Սաբինա Դավթյանի բոլոր հրապարակումները

Sabina Davtyan

Վերջինը կամ վերջինիս…

Ես քեզ հրաժեշտ չտվեցի… 

Ես չեմ սիրում հրաժեշտ տալդա իմը չէ… 

Երեկոն քամոտ էր, անձրևոտ ու անհանգիստ ինչպես ես: Չգիտեմ, թե ինչպես է ստացվում, որ հոգեվիճակս եղանակին միշտ համահունչ է լինում, բայց հարազատ բան եմ միշտ զգում, հանգստություն ու նմանություն եմ զգում…  Եղանակն էլ ինձ նման շփոթված, փոփոխական ու տարօրինակ է: Այնքան արագ է փոխվում, չես հասկանում, թե ինչ հագնել, վերարկու վերցնել քեզ հետ, թե կարճաթևով ման գալ, եթե վերարկու վերցնես, միգուցե ամբողջ օրը քեզ նեղություն ու անհարմարություն պատճառի, իսկ եթե չվերցնես, միգուցե մրսես: Քչերը կհասկանան, թե ինչ է իրականում թաքնված այս տողերի տակ, ինչևէ չեմ ցանկանա, որ այս բառերի տողատակը ձեզ ծանոթ լինի, բայց չգիտեմ անգամ ձեզ ինչ խորհուրդ տալ. Մրսե՞լ, թե՞ ինքներդ ձեզ նեղություն տալ, ինչպես անում էի ես, բայց մի օր խելքի եկա:

Հա, հա, սիրելիս, խելքի եկա…  Չե՞ս հավատում, չէ՞…  Շփոթված ես հիմա, գիտեմ… Անգամ գիտեմ, թե հիմա ինչպես ես ծխախոտի գլանակները իրար ետևից նյարդային հանգցնում, անգամ կարող եմ ասել, թե քանի տուփ զգացմունքներիդ զոհ կգնա, իսկ պակասության դեպքում խանութի ճանապարհը լավ գիտես, կհագնվես, մազերդ կսանրես (դու մազերիդ հանդեպ միշտ ուշադիր ես եղել, միգուցե ինձանից շատ) երկար կնայես հայելուն, հետո դուռը կփակես ու մտամոլոր խանութ կգնաս:

Ծխախոտը կգնես, կհանգստանաս, բայց սիրելիս, իմ պակասը ո՞նց ես լրացնելու:Արդյո՞ք խանութներում կամ փողոցներում, քաղաքներում ու գյուղերում, ակումբներում կամ համալսարաններում, միգուցե ուրիշ երկրներում փոխարինող գտնելո՞ւ ես, թե միշտ շողքս հետապնդողի դերում կլինի:

Այնքան անսովոր է քո մասին անցյալով խոսել, անունդ չտալ, քեզ գաղտնի պահել: Գիտե՞ս, ասում են սիրելու դեպքում հանգամանքները բաժանման պատճառ չեն դառնում: Ստում են հանգամանքնե՞րը, թե՞ մարդիկ: Ստում են,   բոլորն են ստում, ու դու ես ստել ինձ միշտ: Դու բացառություն չես: Դու ուղղակի կրկնվող երևույթ ես: Դժվար է չստել ինքդ քեզ, բայց ավելի դժվար է խոստովանել, որ ամենամոտ մարդն է  քեզ ստում…

Ասա, նայիր աչքերիս ու ասա, թե ինչպես ես համարձակվել  ստել քո ունեցած կամ չունեցած, կիսատ թողած սիրավեպերի մասին:

Ստիր ինձ ու ասա, որ այս անիծյալ քաղաքում ամեն քայլափոխիդ դավաճանություն տեսնելով գլուխդ բարձր ես անցել, քանի որ մտքումդ ես էի՝ ընտրությունդ, իսկ քո ընտրությունը միշտ անդավաճան պետք է լինի:

Լինի՞, թե՞ լիներ, կլինի՞, թե՞ եղավ…

Չգիտեմ` ներողություն խնդրե՞մ, թե՞…

Իսկ ո՞րն է իմ մեղքը:  Միգուցե մեղավոր եմ, որ չափից շատ բան եմ արել քեզ համար, որ հիմա միակ հնարավոր հաջորդ քայլը՝ կանգ առնելն է: Հանգիստ թողնել քեզ: Հեռանալ:

Միգուցե հեռանալուցս հետո սկսել տեսնել, գնահատել, գիտակցել, հասկանալ, ափսոսել ու փոշմանել…

Միգուցե պետք է մոռանալ այն, ինչ զգում ես, և հիշել այն մասին, թե ինչին ես արժանի…

Sabina Davtyan

Կյանքի ու մահվան սահմանագծում

Հիշողությունների գիրկը ընկնելու սիրահար չեմ, բայց այս անգամ բանն ուրիշ է ու ինչ-որ տեղ պարտադիր, քանի որ մեղադրում եմ ինքս ինձ ամենի մեջ: Մեղադրում եմ հազարավոր կորուստների` թե մարդկային, թե տարածքային: Մարդկային կորուստներ հազարավոր, որոնց մեջ մարդիկ էին, ում ճանաչում էի կամ ում հետ դեռ չէի հասցրել ծանոթանալ: Վայրեր, որտեղ չէի այցելել, բայց պետք է այցելեի… Պետք էր… Պետք էր ամեն բան ուրիշ կերպ անել, պետք է ամեն բան ուրիշ կերպ լիներ…

Կորուստներ… Պատերազմ… Մահ…

Իսկ ի՞նչ է նշանակում ապրել միշտ պատերազմող երկրում: Նշանակում է, որ մահը ավտոբուս բաց թողնելու պես հաճախակի կրկնվող երևույթ է դարձել ու արդեն շատ տևական ժամանակ: Մահը չի հարցնում ոչինչ, մահը չի սպասում, մահը չի համբերում, մահը չի զիջում:  Մահը անխնա տանում է… Մեծ ու փոքր… Տանում է մերոնց ու տանում է անվերադարձ…

Ապրելով պատերազմող երկրում, չէ, ապրելը սխալ կլինի: Ճիշտ բառը գոյատևելն է, որովհետև հոգով մեռած մարդը լիարժեք ապրել չի կարող, իսկ մեզանից շատ-շատերը հոգով  մեռած են… Մեզանից շատերը շարունակում են ապրել այս անիծյալ մղձավանջում, շարունակում ենք ապրել ու պայքարել մեր ապագայի, ինչը կասկածելի է` արդյո՞ք գալու է, թե՞` ոչ… Ապրելով պատերազմող երկրում մոռանում ես վախի մասին: Միայն սառնություն ու վրեժխնդրություն ես զգում: Վախենում ես միայն մեկ բանից՝ կրկնությունից:

Կկրկնվի…

Կկորցնես, կրկին կկորցնես… Կրկին հողին կհանձնես… Կրկին սև գույնը հարազատ կդառնա քեզ համար: Կրկին ձեռքերդ դողալով ու աչքերդ փակ կմտնես սոցկայքեր, որպեսզի չհանդիպես կորստի մասին լուրի, իսկ վատ լուրը միշտ շատ արագ է հասնում: Կամ կրկին անգամ կջնջես բոլոր սոցկայքերդ և ուղղակի անտեղյակ կշարունակես ապրել, իսկ մարդի՞կ, մարդկանց խոսակցություններից ո՞նց պետք է փախչես: Իհարկե, ականջակալներ: Ականջակալները միշտ ինձ փրկում են:

Կրկին կկանգնես կյանքի ու մահվան սահմանագծին կամ ավելի վատ՝ ուղիղ կկանգնես մահվան դիմաց, կնայես մահվանը առանց վախի, առանց ափսոսանքի, այլ կնայես մեղադրողի ու դատավորի հայացքով ու կհարցնես` չե՞ս հոգնել նույն տեղը գալով, չե՞ս հոգնել մարդկանց քեզ մոտ տանելով: Ի՞նչ ես անում, այդքանին ու՞ր ես տանում…

Sabina Davtyan

Ուսուցիչ դառնալու ճանապարհին

Շատերն իմանալով, որ սովորում եմ Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում, միշտ զարմանում են ու հարցնում, թե ինչն է ինձ դրդել ընդունվել այս համալսարան: Երևի, առաջին հերթին մարդկանց զարմացնում է արտաքին տեսքս՝ մազերիս փոփոխական գույները, դաջվածքներս, հագնվելուս ոճը, բայց արտաքին տեսքը ոչ գիտության վրա է անդրադառնում, ոչ սովորելու և ոչ էլ սովորեցնելու: Չգիտեմ կարծրատիպերը, երբ հասան կրթությանը, բայց ես միշտ կոտրել եմ ու կշարունակեմ կոտրել այդ կարծրատիպերն ու կապացուցեմ, որ ոչ մազերի գույնը, ոչ հագուկապը, ու ոչ էլ դաջվածքները հայրենասեր, խելացի, վերլուծող, մտածող սերունդ դաստիարակելու և կրթելու հարցում դեր չեն խաղալու և ամենակարևորը. ապագա աշակերտներիս առաջին բանը, որ կսովորեցնեմ, այն կլինի, որ երբեք մարդուն չի կարելի դատել արտաքին տեսքով:

Ինչևէ,  շուրջ երեք տարի ինքս չեմ հասկացել, թե ինչ եմ անում այս համալսարանում, ո՞րն է այստեղ սովորելուս իմաստը կամ առաքելությունը: Երբ հանձնարարում էին գրել էսսե՝ ինչու եմ ընտրել ուսուցչի մասնագիտությունը, դժվարանում էի գրել, մտքերս չէի կարողանում դասավորել, ընտրությանս վրա կասկածում էի ու մտածում, որ սխալ մասնագիտություն եմ ընտրել, բայց երեկ վերջապես հասկացա, ու բացի հասկանալուց, արդեն այն հարցին, թե ինչու եմ սովորում հենց այս համալսարանում, հանգիստ կարող եմ պատասխանել:

Բոլորդ էլ գիտեք, միշտ չէ, որ ամեն բան առաջին անգամից է ստացվում: Առաջին անգամ դաս տալու փորձը ձախողվեց. շատ լարված էի, չգիտեի` ինչ խոսեի, ինչ անեի, որ երեխաները իրենց լավ զգան, չձանձրանան, և  բացի դրանից էլ, լարվելուս պատճառն այն էր, որ ֆորս մաժորային իրավիճակ ստացվեց, որը հանգեցրեց խառնաշփոթի: Դասարանից դուրս եկա անտրամադիր, հիասթափված ու ինչու չէ՝ նաև փոքր ինչ վրդովված, որովհետև չէի սպասում, որ այդպես կստացվի: Խուսափում էի ու չէի ուզում էլ  դաս տալ, բայց դպրոցի ուսուցիչներից մեկը, ով մեր համալսարանում մագիստրոս էր, ասաց` չհիասթափվես, դա ամենակարևոր բանն է, որից հետո փոքր-ինչ հանդարտվեցի: Ինչևէ, երեկ արդեն դասավանդելուս երկրորդ փորձն էր:

Պատասխանատվությունից փախչելով և համապատասխան փորձ չունենալու պատճառով որոշեցի դասավանդել 6-րդ դասարանում: Կյանքում այդքան լարված զանգի ձայնին չէի սպասել: Զանգը տվեց, երեխաները ոտքի կանգնեցին, նրանց դասավանդող ուսուցչուհին ասաց, որ դասն այսօր ընկ. Դավթյանն է անցկացնելու: Համ ուրախ էի, համ տխուր, համ էլ չէի գիտակցում, որ հասել եմ այն կարգավիճակին, որ ուղղակի Դավթյան ազգանվանս կողքին ավելացավ նաև ընկերը, բայց չէ՞ որ ընկեր բառն իր մեջ բազմաթիվ պատասխանատվություն ու իմաստ է պարունակում: Պետք է գիտակցես, որ առաջին հերթին քո աշակերտի ընկերն ես, հետո նոր ուսուցիչը:

Երեխաներին պատմում էի հին Հայաստանի տնտեսության մասին, ու դուք պետք է տեսնեիք առաջին շարքի նստած աղջկա հիացած ու հետաքրքրված հայացքը:  Ամբողջ դասի ընթացքում նրան նայելով ջերմություն էի զգում ու ինձանից անկախ ժպտում: Միգուցե հենց նրան նայելով հիշում էի ինձ իր տարիքում ու մի պահ ուզեցի հայտնվել նրա տեղում, ոչ թե անհոգ մանկություն ունենալու, այլ ինձ կողքից տեսնելու համար: Տեսնելու համար, թե ինչպես այն աղջիկը, ով ամբողջ կյանքում դպրոց սիրով չի գնացել, այսօր մեծ եռանդով, սիրով ու պատասխանատվության զգացումով նորից մտել է դպրոց, բայց ոչ թե սովորողի կարգավիճակով, այլ՝ սովորեցնողի: Անկեղծ ասած՝ ամբողջ դասի ընթացքում մտքումս իմ դպրոցի պատմության ուսուցչուհու խոսքերն էին պտտվում, երբ բղավում էր վրաս ու ասում, որ չսովորելով ոչնչի չեմ հասնի, համալսարան չեմ ընդունվի: Երկու տարի ինձ դասավանդելուց հետո էլ անգամ չհասկացավ, որ ոչ թե ես չեմ ցանկացել սովորել, այլ նա է դասավանդել այնպես, որ ես չեմ ցանկացել սովորել: Նա չէր գիտակցում, որ իր մասնագիտությունը պատասխանատվություն, նվիրում, համբերություն էր պահանջում: Չէր գիտակցում, որ իր ֆինանսական և ընտանեկան խնդիրները դասարան ներս մտցնել պետք չէ, որովհետև մենք ամեն ինչ զգում ու հասկանում էինք: Չեմ հասկանում, թե ո՞նց էր կարելի Հայոց պատմություն առարկան այդքան ձանձրալի դասավանդել. ոչ մի մեթոդ, ոչ մի նորություն, ոչ մի մոտեցում: Միայն անհիմն բղավոցներ ու մեղադրանքներ…

Իր դասերի ժամանակ միշտ մտածում էի. եթե օրերից մի օր հանկարծ որոշեմ դառնալ մանկավարժ, նա կլինի այն մանկավարժի օրինակը, որին երբեք չեմ նմանվի, իսկ մյուս կողմից էլ մտածում եմ իմ մասնագիտություն ընտրելու հարցում ամենամեծ ներդրումը հենց ինքն է կատարել, ցույց տալով, թե ապագայում ինչ սխալներ ես երբեք թույլ չեմ տա ու աշակերտներիս կոպտելու փոխարեն միշտ կողջունեմ իրենց ընտրությունն ու ամեն կերպ կաջակցեմ նրանց…

Sabina Davtyan

Մենք ծնվել ենք, որ …

Հարց, որի պատասխանը փնտրում եմ շատ երկար տարիներ ու այդպես էլ պատասախանը չեմ գտնում, ինչ-որ մեկն էլ ոչ մի հուշում չի տալիս, թե որտեղ փնտրեմ, կամ էլ ում դիմեմ:

Հարցը հետևյալն է. իսկ ինչո՞ւ ենք մենք ծնվել:  Ծնվել ենք, որպեսզի գնանք մանկապարտեզ, հետո դպրոց, համալսարան, հետո ամուսնություն, երեխաներ կամ հակառակը, ուղղակի ընտրել կարիերա, բայց չէ, մենք ծնվել ենք, որպեսզի ցավեցնենք միմյանց, իրար անվերջանալի հարվածներ, չլավացող վերքեր պարգևենք ու մեղադրենք գիտնականներին կամ էլ բժիշկներին, որ հիասթափության դեմ ոչ մի միջոց կամ դեղամիջոց չեն հայտնաբերել, կամ էլ հայտնագործել: Դե, մենք սիրում ենք հեշտ ճանապարհ ընտրել` մեղադրելով բոլորին մեր դժբախտության մեջ ու համար, բայց գլխավոր մեղավորին՝ ինքներս մեզ, երբեք մեղադրյալի աթոռին չենք նստեցնում… Մենք միշտ ինքներս մեզ ենք արդարացում…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի մեզ խոստանան սիրել ու երբեք բաց չթողնել, բայց վերջում ամենատականքի պես քեզ փոխում են մեկ ուրիշի հետ, ինչպես փոքր երեխան է իր ամենասիրելի խաղալիքի հետ կյանքի կարևոր պահերը կիսում, բաց չի թողնում երբեք մինչ այն պահը, երբ իր հայրիկը մի երեկո նրան ավելի վառ, գեղեցիկ խաղալիք է նվիրում: Երեխան հինը միանգամից դեն է նետում ու սկսում կարևորել նորը, բայց դա էլ այնքան ժամանակ է տևում,  մինչև հայրիկը օրերից մի օր էլի նոր խաղալիք է բերում… Կրկին սիրելի խաղալիքը անպիտան դարձավ, բայց գիտե՞ս, խոսքը հեչ էլ խաղալիքի մասին չէ…

Մենք ծնվել ենք, որ մեզ խոստանան պաշտպանել, բայց առաջին խնդրի դեպքում քեզ անպաշտպան ու լքված են թողնում, ինչպես հիմա երկրի վիճակն է…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի մեր վերքերը կյանքում չլավանան, հները միշտ թաց մնան, իսկ չորանալու դեպքում էլ հնի տեղը նոր մի վերք բացվի ավելի խորը, ավելի ցավոտ, ավելի արյունոտ…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի զգանք, թե ինչ հաճելի է, երբ քեզ սիրում են, բայց միաժամանակ, ինչ ցավոտ, երբ զգում ես, որ քեզ էլ չեն սիրում, կամ միգուցե քեզ երբեք չեն էլ սիրել…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի ինչ-որ մեկի սրտում մնանք, որպես հավերժ բնակիչ, իսկ մյուսի սրտում անցանկալի հյուրի նման, ով հարմար առիթ է փնտրում քեզ իր տնից դուրս հանելու…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի զգանք, թե ինչ է նշանակում կորցնել, որովհետև գտնելը միշտ էլ հեշտ է, իսկ պահելը միշտ չէ, որ ստացվում է…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի առանց սիրելիների գնալով ավելի խորտակվենք խավարի մեջ…

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի անքուն գիշերներ անցկացնենք, դառը սուրճ խմենք ու հեռախոսը ձեռքներիցս չդնենք` հույս ունենալով, որ վերջապես կստանանք այդ գրողի տարած նամակը, զանգը, հանդիպման հրավերը,  անկախ եղանակային պայմաններից, հեռավորությունից ու գիշերվա ուշ ժամից: Սպասում ենք, որպեսզի գրկեն այնքան պինդ, որ բաժանման բոլոր օրերը հօդս ցնդեն, գալիս են, որպեսզի պատշգամբիդ ներքևում կամ դռան դիմաց քեզ սպասեն ու գիշերվա հազարին ուղղակի ասելու համար, որ եկել են… Եկել են, որ երբեք չգնան:

Բայց ցավոք սրտի, մենք ծնվել ենք, որպեսզի անթարթ նայենք այն պատշգամբից, կամ դռանը, որի մոտ նա երբեք  չի հայտնվելու:

Մենք ծնվել ենք, որպեսզի կրկնակի հիասթափվենք: Մենք ծնվել ենք, որպեսզի հպարտությունը սիրուց վեր դասենք ու մեռնենք հպարտ, այլ ոչ թե սիրված:

Մենք ծնվել ենք 21 տարի առաջ, որպեսզի գտնենք իրար կյանքի 21-րդ տարում ու հրաժեշտ տանք իրար նոր հանդիպած… Մենք ծնվել ենք ապացուցելու համար, որ սիրո համար պետք է բազմաթիվ պատերազմներ սկսել ու հաղթել, այնինչ մենք պատերազմում ենք, ոչ թե որպես դաշնակից, այլ որպես ոխերիմ թշնամի:

Ու ինչպես պատերազմի ընթացքում թշնամուց նոր տարածք գրավելուց կամ հինը վերադարձնելուց են դրոշ տեղադրում, այդպես է, դու որպես հաղթանակի վկա սրտիս փոքր հատված տարար, իսկ ես միայն մեկ փամփուշտ քեզանից, որը միշտ վզիս կախված կլինի՝ սրտիս շատ մոտ, որ ամեն անգամ փամփուշտի սառնությունն ու ծանրությունը զգալուց հիշեմ, որ չբուժվող վերքերը, երբեք ատրճանակների փամփուշտները չեն հասցնում, այլ սիրելի մարդիկ…

 

 

 

 

 

Sabina Davtyan

Երևանում

Բարի գալուստ մի քաղաք, որտեղ փողոցները տխուր են, իսկ մարդիկ մռայլ կամ միգուցե հակառակը: Քաղաքի անունը գեղեցիկ է, իսկ այլ քաղաքում տեղի ունեցող պատմությունները միշտ ողբերգական կամ ծայրահեղ վերջաբան են ունենում: Քաղաքի անունը Երևան է, իսկ ապրող մարդկանց կարգավիճակը՝ ծանր: Երևանը հաճախ անվանում են վարդագույն քաղաք, թեկուզ գունավորը քաղաքում քիչ է, իսկ հակառակը՝ անգույնը միշտ գերակշռում է: Երևանը միշտ իր այցելուներին է սպասում, որպեսզի զարմացնի հազարավոր քանդակներով, թանգարաններով, պուրակներով ու բազմազան համեղ ու հետաքրքիր վայրերով, բայց չգիտես ինչու, այդ ամենը քիչ է մարդկանց: Երևան շատ չեն գալիս, Երևանից շատ գնում են…

Գիտե՞ս, Երևանը տխուր քաղաք է: Դե հա, գիտեմ, հիմա մտածում ես այդքանից հետո էլ ո՞վ ուրախ կլինի, բայց չէ, դա դեռ ամենը չէր: Երևանում միշտ բաժանվում են, Երևանում միշտ դավաճանում են… Երևանից բաժանվում են, Երևանին դավաճանում են, բայց Երևանը բարի է, միշտ ներում է, միշտ հետ ընդունում` համոզված լինելով ու գիտակցելով, որ իրեն կրկին լքելու են, երբ ավելի հարմար տարբերակ գտնեն: Իսկ ի՞նչ անի խեղճ Երևանը, ելք չկա, ճար չկա…

Երևանում ամեն քայլափոխին քեզ ստում են: Ստում են, որ նման գնով ոչ մի խանութից զգեստ կամ ինչ-որ հիմար ապրանք չես կարող գնել, ստում են, որ ձմերուկը քաղցր է, ստում են, որ… Ստում են գումարի, զգացմունքի, վերաբերմունքի մասին… Ստում են, որ ձմռանը Երևանում ցուրտ չի լինում, բայց չեն պարզաբանում, որ չես մրսի, եթե ձմռանը միայնակ չլինես կամ հաստ վերարկուդ քեզ չի տաքացնի, եթե կողքինդ սխալ մարդ է:

Երևանում տարբերվողներին, խելացիներին, գեղեցիկներին չեն սիրում: Երևանում սովորել են տեսնել ստանդարտ ինչ-որ բաներ, ինչ-որ մարդկանց, իսկ երբ տեսնում են ինչ-որ ստանդարտներից դուրս բան, կամ մարդ, միանգամից սկսում են ընկճվել, վիճել, բամբասել: Երևանում սովորել են շրջապատված լինել հիմարներով, որովհետև հիմարի ստին հավատալը ավելի ձեռնտու է, քան խելացի մարդու կողմից հիմնավոր բերված փաստերին: Երևանում գեղեցիկը ու գեղեցիկներին չեն սիրում, որովհետև վախենում են միայնակ մնալուց, փոխարինելուց ու փոխարինվելուց: Կամ միգուցե գեղեցիկը վախեցնում է նրանց…

Երևանում քիչ են ժպտում, որովհետև ցավ ու տառապանք են տեսել, պատերազմ են տեսել, կորուսնտեր են ունեցել, ցուրտ, խավար ու ավերվածություններ են տեսել…

Երևանում հիասթափված են, որովհետև հոգնել են նույն միապաղաղ կյանքից, նույն ավտոբուսներով տուն ու աշխատանքի գնալուց, նույն մարդկանց միշտ տեսնելուց…

Երևանում մարդիկ էլ առաջվանը չեն… Նրանք էլ միմյանց չեն իդեալականացնում, իրավիճակները նույնպես, որ վերջում չկանգնեն այն իրականության առաջ, ոչ այն մարդիկ կան, որոնց իդեալականացրել էին, ոչ էլ  իրավիճակները…

Երևանում Ամանորը էլ առաջվա պես հույսերով ու երազանքներով չեն դիմավորում: Էլ ո՛չ հույսեր ունեն, ոչ երազանքներ, երևի հոգնել են միշտ սպասելով ու այդպես էլ չստանալով ու հիասթափվելով: Երևանում դադարել են հավատալ հեքիաթներին ու հրաշքներին…

Երևանում դադարել են հավատալ սիրուն, որովհետև հոգնել են խաբված, կոտրված, հիասթափված լինելուց: Հոգնել են առաջ շարժվելուց, իրենց այնպես պահելուց, ասես ամեն ինչ կարգին է, բայց իրականում աշխարհը փուլ է եկել իրենց գլխին, իսկ երազանքներն էլ ծանր օդի նման խեղդում են իրենց:

Երևանում հոգնել են ուժեղ լինելուց, սխալ մարդկանց սիրելուց:

Հոգնել են ավտոբուսներին երկար սպասելուց, ժամանակը անիմաստ վատնելուց:

Երևանում ուղղակի ուզում են երջանիկ ապրել:

Երևանում ուղղակի ուզում են ապրել…

Sabina Davtyan

Մարդիկ վիրակապ չեն, այլ վիրահատություն․․․

Հիվանդ ժամանակ պետք է դեղ բերեիր ու տաք թեյ պատրաստեիր ինձ համար, բայց դու ուրիշ մեկի համար ցուրտ ու քամոտ եղանակին դեղատուն գնացիր, իսկ հետո նրա սիրած թեյը պատրաստեցիր, սակայն նա արթնացավ և ուրիշի անունը տվեց․ բարկացար՝  շա՜տ բարկացար․․․

Պետք է միասին սրճեինք, չէ՞ որ միայն հարազատ մարդկանց համար ենք սուրճ պատրաստում, իսկ դու այդպես էլ ինձ համար սուրճ չպատրաստեցիր, մենք նույնիսկ տարբեր էինք այդ հարցում. դու այն դառն էիր խմում, իսկ ես՝ քաղցր: Դե, ասում են այն վնաս է սրտին, չէ՞:

Մենք երկուսս էլ սիրում էինք գինովանալ, բայց երբեք իրար հետ թեկուզ մի գավաթ գինի չխմեցինք, որովհետև գինովցած մարդու թշնամին անկեղծությունն է, իսկ դու ատում էիր քո թշնամիներին:

Պատկերացնու՞մ ես, ես մինչև հիմա տանգո պարել չգիտեմ, որովհետև դու այդպես էլ ինձ պարել չսովորեցրեցիր:

Ցավս չզգացիր, բայց փոխարենը դարձար իմ բաց վերքը, որն այդպես էլ չի բուժվի, որն այդպես էլ չի սպիանալու:

Խոսեցիր չգնահատելուց, բայց այդպես էլ գնահատել չսովորեցիր:

Խոսեցիր ապագայից, բայց ապրեցիր անցյալով:

Չեկար հանդիպման արևոտ եղանակին, բայց ձմռանը դրսում սպասեցիր լրիվ այլ մարդու:

Դու այդպես էլ չիմացար, թե ինչ ծաղիկներ եմ սիրում, փոխարենը նվիրեցիր նրան, ով ատում է դրանք:

Ընտրեցիր նրան, ով քեզ երբեք չէր ընտրի:

Ինձ չներեցիր բարձր խոսելս, բայց համակերպվեցիր նրա բութ լռությանը:

Պատերազմեցիր իմ դեմ, իսկ նրա՝ համար․․․

Գնացիր այնպես, որ երբեք հետ չես գա: Գնացիր այնտեղ, որտեղ երբեք չէին ընդունելու, առանց գիտակցելու, որ երբեք այստեղ քո տեղը չի լրացվելու:

Հ․Գ․ Մի՛ սկսիր նորը՝ նոր տողից, երբ վերջակետեր չես օգտագործում․․․

Հ․Գ․Գ․Մարդիկ վիրակապ չեն, այլ վիրահատություն․․․

Անծանոթ բարեկամը…

Եռաբլուրում շատ Հերոսներ կան… Բոլորն էլ հարազատ են, սիրված ու չմոռացված, բայց հազարավորների մեջ կա մեկը, ում մասին ուզում եմ խոսել:

Եռաբլուր գնալուց միշտ այցելում եմ Նրան ու ժամերով խոսում: Ուղղակի այնքան ուշ-ուշ եմ գնում նրա մոտ, որ Եռաբլուրում էլ ավելի շատ Հերոսներ են ավելանում, ու նրան գտնելն ինձ համար էլ ավելի դժվար է լինում: Առանց այդ էլ այնտեղ գնալն ինձ համար միշտ դժվար է, որովհետև ես զգացմունքներս ցուցադրել չեմ սիրում, ամեն կերպ պահում եմ ինձ, բայց Եռաբլուրն այդ վայրը չէ: Այնտեղ անգամ ամենաուժեղ մարդիկ են ցավի ու հպարտության առաջ ծնկի գալիս… Էլ ուր մնաց` էմոցիաները կարողանան թաքցնել կամ չարտասվել:

Այնտեղ միշտ շատ մարդիկ են լինում, ովքեր ինձ նման նստում և ժամերով խոսում են նրանց հետ, պատմում ամեն ինչի մասին կամ ուղղակի լռում ու մտածում, թե` հնարավոր լիներ ժամանակը հետ տալ, կփրկեին նրան, չէին թողնի, որ գնար, նրա տեղը կգնային…

Պատմում են եղանակի մասին, որ նրանց հեռանալուց հետո դրսում ինչքան էլ տաք լինի, արևն ինչքան էլ ջերմացնի, մեկ է՝ սկսում ես դողալ, մրսել ու չտաքանալ:

Այցելում են իրենց երեխաների, քույրերի, եղբայրերի հետ, ում ծնվելը նրանք այդպես էլ չհասցրեցին տեսնել, այցելում են ավարտական շորերով ու դիպլոմներով. կյանքի կարևոր օրերը պետք է, ախր, անցկացնել հարազատ մարդու հետ, կապ չունի նրա գտնվելու վայրը:

Նայելով այդ ամենին, զգացմունքներս խառնվում են իրար: Սկսում եմ ժպտալ, ուրախանալ, բայց հանկարծակի տխրել, որովհետև գնալով մոտենում էի Նրան…

Վերջապես… Գտա նրան, ում փնտրում էի: Տեսա, որ թարմ ծաղիկներ են դրված, հասկացա, թե ինձանից առաջ այստեղ ով է եղել…

Ձեռքիս ծաղիկները դրեցի ու նստեցի դիմացի նստարանին ու անթարթ սկսեցի նայել նրան, նայելով այնքան հարազատ բան էի զգում, չգիտեմ, թե դա ինչի հետ էր կապված:

Սկսեցի խոսել ու պատմել, թե այս ընթացքում, երբ իրեն չեմ այցելել, ինչեր են փոխվել, ովքեր են եկել իմ կյանք, ովքեր հեռացել, ինչքան ցավ են պատճառել, բայց իր օրինակին հետևելով ոչ ոքից չեմ նեղացել, չեմ չարացել: Շատ խոսեցինք տարբեր թեմաներից, բայց վերջում ամենակարևորն էի թողել՝ ներողություն խնդրելը, բայց դա ապրել կամ չապրելու, ուրախանալու կամ տխրելու, բարձր երաժշտություն լսելու կամ հեռավորությամբ ուրախանալու համար ներողություն չէր դա. ավելի խորն էր, ամեն ինչ այլ էր….

Ներողություն էի խնդրում, որովհետև երբ վերջին անգամ այցելել էի Նրան, խոսք էի տվել, բայց այդպես էլ խոստումս պահել չկարողացա, բայց չսկսեցի արդարանալ, խոսելով հանգամանքների մասին, ուղղակի շարունակեցի ներողություն խնդրել, որ ընկերոջը միայնակ եմ թողել, վիշտը չեմ կիսել, չեմ օգնել: Կամ միգուցե օգնել եմ, կամ միգուցե չստացվեց: Այդ այն հարցն է, որի պատասխանը դժվար էլ կարողանամ իմանալ, բայց մեկ կարևոր բան կար. նա երբեք չէր մեղադրի, նա կհասկանար…

Նրա մասին խոսելուց անցյալի ու ներկայի մեջ խճճվում եմ: Չէ՛, նա ինձ համար միշտ ներկա կլինի, ուղղակի չգիտեմ ճիշտը անցյալո՞վ խոսելն է, թե՞ ներկայով, իսկ  միգուցե այս հարցում ներկա ու անցյալ չկա, ճիշտ ու սխալ չկա:

Չգիտեմ…

Նրանից ներողություն խնդրելը շատ դժվար էր, ոչ թե որ ես այդ բառը չեմ սիրում, կամ ներողություն խնդրել չեմ սիրում, կամ ինձ մեղավոր էի զգում, ուղղակի ոնց էր կարելի Նրան տված խոստումը չպահել, բայց չէ՞ որ մենք սխալների վրա ենք սովորում, իդեալական մարդիկ չկան, չվրիպող մարդիկ չկան:

Դժվար էր մի բանը երկրորդ անգամ անելը, բայց ես ուժեղ եմ, չէ՞…

Հավաքեցի ինձ ու ցաքուցրիվ եղած մտքերս: Նայեցի ուղիղ իր նկարին ու խոստացա…

Խոստացա, որ այս կյանքում, անգամ եթե լքեմ ես, կամ լքեն ինձ, նա կմնա միակը, ում ես չեմ լքի Երբեք…

Sabina Davtyan

Հայացք դեպի անցյալ

1992 թվականի պատերազմի մասին ծնողներիցս ու դասախոսներիցս էի լսել, 2016-ի պատերազմի մասին խոսել չեմ ուզում, որովհետև փոքր էի ու ոչինչ համարյա չէի գիտակցում, իսկ այ, սեպտեմբերի 27-ի մասին լռելը հանցագործություն կլինի ուղղակի:

Ուղղակի` ինչու՞ հենց մենք, ինչու՞ հենց մեր սերունդը…

Պատերազմ բառի մեջ շատ ցավ կա, կորուստներ, ապրումներ, անքուն գիշերներ, մղձավանջներ… Այնքան բան կա պատերազմի մասին ասելու… Դժվար է գիտակցելը, որ առաջ պետք է շարժվես, որովհետև տեղում մնալը նույնպես անիմաստ է, բայց դա չի նշանակում, որ պետք է դադարես պայքարել: Պայքարել միշտ էլ պետք է  հանուն նրանց, ովքեր հերոսի մահով ընկան ու հանուն նրանց, ովքեր պատերազմից վերադարձան, ու եթե նրանք շարունակում են ապրել, դու չապրելու իրավունք չունես, հանձնվելու իրավունք չունես…

…Իր հետ խոսելիս միշտ պատերազմի թեմայից խուսափում էի` ցավ չպատճառելու համար, իսկ նա էլ ընդհանրապես չէր էլ խոսում: Մի՞գուցե դեռ վերքերը լիովին չէին ապաքինվել, իսկ միգուցե ինձ ցավ չպատճառելու համար խոսել չէր ուզում, բայց թե ինչը ստիպեց նրան խոսել պատերազմից այդ օրը, չգիտեմ: Չէ որ այնքան ժամանակ բառ անգամ չէր ասել ու միանգամից կտրուկ սկսեց խոսել:

- 44 օր տևած պատերազմի ընթացքում Օմարը 45 օր կանգուն պահեցինք, 44 օր աչք չփակեցինք, այնքան ցուրտ էր, որ ձեռքերս ցրտահարվել էին, բայց զենքը ձեռքիցս դնելու միտք չեմ ունեցել: Մահվան մասին չեմ մտածել ոչ թե որ ժամանակ չկար կամ ժամանակը չէր, այլ  գիտեի, որ կյանքի ու մահվան ուղիղ մեջտեղում եմ գտնվում, բայց չէի վախենում, այլ պայքարում էի… Պայքարում էի հայրենքիս համար, ու ինչու չէ, նաև քո, թեկուզև այդ ժամանակ ծանոթ չենք եղել, բայց ներքին ձայնս հուշում էր, որ ընտանիքիցդ զատ սպասող ունես, պետք է պարտադիր տուն վերադառնաս…

Գիտե՞ս, Օմարում սիրուն էր, նամանավանդ, երբ ձյուն էր գալիս: Ճիշտ է, ձյան ժամանակ դժվար էր, մի կերպ էինք կարողանում քայլել ձյան մեջ, որովհետև բավական խորն էր, բայց սիրուն էր, շատ սիրուն…

Եթե հնարավորություն ունենայի, քեզ կտանեի, ու քո աչքով այդ գեղեցկությունը կտեսնեիր: Գիտեմ՝ սիրում ես բարձրությունը, բացի դրանից՝ լուսանկարել նույնպես սիրում ես: Այնքան գեղեցիկ նկարներ կլինեին…

Ու վերջապես, կտեսնեիր` ինչի համար ենք պայքարել, ինչի համար ենք անքուն մնացել, ինչի համար են ընկերներս իրենց կյանքը տվել…

Իր խոսելու ընթացքում ոչինչ չէի խոսում, որովհետև կյանքում առաջին անգամ խոսելուս ունակությունը լքել էր ինձ: Ի՞նչ խոսեի, ինչպե՞ս մխիթարեի, չէ որ կյանքի գնով պահված հողը ուղղակի հանձնեցին թշնամուն… Մնում էր միայն գրկել նրան այնքան պինդ, որ գոնե ցավի կեսը վերցնեի ինձ: Գոնե քիչ ցավեր, գոնե ցավը հավասար կիսվեր մեր մեջ: Զգացմունքներս խառնվել էին իրար: Չգիտեի անգամ, թե ինչ էի զգում հպարտությու՞ն թե՞ թշնամանք, հուսահատություն թե՞ ուրախություն…

Հպարտություն կոչվածը կոկորդիցս պինդ բռնել ու խեղդում էր, իսկ հուսահատությունն էլ փորձեր էր անում, որ ոտքի կանգնի կամաց-կամաց: Բայց հասկանում էի` ավելի լավ է խեղդվեմ հպարտությունից, քան թույլ տամ պարտվել հուսահատությանը, քանի որ Հերոսի կողքին լինելու համար առաջին հերթին պետք է արժանի լինել, այսինքն՝ մոռանալ հուսահատության մասին, խաչ քաշել «հանձնվել» արտահայտության վրա ու միայն կարմիրով գծել «պայքարել» և «ուժեղ լինել» արտահայտությունները:

Ես նայում էի նրան ու չէի հասկանում, ինչպես կարող է նրա համեստ հայացքի և գեղեցիկ դարչնագույն աչքերի ետևում այդքան ուժ, մի ամբողջ ազգի պատմություն, մի ամբողջ պայքար, մի ամբողջ կյանք թաքնված լինել:

Ուշադիր նայում էի նրան ու հասկանում, որ կրկին կռիվ լինելու դեպքում անգամ ես ետ պահել նրան չեմ կարողանա: Միգուցե սերս բավական էր ետ պահելու նրան շատ այլ քայլերից, բայց Հայրենիքի պաշտպանությունից նրան ոչ ոք ետ կանգնեցնել չէր կարող: Միայն կարողացա նրան ասել.

-Չգնաս էլ… Դու քո կռիվն արդեն տվել ես…

Մի պահ անթարթ նայեց աչքերիս, հետո համբուրեց ճակատս ու ժպիտով ասաց.

-Եթե ես չգնամ, ո՞վ քեզ պետք է պաշտպանի, ինչպե՞ս գլուխս հանգիստ դնեմ բարձին ու քնեմ, եթե ընկերներս այնտեղ` սահմանին, միայնակ են… էլ ո՞ր օրվա ընկերն եմ ես…

-Վախենում եմ հայրենասիրությունդ, նվիրվածությունդ ու ընկերասիրությունդ քեզ խլեն ինձանից…

-Իսկ դու վախենալու իրավունք չունես, ես քեզ սովորեցրել եմ ոչնչից չվախենալ, առավել ևս, կապ չունի, թե ես ուր եմ գնում: Ես միշտ հետ եմ գալու, միշտ քեզ մոտ եմ գալու:

-Գիտես, որ միշտ կսպասեմ:

-Գիտես` երկար սպասեցնել չեմ տա:

Ու այդ պահից ի վեր հասկացա, որ եթե թշնամուն դեմ դիմաց լինենք կամ կռվի էպիկետրոնում, և նա ասի, որ ամեն ինչ լավ է լինելու, ես նրան կհավատամ…