6-րդ դասարանի առաջին օրերն էին։ Ինչպես ամեն ուսումնական տարի, այս մեկը ևս բացառություն չէր՝ կար տարեսկզբյան ոգևորվածություն։ Նոր առարկաներ, նոր ուսուցիչներ։ Երբեք չէի մտածի, որ ուսուցիչներից մեկի հետ հանդիպումը կլինի ճակատագրական, և տարիներ հետո էլ երբեք չեմ մոռանա այս խոսքերը. «Բարև ձեզ, ես ձեր քիմիայի ուսուցչուհին եմ՝ ընկեր Սարգսյանը»։ Այս խոսքերը ես դեռ երկար եմ հիշելու, քանի որ այս խոսքերն էին, որ մերձեցրին ինձ իմ երկրորդ մոր հետ, որին իմ հետագա պատմության ողջ ընթացքում կազատեմ «երկրորդ» բնութագրից, քանի որ նա երկրորդ չէ, չէ՛, չէ՛, ոչ էլ առաջին, նա մի ուրիշ աշխարհ է։ 

Արդեն 9-րդ դասարանցի էինք, դե բնականաբար, միշտ կա այդ վախը՝ քննություններ, հոսքային ուղղություններ։ Իսկ ո՞ր առարկան պետք է ընտրել բնագիտական քննության համար: Շատերն արդեն գիտեին, որ ես քիմիան էի ընտրելու։ Ընտրել այն առարկան, որը դասավանդում է սիրելի ուսուցիչդ: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ հիասքանչ է, երբ ունես ուսուցչուհի, որը թե՛ մայր է, թե՛ ուսուցչուհի, թե՛ ընկեր, հուսամ, կկարողանաք պատկերացնել: Ամբողջ դպրոցում միայն չորս աշակերտ էր ընտրել քիմիան, ու չորսս էլ վախենում էինք քննությունը չհաղթահարելուց: Ընկեր Սարգսյանն ինձ ու երեք դասընկերներիս արտաժամյա դասերի էր կանչում, ու ամեն անգամ, երբ մտնում էինք նրանց տուն, կարծես մեր հարազատ օջախը մտնեինք: Օ՜, իսկ համը այն չրի, որ ամեն անգամ նա հյուրասիրում էր մեզ, հաստատ երբեք չեմ մոռանա, ինչպես այս խոսքերը. «Ես ձեր քիմիայի ուսուցչուհին եմ՝ ընկեր Սարգսյանը»:

Ասում են` փոքր տարիքում շատ հետաքրքրասեր եմ եղել, հարցերս անդադար բարձրաձայնել եմ։ Դե, հիմա այդպես չեմ. բոլոր հարցերի պատասխանները ինքս եմ փնտրում, ինչն էլ մայրիկի դժգոհության պատճառն է դառնում: Ինչպես նա է ասում, փոքր տարիքում «գլուխները տանում էի» իմ հարցերով, իսկ հիմա հարցերի պատասխանները ինքս եմ գտնում։ Լավ, ինչևէ, շարունակեմ, հոդվածս իմ հետաքրքրասիրության մասին չէ։

Չեմ հիշում` երբ էր, որ հասկացա, թե ինչ է ազգանունը, և ե՞րբ իմացա իմ ազգանունը, բայց հիշում եմ, որ հայրիկը աշխատանքից եկավ, ու ես անմիջապես հարցրի.
-Պա՛պ, ա՛յ պապ, քո ազգանունը ի՞նչ ա։
-Այն, ինչ քոնը։
-Քո՞նն էլ է Արշակ գծիկը՜․․․ Մոռացա․․․ Մի խոսքով, դրանից․․․,- դե փոքր էի ու չէի հիշում ազգանունս, որքան էլ դա զարմանալի է։
-Արշակ-Շահբազյան,- ուղղեց հայրս։
-Բա ինչի՞ համար ա տենց: Մամայինը ու էլի ուրիշներինը առանց գծիկի ա ու կարճ,- չգիտես ինչու դժգոհ տոնով հարցրի ես։
-Թուղթ ու գրիչ բեր ասեմ,- ծիծաղելով ասաց հայրիկը։

Դե ես դժգոհ հայացքս չփոխեցի՝ մտքումս ինքս ինձ հարցնելով, թե թուղթն ինչի համար ուզեց։ Թուղթը տվեցի հայրիկին, նա մի ծառ նկարեց, ճյուղերի վրա անուններ էր գրում, իսկ երկու արմատների վրա մեծ-մեծ երկու անուն գրեց։

-Սա տոհմածառ է: Ա ՛յ, այս բարակ ճյուղը դու ես, այս հաստը՝ ես, քանի որ դու իմ տղան ես ու դեռ փոքր ես, դրա համար ինձնից հետո այդ բարակ ճյուղին ես, քո տղան էլ քեզանից հետո կլինի ու էլ ավելի բարակ ճյուղի վրա, իսկ այս հաստ ճյուղը պապիդ ճյուղն է։ Քո տոհմածառի երկու արմատներն են Արշակն ու Շահբազը, նրանց անուններով էլ մեր ազգանունը կոչվում է Արշակ-Շահբազյան։

Հայրիկի բացատրելու ընթացքում ես ու եղբայրս ուշադիր նայում էինք տոհմածառին ու լսում հայրիկին։ Հայրիկի ավարտելուց հետո եղբայրս անմիջապես միջամտեց.
-Ես, որ մեծանամ, իմ ազգանունը փոխելու եմ, մենակ Շահբազյան եմ թողնելու։
-Չէ՛, պա՛պ, ես չեմ փոխելու, Արշակ-Շահբազյանը ամենալավն ա: Շահբազյան էլի կլինի աշխարհի վրա, իսկ Արշակ-Շահբազյան մենակ մեր տոհմն ա,- եղբորս հակադրվելով ասացի ես։

Ու միչև հիմա դեռ փոքրիկ Արմանի դիրքորոշումը մնացել է հստակ. ես Արշակ-Շահբազյան եմ։

Դե, արդեն գրեթե բոլորը գիտեն Աբովյանի գիժ քամու մասին, բայց քչերը գիտեն, որ մեր թաղամասում գրեթե ամեն անգամ գերգիժ քամիների ժամանակ հոսանքը կտրում են: Հա, հա, արդեն տեսակների ենք բաժանել քամին՝ հանգիստ քամի, ուժեղ քամի կամ նույն ինքը` «բուլուլիճ», այդպես էր ասում տատս, գիժ քամին և ինչպես նշեցի քիչ առաջ, գերգիժ, որի ընթացքում մեր թաղամասի լույսերն են կտրում:

Հերթական ամառային երեկոն էր ու հերթական քամոտ օրը, սակայն ո՞վ կմտածեր, որ միանգամից կսկսվի գերգիժ քամին, իսկ լույսերն էլ կկտրեն էլի: Ու ինչպես ամեն անգամ, լույս կտրելուն հաջորդեց իմ` «Օ՜ֆ, գոնե վայֆայը լույսով չլիներ» արտահայտությունը: Երևի բոլորն էլ այդպես են անում, երբ լույսերը անջատվում են. քնում են սովորական ժամից չափազանց շուտ, քնում այն հույսով, որ առավոտյան արդեն էլեկտրականություն կլինի, իսկ երբ արթնանում ու տեսնում են չկա, սկսում են հաճախակի ժամացույցին նայել: Եվ այդպես սպասելով դարձավ ժամը 12:00-ը, իսկ ես արդեն 20 ժամ է, ինչ ֆեյսբուք չէի մտել: Հասկացա, որ պետք է մի լուծում գտնել: Միակ լուծումը հետևյալն էր՝ գնալ մորեղբորս տուն, և այդպես էլ արեցի:

Պատկերացրեք` իչքան նամակներ ու ինչքան ծանուցումներ կային, բայց այդ բոլորից առանձնացավ մի նամակ, հետևյալ բովանդակությամբ՝ «Արմ ջան, ուզում եմ երիտասարդական շարժում ստեղծել, բարեգործական գործառույթ իրականացնելու համար, կուզենամ դու լինես այդ խմբում»: Առանց որևէ վայրկյան մտածելու համաձայնեցի, հասկանալով, որ հրաշալի հնարավորություն է ընձեռվում կատարել վաղուց ցանկացած ու պլանավորած շատ ծրագրեր: Երեկոյան արդեն պատրաստ էր խումբը, իսկ շարժման անվանումն էր՝ «Միասնական բռունցք», և ունեինք առաջին ու հստակ առաջադրանքը. ներկայացնել մեկ նախագիծ, որը հնարավոր լինի իրականացնել երիտասարդական շարժման շրջանակներում: Մտածելու կարիք անգամ չկար: Անմիջապես գրեցի երկու նախագիծ՝ բարեգործական կինոդիտում և համագործակցություն դպրոցների հետ` օգնության արկղիկի տեսքով: Ի զարմանս ինձ, բոլորը համաձայնեցին: Անցավ 7 ամիս, սակայն ոչ մի աշխատանք չկար արված: Եվ կրկին ստանում եմ նամակ, որ երիտասարդական շարժման ղեկը ես եմ ստանձնում, բնականաբար պատասխանատվության զգացում կար. 7 ամիս ոչինչ չանելուց հետո ղեկը ստանում եմ ես, ու պետք է առաջին քայլերը անել, իսկ ես մեկ օր անգամ չկորցնելով հավաքում եմ ողջ խմբին, վիրտուալ գրում ու նախագծում ողջ ծրագիրը, կատարում աշխատանքի բաշխում և անցնում գործի: Գիտակցելով, որ դու մի երիտասարդական շարժման ղեկավար ես, որտեղ տարիքով ամենափոքրն ես, մեկ շաբաթ շարունակ ստանալով զանգեր տարբեր կազմակերպություններից տարածքի համար, հասկանում ես, որ լիարժեք քաղաքացի ես:

Եվ արդեն ունեինք հստակ որոշված օր, ժամ, տեղ, ֆիլմ: Մնում էր տարածել հայտարարությունը, ինչպես միշտ, օգնության հասավ ֆեյսբուքը, տարածվեց հայտարարությունը կինոդիտման մասին:

Վերջապես եկավ այդ բաղձալի օրը՝ 2016 թվական մարտի 12, «Միասնական բռունցքը» պատրաստ էր դիտմանը: Ինձ բնորոշ բնավորության համաձայն, 2 ժամ շուտ էի կանչել բոլորին: Այդ օրը մինչ ֆիլմի դիտումը եռուզեռ էր տիրում տուրիզմի հայկական ինստիտուտում: Այո, այո, այնտեղ էր կայանալու մեր բարեգործական կինոդիտումը: Եվ վերջապես եկավ այն ժամը ,որ պետք է գար հանդիսատեսը, սակայն դահլիճում տեղ գտան միայն մեր թիմի անդամները, իսկ հյուրերի համար տեղերը այդպես էլ դատարկ մնացին:
Տխրել էինք, բայց դասեր քաղեցինք. երբեք, ոչ մի դատարկ աթոռ, ոչ մի չստացված նախագիծ չպիտի պատճառ հանդիսանա կանգ առնելու: Քայլիր առաջ, հետ մի նայիր անցյալի դատարկ աթոռներին:

Հ.Գ. Հոդվածս գրում եմ մոմի լույսի տակ: Հա, հա. քիչ առաջ գերգիժ քամի էր…

Երևի առաջին հոդվածիցս հիշում եք, որ կենսաբանության ժամին ես Լոնդոնի փողոցներում եմ թափառում, ու էլի զանգը կտրեց ինձ իմ երազանքներից, անձրևի տակ թրջվելուց ու վերադարձրեց իրականություն:

-Ի՞նչ ա էս ժամը,- հարցրի ես դասարանին, ու պատասխանը փոխեց իմ տրամադրությունը: Հասարակագիտություն էր: Ինչ լավ ա` մտածեցի ես, հիմա ընկեր Գրիգորյանը կգա ու էլի բուռն քննարկումներով դաս կանենք:

«Բարև ձեզ, նստեք»-ին հաջորդեց դասի թեման՝ «Ընկերություն»: Թեմա, որի մասին ես ունեի հստակ դիրքորոշում՝ չկան ընկերներ: Ինչպես ամեն անգամ հստակ ու հանդարտ տոնով սկսեց ընկեր Գրիգորյանը: Հա, մոռացա նշել, որ այս ամենը 2 տարի առաջ էր, երբ ես 8-րդ դասարանում էի: Մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը. «Ըստ հույն փիլիսոփա Արիստոտելի, ընկերությունը բաժանվում է երեք տեսակի՝ ընկերություն հիմնված օգուտի վրա, ընկերություն հիմնված հաճույքի վրա և ընկերություն հիմնված բարիքի վրա»:

Դե, արդեն պարզ էր, թե որ տեսակը ինչպիսինն էր: Իսկ ես անմիջապես ձեռք բարձրացրի ու…

-Մեր օրերում չկա ընկերություն հիմնված բարիքի վրա,- տոնս հստակ էր ու կարծես անբեկանելի:

Դե, բնականաբար շատերը դեմ էին: Անցավ մի քանի ամիս: Համացանցում տեսա հայտարարություն 10-12-րդ դասարանցիների համար: Հետաքրքիր ծրագիր էր՝ «Բանալի», սակայն ես փոքր էի, դեռ նոր պետք է ավարտեի 8-րդ դասարանը: Բայց լրացրեցի հայտը, ոչ ոքի չասելով դրա մասին: Առաջին անգամ էի հայտ լրացնում, երկու օր անց ես արդեն իսկ մոռացել էի թե՛ այդ ծրագրի, և թե՛ հայտի մասին: Անցավ մեկ ամիս, ամառային հերթական ձանձրալի օրերից էր, ի զարմանս ինձ, լսվեց հեռախոսիս ձայնը: Անծանոթ համար էր, դե, բնականաբար զարմացա. ո՞վ պետք է զանգի ինձ ամառային արձակուրդներին, այն էլ անծանոթ համարից: Վերցրի, ու հեռախոսի հակառակ կողմից լսվեց այս խոսքերը. «Ձեզ անհանգստացնում են Ջինիշյան Հիշատակի Հիմնադրամից: Ցանկանում ենք տեղեկացնել, որ ընտրվել եք «Բանալի» ինտելեկտուալ խաղ-մրցույթին, որպես մասնակից»: Այդ զանգից անցել է մեկ տարի և մի քանի ամիս, բայց միչև հիմա հիշում եմ այդ խոսքերը, այդ ձայնը…

Հա, հա, հիմա կհասկանաք, թե ինչ կապ կար այս զանգի ու ընկերության դասի միջև:

Եկավ օրը, որ պետք է գնայի առաջին դասընթացին: Առաջին անգամ մասնակցում էի նման ծրագրի, այն էլ ոչ իմ տարիքային խմբի համար, բնականաբար լարվածություն կար:

18 մասակից էինք, բայց ով կմտածեր, որ այդ 18-ից երկուսը կդառնան լավագույն ընկերներս` Մանան և Նորայր, որ այդ երկուսը կստիպեն փոխեմ դիրքորոշումս, երկուսին ավելացնեմ ևս երկուսը, և այդպես շարունակ, ու այսօր վստահաբար ասեմ, որ կա ընկերություն հիմնված բարիքի վրա:
Իսկ հիմա, երբ ինձ հարցնեն, ինչպիսին պետք է լինի իդեալական ընկերը, ես միայն անուններ կարող եմ թվել՝ Նորայր, Մանան, Աննա, Աստղիկ, Նարեկ, Սերյոժա, Կարինե, Գայանե, և այդպես շարունակ…

Հաճախ են մարդիկ խոսում կյանքի գրքի մասին, հիմա իմ կյանքի գրքի մի ամբողջ ենթավերնագիր է «Բանալին»: Բանալի, որը իմ առաջ բացեց բազում դռներ, ամենակարևորը` ընկերության դուռը… Ընկերության դուռ, միևնույն է, որքան էլ դա տարօրինակ թվա, քեզ համար կա նման «դուռ»…

Հիմա ասեմ` որտեղ եմ հոդվածս գրում, ծիծաղելի կթվա: Երևան-Վայք երթուղայինի մեջ։ Հա, հա, ճիշտ կարդացիք, կարիք չկա երկրորդ անգամ կարդալու, «տրանսպորտի» մեջ եմ։ Հիմա ասեմ` որն է պատճառը, որ այս անհարմար ճանապարհներին վերցրեցի հեռախոսս ու սկսեցի գրել: Այ, կողքիս պատուհանից դուրս եմ նայում ու տեսնում Արարատը: Գիտեք, չէ՞, այնքան  մոտ է երևում ամեն մի քարակույտը, Մասսյաց վիհը, երանի ֆոտոխցիկս մոտս լիներ: Վարորդին կխնդրեի մեկ րոպե կանգ առներ, նկարեի։ Նայում եմ պատուհանից դուրս ու մտքումս անընդհատ կրկնում «Արարատն ամենամոտիկից»: Հա, դե մեր տունը այն տներից չէ, որի պատուհանից ամեն առավոտ երևում է «Մասիսի լուսապսակ գագաթը», ինչպես ասվում է գովազդներում: Թվում է, թե  վարորդը աջ թեքվի ու գնա ուղիղ, մի քանի րոպեից կհասնենք: Երանի բոլոր վարորդները այս ճանապարհը աջ թեքվեն ու ուղիղ գնան` օդանավակայանի ճանապարհի փոխարեն:

Խմբագրության կողմից. Եկեք իրականացնենք Արմանի չարված  լուսանկարի երազանքը: Ամեն մեկը, ով ամեն օր տեսնում է Արարատը, թող լուսանկարի լեռը և գրի, թե որտեղից է արել լուսանկարը: Կսպասենք:

Դու, հա, հա, հենց դու՝ էկրանի մյուս կողմում նստածդ, հիշո՞ւմ ես առաջին անգամ երբ ես թանգարան գնացել և ո՞ր թանգարանը: Իսկ ես հիշում եմ: Պատմեմ` լսեք…

Հերթական կիրակին էր: Հայրիկս տանն էր, իսկ իմ ու եղբորս համար տոն էր դառնում ցանկացած կիրակին, երբ հայրիկը տանն էր:
-Հագնվեք, տանեմ Աբովյանի թանգարան:
-Թանգարա՞ն, էդ ի՞նչ ա,- հարցական հայացքով նայեցի մերոնց, դե, 4 տարեկան էի: Չգիտեի` ինչ է թանգարանը:
-Հին իրեր են պահում էդտեղ,- մի կերպ փորձեց հասկացնել մայրս:
Հագնվեցինք, բռնեցինք հայրիկի ձեռքը ու գնացինք: Եղբայրս մեծ էր, երևի էլի էր թանգարանում եղել, իսկ ես ամբողջ ճանապարհին մանկական երևակայությամբ փորձում էի մտովի պատկերել թանգարանը:
-Պապ, այ պապ, ի՞նչ կա էդ սառնարանում:
-Ի՞նչ սառնարան, տղա ջան:
-Դու ասացիր, որ սառնարան ենք գնում,-դե փոքր երեխա էի, թանգարանը սառնարան էի հիշում: Ու միչև հիմա թե՛ պապան, թե՛ ապերը հիշում են այդ խոսքերս:
Ու այդպես ամբողջ ճանապարհին միայն ես էի խոսում, անդադար հարցեր էի տալիս: Վերջապես հասանք թանգարան, ու առաջին բանը, որ մտածեցի, այս էր. «Փաստորեն թանգարանում մենակ աշխատողներն են լինում»: Շրջում էինք ամբողջ թանգարանում ու կանգնեցինք մի հին տարազի առաջ: «Իսկ սա իմ տատի տարազն ա»,- մինչև հիմա հիշում եմ, թե ինչ հպարտությամբ հնչեց այդ արտահայտությունը հորս բերանից: Մի պահ միջիցս դուրս եկավ այն երեխան, ով ողջ ճանապարհին հարցեր էր տալիս «սառնարանի» մասին: Երեխա էի, բայց հպարտություն զգացի. հորս տատի տարազը թանգարանում է:

Անցել է 11 տարի, ու այդ ընթացքում, երբ այցելել եմ Աբովյանի թանգարան, հպարտությամբ բոլորի մոտ նշել եմ, որ այս տարազը հորս տատի տարազն է: Ու այդ 11 տարին իմ մեջ ոչինչ չի փոխել, երբ լսում եմ թանգարան բառը, ակամայից հիշում եմ «սառնարան» բառը, իսկ աչքերիս առաջ հորս տատի տարազն է գալիս: