանդացողը, թուրք, թե իտալացի: Հավասարապես բոլորի համար անհանգստանում են ու ի սրտե առողջություն ցանկանում: Առողջացողների համար էլ անկեղծ ուրախանում:

Թվում է՝ եկել է մի պահ, երբ մարդիկ սկսել են չբողոքել, (կամ գոնե քիչ են բողոքում, որ խանութում կիտրոնը վերջացել է), ու սա ցուրտ ու մութ տարիները չեն, այլ անսահմանափակ տեխնիկայի հնարավորությունների ժամանակաշրջան, ինչը հեշտացնում է մեր աշխատանքը: Ամեն դեպքում տատիկ-պապիկները այլևս չեն ասում՝ ինչ կա այդ հեռախոսի մեջ, դուրս արի, այլ ասում են.

-Հը՞ն, մի հատ նայի նորություն չկա՞, ի՞նչ են ասում:

Ու վերջապես, եթե տանը փակված չմնայինք, չէինք կարոտի փողոցներով ընկերների հետ ժամերով քայլելը: Ու դրա շնորհիվ մենք վերջապես սովորեցինք գնահատել ու մեզ երջանիկ զգալ առաջին հայացքից փոքր թվացող, բայց այդքան էական կյանքի պահերից:

Համոզված եմ, որ վանդակից դուրս գալուց հետո կյանքին լրիվ այլ կերպ ենք նայելու ու ավանդության համաձայն՝ լավատեսական նոտայով ավարտելով ասում եմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, եթե մեր բոլոր քայլերն ուղղենք աշխարհն ավելի լավը դարձնելուն:

-Ժամանակ չունեմ։

-Չհասցրի մտածել։

Հիմա եմ հասկանում, որքա՜ն անիմաստ ու անբովանդակ են նման պատճառաբանումները։ Պատճառներ, որոնք առաջ ենք բերում հարազատին չայցելելու, միմյանց ձեռք չմեկնելու կամ էլ որևէ մեկի խնդրանքը չկատարելու համար: Ժամանակ դեռ շա՜տ կունենանք, իսկ հարազատին այցելելու, ընկերոջ վիշտը կիսելու հնարավորությո՞ւն։ Չբացառենք, որ օգնելու խնդրանք ևս չենք ունենա: Ինչևէ: Առանց այն էլ չէինք կարողանում հավասարվել կյանքի խելահեղ ընթացքին, գլուխներս միայն մեր անձնական գործերի, մտքերի ու մտածմունքների մեջ թաղած շնչակտուր վազում ու վազում էինք՝ շատերս անգամ տեսադաշտում չունենալով վերջնակետը։ Ու հանկարծ բոլորս ստանում ենք չնախատեսված արձակուրդը։ Արձակուրդ ոչ թե աշխատանքի վայրից կամ ուսումնական հաստատությունից, այլ ես կասեի՝ աշխարհից։ Ի՞նչ ես անում քո բաժին արձակուրդի ընթացքում, քո աշխարհում։ Շատերի համար ուղղակի ժամանակի կորուստ է, ի՜նչ ենք անելու։ Մյուսների համար ժամանակի մե՜ծ չափաբաժին, մե՜ծ հնարավորություն, սեփական «ժամանակ չունեմ»-ները մի լավ քրքրելու համար։ Մի պահ մտածեցի, որ բոլորս մեր գործերը, նպատակները սեղմել ու տեղավորել էինք այս մեկ ամսվա մեջ, ինքներս մեզ տվել ընդամենը մի ամիս դրանց հասնելու, ինչ-որ գործեր ավարտին հասցնելու համար։ Հիշենք, որ կորոնավիրուսից հետո կա կյանք։ Ի՞նչ էինք անում, երբ ժամանակը շատ էր, իսկ առօրյան՝ ազատ։ Ո՞ւր էինք այդքան շտապում, ի՞նչ էիք անվերջ ձեռնարկում, որ հիմա խուճապահար եղած փորձում ենք հասցնել ամեն բան։ Եկեք հիմա շեշտը դնենք ոչ թե նյութականի, որը կարծում եմ՝ բոլորիս մտածելակերպում է արժեզրկվել, այլ հոգևորի, աննյութականի վրա։ Ինքս մի քանի գիրք էի առանձնացրել ու աշխարհից արձակուրդի ընթացքում որոշել էի կարդալ։ Արմեն Նիազյանի «Բռնիր ձեռքս. Ես վախենում եմ»-ը առաջինն էր ու ամենահամապատասխանը ստեղծված իրավիճակին։ Անհնար է կարդալ առանց մտքերի մեջ ընկնելու, ինքդ քեզ հետ կռիվ տալու ու որոշումներ կայացնելու։ Կարդալիս գեթ մեկ անիմաստ կամ անհետևանք հանդիպում չես ունենա ոչ մի հերոսի հետ: Մարդկային անտարբերության, խարխլված հարաբերությունների, վայրկենական արված որոշումների ու այս ամենի հետևանքների մասնակից հերոսներից մեկը ներսումդ մի նոր ու անհրաժեշտ արժեք է ձևավորում, մյուսը՝ թույլ տալիս ու օգնում ազատվել ներսումդ արմատացած շա՜տ-շա՜տ «անպետք»-ներից։ Ընթացքում դու ևս դառնում ես մասնակից, ոչ երբեք դիտորդ կամ ուղղակի ընթերցող, եթե անգամ չգտնես քեզ նրանցից որևէ մեկի մեջ, կամ հենց քո մեջ տեսնես նրանցից մի մասնիկ, վստահ եմ՝ կզգաս ինչ-որ բացթողում ու մեծ ցանկություն՝ մեկնելու քո ձեռքը, որին նրանք փնտրում ու սպասում են։ Ասածս ինչ է, գտեք ձեր զբաղմունքը, օգտագործեք ժամանակը՝ գալիքին ուրիշ աչքերով նայելու համար։ Ի դեպ, գիրքը հրաշալի միջոց է։ Կորոնավիրուսից հետո կա կյանք, որը նյութականով չի սահմանափակվում։

Առո՛ղջ եղեք։

Մեր ձմեռները գարուն չունեցան…

Ասում են, եթե ուզում ես կյանքումդ ինչ-որ բան փոխել՝ նախ պետք է ինքդ փոխվես։ Ես սովորեցի փոխվել՝ չնայած այն բանին, որ ինքնասիրահարված էի։ Իմ աշխարհից դուրս աշխարհներ տեսա, ինձ հետաքրքրեց քո աշխարհը։ Ես այնտեղ ապրել ուզեցի։ Գիտես, ինձ հոգնեցրել է իմ միապաղաղ ու սառը աշխարհը։ Վատ չէ, երբ սովորում ես ձմռան սառնությանը, բայց արևի մի շողն անգամ հաճելի է մարմնիդ։ Այնքան հաճելի է, որ ուզում ես այն հավերժ պահել քեզ։ Բայց իրոք ցավոտ է, երբ այդ շողը երևում է մի պահ, տաքացնում մարմինդ, և երբ ցանկանում ես տրվել նրան, ջերմացնել ներսդ, հանկարծ գնում է… անվերադարձ գնում։

Հազարավոր անգամներ եմ փորձել մոռանալ գոյությունդ, բայց ամեն բան շուրջս քեզ է հիշեցնում։ Վիշտս խեղդում եմ գրքերի ու ալկոհոլի մեջ։ Կարդում եմ Սևակ, հասկանում՝ մենակ չեմ, որ զրկվել եմ արևի շողից։ Կարդում եմ Չարենց ու մտածում, որ քեզնով չի սկսվում ու ավարտվում կյանքը։ Բայց Սահյանը գալիս ու ուղիղ թույլ տեղիս է կպչում։ Էհ․․․ Դու էլ ես սիրում Սահյան։ Գիտեմ։

Մեր ձմեռները գարուն չունեցան… Քսանհատորյա վեպիս ծանր էջերը ջնջել ուզեցի և գրքերս մի անկյունի վրա դրեցի։ Նոր էջս դեռ չսկսած՝ տողին վերջակետ դրիր։ Դատարկվել եմ… Թե ասա՝ չէիր մնալու, ասեիր գոնե վեպերիս էջերը պահեի, որ հիմա անտեր շան պես ներսիս դատարկության հետ աննպատակ չքայլեի։ Դատարկվել են փողոցները, դատարկվել են մարդիկ, դատարկվել եմ ես… Չէի ուզում գրել քո մասին, բայց դե սրանով եմ լցնում բաժակս, որ մի լա՜վ հարբեմ, կորցնեմ ինձ, մոռանամ աշխարհի գոյության մասին, ինքն էլ՝ իմ։
Էլի ու էլի իմ ձմեռները գարուն չունեցան… Երբևէ լսե՞լ էիր, որ խատուտիկը վարդին վայել ապրեր, աշունն էլ անանձրև մնար, կամ էլ թե անձմեռ գարուն գար… Չէ՛։ Բայց իմ ձմեռը գարուն չունեցավ։