Լեյլի Թադևոսյանի հետ ծանոթացա ճամբարում: Ու քանի որ երբեք հարցազրույց չէի վարել, «անփորձ լրագրող էի», զուտ ընկերական, իմ առաջին հարցազրույցը փորձեցի նրա հետ անցկացնել:

Լեյլին,արդեն 4 տարի համագործակցում է պատանի թղթակիցների հետ: Նա կօգնի ինձ, և նրա օգնությամբ կստանամ իմ հարցերի սպառիչ պատասխանները: Եվ այսպես, ես և Լեյլին առանձնացել ենք, որպեսզի մեզ ոչ ոք չխանգարի: Լսվում է ձայնագրիչի կոճակի ձայնն, ու…

-Քանի՞ տարի է, ինչ թղթակցում ես 17.am կայքին:

-Մոտավորապես 4 տարի: Չնայած էն ժամանակ, երբ ծանոթացա թիմի հետ, 17.am-ը չկար: Մենք պարզապես միացել էինք «Մանանա» կենտրոնի անձնակազմին ու թղթակցում էինք, որովհետև մեզ մոտ` Շիրակի մարզում «Մանանան» դասընթաց էր անցկացրել: Հետո, մասնակիցներից ընտրել էին մի քանիսին, որոնց թվում ես էլ կայի:

-Պատմիր, քո առաջին նյութի մասին:

-Դասընթացի ժամանակ երկու թեմա են տալիս սկզբում: Մեկը՝ «Իմ մասին» , մյուսը` «Ինչն է ինձ հուզում»: Ուրեմն հենց դրանք են եղել իմ առաջին նյութերը: Իսկ առաջին լրագրողական նյութս Գյումրիից էր: Գյումրիում հին այգի կա, «Բոշի սադ» են անվանում, որը բավականին հին պատմություն ունի: Ես որոշել էի այգու մասին տեղեկություններ գտնել: Գնացել էի ոչ միայն գրադարան, պատմության թանգարան, այլ նաև հանդիպել մարդկանց, խոսել ու լսել էի նրանց պատմությունները: Ասեմ ավելին՝ գտել էի մի հին, ըսպես ասած, «բուդկայի» աշխատող, որի հայրը այգու հիմնադիրներից էր եղել ու շատ բան պատմեց: Շատ սիրուն նյութ էր ստացվել: Հենց «ըդպես» էլ սկսեցի, ու իմ մեջ սեր առաջացավ նյութ գրելու՝ հատկապես իմ քաղաքի պատմության, քաղաքի մարդկանց, մշակույթի մասին:

 -Ի՞նչ արձագանքներ եղան առաջին նյութից հետո, երբ հայտնվեց համացանցում:

 -Համացանցում հայտնվելուց հետո մարդիկ տեսնում, կարդում, share էին անում: Հիմնականում այգին մոռացված էր՝ պատմության առումով ու մարդկանց շրջանում: Նյութը գրավեց նրանց ուշադրությունը: Այդ ժամանակ դպրոցում էի սովորում, և ուսուցիչները անընդհատ դրվատանքի խոսքեր էին ասում: Հետո այն տպագրվեց նաև «Խաբարբզիկում» ու «Խաբարբզիկները» ստանալուց հետո բաժանում էի մեր դպրոցի դասարաններին, գրադարանին: Տարել եմ նաև էն գրադարանը, որտեղից այգու մասին տեղեկություններ էի ստացել ու կարդալուց հետո ասում էին.

-Չէ՛, լա՛վ է, հույսեր կան, որ հետո գրելը կշարունակես:

-Ներկայացրու քեզ 17.am-ից առաջ և 17. am-ից հետո:

 -17.am-ից առաջ: Դե, գրելու հանդեպ սերը միշտ էլ եղել է, պարզապես, մարդիկ ցանկանում են գրել «բան»` իրենց սովորած դժվար բառերով՝ եսի~մ, որ գրքից պեղած: Նախքան «Մանանային» թղթակցելը ես ամեն ինչ փորձում էի էդ ձևով գրել, հիմնականում շարադրության տեսքով: Կարդալ ստացվում էր, բայց, իմ կարծիքով, էդքան էլ հետաքրքիր չէր: Եթե ինչ որ բան ես գրում, էնպես պիտի գրես՝ մեր գրողներից մեկն է ասում, կարծեմ Թումանյանը, որ թե՛ փոքր երեխային հետաքրքրի, թե՛ մեծին, հասանելի լինի տարբեր տարիքի ընթերցողի համար: «Մանանային» թղթակցելուց հետո ես ավելի ազատ եմ մտածում, կարող եմ օգտագործել և՛ գրական հայերենը, և՛ մեր Գյումրվա բարբառը, որը միշտ էլ համ ու հոտ է տալիս խոսքին: Էդպես, պատմությունը հարազատ է դառնում ոչ միայն քեզ, այլ նաև էն մարդուն, ով կարդում է, որովհետև ընթերցողը պատկերացնում է իրավիճակը: «Մանանային» թղթակցելուց հետո ես, իրոք, զգում եմ էդ փոփոխությունն իմ կյանքում: Շարադրություններս էլ սկսեցի գրել նույն ոճով, և տարբերությունը բավականին լավ էր: Մրցույթներին արդեն զբաղեցնում էի բավականին բարձր տեղեր:

-Հետաքրքիր դեպքեր եղ՞ել են, կապված քո նյութերի հետ:

-Օրինակ՝ կարող եմ պատմել, որ Գյումրիում ես ու ընկերուհիս, որի հետ, ի դեպ, անվանակիցներ ենք, ծանոթացել էինք 60 տարեկան դիջեյ տատիկի հետ, որը հիմա էլ ողջ-առողջ է, ու նրա հետ հարցազրույց էինք անում: Ինքը մեզ չէր թողնում, որ նկարեինք ռեպորտաժի համար, պատճառաբանելով, թե սպիներս կերևան: Հետաքրքիր բաներ միշտ լինում են, որովհետև ինչ-որ նյութ գրելիս, ես պետք է ամեն ինչ պարզեմ, նոր գրեմ: Մարդիկ շատ տեղեկություն են տալիս, սպասվածից ավելի շատ:

 -Ո՞րն է քո ամենասիրելի նյութը՝ քո գրածներից կամ ուրիշի: 

-Տատիկիս մասին էի նյութ գրել: Ու հիմա, երբ կորցրել եմ իրեն, ամեն անգամ կարդալիս` իմ մեջ ամեն ինչ փոխվում է, ալեկոծվում: Կային մարդիկ, որ կարդում ու ասում էին. «Վ՜այ, ինչ լավ ես գրել, ինչ լավ ես ներկայացրել»: Բայց նյութը իրական էր, ու ես հիշում եմ ամեն մի պահը, էդ ամեն ինչը զգացել եմ:

Իսկ բացի իմ նյութից՝ շատ կան, ընկերներս հոդվածներ են գրում, օրինակ՝ Մարիամը Նալբանդյան, Շուշանիկը Հարությունյան, Լիլին Նալբանդյան, Լուսինեն Կարապետյան…շա՜տ կան: Լավ նյութ ասածը՝ ամեն մարդու համար կարող է տարբեր լինել: Օրինակ ինձ համար, եթե նյութի մեջ ինչ-որ մի օգտակար նախադասություն կա, ինչ-որ մաս պիտանի է ընթերցողի համար, լավ է:

 -Ո՞ր ոլորտի մարդկանց հետ ես նախընտրում հարցազրույց վարել: 

-Մարդկանց հետ խոսելը հետաքրքիր է, եթե լրագրող ես, պիտի կարողանաս մարդկանց մեջ ինչ-որ հետաքրքիր բան գտնել: Օրինակ, եթե դու խոսում ես նկարչի հետ, դու պետք է իր աշխարհը մտնես, եթե գրողի հետ ես խոսում, բառերը կամ փիլիսոփայությունը վերցնես, այսինքն, ամեն մարդ ասելիք ունի, և դու պիտի կարողանաս ճիշտ բան քաղել մարդուց:

-Ամենից շատ ո՞ր նյութերդ են քննարկվել:

-Գյումրու մասին էի գրել` կոլորիտով նյութ էր: Ներկայացրել էի Գյումրու մշակույթը և բարբառը: Ֆեյսբուքում շա՜տ մեծ արձագանք ունեցավ, մարդիկ անընդհատ մեկնաբանություններ էին թողնում, share էին անում, ու նյութը բավականին շատ տարածվեց: Իսկ երբ սովորելու էի գնացել Միացյալ Նահանգներ, էնտեղ նյութ գրեցի հայրենասիրության մասին, որ հայերը չպիտի թողնեն Հայաստանը ու գնան, ու եթե գնան էլ ՝ հետ գալու պայմանով: Էլի մեծ արձագանք գտավ, որովհետև խառը ժամանակներ էին, ու մարդիկ կարդում էին ու ասում. «Հա՛, էս մեկը ճիշտ է»:

 -Ի՞նչ որ բան կա, որ կցանկանայիր ավելացնել:

-Քեզ, որպես 17.am-ին նոր միացած թղթակցի ցանկանում եմ, որ միշտ կարողանաս գրել, նկարել ինչ-որ բաներ, ու իրենք քեզ համար դառնան սիրելի, սա լինի սիրածդ գործը: Հայաստանում միշտ էլ քննարկվող նյութեր, երևույթներ կան: Կարևորը, որ սիրես գործը ու արժանի շարունակողը լինես: Թող, որ միշտ, ես ու դու գրելու բաներ ունենանք, և թող, որ միշտ, թեկուզ էն ամենա անհետաքրքիր բանը կարողանաս հետաքրքիր կերպով վերլուծել:

Նա երջանիկ էր, երբ նկարում էր, ես էլ երջանիկ էի, երբ նա երջանիկ էր:

Նայում էի նրան ու միշտ ուզում էի ժպտալ: Նա այնքան հետաքրքիր ու յուրահատուկ էր. ուրախանում էր երեխայի նման ու երեխայի նման էլ ժպտում էր: Նրան, ինչպես էլ երեխային, կարելի էր երջանկացնել անգամ ամենափոքր նվերով: Ես կնվիրեի նրան ամեն ինչ, ինչ որ ունեի, միայն թե նա միշտ ժպտար:

Ես գիտեի, որ հասարակության կարծիքը նրա համար ոչինչ չարժեր: Ինձ դուր էր գալիս նրա վերաբերմունքը դեպի հասարակությունը։

Նա ինձ հետ էր, ու ես առաջին անգամ զգում էի, որ իմ տունը, իմ այգին աշխարհի ամենահաճելի ու ամենագեղեցիկ վայրերն են աշխարհում:

Մենակությունը, իր ամբողջ դառնությամբ պատել էր տանս պատերը, իսկ նա ազատեց ինձ մենակ մնալու իմ վախերից: Իմ տան օդն իսկ պատմում էր իմ երջանիկ շնչառության մասին: Ես մենակ չէի. ես ունեի ընկեր, զրուցակից, պաշտպան, ու քիչ ավելին, քան կարող էի պատկերացնել: Ես ինքս էլ չհասկացա, թե ինչպես նա դարձավ ինձ համար այդքան կարևոր:

Նա շատ էր սիրում ուշադրություն՝ ինձ նման էր: Ես էլ էի սիրում, երբ իմ մասին հոգ էին տանում:

Նրա հետ ես ինձ ուժեղ էի զգում: Ու ինձ թվում էր, թե ամեն ինչ կարող եմ անել: Նրա հետ ես կարող էի թռչել բարձր ու չվախենալ ընկնելուց։

Նա ուրիշ էր… Դուք չեք պատկերացնի, թե ինչ երջանկություն էր նրա նման հավատարիմ ընկեր ունենալը:

Նա ուրիշ չէր, է… Նա ամեն ինչ էր: Նրա հետ հնարավոր էր դառնում անհնարինը, բայց մի օր դարձավ երազանք։

Ամեն ինչ էլ իր ավարտն ունի: Վերջացավ նաև մեր հեքիաթը ու, ի տարբերություն մնացած հեքիաթների, նա չունեցավ սպասված «հեփի էնդ»-ը, որովհետև մենք միշտ սիրել ենք տարբերվել:

Լսել եք, չէ՞, որ որևէ գրքի մասին ասում են. «Հիմարություն ա», «Անիմաստ բան էր», բայց երևի դուք էլ կհամաձայնվեք, որ ավելի լավ է այդ ամենի փոխարեն ուղղակի ասել. «Բան չհասկացա»: Դե, ճիշտ է, կան իրականում անիմաստ գրքեր, բայց յուրաքանչյուր, թեկուզ առաջին հայացքից հիմար թվացող գիրքը մեզ սովորեցնելու ինչ-որ բան ունի: Չնայած այսօր այդ մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել:

«Վերք Հայաստանին» վեպի մասին լսելիս երևի բոլորդ էլ առաջին հերթին հիշում եք, թե դպրոցական տարիներին ինչ մեծ դժվարությամբ եք կարդացել գիրքը, կամ՝ չեք կարդացել, որովհետև «Հիմարություն էր»: Թե, ասա` ո՞ր դպրոցականին է ա պետք իմանալ՝ Թագուհուն ով փախցրեց, կամ էդ ժամանակ Աղասիի կյանքը ոնց դասավորվեց: Բայց եթե կարդում եք նյութս, ուրեմն հաստատ կիմանաք, որ «Վերքը» իրականում ամենևին էլ հիմարություն չի, ու թեման էլ ոչ թե Աղասին ու Թագուհին են, այլ՝Հայաստանը: Ճիշտ է՝ գիրքը բարդ է դպրոցականների համար, ու ոչ միայն, դե հա, ես էլ՝ շատերի պես, մի երեք անգամ վերցրել եմ գիրքը, տասը էջ կարդացել ու հետ դրել, հետո, երբ կար դպրոցական ծրագրում՝ կարդացել եմ սեղմ տարբերակն ու պատմել: Բայց եկավ մի ժամանակ, երբ հասկացա, որ արդեն պատրաստ եմ ձեռքս վերցնել գիրքն ու կարդալ մինչև վերջ, թեկուզ այդ երեք-չորս հարյուր էջի համար մի ողջ կյանք պահանջվի: Կարդացի: Չէ, հիմարություն չի, հաստատ: Մի կյանք էլ պետք չէր, մի քանի օր, կամ շաբաթ, չեմ հիշում: Ու էդպիսի գրքեր շատ կան, ուղղակի դրանցից շատերը էդպես էլ առանց կարդալու են մնում, որովհետև դպրոցում չեն հանձնարարվում, իսկ ընթերցողների «համարձակությունը» չի հերիքում նման գրքերը ձեռքը վերցնել: Ստացվում է, որ հազարավոր գանձեր առանց բացահայտվելու են մնում: Հիմա կասեք՝ էս ինչ ա էսքան երկար գրում: Մի քիչ էլ սպասեք՝ ասեմ:

Էդպիսի մի գիրք էլ ինձ համար կար՝ Հենրիկ Սենկեվիչի «Յո՞ երթասը», որ երևի 8-րդ դասարանից ձեռքիս տակ էի պահում, անընդհատ թերթում, կարդում մեջտեղի էջերն ու հիանում, բայց հասկանում էի, որ չեմ կարող մինչև վերջ կարդալ, չգիտեմ ոնց, բայց զգում էի, էլի: Մի քանի անգամ փորձեցի, վերցեցի, կարդացի առաջին երկու էջն ու նորից փակեցի. էս ինչ դժվար ա գրած, ախր, ինչի՞ ա քրիստոնեության մասին գիրքը սկսվում հեթանոսական կյանքի նկարագրությունով:

Ու էդպես բավական ժամանակ համակերպվում էի գրքից հատվածներ կարդալով, մինչև մի օր որոշեցի անպայման կարդալ գիրքը: Հանեցի գրապահարանից, հանդիսավորությամբ դրեցի բոլորի աչքի առաջ ու սպասեցի մինչև ազատ ժամանակ ունենամ` բարդ գործը սկսելու: Բայց, չգիտեմ ինչպես ու ինչ կախարդանքով գիրքս անհետացավ տնից, ասես չէր էլ եղել: Դե արի ու բան հասկացիր: Ես որոշեմ կարդալ, ու գիրքն անհետանա՞: Սակայն դրանից գրքի հանդեպ հետաքրքրությունս ավելի մեծացավ: Առաջին իսկ հանդիպած գրախանութից գնեցի գիրքն ու տուն եկա՝ այս անգամ այն աչքիս լույսի պես պահելու պատրաստակամությամբ: Բայց իրականում միայն կարդալուց հետո հասկացա գրքի իրական արժեքը:

Լավ, սկսեմ կարդալ ու պատմել ձեզ, բայց չէ, սյուժեն չեմ պատմելու, դուք կարդացեք: Միայն ասեմ, որ գրքի առաջին էջերը, որտեղ նկարագրվում են Հռոմի արիստոկրատության վարքն ու բարքը Ներոնի ժամանակներում, ու մեծն կայսեր բանաստեղծական տաղանդն են բացահայտում, կարող են մի պահ երկմտելու առիթ տալ՝ արժե՞ շարունակել կարդալ, թե՞ ոչ: Վստահ ասում եմ՝ արժե:

Չգիտեմ՝ գիրքը ձեր վրա էլ նույն ազդեցությունը կունենա, թե չէ, բայց ինձ համար այն անփոխարինելի դարձավ, ու ինչ սովորեցի, հասկացա այս գիրքը կարդալով, երբեք ոչինչ ու ոչ ոք չի կարող մոռացնել տալ: Գիրքը ասես մի տեսակ քրիստոնեական դասագիրք լինի, որ քեզ սովորեցնում է, օգնում էլ ավելի ամուր կապվել հավատիդ, ու թվում է, թե այլևս չկա մի բան, որ կարող է քեզ հեռացնել քո հավատից ու դավանանքից: Չի թվում,այդպես է: Բայց միևնույն ժամանակ, գիրքը մեծ գեղարվեստական արժեք ունի, իսկ այդ երկուսի հիմքը պատմական փաստերն են: Հռոմը Ներոնի կառավարման շրջանում, քրիստոնեության տարածումը կայսրությունում, Հռոմի հրդեհն ու հավատացյալների հալածանքները:

Կարծում եմ, հասկանալի է, թե որքան բարդ է համադրել այդ երեք բաղադրիչներն ու արդյունքում չկորցնել գեղարվեստականությունը, կամ չաղավաղել պատմությունը, բայց հեղինակի մոտ դա բավականին լավ է ստացվել: Համոզվելու համար՝ մի փոքր հատված գրքից.

«Կեսարը լողում էր արյան մեջ, Հռոմն ու ամբողջ հեթանոս աշխարհը խենթություններ էին անում: Բայց նրանք, որոնք արդեն զզվել էին ոճիրներից ուխենթություններից, նրանք, որոնց ոտնակոխ էին անում, նրանք, որոնց կյանքը թշվառության ու բռնության կյանք էր, նրանք՝ այդ բոլոր բեռնավորվածները, բոլոր վշտացածները, բոլոր անբախտները, գալիս էին հրաշալի պատմությունը լսելու այն Աստծո մասին, որ մարդկանց սիրուց իրեն խաչել տվեց և քավեց նրանց մեղքերը:

Եվ գտնելով Աստծուն, որին կարող էին սիրել, նրանք գտնում էին այն, ինչ որ մինչև այդ օրը այն ժամանակվա աշխարհը չէր կարողացել տալ ոչ ոքի՝ սիրուց բխող երջանկություն»: