Կյանքի վերջում մարդու ուղեղը պահպանում է մոտ 280 միլիոն բիթ հիշողություն: Ինչ հիասքանչ է հնչում, չէ՞:

Մեր մեծագույն խնդիրներից մեկը հիշողություններ կերտելն է: Ես մի պարզ բան եմ հասկացել, իսկ ավելի ճիշտ՝ այս փոխանակման տարին (փոխանակման ծրագրով ես հիմա ԱՄՆ-ում եմ) ինձ ստիպեց հասկանալ: Պետք է կյանքը ուրախ հիշողություններով ու ակնթարթներով լցնել:

Ես բնավորությամբ այնպիսի մարդ էի, որ ինձ ավելի հոգեհարազատ էր ամբողջ օրը հեռուստացույց դիտելը, քան օրս դրսում անցկացնելը: Բայց հիմա հասկանում եմ, որ շատ ժամանակ չունեմ ու պետք է փորձեմ տարիս անմոռանալի ու անկրկնելի դարձնել: Բայց մի՞թե միշտ էլ մեր ժամանակը սահմանափակ չէ: Հայաստանում գտնվելուս ընթացքում էլ օրն ուներ 24 ժամ, իսկ շաբաթը՝ 7 օր: Բայց այստեղ ամեն ինչ ուրիշ է…

Ես ուղղակի չեմ կարող շաբաթվա վերջում ինձ «չպարգևատրել» ամբողջ շաբաթվա ընթացքում սովորելու համար, ուստի պետք է մի հետաքրքիր ու անմոռանալի բան մտածել ու հանգստյան երկու օրը արտակարգ անցկացնել: Պետք է հիշողություններ կերտել…

Ու կապ չունի, թե այս մոլորակի որ անկյունում ես ապրում, ես համոզված եմ, որ ցանկության դեպքում միշտ էլ անելիք կգտնվի:

Նամակ 1

Տեսնես, որ քեզ փողոցում տեսնեմ կճանաչե՞մ, թե՞ չէ: Վերջերս փորձում էի վերհիշել դիմագծերդ, ձայնդ, բայց չկարողացա: Անկեղծ ասած, պատկերացում էլ չունեմ հիմա ինչ տեսք ունես, երևի շատ ես փոխվել: Միգուցե դու էլ շատերի նման չես սափրվում կամ սանրվածքդ ես փոխել, կարող է՝ բոյովացել ես: Վերջերս քեզ շատ եմ հիշում, տեսնես դու ինձ հիշո՞ւմ ես: Գիտե՞ս, մտածում եմ, որ դու էլ երևի ինձ չես ճանաչի: Վերջին անգամ ինձ կարճ մազերով ես տեսել, իսկ դա երեք տարի առաջ էր: Պատկերացնո՞ւմ ես, մի օր փողոցում իրար կողքով անցնենք, կամ նույն սրճարանում տարբեր տեղերում նստած լինենք, կամ էլ միասին մետրոյում լինենք ու իրար չնկատենք: Վախենում եմ, որ մի օր իրար երկար կնայենք, գլուխներս կշրջենք ու կգնանք:

Նամակ 2

Շատերը բողոքում են ֆեյսբուքից, որ շատ ժամանակ է մեզանից խլում: Բայց գիտե՞ս, ես ուրախ եմ, որ իմ ժամանակը հենց դու ես խլում: Չնայած, որ քեզ կյանքում գոնե մեկ անգամ էլ չեմ տեսել, ինձ մեկ-մեկ թվում է, որ քեզ գիտեմ դեռ մանկուց: Երեկ մտածում էի, թե ինչպե՞ս ենք հանդիպելու: Որ ինձ տեսնես՝ կգրկե՞ս, կժպտա՞ս ու կասե՞ս՝ բարև, աղջնակ: Իսկ ե՞ս, իսկ ի՞նչ կասեմ ես, չգիտեմ: Արդեն շատ անգամներ եմ պատկերացրել մեր ծանոթությունը և վախենում եմ, որ ամեն ինչ կարող է իմ մտածածի պես չլինել: Եթե իմ մտածածից վատ լինի, երևի կհիասթափվեմ, իսկ եթե ավելի լավ լինի՞: Եթե ավելի լավ լինի՝ շատ դժվար է լինելու հրաժեշտ տալը: Չեմ սիրում հրաժեշտները:

Նամակ 3

Քեզ երբեք չեմ ասել, որ հպարտանում եմ քեզանով: Հիշո՞ւմ ես, որ փոքր էինք, ինչքան էինք կռվում, բայց երբ ինձ մեկը նեղացնում էր, միշտ պաշտպանում էիր: Հիմա դու արդեն մեծ տղա ես, ու չես դադարում ինձ պաշտպանել, արդեն սահմանին: Քեզ բանակ ճանապարհելու ժամանակ քիթս շատ բարձր էր, իսկ երբ հիմա սպայի կոչում ես ստանում, ես ինձ ավելի հպարտ եմ զգում: Տեսնես՝ կոչումդ ստանալիս ի՞նչ էիր մտածում, ի՞նչ էիր զգում: Երևի դա քեզ համար շատ կարևոր էր: Գիտեմ, հաստատ մտածել ես, որ մայրդ կհպարտանար:

Երբ քեզ 6 ամիս չէի տեսել, ինձ թվում էր, թե շատ ես փոխվել: Չգիտեմ, քեզ հաջորդ անգամ երբ եմ տեսնելու, ու թե այդ ժամանակ ինչպիսին կլինես, դա էլ չգիտեմ: Ամեն անգամ անծանոթ համարից զանգ ստանալիս մտածում եմ՝ դու ես զանգում: Ու հաճախ սպասում եմ քո զանգին:

Այս նամակը գրում եմ անվերջ կարոտով, գիտենալով, որ հիմա չես էլ կարող կարդալ:

Ես մեծերից լսել եմ մի պատմություն Քաչալ քար անունով տեղամասի մասին, որտեղ ապրել է մի ընտանիք։ Քաչալ քարը գտնվում է սարի գագաթին, որն իր վրա կրում է կայծակների և տարիների հետքերը։

Այդ վայրը գտնվում է Տավուշի մարզի Կոթի գյուղին պատկանող սարում։ Այնտեղ ապրող ընտանիքը ըմբոստացած է եղել այն ժամանակվա կառավարության դեմ, ինչն էլ պատճառ է հանդիսացել նրա փախուստին դեպի սարեր՝ երեք ամսական երեխայի հետ։ Նրանք Քաչալ տաղի գլխին՝ Քաչալ քարում, գտել են իրենց փոքրիկ օթևանը։ Ինչպես նշեցի՝ երեխան դեռ փոքր էր, նրան անկողնում քնեցնելը դարձել էր մեծ գլխացավանք ծնողների համար։ Այդ իսկ պատճառով ծնողներն սկսեցին հարմար վայր փնտրել, որտեղ կարող էին ճոճ գցել երեխայի համար։ Հիմա այդ վայրը հայտնի է Հատկի ճոճատեղ անվամբ։ Այնտեղ կա նաև ձիու մեծ ոտնահետք, որն, ըստ ավանդության, պատկանում է Վարդան Մամիկոնյանի ձիուն։

Քաչալ քարը կարծես լինի օթևան, որը տրված է մարդուն Աստծո կողմից, որպեսզի նա կարողանա պաշտպանել իր կյանքը։ Մոտ 150 տարի առաջ իշխանությանն ընդդիմացած մարդկանց անվանում էին ղաչաղներ։ Քաչալ քարի գլխին տարբեր ձևերի և չափերի մի քանի փոսեր կան, որտեղ պատսպարվել են ղաչաղները։

-Նառ, տետրս վերջացել ա, տետր կտա՞ս,- երեկոյան դասերը պատրաստելիս հանկարծ հիշեց եղբայրս:

-Դավ, ինձ էլ ա պետք, տանն էլ չկա:

-Նառ ջան, եղբորդ հետ գնա խանութ, ուշ ա՝ կվախենաս մենակ: Լիքը շուն-մուն կա,-ասաց մայրիկը:

-Հա մա, մենակ էլ կգնամ, թող դասերն անի:

Մի կերպ համոզեցի, որ մենակ գնամ: Ախր, շատ եմ սիրում գիշերային երկինքն ու աստղերը: Տանից դուրս եկա՝ վառելով դրսի լույսը: Բացառություն էր, որովհետև միշտ անջատում եմ, պատճառաբանելով, որ էս գիշերով ոչ ոք տեղ չի գնում, անիմաստ ինչի վառենք, խնայում եմ էլի:

Չեմ խաբի, մի քիչ վախվխելով գնացի: Փառք Աստծո, մեր թաղում ինձ նման մտածողներ ու խնայողներ չկան, բոլորի տան դրսի լույսերը վառված էին: Մեր գյուղում գիշերներն այդպես են լուսավորվում փողոցները:

Գնումս կատարեցի ու տուն վերադարձա՝ անմիջապես անջատելով դրսի լույսը: էս գիշերով դժվար տեղ գնան, գնում էլ են՝ էդքան լույս կա վառված, թող գնան: Խնայողությունը մնում է խնայողություն:

Նախաբանի փոխարեն

Փորձեք հասկանալ, որ բոլորը տարբեր են, որ սևի կողքին կա սպիտակը, որ առանց չարիք չկա բարիք, որ ձայնը լռության մեջ է լսվում, որ շնչելուց հետո արտաշնչել է հարկավոր, որ զուգահեռ ուղիղները երբեք չեն հատվում, որ ամեն ինչն ունի իր հակադիրը, որ այն, ինչ ունի սկիզբ, ունի նաև ավարտ, որ մենք անզոր ենք այս աշխարհում մի բան փոխելու, այլ կարող ենք փոխել միայն ինքներս մեզ՝ ամեն մեկն իրեն: Փորձենք հասկանալ ինքներս մեզ: Փորձենք գտնել ու հասկանալ մեր միջի չարն ու բարին, վատն ու լավը, դրախտն ու դժոխքը, ամպրոպն ու խաղաղը, սերն ու ատելությունը: Փորձենք հասկանալ ու ճանաչել մեր հավասարությունը, փորձենք հասկանալ, որ բոլորիս ստեղծել է մեկը…

Նանե Աբելյան, 15 տ.

***

Մի ուրիշ աշխարհ

Համարյա վեց տարի է, ինչ ես տարված եմ համակարգչային խաղերով: Դրանցից առանձնանում է «Prince of Persia» խաղը: Ինչքան էլ խաղում եմ, չեմ ձանձրանում: Երբեմն լինում է, որ նույն դրվագը խաղալիս նոր հնարքներ եմ բացահայտում, հայտնաբերում եմ խաղի թերությունները, ինձ սկսում եմ խաղի մեջ զգալ: Երբեք ոչ մեկի հետ չեմ կիսվել, չեմ պատմել, թե ինձ համար ինչ գրավիչ են նկարազարդումները, խաղի ոճը, ինչ իրական են թվում կերպարները: Այդ կերպարները հասցրել են ինձ հարազատ դառնալ: Գիտեմ, որ ինձ ոչ ոք չի հասկանա, քանի որ իմ չափ այդ խաղը սիրող դեռ չեմ հանդիպել:

Շանթ Հակոբյան, 14 տ.

***

Փոքրիկ տղան

Սեպտեմբեր ամիսն էր: Դեռ նոր-նոր հունի մեջ էինք ընկնում: Զանգը հնչելուց երկու րոպե հետո ուշացած ներս մտավ ֆիզիկայի ուսուցիչը և խնդրեց, որպեսզի գնամ և բերեմ մատյանը: Ես դուրս եկա դասարանից և, աշխատելով ինչքան հնարավոր է դանդաղ հասնել ուսուցչանոց, սկսեցի քայլել: Երբ վերադարձա, տեսա միջանցքում կանգնած մի փոքրիկ տղայի, ով լաց էր լինում: Ես արագացրի քայլերս և, հասնելով նրան, հարցրի.

-Ի՞նչ ա պատահել, ինչի՞ ես լաց լինում:

Բայց նա չպատասխանեց, նույնիսկ դեմքիս չնայեց, կարծես թե չէր էլ նկատել ինձ: Բայց ես շատ էի ցանկանում իմանալ, թե ինչ է պատահել, և հարցս նորից կրկնեցի: Սակայն այս անգամ էլ պատասխան չստացա: Ես լրիվ մոռացել էի, որ պետք է մատյանը դասարան հասցնեմ, և շարունակում էի հարցեր տալ:

-Խնդրում եմ, ասա՛, ի՞նչ ա եղել, ինչի՞ ես լացում, ասա՛, քեզ շոկոլադ կտամ, խոստանում եմ…

Հանկարծ նկատեցի հեռվից մոտեցող մեր դասարանի Աննային: Նա շնչակտուր եկավ և ասաց.

-Արի՛ արագ դասարան, ինչի՞ ես կանգնել… Դասատուն արդեն բարկացել ա ու ասաց, որ գամ կանչեմ քեզ:

Այդ պահին ես նոր հիշեցի մատյանի մասին և վազեցի դասարան: Ներս մտնելով՝ սկսեցի արդարանալ՝ ասելով, որ չէի գտնում մատյանը, քանի որ շփոթվել և ուրիշ դասարան էին տարել այն: Նստեցի: Սակայն մտքիցս դուրս չէր գալիս փոքրիկ տղան: Ես անհամբեր սպասում էի, թե երբ էր զանգը հնչելու:

Զանգից հետո արագ դուրս եկա դասարանից և քայլերս ուղղեցի այնտեղ, որտեղ կանգնած էր եղել տղան: Նա այնտեղ չէր… Բացեցի մոտակա դասարանի դուռը և նկատեցի նրան՝ տխուր նստած: Մոտեցա և, տեսնելով, որ այլևս չի լացում, հարցրի.

-Ինչի՞ էիր լացում, ի՞նչ էր եղել:

-Երեկ ես դասի չէի եկել, և տնայինը չկատարելու համար դասատուն ինձ հանեց դասարանից,- լացակումած ասաց նա:

Երբ դուրս եկա դասարանից, հարցերը տանջում էին ինձ. «Ինչպե՞ս կարող էր էս խեղճ տղային դասից հանել տնայինի պատճառով: Չէ՞ որ ընդամենը երկու շաբաթ է, ինչ նա դպրոց է գալիս… Հետո էլ կասեն, որ դպրոցը չենք սիրում…»:

Սիրան Մանուկյան, 13 տ.

***

«Ես»-երի կռիվը

«Մինչև Երևանից հասնեմ Նոր Հաճըն, ես կմեռնե՜մ: Մի ժամ տրանսպորտով գնալ, ահավոր հոգնեցուցիչ ա: Ատում եմ, ատում եմ, ատում եմ տրանսպորտները»,- ինքս իմ «ես»-ի հետ խոսելով՝ սպասում էի իմ տրանսպորտին: «Ահա և նա,- տեսնելով հեռվում երթուղայինը՝ ասացի «ես»-իս՝ ուշադիր զննելով տրանսպորտի ներսը և մտքումս անընդհատ կրկնելով,- երանի էս անգամ մեջը քիչ մարդ լինի, երանի էս անգամ մեջը քիչ մարդ լինի…»: Սակայն երթուղայինը գերբեռնված էր: «Մենակ էս տեսարանից արդեն հոգնում ես, բայց ի՞նչ արած, պիտի գնամ»,- խորը շունչ քաշելով՝ մտածեցի: «Վա՜յ, հիմա մեջքս կջարդվի, ի՞նչ ա, էս պապիկը չի կարողանո՞ւմ նորմալ կանգնել, պիտի անպայման հրի՞: Վե՛րջ, հեսա կկռվեմ»,- կատաղած մտածում էի ես: Սակայն այդ պահին աջ ուսիս հայտնվեց իմ բարի «ես»-ը և սկսեց զրուցել հետս: «Չէ՛, Հայաստա՛ն, մի՛ կռվիր, մենակ դու չես, որ այդ վիճակում ես գտնվում, նայի՛ր շուրջդ, պիտի հարմարվես»,- հանգստացրեց ինձ նա: Ես համարյա որոշել էի արդեն լռել, երբ հանկարծ ձախ ուսիս հայտնվեց չար «ես»-ս և, լռեցնելով բարի «ես»-ին, վրդովված ասաց. «Սո՛ւս, բարի՛ Հայաստան, ի՞նչ է, չե՞ս տեսնում ինչ անհարմար վիճակ է, հեսա էս աղջիկը կջարդվի, և ո՞ւմ մեղավորությունն է սա: Իհարկե, վարորդինը: Նա իրավունք չուներ 13-ից ավելի մարդ նստեցնել երթուղայինում: Մի՛ լսիր, Հայաստա՛ն, ասա՛ քո խոսքը, հերիք եղավ, ցո՛ւյց տուր վարորդին իր տեղը»: Բերանս բացել էի, որ բողոքեմ, նորից իմ բարի «ես»-ն ընդհատեց. «Ոչ մի դեպքում չանե՛ս այդպիսի բան, այստեղ քո մեղավորությունն էլ կա: Երբ տեսար, որ շատ մարդ կա, չնստեիր, սպասեիր հաջորդին»: «Ճիշտ ես ասում»,- մտածեցի ես: «Ի՞նչն է ճիշտ… Հայաստա՛ն, եթե դու հիմա ասես քո խոսքը, բոլորը քո կողմից կլինեն, մի՛ լռիր, ասա՛»,- ինձ վարորդի դեմ լարելով՝ բղավում էր չար «ես»-ս: «Դու չես կարող, դու շատ բարի աղջիկ ես և չես կարող քեզ այդպիսի բան թույլ տալ»,- հանգստացնելով լարված մթնոլորտը՝ ասաց բարին: «Ավելի լավ է՝ լռես»,- կարմրեց չար «ես»-ս: «Ո՛չ, չի՛ կարող»: «Կարող է…»:

Եվ այդպես ամբողջ ճանապարհին: Սակայն վերջում չարը հաղթեց: Քանի որ ես տաքարյուն մարդ եմ, չկարողացա լռել: Երթուղայինից դուրս գալիս գումարը հանձնեցի վարորդին և նրան մի լավ իր տեղը դրեցի:

Հայաստան Ապրեսյան, 16 տ.

***

Մայրի՛կ, դու փոքր չե՞ս եղել

Զը՜նգ, զը՜նգ, զը՜նգ, զը՜նգ. հնչեց դռան զանգը: Ես վեր թռա տեղիցս և վազեցի դեպի դուռը:

-Ո՞վ է,- հարցրի ես, և լսվեց մորս ընկերուհու ձայնը:

Մենք այդ ժամանակ փոքր էինք և դեռ դպրոց չէինք գնում, չունեինք հոգս ու ցավ: Մենք չէինք մտածում շուտ արթնանալու, դաս սովորելու մասին:

-Դուրս կիջնե՞ս,- առաջարկեց ընկերուհիս:

Ես, մայրիկից թույլտվություն ստանալուց հետո, վազեցի բակ: Տուն-տունիկ խաղը մեր ամենասիրելի խաղն էր, և ինչպես միշտ, այդ օրը նույնպես մենք տուն-տունիկ էինք խաղում: Սկզբում սցենարը մտածեցինք, ապա շտապեցինք իրագործել մեր պլանները, և հանկարծ լսվեց մայրիկիս ձայնը լուսամուտից.

-Արդեն ուշ է, պիտի տուն գաս:

Մենք փորձում էինք համոզել մայրիկիս, որ թույլ տա մի քիչ էլ մնանք բակում, բայց նա կտրուկ ասաց՝ ո՛չ, և հեռացավ պատուհանից, իսկ մենք տուն գնացինք՝ մտածելով. «Մի՞թե նրանք փոքր չեն եղել»:

Մարիամ Գրիգորյան, 11 տ.

***

Իմ նոր ընկերը

Ես շատ եմ սիրում ընտանի կենդանիներ: Միշտ ասում եմ.

-Մա՛մ, պա՛պ, ես շատ եմ ուզում պահել գոնե մի կենդանի:

Բայց այդ խոսքերն ավելորդ են. նրանք մերժում են՝ ասելով.

-Արա՛մ, լսի՛ր, կենդանիները կարճ են ապրում՝ ամենաշատը 15-16 տարի: Դու երկար տարիներ չես անցկացնի նրանց հետ:

Մի օր էլ տատիկս ինձ տարավ իր ընկերուհու տուն հյուր: Ես այնտեղ մի շուն տեսա: Սկսեցի նրա հետ ընկերություն անել: Հիմա էլ, երբ տատիկիս հարմար է լինում, նա ինձ տանում է իր ընկերուհու տուն: Ես այլևս մայրիկիս ու հայրիկիս հետ չեմ խոսում կենդանի պահելու մասին:

Արամ Մնացականյան, 8 տ.

***

Ուսուցչուհուս դիմանկարը

Հինգերորդ դասարան էինք, երբ ես որոշեցի նկարել ուսուցչուհուս՝ ընկեր Խաչատրյանի դիմանկարը: Ես նրան շատ էի սիրում և հարգում: Առանձնապես լավ չէի նկարում, բայց փորձեցի նկարել: Երբ արդեն նկարս ավարտում էի, մեր դասարանի Լիլիթը հարցրեց.

-Ի՞նչ ես նկարում:

-Խաչատրյանի դիմանկարը,- պատասխանեցի ես:

Մի քանի րոպե անց Լիլիթը մոտեցավ ընկեր Խաչատրյանին, ինչ-որ բան ասաց նրան և վերադարձավ, նստեց իր տեղը: Քիչ հետո ուսուցչուհին ինձ ոտքի կանգնեցրեց և խնդրեց, որ ձեռքիս թուղթն իրեն հանձնեմ: Նայելով նկարին՝ նա զայրացավ և ասաց, որ ես փորձում եմ իրեն ծաղրել, և ինձ վարքից «երկուս» նշանակեց:

Նորայր Բարոյան, 13 տ.

***

Պատիժ

Մի անգամ, երբ դպրոցում «երկուս» էի ստացել տնային աշխատանքս չկատարելու պատճառով, մայրիկս բարկացավ վրաս:

-Վե՛րջ, Թագա՛ ջան, էլ ոչ մի բակ, ոչ մի ընկերուհի, ոչ մի հեռուստացույց: Դու պատժված ես,- հնչեց նրա դատավճիռը:

Առանց լսելու իմ բացատրությունները, նա հեռացավ: Ես շատ տխրեցի: Փակվեցի իմ սենյակում, պառկեցի մահճակալիս և լաց եղա: «Ախր, ո՞նց չի հասկանում, որ ծանրաբեռնված գրաֆիկի պատճառով չէի հասցրել դասս սովորել»,- մտածում էի ես: Հետո մայրիկս մտավ իմ սենյակ, իսկ ես ձևացրի, թե քնած եմ: Նա մոտեցավ, շոյեց գլուխս, համբուրեց և բարի գիշեր մաղթեց ինձ:

Թագուշ Բաղդասարյան, 16 տ.

***

Իմ կյանքն է, չէ՞…

Շրջապատում հաճախ չեն ընդունում իմ հագնվելու ոճը, անգամ առանց հասկանալու: Հատկապես շատ են լինում մայրիկիս հետ վեճերը՝ աչքերս քսելու թեմայով: Իսկ ամենից շատ վրաս ազդում է, երբ ինձ, այսպես ասած, «նկատողություն» են անում մարդիկ, ովքեր իրենք էլ սիրում են այդ ոճը: Երևի փորձեր են՝ իրենց մեծի տեղ դնելու, կամ էլ… Չգիտեմ, ինձ չի հետաքրքրում: Հիմա գոռալու, նյարդայնանալու փոխարեն, ինչպես առաջ էի անում, ուղղակի լռում եմ կամ թողնում հեռանում, ուղղակի հոգնել եմ ասելով.

-Չեք ուզում՝ մի՛ շփվեք հետս, էդ իմ գործն ա, քանի որ իմ կյանքն ա:

Նրանք էլ արդեն այդքան շատ «նկատողություն» չեն անում, երևի հասկացել են:

Մերի Խալիկյան, 15 տ.

***

Մղձավանջ

Ահա և եկան արձակուրդները: Կարելի է դաս չանել: Բայց ես երբեք էլ դաս չէի անում… Ամբողջ օրը համակարգիչ խաղալ, կուշտ փորով հաց ուտել, քնել, քնել, քնել…

Հասա տուն, և ի՞նչ… «Հրաժարվում ենք աշխատելուց» ցուցանակներով ինձ դիմավորեցին համակարգիչս և ցանկիս մնացած բոլոր առարկաները:

-Մենք հրաժարվում ենք աշխատել,- առաջ գալով՝ ասաց համակարգիչս,- մենք պահանջում ենք հանգստի ժամերի ավելացում, ավելի բարեխիղճ վերաբերմունք, և վերջապես, հավաքի՛ր սենյակդ:

-Դե, փորձեք հասկանալ, որ եթե հավաքեմ սենյակս, այնտեղ ինքս ինձ չեմ գտնի…

Լավ է՝ այդ մղձավանջը շուտ ավարտվեց, և աչքերս բացվեցին:

-Լավ ա, երազ էր,- ասացի ինքս ինձ:

-Լուսինե՛, ոտքի՛, սենյակդ հավաքի՛ր, դասերդ սովորի՛ր ու նստի՛ր պատմություն պարապելու: Մինչև չպարապես, հաց չես ուտելու,- լսեցի մայրիկիս ձայնը:

Լուսինե Համբարձումյան, 15 տ.

***

Ճաշակին ընկեր չկա

Մի օր, երբ ես իմ ընկերների հետ դուրս էի եկել դպրոցից, և քայլում էինք, նրանցից մեկը՝ Կարենը, հարցրեց.

-Ռաֆո՛, ի՞նչ նոր երգ ունես:

-Նոր քաշած երգեր ունեմ, տա՞մ,- պատասխանեցի ես:

-Հա՛, տո՛ւր,- ասաց Կարենը:

Ես սկսեցի իրեն հեռախոսով փոխանցել Deep Purple խմբի «Child in time» երգը: Երբ երգն արդեն համարյա ամբողջությամբ փոխանցվել էր, ես իմ հեռախոսով միացրի այն:

-Էդ ի՞նչ Նոյի թվի երգ ա,- ասաց Կարենը:

-Սա Deep Purple խմբի ամենալավ երգերից ա,- հակաճառեցի ես:

-«Oтмена» տուր,- ասաց Կարենը:

-Ինչի՞, լավ երգ ա,- փորձեցի համոզել ես:

-Ես չեմ սիրում Նոյի թվի երգեր: Ես սիրում եմ նոր երգեր ու ռեփ:

Մենք սկսեցինք վիճել և իրար վատ խոսքեր ասելով՝ գնացինք ամեն մեկս մեր տուն:

Ռաֆայել Բաբլոյան, 10 տ.

***

Հանուն լուսանկարչության

Մի սեպտեմբերյան առավոտ տնեցիները որոշեցին ինձ տանել ֆիզիկայի պարապմունքի: Ես գնացի, իհարկե, չուզելով: Ես չէր սովորում ֆիզիկա, և տնեցիները որոշեցին պայման դնել իմ առջև.

-Կա՛մ ֆիզիկա կսովորես, կա՛մ էլ քեզ ֆոտոյի պարապմունքներից կհանենք:

Ես ֆիզիկա չեմ սիրում, որովհետև ինձ համար անհետաքրքիր և անհասկանալի է, իսկ լուսանկարչությունը շատ եմ սիրում, և բոլոր տնային հանձնարարությունները հաճույքով եմ կատարում: Բայց ես ֆիզիկա սկսեցի սովորել, որպեսզի ապացուցեմ, թե ինչքան եմ սիրում լուսանկարչության դասընթացները:

Գարիկ Ավագյան, 15 տ.

«Խաբարբզիկ», 2010թ.

Մանկական մտքերիցս մի քանիսը դաջվել են հիշողությանս մեջ: Ուզում եմ դրանք պատմել:

Երբ փոքր էի, գյուղում ապրելով՝ շատ էի լսում նման գյուղերի անվանումներ՝ Մրգաշատ, Բամբակաշատ: Եվ միշտ պատկերացնում էի, որ այդ գյուղերը ուղղակի լեփ-լեցուն են մրգերով ու բամբակներով ու այն բաներով, որոնց վերջում ավելանում էր «շատը», ու եթե այդ գյուղերի անվանումները իմ սիրած որևէ բանով էր կազմված՝ ձգտում էի լինել այդ երանելի ու ճոխ վայրում: Հետո մի քիչ մեծացա ու հասկացա, որ այդպիսի «շատ»-ով վերջացող գյուղեր շատ կան ու հասկացա, որ մեր երկիրը առատության ու սիրուն, հետաքրքիր գյուղեր ունեցող երկիր է:

Երբ փոքր էի ու կռիվ կինոներ էի նայում, մտածում էի, որ կռվողները իրենց կյանքը կարող են փրկել, ապա ասեք՝ ինչպե՞ս: Դե, իհարկե, մտածում էի, որ մարտնչողը կարող է պառկել գետնին, ձևանալ մահացած ու իր կյանքը փրկել: Հետո մեծացա ու հասկացա, որ ավելի լավ է մեռներ, քան թե գետին պառկելով՝ կեղծ խաղ խաղար, չնայած՝ պառկելն իր հերթին վտանգավոր էր:

Երբ փոքր էի, շատ-շատ էի վախենում օձերից, ու միշտ ինձ թվում էր, որ նրանք դռան հետևում են, ու գրեթե ամեն անգամ, երբ մեկը ներս էր գալիս՝ դուռը ամուր, իրոք շատ ամուր փակում էի: Հետո սկսեցի հոգնել այդ իմ իսկ ստեղծած պարտականությունից, հետզհետե վախն էլ վերացավ, մեր մոտ գրեթե օձեր չկային, բայց ես չէի հավատում:

Երբ փոքր էի ու լսում էի, որ Հայաստանում աշխատանքի ընդունվելու համար աշխատանքային փորձ են պահանջում, բողոքում էի ու ասում, որ եթե առաջին անգամ չսկսեն աշխատել, որտեղի՞ց ունենան այդ խիստ կարևոր փորձը: Այդ միտքը մինչև հիմա էլ կա:

Երբ փոքր էի, քնելուց առաջ անպայման պետք է մեկ առ մեկ բոլորին բարի գիշեր մաղթեի, եթե չմաղթեի, ուղղակի նյարդայնանում էի ու ինքս ինձ նախատում:

Երբ փոքր էի, «Ֆորտ Բոյար» խաղի սիրահար էի, ինքս ինձ համար այդ խաղերին նման ինչ- որ բաներ էի ստեղծում ու միշտ ինքս ինձ պարտության էի մատնում, չգիտեմ էլ՝ ինչպես, չեմ հիշում:

Երբ տարրական դասարանում էի սովորում, հաջորդ օրվա առարկաների դասագրքերը հերթականությամբ շարում էի բարձիս տակ՝ իբր թե լավ կհիշեմ ու լավ կպատասխանեմ այդ դասերը ու քնում էի: Ճիշտ է, անհարմար էր, բայց, դե հավատում էի այդ գերբնական գաղափարին:

Գիտեք՝ ես հիմա էլ եմ մանուկ ու այդ մանկական արարքները ավելի գերզարգացած, վերափոխված կերպով կատարում եմ հիմա:

Արթնացա մի տեսակ պակասի զգացումով: Քննախույզ հայացքով նայեցի չորս կողմս. ամեն բան իր տեղում էր ՝ գիրքը, որ ամբողջ գիշեր կարդացել էի, և ուժասպառ մատներս չէին էլ կարողացել մինչև վերջ ծալել էջը, որ հիշեի՝ որտեղ եմ կանգ առել: Փոքրիկ լուսամփոփս դեռ վառվում էր. խեղճն ամբողջ գիշեր աչք չէր փակել:

Ասես՝ թալանել էին ինձ, մի պահ քնով էի ընկել ու թալանվել ինչ-որ բնակարանային գողի կողմից, ով ներս էր մտել ու մի բուռ երջանկություն գողացել (իբր այնքան շատ էր):

Դուրս եկա տանից՝ փիլիսոփայական դատարկաբանություններով թունավորված: Հունվարյան օդում ձյուն էր պակասում, մարդկանց դեմքերին՝ ժպիտ, եղածներում էլ անկեղծության պակաս կար: Փողոցի անկյունի սրճարանից աշխատողը դուրս թռավ ու շտապեց մոտակա խանութը. սրճարանում էլ սուրճի պակաս կար:

Պակասի զգացմանը թևանցուկ՝ մոտեցա զբոսայգուն, ու երևի երկար կտանջեինք մայթերը, եթե անսպասելի մի հանդիպում չընդհատեր մեր մտերմիկ զբոսանքը: Ծիծաղկոտ աչքերով մի փոքրիկ վազում էր իր գույնզգույն գնդակի հետևից: Հենց այդ փոքրիկի զրնգուն ծիծաղն էր, որ շարժեց նախանձս, արթնացրեց մանկությանս հուշերը, որոնք այնքա՜ն անուշ քնով էին քնած:

Ահա՜ թե ինչ: Հոգիս համակած պակասը լրացնելու համար մանկությանս ծվեններն են պետք, մի կտոր կապույտ՝ նրա երկնքից, հոգուս կարկատաններ են պետք՝ մանկության թելերով:

Ոտքերս, միմյանց հերթ չտալով, ինձ կանգառ տարան: Մի քանի րոպե միայն նստեցի կանգառի նստարանին, բայց մի ողջ ֆիլմի սցենար ունեի արդեն: Մի կին երեխաների ձեռքից ամուր բռնած անհամբեր հետ ու առաջ էր անում ու կրկնում. «Ուշացանք, ա՛յ մարդ»: Հասկացա՝ երեխաներին էր տանում դպրոց, բայց ավտոբուսն ուշանում էր: Մի աղջիկ նստել էր նստարանին՝ կողքիս, ու արագ-արագ կրկնում էր դասը ու շտապ-շտապ նայում՝ հանկարծ ավտոբուսը չանցնի: Բայց նրա ավտոբուսն էլ չկար ու չկար, ու ինչպես ինքն էր ասում. «Հենց ինձ է պետք, չի գալիս»:

Բոլորի պես ես էլ էի շտապում, շտապում էի հանդիպման… Մանկությանս հետ: Բայց կանգառում էլ ավտոբուսի պակաս կար: Միևնո՜ւյն է, արժի սպասել:

Ուզում եմ այսքան տարի անց կրկին անշտապ քայլել մանկությանս բակով, տեսնել բոլոր նրանց, ովքեր ինձ հետ նույն բակն ու այգին էին կիսում այդ անհոգ տարիներին: Նրանց եմ ուզում հանդիպել, ովքեր հենց կողքիս, աչքիս առաջ վաճառում, ստիպված էին վաճառել իրենց մանկությունը մի հացի կամ մի կոշիկի գնով, որոնց մանկության վրա ցեխ էին նետում այն մեքենաների անվադողերը, որոնց պատուհաններից մի քանի մանրադրամ էր նետվում: Այն խեղճ տիկնիկին, որը լուռ տարել է իմ՝ սկսնակ վիրաբույժիս «վիրահատությունների», անդամահատումների չարչարանքները՝ միևնույն ժամանակ, չկորցնելով նախկին փայլն իմ աչքերում: Ուզում եմ ավարտին հասցնել այն բոլոր խաղերը, որոնք կիսատ մնացին (կամ ընկնում ու վնասում էի ինձ, կամ էլ վիճում էի ընկերուհուս հետ ու ասում՝ ես էլ չեմ խաղում):

Մանկությանս ամեն մանրուքին եմ ուզում հանդիպել: Առաստաղի անկյուններից մեկի խունացած հատվածին, որից, երևի, ժամերով աչքս չեմ կտրել՝ փորձելով յուրովի բացատրել գորշ «հյուրի» անսպասելի այցը համատարած ճերմակություն: Ուզում եմ հանդիպել այն սավանին, որի վրայի ծաղիկները բազմիցս փորձել եմ քաղել: Այն աթոռին, որից բռնվել ու առաջին անհաստատ քայլերս եմ արել:

Հանկարծ, ցանկություններիս լաբիրինթոսից դուրս գալով հասկացա, որ կանգառում մենակ եմ մնացել: Զգացի, որ հոգնել եմ, հոգնել եմ նաև այդ ըղձական եղանակից՝ հանդիպեմ, ասեմ, տեսնեմ: Սահմանական եղանակն ավելի հստակ է: Վերադարձա տուն և մի բաժակ տաք թեյն ու Դյումայի հերոսների «կրքոտ» ընկերությունը օգնեցին մի պահ մոռանալ կանգառը, մարդկանց, «պարտաճանաչ» ավտոբուսները: Իսկ մահացած հույսերիցս սա ծնվեց:

-Արի՛ գնանք,

-Ու՞ր:

-Մանկությո՜ւն:

-Ինչո՞ւ,

-Ինչո՞ւ…

Խո՜ր լռություն…

Չէ՞ որ այնտեղ երկուսով էինք.

«Ես», «դու» չկար, «մենք» էր, ու վե՜րջ,

Միասին էինք՝ առանց պատճառ,

Միասին էինք… Էլ ոչ մի բառ…

Նույնիսկ մտքում եմ վախենում խոստովանել.

Վախենում եմ լսես, զգաս,

Վախենում եմ միտքս կարդաս:

Դուրս եմ գալիս իմ մտքերից

Ու տեսնում եմ քեզ… քո դեմքին

Ու շուրթերին գրված մի հարց ՝ ինչո՞ւ:

Փոխվեց հրավերս.

-Արի՛ գնանք,

-Ու՞ր:

-Մանկությո՜ւն,

Բայց ոչ թե «մեր»

Այլ «իմ» ու «քո»: