Երկա՜ր, շատ երկար եմ խորհել հասկանալու համար, թե ինչ է երջանկությունը, որին հասնելու համար անձնուրաց պայքարում են կյանքում ինչ-որ բանից մերժվածները: Զգացմունքային հոգեվիճա՞կ է, դրական զգացողություննե՞ր, գուցե բավարարվածություն կամ ուղղակի ուրախությո՞ւն: Մարդիկ ամբողջ կյանքում ձգտում են հասնել երջանկության, համարելով այն իղձերի գագաթնակետ: Ամենաբարի ցանկությունը, որ կարելի է լսել մերձավորներից` Երջանկություն եմ ցանկանում: Երջանկությունը ամբողջ կյանքում հետապնդվում է: Մարդը ձգտում է իր կյանքում ստեղծել պահեր, վայրկյաններ` ամփոփված ժպիտներով, փայլող հայացքներով, որոնք ամբողջ կյանքում հիշելու և վերապրելու է: Եվ եթե մարդու կյանքում գալիս է մի պահ, երբ մարդ սկսում է հավատալ, որ այդ վայրկյանը, րոպեն կամ ժամը տարիներ արժեն, և էլ ավելին պետք չէ նրան, ապա նա երջանիկ է: 

Կան մարդիկ, որոնք անձնազոհության գնով երջանկացնում են շրջապատին, անկախ իրենց իսկ տրամադրությունից: Դրանք ծնողներն են, ընկերները, շատ բարի մարդիկ, մշտապես երջանիկ տրամադրությամբ մարդիկ, որոնք վարակում են շրջապատին, ինչու՞ չէ, նաև ծաղրածուները: Զարմանալի է, որ ծաղրածուների մասին հենց ես եմ խոսում: Մանկուց, չգիտես ինչու, վախեցել եմ ծաղրածուներից, նրանց տարօրինակ հագուկապից, անբնական ժպիտներից, խեղկատակ շարժումներից: Մի խոսքով, միշտ խուսափել եմ այնպիսի վայրերից, որտեղ կարելի էր հանդիպել ծաղրածուների: Ինչևէ, դա տարօրինակ պատմություն է, վերադառնանք երջանկությանը:

Հետաքրքիր է, թե ինչ է երջանկությունը ծաղրածուների համար, երբ աշխատանքը ստիպում է երջանկացնել մարդկանց նույնիսկ այն դեպքում, երբ արցունքները խեղդում ես մի կերպ, իսկ ձայնդ դողում է և անզորությունից ծանրանում կոկորդումդ: Չէ որ բոլոր մարդիկ էլ տխրել գիտեն, ու ծաղրածուները, որ ստիպված են երջանիկ երևալով հանդերձ ծիծաղ պատճառել հանդիսատեսին իրենց ծամածռություններով ու միամիտ շարժումերով` նույնպես բացառություն չեն:

Հարյուրավոր անգամներ կարդացել եմ Վոյնիչի «Բոռ» գրքից հատված խեղկատակի մասին: Կուզենայի դուք էլ աչքի անցկացնեիք. «Մի՞թե երբեք ձեր մտքով չանցավ, որ դժբախտ խեղկատակն էլ հոգի ունի. մի ապրող, պայքարող մարդկային հոգի, որ շղթայված այդ անճոռնի մարմնին` ստիպված է նրա համար աշխատելու: Մի՞թե երբեք չեք խորհած այդ դժբախտ հոգու մասին, որ նույնիսկ այդ խաբուսիկ ցնցոտիներն էլ չունի իր սոսկալի մերկությունը ծածկելու համար: Երևակայեցեք, ինչպես նա դողում է ցրտից, կարկամում է սարսափից ու ամոթից այս բոլոր բազմության առաջ, ընդունելով կատակները իբրև խարազանի հարվածներ ու լսելով այն քրքիջը, որ այրում է շիկացած երկաթի պես…»

Այո՜, ծիծաղելով տանջվում են միայն ծաղրածուները:

Երբ փոքր էի, հիշում եմ, ինչ-որ տեղ լսել էի մի փոքրիկ պատմություն մշտապես տխուր ծաղրածուի մասին, որին ոչ ոք և ոչինչ չէր երջանկացնում, մինչդեռ նա ծիծաղ էր նվիրում բոլորին:

Գուցե երջանկություն ասվածը չափազանց լայն հասկացություն է օրինակիս համար և ավելի շատ ուշադրություն է պահանջում, բայց մի պահ մեզ պատկերացնենք տխուր ծաղրածուի դերում, ով ստիպված է ծիծաղ առաջացնել, և մի պահ ուղղակի խորհենք…

Որպես երանգավորում` հատված «Սարյակ մի սպանիր» գրքից.

…-Իսկ երբ ես մեծանամ, հավանաբար ծաղրածու կդառնամ,- ասաց Դիլլը։

Ես և Ջիմը զարմանքից տեղում քար կտրեցինք։

-Այո՛, հենց ծաղրածու, -ասաց նա։- Ես մարդկանց հետ չեմ կարողանում յոլա գնալ, ոչինչ չի ստացվում, ես միայն կարողանում եմ նրանց վրա ծիծաղել, ահա, ես էլ կգնամ կրկես և կծիծաղեմ այնքա՜ն, մինչև ուշագնաց լինեմ։

-Դու ամեն ինչ իրար խառնեցիր, Դիլլ, -ասաց Ջիմը:- Ծաղրածուները տխուր են լինում, և բոլորը ծիծաղում են հենց նրանց վրա։

-Էհ, թող այդպես լինի, իսկ ես ուրիշ տեսակ ծաղրածու կլինեմ։ Կկանգնեմ բեմի մեջտեղը և կծիծաղեմ բոլորի երեսին:

(Ֆելիետոն)

Պապ ջան, հուսով եմ, որ դու ավելի շուտ կարթնանաս, քան Ջեկոն, որովհետև անցյալ անգամ էլ նամակս հողաթափերիդ մեջ էի դրել, ու երևի հիշում ես` ինչ եղավ… Երբ դու սա կարդալու լինես, ես արդեն դպրոցում կլինեմ: Խնդրում եմ, նստած կարդաս ու Էվելինային ասես` քեզ մի քիչ ջուր բերի: Ուզում եմ քեզ ներկայացնել այն ամենի ցուցակը, ինչ ինձ հարկավոր է վերջին զանգի ու ավարտական երեկոյի համար: Նախ` ինձ երեկոյան զգեստ է պետք, բոլորն արդեն գնել են, իսկ ես մնացել եմ «անշոր»: Ընկերուհիներս ասում են, որ լավ զգեստի գինն սկսվում է հարյուր հիսուն դոլարից, բայց լավ, ինձ հարյուր դոլարանոցն էլ բավական է: Նոր շորի հետ նոր կոշիկ է պետք, դրա համար խնդրում եմ դրամապանակիցդ մի հիսուն դոլար էլ առանձնացնես դրա համար: Բոլորն արդեն իրենց համար գեղեցիկ զարդեր են գնել: Իմ հավանած շորի հետ կսազի այն ոսկե շղթան, որ տեսանք ոսկերչական կատալոգում, և այն երեսուն դոլարանոց ականջօղերը: Վատ չէր լինի համապատասխան մատանի ու թևնոց գտնել: Ընկերուհիներս կատակում են. «Վերջին զանգի պայուսակ առե՞լ եք, իսկ ակնո՞ց, «վիպուսկնոյի» համար նոր ներքնաշորեր են պետք, նոր զուգագուլպաներ…»:  Կատակը՝ կատակ, բայց դրանք ինձ իրոք հարկավոր են: Կարծում եմ, մի քառասուն դոլարում կտեղավորվենք: Վերջին զանգից առաջ պետք է գնամ եղունգներս մշակելու, «առաջին անգամ կյանքում», մի սրահում շատ գեղեցիկ նկարում են եղունգների վրա: Ռեստորան գնալուց առաջ պետք է մազերս հարդարեմ «առաջին անգամ»: Դիմահարդարման համար մի քիչ կարելի է տնտեսել, Սուսիկը կանի, միայն թե անհրաժեշտ թարթիչաներկը, շրթներկը, մատիտները պիտի գնվի: Դեռ չեմ հաշվել` ինչ կնստի, երբ որ հաշվեմ` կասեմ: Միջոցառման ժամանակ բոլորը պետք է սպիտակ ու սև հագնեն: Ես դրանցից ոչ մեկն էլ չունեմ: Քանի որ սպիտակ վերնաշապիկ ու սև կիսաշրջազգեստ երբեք չեմ հագնում, ուրեմն, ստացվում է, որ դրանք ինձ ընդամենը մեկ անգամ են պետք գալու: Թող դրանք լինեն միակը և անկրկնելին: Դպրոցում ավարտական երեկոյի համար քսանական դոլար են հավաքում` ռեստորանում պիտի անցկացնենք: Ձեզ հրավիրում եմ, դու ու մաման էլ կարող եք գալ ռեստորան, միայն թե դրա համար յուրաքանչյուրդ քսանական պիտի մուծեք: Այսօր դասղեկը պիտի գա ու ասի, թե ինչքան ենք հավաքելու զանգակների, հրավիրատոմսերի, ուսուցիչների նվերների, դահլիճի, միջոցառման սցենարի համար: Այն, երևի պատվիրեն, դասի ոչ ոք չի գալիս` հազիվ մասնավոր պարապմունքներն են հարցնում, թե չէ` ինքներս կգրեինք:

Եթե կարդալով մինչև այստեղ հասել ես, ուրեմն, լավ է, այս դեղերի ցուցակը քեզ պետք չի գա: Այնուամենայնիվ, այն կցում եմ սրա հետ, որովհետև վերոհիշյալ ցուցակը դեռ կեսի կեսն է: Լրիվ չհասցրի գրել` քննությունից ուշանում էի: Ի դեպ, քննության համար ծաղիկների ու քննական հանձնաժողովի հյուրասիրության համար փող են հավաքել: Իմ տեղն ուրիշն է տվել, ես ասացի, որ մյուս քննությանը կբերեմ: Գումարը կճշտեմ, հաջորդ քննությունը վաղը՝ չէ, մյուս օրն է: Հա , մեկ էլ ուզում եմ հիշեցնել, որ դասախոսների վարձը պետք է վճարել մինչև ամսվա վերջ:

Հ.Գ. Պապ, մի՞թե չես ուզում, որ քո դստեր ավարտական երեկոն անմոռանալի լինի: Չկարծես, թե սա ասում եմ, որ լուսանկարչական ժապավեն ու դատարկ տեսաերիզ գնես…

Քո դուստր` Արփինե Գրիգորյան, 16տ., 2000թ.

-Բարև ձեզ, ինչպե՞ս եք այսօր: Շատ գեղեցիկ զգեստ եք հագել:

-Կներկե՞ս իմ եղունգները:

-Այո՛, իհարկե: Բայց հիմա լոտո ենք խաղալու, այնպես որ, հարմա՛ր տեղավորվեք: Ահա, ձեր աթոռը, կարող եք մոտեցնել նրա աթոռին, որ իրար օգնեք:

-Այդ դուռը միշտ այնքան հեռու է թվում: Ոտքերս ցավում են:

-Ցանկանու՞մ եք մեզ միանալ և լոտո խաղալ:

-Սուրճ եմ ուզում, մի բաժակ տաք սուրճ` փոքրիկ, շագանակագույն բաժակի մեջ: Ինչքա՞ն պետք է դուռը ծեծեմ, որ բացեք:

-Ի՞նչ որոշեցիք, չե՞ք ուզում խաղալ:

-Արդեն ասացի, որ ոչ, բայց այստեղ կկանգնեմ ու լուռ կնայեմ: Ինչո՞ւ եք այդքան ցածր խոսում բոլորդ: Ուզում եք ասել, որ ե՞ս եմ վատ լսում:

-Ի՞նչ ես այստեղ կանգնել ու մի գլուխ փնթնփնթում:

-Գլուխս ցավում է ու ոսկորներս էլ կարծես հազար տեղից կոտրված լինեն: Բուժքո՛ւյր, ես էլ եմ սուրճ ուզում:

-Ձեզ չի կարելի: Հիշե՛ք, թե քանի անգամ արթնացաք գիշերը: Եթե ուզում եք, կարող եմ նարնջի հյութ բերել:

-Այստեղ հնարավոր չէ լոտո խաղալ: Այլևս չեմ սպասում ոչ մեկին: Կարդում եմ թիվը` 47` չորս, յոթ:

-Ո՞վ պիտի եղունգներս ներկի:

-Սպասե՛ք, սպասե՛ք, այդքան արագ մի՛ կարդացեք:

-52` հինգ, երկու: Հաղթում է նա, ով լրացնում է շարքը:

-Ահա, նայի՛ր: Ես ունեմ քո սիրած թիվը` 25:

–Ո՛չ, հինգը պիտի առջևում լինի:

-Ես էլ էի այդպես կարծում, ճիշտ ես ասում: Չգիտեմ, թե ինչու եմ ամեն անգամ սխալվում:

–Մի՛ շարժիր սեղանը քո հիմար աթոռով, առանց որի մի քայլ էլ չես կարողանում անել: Ի՞նչ ես այդպես վրաս նայում:

-Այդքան դաժան մի՛ եղիր: Չե՞ս տեսնում, որ չի կարողանում խոսել: Վերջապես քեզանից 3 տարով մեծ է:

-93` ինը, երեք:

-Ինը, զրո: Կրկնիր մի անգամ ևս:

-Ասացի` ինը, երեք:

-Այդպես էլ կարծում էի:

-Տես, է, բուժքույրն էլի է գալիս: Վախենում եմ: Ասեղներ է բերում: Էլի մատս ծակելու է:

-Դրանք զատիկներ են: Տե՛ս, բուժքույրը զատիկ է դնում մատիս վրա: Չգիտեի, որ զատիկները կծում են:

-Ուզո՞ւմ ես ներկել եղունգներս: Այդ գույնը չեմ ուզում: Ներկի՛ր վառ կարմիր: Ուշադի՛ր եղիր, մատներիս ես քսում:

-Հրամաններ մի՛ տուր: Ես ի՞նչ մեղավոր եմ, որ ձեռքերդ անընդհատ դողում են:

-Հաղթեցի, հաղթեցի: Տվե՛ք իմ քսանհինգ սենթը:

-Ես չեմ հավատում, որ նա հաղթել է: Կստուգե՞ս իրեն:

-Այո՛, ճիշտ էլ կարծում էիր: Ես չեմ կարդացել «22»:

-Տվե՛ք իմ քսանհինգ սենթը:

-Ո՞վ շարժեց սեղանը: Լոբու հատիկներն իրար խառնվեցին: Նայի՛ր նրան, անկյունում նստել և ձայն չի հանում, իրեն էլ երևակայում է:

-Տեսե՛ք իմ եղունգները: Կանաչ եմ ներկել, որովհետև շորս էլ է կանաչ:

-Դու ինքդ էիր ասում, որ դա կարմիր է: Էլ չեմ կարող դիմանալ այստեղ: Նույնիսկ օդն է ծեր ու հին, ինչպես ձեր բոլորի դեմքերն ու շորերը:

-Ուզու՞մ ես նստել իմ կողքին, հանգստանալ: Գիտեմ, որ հոգնած ես:

-Թողե՛ք ինձ, մի՛ քաշեք: Դուրս եմ ուզում գալ այստեղից: Օդ եմ ուզում: Այդ ի՞նչ կարմիր լույս է փայլում այնտեղ:

-Դա կանաչ է, ոչ թե կարմիր:

-Էլ լոտո չե՞նք խաղալու:

–Ո՛չ, կմնա վաղը:

Լուսինե Զեյթունյան, 16տ, 1999թ.