levine hambardzumyan

Կիսատ պատմություն

Տրտմության ճանապարհին սև հագնես, թե կարմիր՝ հոգսը քո ուսին է…

Մի օր ընտանիքով նստած էինք, երբ պապիկս պատմեց մի պատմություն, որն ինձ շատ վշտացրեց:

-Կյանքը փոխվեց, երբ վրա հասան Հայրենական մեծ պատերազմի դառը ու դաժան տարիները: Զինվորական համազգեստ հագան մոտ 600 նորատուսցիներ, ռազմաճակատում օգնելու համար տքնաջան աշխատեցին կանայք ու մանուկները։ Ծանր ու արյունահեղ մարտերում նորատուսցիները վաստակեցին հարյուրավոր շքանշաններ ու մեդալներ։

Զարմանալի էր, բայց պապիկը հիշում էր զոհված 213 հերոսների անունները և թվարկում․

-Ադամյան Գևորգ, Ալոյան Պողոս, Ալոյան Օհան, Այվազյան Լևոն…

Հասանք 172՝ Պողոսյան Հարութ, այդ մարդը պապիկիս հայրն էր։ Եվ պատմությունը կիսատ  մնաց պապիս արցունքների պատճառով։ Պապիկիս հայրը գնացել էր պատերազմ և չէր վերադարձել։ Ես չհասցրեցի իմանալ ամբողջ պատմությունը, բայց լռեցի, որ չարթնացնեմ պապիկիս դառը հիշողությունները…

vahe stepanyan

Երազից ներքև

Ապրել կյանք առանց փորձելու հասկանալ նրա իմաստը, նույնն է, թե քայլել հսկայական գրադարանում ու ձեռք չտալ ոչ մի գրքի:

Ճիշտն ասած, ես չեմ հիշում, թե որ գրքում եմ կարդացել այս տողերը: Սիմվոլիկայի մասին ինչ-որ հետաքրքիր գիրք էր: Հեղինակին էլ չեմ հիշում: Միայն այս տողերն եմ հիշում: Ես դրանք էլ էի մոռացել: Հիշեցի մի երկու շաբաթ առաջ երևի…
Հարմար տեղավորված բազկաթոռի մեջ, ինչ-որ ֆիլմ էի դիտում աուտիզմով հիվանդ մարդկանց մասին: Չզգացի էլ, թե ինչպես կոպերս ծանրացան ու քնեցի: Մի երազ տեսա: Ստորև կպատմեմ այն: Ու քանի որ ես այդպես էլ չտեսա երազի շարունակությունը, կշարունակեմ: Խոստանում եմ չփչացնել այն:

…Հեռավոր մի երկրում, բարձր լեռների լանջերից մեկի վրա մի տղա էր ապրում: Տղան ապրում էր մենակ: Քնում էր՝ որտեղ ուզում էր: Դա էական չէր: Չէ որ այդ երկրում միշտ գարուն էր: Ուտում էր ամենը, ինչի համը իրեն դուր էր գալիս:
Նա մենակ էր նույն լանջին ինչքան իրեն հիշում էր: Նա չգիտեր խոսել: Կամ միգուցե մոռացել էր:
Նա նույնիսկ չգիտեր, որ միայնակ ժայռի տակից բխող հեղուկը ջուր է կոչվում: Չգիտեր որ այն միայնակ ծառի պտուղները խնձոր են կոչվում: Նա ուղղակի կար: Արթնանում էր, երբ արևը խուտուտ էր տալիս դեմքը և քնում, երբ հոգնում էր նայել աստղազարդ երկնքին: Կանգնում էր խնձորենու տակ, երբ անձրև էր գալիս և անձրևից հետո չորանում սև ժայռին պառկած:
Տղայի առաջին հիշողությունը նույն լանջի հետ էր կապված: Նա ուղղակի բացեց աչքերը կանաչ խոտին պառկած: Նա մինչև հիմա նույն երկնագույն բլուզով էր, նույն սև ջինսերով, որոնք արդեն կարճացել էին ու ճաներին հազիվ էին հասնում: Իսկ իր սպիտակ կոշիկները առաջին օրվանից հանել էր, կապել քուղերը ու կախել ծառի ճյուղից: Ինչին են պետք կոշիկները:
Այդ օրվանից հետո արևը մոտ հազար անգամ բարձրացել էր երկնակամար ու մայր մտել:
Ամեն ինչ նույնն էր: Կարելի է ասել, տղան երջանիկ էր: Նա չուներ ոչ մի հոգս: Չուներ ոչնչի ու ոչ ոքի կարիքը:
Տղան խելացի էր: Ու գիտեր, որ այդպես չի լինում: Նա օտար էր լանջին: Ու որոշեց իջնել: Հագավ կոշիկները: Նայեց խնձորենուն: Խմեց ժայռի տակից բխող առվակից: Ու քայլեց:
Մի անգամ էլ կանգնեց ու նայեց հետ: Նույն միայնակ խնձորենին, սև ժայռի կտորը ու անծայրածիր ձգվող արտը: Հետո նայեց առաջ: Ներքևում ամպերն էին: Հա, չզարմանաք: Նա ամպերի մեջ էր ապրում: Մեկ-մեկ ամպերը խնձորենու մոտ էին հավաքվում նույնիսկ: Ամբողջ հորիզոնում ամպերն էին: Նա լքեց այն ամենն, ինչ ուներ. իր խնձորենին… իր ժայռը… ու քայլեց առաջ: Իսկ սարի լանջին տղայից շա՜տ ներքև ամպերը խտանում էին…

Տղան երկար քայլեց: Կանաչ խոտերը շարունակ փչող սառը քամուց պառկել էին գետնին: Նա քայլում էր առանց կանգ առնելու, գուցե և առանց նպատակի: Իսկ շուրջը ոչինչ չէր փոխվում: Նույն կանաչ խոտի անծայրածիր արտերը: Ու երբ արևը մոտենում էր հորիզոնին, նա կանգ առավ: Պառկեց խոտերի մեջ, աչքերով ուղեկցեց արևին, մինչև վերջին շողերը անհետացան, ու դեղնավուն երկինքը դարձավ մուգ կապույտ: Հետո դիմավորեց լուսնին ու հայացքով ուղեկցեց նրան մինչև այն տեղը, որտեղից սկսել էր ճանապարհել արևին: Ու քնեց: Արթնացավ, երբ երկինքը արդեն շառագունում էր: Կերավ գրպանում պահած երեք խնձորներից մեկը ու շարունակեց իջնել: Հաջորդ օրը անցավ ճիշտ նույն կերպ: Միայն թե արթնանալով նա չդիմացավ ու իր մոտ մնացած երկու խնձորն էլ կերավ: Իսկ ծարավը արդեն անտանելի էր դառնում: Նա մի պահ մտածեց հետ վերադառնալ ու կուշտ խմել իր ժայռի ջրից: Բայց չէր կարող: Ֆիզիկապես: Նրա միակ ճամփան այլևս միայն իջնելն էր: Ու հասկանալով, որ եթե այսօր էլ ջուր չխմի, կդառնա այս կանաչ արտերի տեսարանը փչացնող ոսկորների կույտ, որոշեց գիշերն էլ քայլել: Նայեց գետին: Հետո հետ նայեց: Ու առանց ափսոսանքի մի նշույլ ցույց տալու վեր կացավ ու շարունակեց իջնել: Չնայած որ գիշեր էր, աստղերն ու ամպի մի պատառիկի տակից անընդհատ դուրս պրծնող լուսինը նրան բավական լույս էին տալիս ճանապարհը շարունակելու համար:
Բայց նա չտեսավ… Ու խուլ թմփոցով ընկավ գետնին: Ու եթե չլսեր նրա ձայնը, կկարծեր, որ ոտքն ուղղակի քարի է դիպել: Իսկ քարերը սարի վրա շատ քիչ էին: Տղան գիտեր իր սև ժայռը, խնձորենու հովի տակի մեծ տափակ քարը ու արդեն պատրաստվում էր ավելացնել ևս մեկը:
Բայց:
- Հեյ, ոտքերիդ տակ նայիր:
Տղան դեռ նստած էր խոտերի մեջ: Նա չփորձեց կանգնել: Ուղղակի պտտվեց ու արմունկները հենելով գետնին, նայեց նրան: Ու քանի որ հենց այդ պահին լուսինը դուրս պրծավ ամպի կտորի տակից ու լուսավորեց փոքրիկ սարահարթը, նա էլ տղային տեսավ:
Նա: Նա-ն տարօրինակ էակ էր: Ուներ սև աչքեր, որոնք նույնիսկ լուսնի լույսի տակ փայլում էին երկու ածխի կտորի պես: Նրա մազերը ավելի սև էին, քան տղայի ջինսերը, երբ առաջին անգամ բացեց աչքերը խնձորենու տակ պառկած: Մազերը ընկել էին աղջկա ուսերին ու հազիվ մի 10 սմ-ով էին երկար տղայի արդեն քանի տարի չկտրած մազերից: Հագին մի սպիտակ բլուզ կար, որին տղայի տեսած ամենամոտիկ սպիտակը իր տարիներով ծառից կախած կոշիկների սպիտակն էր: Տղան բնազդաբար նայեց ոտքերին՝ համեմատելու համար: Կոշիկների կողքերն ու քուղերը արդեն դարչնագույն էին դարձել կանաչ խոտերի ու խոնավ հողի վրա քայլելու պատճառով: Շալվարի գույնը չտարբերեց մթության պատճառով: Այն կամ մուգ կանաչ էր կամ դարչնագույն: Իսկ ոտքերին ճիշտ և ճիշտ իր կոշիկներից էր: Միայն թե հին ու մաշված: Նրա շուրթերը բարակ էին, քիթը փոքր: Ու արհեստականորեն դեմքին տված բարկության արտահայտությունն ավելի շուտ ծիծաղելի էր, քան սաստող: Ու տղան մտածելով այս ամենը, ժպտաց:
-Հը՞: Ո՞վ ես դու:
Տղայի ուղեղում մի բան առկայծեց: Վաղուց մոռացված: Ու թեև նա չհասկացավ բառերն առանձին-առանձին, բայց հասկացավ, թե ինչ էր ասում նա: Տղայի ժպիտն ավելի լայն ձգվեց, ու նա շարունավելով նայել ուղիղ նրա աչքերի մեջ, ուսերը վեր գցեց:
-Հերիք հիմարի հայացքով նայես: Ո՞վ ես դու ու ի՞նչ ես անում այստեղ, գրողը քեզ տանի:
Տղան չդիմացավ ու այս անգամ ժպտաց՝ ցույց տալով իր սպիտակ ատամները:
Հետո տեսավ նրա ոտքերի մոտ ընկած ջրի շիշը: Նայեց շշին: Հետո նրան: Հետո էլի շշին: Աղջիկը հետևեց նրա հայացքին, կռացավ, վերցրեց շիշը ու նետեց տղային: Տղան բռնեց շիշը, ուզեց խմել: Չստացվեց: Խցանը չէր հանել: Ճիշտն ասած, ձևն էլ չգիտեր: Քաշքշեց խցանից: Ոչինչ չստացվեց: Նա տեսավ, խլեց շիշը տղայի ձեռքից, բացեց ու մեկնեց նրան:
-Դու շիշ բացել էլ չգիտե՞ս, ի՞նչ է:
Տղան վերցրեց շիշը: Ու սկսեց ագահորեն խմել: Հանկարծ կանգ առավ, մեկնեց շիշը նրան:
-Դու խմիր, խմիր:
Տղան ավելի երկարացրեց ձեռքը:
-Հավատա, եթե քո հետևում մի 10 մետրի վրա այդ առվակը չլիներ, ես շիշը երբեք չէի տա քեզ:
Տղան վեր գցեց ուսերը, դատարկեց շիշ մինչև վերջին կաթիլը ու խնդրող հայացքով նայեց նրան:
-Դու վերջին անգամ ե՞րբ ես ջուր խմել: Վեր կաց:
Ասաց ու շրջանցելով տղային, քալեց առվակի կողմը: Տղան մի շարժումով վեր թռավ տեղից ու վազեց նրա հետևից: Աղջիկը հազիվ իր ուսից լիներ:
-Դու գոնե խոսել գիտե՞ս:
Տղան նորից ժպտաց ու նորից ուսերը վեր գցեց:
-Խմի՛ր, միայն թե նայիր՝ չպայթես,- ասաց նա ու մատով ցույց տվեց լուսնի արտացոլանքը՝ երկու կտոր քարից բխող առվակի ավազանի մեջ:
Գիտե՞ք ինչ: Տղան ծարավ էր: Դրա համար հեչ էլ տարօրինակ չի, որ նա վազեց, ծնկաչոք ընկավ առվակի մոտ ու գլուխը մինչև պարանոցը մտցրեց ավազանի մեջ: Ու դուրս եկավ միայն, երբ շունչը կտրվեց: Նա քմծիծաղ տվեց ու ասաց.
-Հը՞: Կշտացա՞ր:
Ի պատասխան տղան նորից խոր շունչ քաշեց ու նորից մինչև պարանոցը ընկղմվեց լուսնի արտացոլանքի մեջ: Հետո դուրս պրծավ, ուժասպառ ընկավ առվակի կողքին ու մնաց նույն դիրքում այնքան, մինչև շնչառությունը վերականգնվեց: Նայեց նրան: Նա էլ՝ տղային: Նա մազերը գցեց ականջի հետևը ու ասաց.
-Դու երբևէ կխոսե՞ս, թե՞ չէ:
Տղան վեր կացավ, նորից նայեց նրա դեմքին:
-Հը՞:
Տղան նորից ուսերը վեր գցեց:
-Ես Էյն եմ: Դու գոնե անուն ունե՞ս:
Տղան նորից լայն ժպտաց:
-Լավ: Առայժմ դու կարող ես լինել Բին: Դեմ չե՞ս:
Տղան հոնքերը բարձրացնելով հասկացրեց, որ դեմ չի Բին լինելուց:
-Բի:
Տղան գլուխը թեթև շարժեց, հասկացնելով, որ Բի անունը իր սրտովն է:
-Դու ինձ գոնե հասկանո՞ւմ ես:
Տղան գլխի դրական շարժում արեց:
-Լավ է:
Էյը պառկեց գետնին՝ խոտերի մեջ: Նայեց երկնքին մի երկու րոպե:
-Ո՞ւմ ես սպասում, պառկիր. ես քեզ մի բան պիտի պատմեմ:
Ու տղան պառկեց նույն տեղը, որտեղ քիչ առաջ շնչակտուր ընկած էր:
-Կարող ես մոտիկ պառկել: Ես քեզ երևի թե չեմ սպանի:
Տղան էլի ժպտաց, ու ջարդելով խոտեր իր ծանրության տակ, մոտեցավ Էյին: Նրանք մի քանի րոպե լուռ նայեցին մուգ կապույտ երկնքին: Իսկ հետո Էյը հանկարծ ասաց.
-Ամեն ինչ սկսվեց, երբ…

…Դուք երևի մոռացել եք՝ ինչի մասին էր իմ պատմությունը, ինչպես ես մոռացել եմ այն մարդու անունը, ում խոսքերի պատճառով այն ծնվեց: Գնացեք ամենասկիզբն ու կարդացեք: Միգուցե այն կապ չունի այս պատմության հետ : Բայց միգուցե և ունի…

Lilit Grigoryan

Սինուսոիդի ամենաբարձր կետում

Լուսանկարը` Լիլիթ Գրիգորյանի

Լուսանկարը` Լիլիթ Գրիգորյանի

Սինուս, կոսինուսների պատճառով  կյանքից  հոգնած, ծանր-ծանր պայուսակներով դասերից աղջիկներով հետ էինք վերադառնում տուն…. Արևոտ օր էր, բայց էդ արևն էլ մի տեսակ չէր ուզում մեզ նայել, ախր, շատ  տհաճ դեմքերով էինք, ոնց որ թաղումից վերադառնայինք:

Մեկ էլ նայում եմ աջ ու ձախ, մարդ չկա, ու ամենահետաքրքիրը այն էր, որ հետս աղջիկներ էին, բայց  ինչ-որ պապիկի ձայն եմ լսում: Շրջվեցի, ինչ տեսնեմ. մի ծեր խանութպան՝ ոլորած բեղերով, իրենից  գոհ-գոհ խոսում է աղջիկների հետ: Որոշեցի ավելի մոտենալ, լավ չէր լսվում:
-Մեր ազգի հպարտությունն  եք դուք, նազանի, հրաշք, իսկական տան ու օջախի աղջիկներ: Ախր, ես ձեզ շատ եմ սիրում ու հարգում,- լսվում է այդ ծերուկի  ձայնը բեղերի տակից, լավ էլ բարձր բասով:
Ուղեղս անջատեցի, հետո միացրի: Ախր, էս պապիկն ով է, է՞: Մեր հավեսը ու ինքը …
Նայեցի աղջիկներին: Լավ էլ ուրախ – զվարթ, ոնց որ իրենք չէին երկրաչափության  դժոխքի կրակներում այրվում  մի քանի րոպե առաջ:
Մեկ էլ պապիկը  խոժոռ հայացքով  նայեց ինձ, հետո էնպես ժպտաց, որ անկարելի էր հոգնած դեմքդ հարյուր ութսուն աստիճանով  չշրջել:
-Ախր, շատ լավն եք ,է… Մեր նազանքով, սիրուն, աննման հայուհիներ: Անցնում-գնում եք, ես սենց ուրախանում եմ, էլի, ախր, շատ սիրուն եք, է…
Վայ, սենց  բան չկար, ո՞վ կարող է մեզ ժպիտ պարգևել էն ժամանակ, երբ մենք  սթրեսի տիրակալներ ենք: էս պապիկի մոտ միշտ ստացվում է, միշտ: Ասածս ինչ է. էս  անկապ կյանքում մեկ էլ էնպիսի մարդիկ են հայտնվում, չգիտես՝   ասես շնորհակալությո՞ւն , թե՞: Թե ի՞նչ: Պիտի ասես՝ շնորհակալություն, որ քեզ տարերային  աշխարհից քաշում-հանում են իրենց պարզ ու անմիջական խոսքով:

Ու էսպես  հենց  երկրաչափության բեռի տակ ճկռում եմ, բեռս թեթևացնողներից  մեկն էլ այդ ծերուկն է դառնում, նրա խոսքը հրաշքներ  է գործում:

lilit vardanyan

Անցյալ տարվա իմ երեք սիրելի գրքերը

Ես սովորություն ունեմ ամեն երեկոյան գիրք կարդալ: Անցյալ տարի էլ շատ գրքեր կարդացի: Ինձ դուր եկան Վիլյամ Սարոյանի «Մայրիկ, ես սիրում եմ քեզ», Ջոն Բոյնի «Զոլավոր գիշերազգեստով տղան» և Չարլզ Դիքենսի «Օլիվեր Թվիստի արկածները» գրքերը:

«Օլիվեր Թվիստի արկածները» Անգլիայի 19-րդ դարի սկզբի մասին է: Այդ գիրքը հավանել եմ, որովհետև գրքի հեղինակ Դիքենսը պատմում է, թե ինչպես են ապրել մարդիկ այդ ժամանակ, ինչ դժվար եղել ապրելը, և ինչպես են մարդիկ պայքարել սովի դեմ: Ինձ դուր եկավ վեպի գլխավոր հերոսը՝ Օլիվեր Թվիստը, ով կարողացավ հաղթահարել բոլոր դժվարությունները:

«Այս աշխարհը հուսախաբությունների աշխարհ է: Հաճախ մեր ամենից շատ փայփայած հույսերը, ավա~ղ, մոխրանում են, և այնպիսի հույսեր, որ ամենից շատ են պատիվ բերում մեր անձին»,- ասվում է այդ գրքում:

«Օլիվեր Թվիստի արկածները» ցույց է տալիս Անգլիայի այն ժամանակվա սոցիալական իրավիճակը՝ մարդկանց խավերը, և թե ինչպես կարող են զրկվել բարձր աստիճանից, գողերը և հանցագործները, ովքեր այսօր էլ կան աշխարհում, անմեղ մարդիկ, որ կարող են դառնալ հանցագործ, մարդիկ, որոնց այլևս փրկել չես կարող…

Այդ ամենի միջով ես անցա Օլիվեր Թվիստի հետ: Դա կյանքի փորձն էր, որը ձեռք բերեց Օլիվեր Թվիստը իր փոքր տարիքում:

Ջոն Բոյնի «Զոլավոր գիշերազգեստով տղան» երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին է: Այն մասին, թե ինչպես էին գերմանացիները վարվում հրեաների հետ: Գրքի գլխավոր հերոսը Բրունոն է: Նա ինը տարեկան տղա է: Նա գիտի, որ իր հոր աշխատանքը շատ լուրջ է, որ հայրը զինվորական համազգեստ է կրում, բայց չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Հենց նրա մտածելակերպով էլ գրված է այդ գիրքը: Գրքում ուղղակի չկա հրեաների ցեղասպանության մասին, սակայն Բրունոյի պատմությունը բացահայտում է այն: Պարզ, տխուր ու սովորեցնող գիրք է:

«Մայրիկ, ես սիրում եմ քեզ» գիրքը գրել է Վիլյամ Սարոյանը: Դա մի աղջկա և մայրիկի մասին է: Գիրքը գրված է առաջին դեմքով՝ աղջկա անունից: Աղջիկը ինը տարեկան է և ապրում է իր մայրիկի հետ: Գիրքը ինձ դուր է եկել պարզության ու լավ երկխոսությունների համար:

« -Դու իրո՞ք էդպես ես կարծում, Գորտուկ:

-Կարծու՞մ,-ասացի ես,-Ի՞նչ կարծել, գիտե՛մ: Դու ամբողջ աշխարհում ամենագեղեցիկն ես ու ամենահաջողակն ես:

-Հա՞, դե ուրեմն արի հագնվենք ու գնանք ման գալու:

-Ու~խ:

-Մի գոռա: Սա ձեր դպրոցը չի: «Պիեռ» հյուրանոցն է: Բաժանված մորն առանց այդ էլ խեթ աչքով են նայում:

-Դե լավ, կամաց «ուխ»:

-Հա Գորտուկ, կամաց ասա՝ «ուխ»:

-Կամա~ց-կամա~ց «ուխ»:

-Այ, ապրես:

-Ամենակամա~ց-կամաց «ուխ»-ը:

-Հիանալի է:

Ես էնպես կամա~ց-կամաց ասացի «ուխ», որ աղջիկ մայրիկը հարցրեց:

-Ինչ ասացի՞ր:

-Ու~խ:

-Հա, բայց կամաց, Գորտուկ: Դե՛, ի՞նչ հագնենք, միանման շորե՞ր:

-Ու~խ:

-Կամաց: Կապույտները չհագնե՞նք՝ կարմիր ու սպիտակ ծաղիկներով:

-Կամա~ց «ուխ» …

Anush abrahamyan

Ձմեռվա խաղ

-Տասնյոթ, հիսունհինգ, քսանվեց,- փոքր եղբայրս շարունակում էր պարկի միջից հանել լոտոյի թվերը ու մեծ հանդիսությամբ հայտարարել: Չէ՞ որ սենյակի տասից ավելի մարդիկ ուշի ուշով լսում էին նրան:

-Մարդ չսպասա՞,- շուրջը նայելով՝ ասաց փոքրերից մեկը, ով իր հայացքը արագ սահեցրեց բոլորի խաղաթղթերի վրայով:

Զարմանալի են այս փոքրերը, բացի իրենց խաղաթղթերին նայելուց, նայում են ամենուր ու այդ անուշադրության հետ մեկտեղ էլ միշտ հաղթում են: Իհարկե, հաղթանակն ուղեկցվում է մեծահասակների թույլ ժպիտով ու նրանց բարձր ճիչով, որովհետև փոքրերի համար դա կյանքում ամենամեծ հաղթանակներից է: Տեսնելով, որ ձայն չկա, և բոլորը տրամադրված են հաղթանակի, Աբրահամը շարունակեց.

-«Թարս մարդ ու կնիգ», «խաբար», «պադերազմ»,- այս բառերի տակ թաքնված թվերի մասին ոչ մեկը ոչինչ չհարցրեց, որովհետև գիտեին, որ «թարս մարդ ու կնիգ» ասելով նկատի ուներ 69 թիվը, «պադերազմ» ասելուց հետո բոլորը պետք է նշեին 41 թիվը, իսկ «խաբարը» 1 թիվն է, որ նշանակում է մի խաբար (լուր) բերող: Այս թվից հետո բոլորը սպասում են հաղթանակի: Սեղանի մոտ, բացի իմ ընտանիքի ութ անդամներից, նստած էին նաև մեր մի քանի բարեկամները և հարևանները: Այդ պատճառով սեղանը երկու կողմից բացել էինք: Այս խաղը մենք կոչում ենք «ձմեռվա խաղ», որովհետև միայն ձմեռն ենք խաղում:

Ձմռան երեկոները հետաքրքիր են անցնում՝ մի օր լոտո ենք խաղում, մի օր նստում վառարանի կողքին ու լսում տատիկների պատմած պատմությունները: Սեղանի վրա ազատ տեղ չկար, ամենուր կոճակներ էին ու մասնակիցների խաղաթղթերը, իսկ մեջտեղում՝ հաղթական կարմիր կափարիչն էր, որի մեջ մի բուռ կոպեկներ էին լցված: Յուրաքանչյուրը սահմանված չափով գումար է գցում կափարիչի մեջ, և երբ խաղավարը հանում է այնպիսի թվեր, որոնք համապատասխանում են տվյալ մասնակցի խաղաթղթի մի շարք կազմող թվերին, այդ մասնակիցը դառնում է հաղթող:

-Ես կսպասիմ,- գրեթե գոռաց Աբելը՝ ժպիտը դեմքին (սա նշանակում է, որ նրա շարքը լրանալուն մեկ հաջողակ թիվ է պակասում):

Բոլորը լուռ և ուշադիր կոճակները դնում էին համապատասխան թվերի վրա, որպեսզի մի թիվ անգամ բաց չթողնեն, որովհետև ըստ նրանց՝ դա կլիներ հաղթական թիվը: Առհասարակ, լոտոյում այդպես է, թվում է, թե միշտ այս վերջին թիվը քեզ հաջողություն կբերի: Հենց այդ ժամանակ էլ Աբելը գրեթե ճչաց.

-Ես պրձա՛, ջա՜ն,- ու արագ կարմիր կափարիչի պարունակությունը վերցրեց:

Իհարկե, այդ կոպեկները մեծ գումար չէին կազմում, բայց լոտոյում դրանցով բավականին երկար կարող էիր խաղալ, եթե նույնիսկ անընդհատ պարտվես: Ասում եմ, չէ՞, այս փոքրերը զարմանալի են. նախ, աչքերը չորս արած նայում էր խաղաթղթերիս ու քթի տակ ժպտում, որովհետև այդ խաղում անհաջողակ եմ, հետո էլ ինչ-որ բան վերցնելու համար խփեց խաղաթղթերիս, կոճակները տեղաշարժվեցին ու դրանք իրենց դիրքին վերադարձնելու ժամանակ ես չհասցրի հիշել Աբրահամի ասած վերջին երկու թվերը, որոնք կարող էին ինձ հաջողություն բերել: Դա քիչ է, մի հատ էր ականջիս տակ ճչում է, թե հաղթել է: Ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, դժգոհ դեմքով խաղաքարտերի վրայից վերցրի կոճակները ու իմ վերջին լուման դրեցի կարմիր կափարիչին: Մեծահասակների համար ուղղակի զբաղմունք դարձած խաղը ինձ նյարդայնացնում է: Ինչքա՞ն կարելի է պարտվել:

-Մի քիչ կոջակ տուր, Անուշ ջան,- ցածր ձայնով ասաց քեռի Իգորը,- ու ուշադիր էղի, հաստադ դու կհաղթիս:

Զարմանալի բան է ասում քեռին: Մարդ, ում կողքին նստած է եռանդով լեցուն մի երեխա, դժվար թե հաղթի: Ամեն խաղից հետո պետք է ինչ-որ մեկը պարկից հանի թվերն ու հնարավորինս ճիշտ ու հստակ արտասանի դրանք, թե չէ բոլոը կդժգոհեն, որ հենց այդ պատճառով էլ չհաղթեցին: Մեծերի համար այդ կոպեկները նշանակություն չունեն, նրանց համար կարևորը զբաղմունքն է, հենց այդ պատճառով էլ, երբ հայրս է հաղթում, խնդրում եմ իմ փոխարեն էլ գումար դնել, ու կոպեկներս պահում եմ հաջորդ խաղին: Խաղը սկսվեց, և այս անգամ թվերը կարդում էր քեռի Արշակը.

-Տըսնըխինգ, (քեռին Մարտունուց է), տըսնըյոթ:

Մի քանի թվերից հետո ես էլ գոռացի՝ սպասում եմ: Ինչքան էի ուզում գոնե մեկ անգամ ասել այդ արտահայտությունը, ու հանկած դուրս եկավ իննսուն թիվը, որը վատ թիվ է բոլորի համար, բայց ինձ հաջողություն բերեց: Ես վերցրի ինձ հասանելիք գումարը և որոշեցի այլևս չխաղալ:

Այդ պահին փողոցից շների բարձր հաչոց լսվեց: Դա, իհարկե, չէր նշանակում, որ գյուղ՝ Ներքին Գետաշեն,  սարերից գայլեր են իջել: Նախ, որովհետև սարերը չափազանց հեռու են, և հետո էլ՝ կովերը դժվար թե գայլերի ճաշակով լինեն: Բոլոր երեխաները, այդ թվում և ես, վազեցինք պատուհանի մոտ, բայց ոչինչ չէր երևում, իսկ հաչոցը շարունակվում էր: Ես հասկացա, որ դեռ երկար ժամանակ մեր հյուրերը տուն չէին գնա, այսինքն՝ հետաքրքիր պատմությունները դեռ առջևում էին:

marta minasyan

Ծնունդը՝ հեչ, կինոն՝ մեջ

Հայրիկիս ծննդյան օրն էր: Բոլորս էլ շատ ուրախ էինք: Ամեն բան շատ լավ էր ընթանում. պարում էինք, երգում ու ծիծաղում: Անգամ տորթը մատուցելիս հնդկական պար պարեցինք:

Խնջույքի ընթացքում ես մի պահ մտածեցի, որ մի բան պակասում է. ինչ-որ արտասովոր բան պիտի պատահի, ինչպես ամեն տարի: Մեկ րոպե էլ չանցավ և կատարվեց շատերի համար անսպասելի, բայց ինձ համար սովորական մի բան: Կրտսեր քույրիկս համակարգչով միացրեց իր սիրելի կորեական սերիալը (դորաման) և հանկարծ սկսեց հոնգուր-հոնգուր լաց լինել: Քիչ հետո պարզվեց, որ այդ ֆիլմում իր սիրելի կերպարը մահացել է: Բոլորը սկսեցին ծիծաղել, իսկ նա շարունակում էր լացել: Այդ պահին ես հասկացա, թե ինչ է նշանակում լինել մոլի երկրպագու:

-Տնաշեն, պապայիդ ծնունդն ա, իսկ դու լացում ես,- ասաց հյուրերից մեկը:

Sargis Melkonyan

Այսօր խառը օր է

Բարև, հարգելի ընթերցող․ ինչպե՞ս ես․ ես լավ եմ։ Ի՞նչ կա, ի՞նչ ես անում։ Ե՞ս։ Ես հիմա քեզ եմ գրում։ Ինձ մոտ ժամը 22։04 է, փետրվարի 25: Ես նստած եմ վառարանի կողքին՝ բազմոցի վրա։ Ոտքերիս վրա գցել եմ բարակ ծածկոցը, հեռուստացույցի վահանակը դրել եմ կողքիս։ Մի աչքով նայում եմ համակարգչին, մյուսով՝ հեռուստացույց դիտում։ Կողքիս տատիկն է, եղբայրս և քույրիկս։ Մայրիկս հաց է թխում․․․

Վաղը, այսինքն այսօր, շատ կարևոր օր է ինձ համար։ Այսօր Բարսելոնայում մեկնարկում MWC 2017-ը (Mobile World Congress): Այսօր աշխարհի բոլոր սմարթֆոններ ու խելացի սարքեր արտադրող ընկերությունները ներկայացնում են իրենց արտադրանքը, պլաններն ու նպատակները։ Դուք հավատո՞ւմ եք, որ մի օր սառնարանը կթակի ձեր դուռը, կամ որ ջրածնով մեքենա կվարեք, կամ որ հեռախոսի էկրանը երբեք չի կոտրվի, կամ որ․․․ Մի խոսքով, ամենահետաքրքիր սարքերի մասին կգրեմ, ուշադիր կլինեք։

Հա, մեկ էլ մի խնդրանք ունեմ մեր Տավուշի թղթակիցներին, եթե հնարավոր է՝ գրեք, թե ի՞նչ վիճակ է այդտեղ։ Ինչպես մենք՝ թղթակիցներս ենք սիրում ասել, որ լուրերն իմանանք առաջին ձեռքից։

Narek Soghoyan

Մարդ չգիտի՝ խնդա՞, թե՞ լա

Առավոտ էր: Օրը մռայլ էր, ամպոտ երկինքը անձրև էր խոստանում: Անձրև Հրազդանում: Երանելի բան է, գիտե՞ք, երբ այս ծանր ու կեղտոտ օդը գոնե մի քանի ժամով մաքրվում է ու դառնում «շնչելի»:

Դուրս եկա տանից ու շտապեցի դպրոց: Ամեն ինչ նույնն էր. նույն միապաղաղությունը, նույն պատկերները, իսկ հեռվում, ահա, երևում էր ինձ համար այդքան անտանելի դարձած Հրազդան ջէկի ծուխը: Գիտե՞ք, մի տեսակ այնքան անօգնական է իմ քաղաքը, երբ այսքան բողոքներից ու ցույցերից հետո ոչ մի կերպ լսելի չդարձավ հրազդանցիներիս ձայնը, որ գոնե այս անտեր գործարանի թունավոր ծուխը մաքրելու համար ֆիլտրեր տեղադրեն:

Սովորականի պես անցան յոթ դասաժամերս: Վերադարձի ճանապարհին նույն պատկերն էր՝ առանց որևէ տարբերության. նույն ծուխն ու նույն մտածկոտ դեմքերը: Այսպես անցավ օրվա առաջին կեսը, իսկ հետո ազատ ժամանակս որոշեցի անցկացնել համացանցում: Մի լրատվական կայք գրել էր. «Հրազդանցիները բողոքում են. Հրազդան ջէկը շուրջ չորս ամիս չի վճարել աշխատողների աշխատավարձերը»: Երևի հենց այսօրվա համար է Շիրազը ասել՝ մարդ չգիտի՝ խնդա՞, թե՞ լա»:

Երբ աշխարհը գունավոր է

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

-Անունդ ի՞նչ է:

-Իրա անունը Մերի ա:

-Բա քո՞նը:

Ձայն չկա:

-Քանի՞ տարեկան ես,-հարցս ուղղում եմ Մերիին:

-Մերին երկու տարեկան ա,- նորից մեջ է մտնում անծանոթ զրուցակիցս:

-Իսկ դո՞ւ:

-Ե՞ս: Ես՝ երեք:

-Բայց անունդ չասացիր, է:

-Անունս Զուզի ա:

-Ա՜, Սյուզի՞:

-Ըհը:

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

Դե, արդեն ծանոթ ենք, ու փոքրիկ Զուզին կարող է ցույց տալ իր բոլոր ունակությունները: Ասեմ, որ դրանք երբեմն պրոֆեսիոնալ մարմնամարզիկների հնարքներից ավելի վտանգավոր ու բարդ էին: Եվ ամեն անգամ, երբ փոքրիկ ընկերս ցատկում էր բազմոցի կամ բազկաթոռի վրայից, իմ վախեցած հայացքին հաջորդում էր նրա ինքնագոհ ժպիտը: Այդպիսին են մանուկները: Աշխարհում նրանց համար անհնարին ոչինչ չկա: Սիրում եմ երեխաներին: Երևի կասեք, որ չկա մարդ, ով չսիրի նրանց, բայց ես մի քիչ ավելի շատ եմ սիրում: Ամենաշատը սիրում եմ նրանց մոլորակը, որ մերին նման չէ, ընդհանրապես: Սիրում եմ, երբ  նրանք ժպտում են, որովհետև նրանց ժպիտը երբեք կեղծ կամ սուտ չի լինում: Երեխաների հետ խաղալով` հաճախ մոռանում եմ աշխարհն ու նրանում կատարվող ցանկացած բան: Երբ կողքիս փոքրիկ մարդուկ կա, ինձ համար դադարում են կարևոր կամ հետաքրքիր լինել քաղաքականությունն ու սպորտը, պատմությունը, գրքերն ու շտեմարանները, դրանց փոխարեն օրս լցնում են «Մաշան» կամ ”Трактор Гоша”-ն, իսկ նրանց երգերը երբևէ լսածս ամենալավ երգերն են դառնում: Երբեմն էլ, անկախ ինձանից, ողջ օրը երգում եմ: Նրանց հետ մենք էլ նոր գույներ ենք ստանում, սկսում ենք սիրել աշխարհը, այն աշխարհը, որ կա մեզանից յուրաքանչյուրի մեջ, որ մենք կորցնում ենք, երբ չափից շատ ենք մոտենում իրականությանը, երբ կորցնում ենք հեքիաթը, իսկ երեխաները հեքիաթն ամենուր իրենց մոտ են պահում:

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսըանի

Գիտե՞ք, երեխաներին այնքան քիչ բան է պետք երջանիկ լինելու համար, երբեմն  ընդամենը մեկ ժպիտ և տասը րոպե՝ իրենց հետ խաղալու համար: Դրանից հետո դու նրանց համար դառնում ես ամենասիրելին, ամենակարևորը, և քո կողմից արված ցանկացած բան՝ ճիշտ:

Պատահում է, որ փոքրիկ մարդուկներից մեկն էլ գալիս է, սեղանին տեսնում կիսաքանդ ամրոցի կիսաքանդ նկարն ու այնքան անկեղծ ասում՝ ի՜նչ սիրուն ա, որ ես էլ սկսում եմ հավատալ: Դուք էլ կհավատաք, եթե անգամ խզբզանքի համար արված  նրանց  գնահատականը լսեք:

Նրանց հետ մեր աշխարհը գունավոր և ուրախ է դառնում, իսկ մենք էլ պիտի փորձենք գունավորել նրանցը:

Հ.Գ Եվ կես-կատակ, կես-լուրջ՝ երեխաների մեջ ամենաշատը սիրում եմ այն, որ «մամա»-յից ու «պապա»-յից հետո ամենաառաջինը իմ անունն են ասում:

Իջևանի քանդակների այգին

Սա Աղստև գետն է: Հենց այս գետի մոտ է գտնվում Իջևանի քանդակների այգին:

1985-1991թթ. Իջևանում արվեստաբան Սարո Սարուխանյանի և Ջեմմա Անանյանի (ով այն տարիներին Իջևանի շրջկոմի առաջին քարտուղարն էր), նախաձեռնությամբ տեղի էր ունենում ամենամյա քանդակի սիմպոզիում, որին մասնակցում էին թե՛ տեղի, թե՛ աշխարհի տարբեր անկյուններից եկած քանդակագործներ: Ամեն տարի մեկուկես ամսով Իջևանի կենտրոնական զբոսայգին վերածվում էր բացօթյա արվեստանոցի: Սիմպոզիումի շնորհիվ այգին զարդարվեց գեղեցիկ և յուրօրինակ քանդակներով: Այդ քանդակներից յուրաքանչյուրն ունի իր պատմությունը:

«Շղթայված հրեշտակ», քանդակագործ՝ Արմեն Հովհաննիսյան: Հրեշտակի ձեռքերը կապված են: Քանդակագործը դրանով ցանկացել է ցույց տալ Շուշիի վիճակը. այդ ժամանակ Շուշին դեռևս ազատագրված չէր: Քանդակը ավարտելու ժամանակ նա ասել էր, որ երբ Շուշին ազատագրվի, ինքը կքանդի հրեշտակի ձեռքերի կապանքները: Քանդակն ավարտելուց հետո նա մեկնեց Շուշի՝ ազատագրական պայքարին մասնակցելու: Ի դեպ, նա Արցախից էր եկել սիմպոզիումին մասնակցելու համար: Դժբախտաբար, Արմեն Հովհաննիսյանը զոհվեց մարտերի ժամանակ, և հրեշտակի կապանքները այդպես էլ չքանդվեցին:

«Բամբասողները» (քանդակագործ՝ Բենիկ Պետրոսյան) քանդակը գտնվում է այգու սկզբնամասում: Տարիներ առաջ մարդիկ այն կոտրելով բաժանել էին վեց մասի: Երկար ժամանակ ոչ ոք չէր կարողանում գտնել գեթ մեկ կտոր: Բայց տարիների ընթացքում մասերը քիչ-քիչ հայտնաբերվեցին, մեկը՝ աղբանոցից, մյուսը՝ քաղաքի մյուս ծայրից: Գտնվեցին բոլոր վեց մասերը և միացվեցին:

Սիմպոզիումի ավարտից հետո, մի պապիկ, որի անունն էր Գուրգեն (իջևանցիները նրան Դոդո էին անվանում), սկսեց ամեն օր գալ այգի և հսկել այն: Նա թույլ չէր տալիս, որ որևէ մեկը վնասի քանդակները: Ձեռնափայտը ձեռքին անընդհատ վազում էր չարաճճի երեխաների հետևից և այգուց դուրս էր հանում կենդանիներին: Նա միշտ այդ այգում էր, կարծես այգին իր տունն էր դարձել, իսկ քանդակները՝ իր սեփականությունը:

Տարիներ անց, երբ Դոդո պապիկը արդեն չկար, մարդիկ սկսեցին վնասել քանդակները: Վանդալիզմը այն աստիճանի էր հասել, որ այգում գրեթե անհնար էր չվնասված քանդակ գտնելը:

Վերջապես մի օր հայտարարվեց, որ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիրը, փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման Իջևանի ազգային կենտրոնը, ճապոնական «Ջայկա» կազմակերպությունը և Իջևանի քաղաքապետարանը պատրաստ են հովանավորել Իջևանի այգու քանդակների վերանորոգման ծրագիրը: Իջևանի քաղաքապետարանը դիմեց հայրիկիս՝ Արմեն Դավթյանին, որը եղբորս՝ Գոռի հետ սկսեց վերանորոգման աշխատանքները: Եվ իհարկե, գետափնյա ճեմուղին կրկին զարդարված է գեղեցիկ քանդակներով: Միտք ծագեց այգում տեղադրել Դոդո պապիկի արձանը: Հայրիկս որոշեց իր միջոցներով քանդակել և տեղադրել Դոդո պապիկի արձանը այգում: Այն այժմ գտնվում է այգու սկզբնամասում, և մարդիկ, տեսնելով քանդակը, հիշում են Դոդո պապիկին ու այլևս չեն համարձակվում վնասել որևէ քանդակ: