Երբ վտանգը թակում է դուռդ, սկսում ես վերաիմաստավորել, գնահատել կյանքդ: Մենք՝ հայերս, միշտ էլ ստիպված ենք եղել վտանգի առաջ կանգնել, բայց մեր ազգային հպարտությունը  մեզ երբեք թույլ չի տալիս վտանգի առջև խոնարհվել, ծնկի գալ: Դա մեզ համար չէ: Պայքարելն ու հաղթելը մեր արյան մեջ է: Այն, որ այսօր մենք կանք (մինչդեռ ոմանք նախատեսում էին միայն մի հայ թողնել, և այն էլ … թանգարանում), ապացույցն է այն բանի, որ մենք լինելու և պայքարելու ենք միշտ: Գնդակի սկզբունքով ենք ապրում. որքան մեզ ուժեղ են հրում, այնքան ավելի առաջ ենք գնամ:

Այսքան ցավ ու արհավիրք տեսած ազգին հաղթել կլինի՞:

Մեր ողջ ուժը մեր միասնականության մեջ է, և սրանք պարզապես ծեծված խոսքեր չեն: Հայերի մեջ հենց այն եմ սիրում, որ խաղաղ պայմաններում, որքան էլ վիճեն, մեկը մյուսին վատություն անեն և նույնիսկ ատեն, միևնույնն է, անգամ մի փոքր վտանգի դեպքում ամեն ինչ մոռանում են, պայքարում, մեկ հոգի դառնում:

Մենք ուրիշ ենք ամեն ինչով: Մեզ չեն դաստիարակել այնպես, ինչպես իրենց: Փոքր ժամանակ անդադար ընտանիքիս անդամներից լսել եմ այն, որ հակառակորդի փոքր երեխաները մեղավոր չեն, այն, որ իրենց ազգի մեջ էլ շատ կան լավ մարդիկ, սովորեցրել են չատել, բայց և չմոռանալ և ուրիշներին էլ անընդհատ հիշեցնել մեր պատմական անցյալը: Բայց մի՞թե նրանց երեխաները նույնպես դաստիարակվում են այսպես:

Մենք անկաշկանդ նայել ենք նրանց արտադրած ֆիլմերը, երկրպագել նրանց դերասաններին, երգիչներին և հետևել ենք այն սկզբունքին, որ արվեստը ազգություն չի ճանաչում: Բայց  այն պահից, երբ տեսնում ես քո այդքան սիրելի թուրք երգիչների ու դերասանների արձագանքը այս վիճակին, ներսումդ արթնանում է ազգային արժանապատվությունը: Ա՛խր, այլևս ինչպե՞ս սիրես մարդկանց, որոնք արդարացի են համարում մեր քաջորդիների, մեր հզոր եղբայրների մահը: Ու մի կողմ դնենք բանականությունը և այն միտքը, որ բնական է նրանց` իրենց ազգին պաշտպանելն ու արդարացնելը, քանի որ  նրանք էլ այդպես են դաստիարակվել: Ո՛չ, ո՛չ, ես ու ինձ հետ նաև իմ շատ հայրենակիցներ այսուհետ լրիվ ուրիշ ձևով ենք նայելու կյանքին: Որքան էլ լավ ֆիլմեր կամ երգեր լինեն, ամեն անգամ դրանց նայելիս կամ լսելիս, աչքիս առաջ է գալու հայ զինվորի հերոսական կերպարը, ու ինքս ինձ մեղավոր եմ համարելու:

Այս մի քանի օրում մենք շատ բան սովորեցինք: Սկսեցինք գնահատել մեր կյանքի ամեն մի վայրկյանը ու շնորհակալ լինել զինվորներին, որ հսկում են մեր երկրի սահմաններն ու մեզ տալիս են ապրելու և գործելու  հնարավորություն: Սա ժամանակ է, երբ անկախ քեզնից սիրում ես բոլոր հայերին՝ բացառությամբ նրանց, որոնց առանձնապես չի էլ հետաքրքրում ներկա իրավիճակը: Ցավոք, այդպիսի մարդիկ ևս կան, և այդպիսինների հետ առնչվելը վերջին օրերին իմ նյարդային համակարգի  թույլ կողմն է դարձել:

Սա ժամանակ է, երբ ուրիշ ուղղությամբ մտածել հնարավոր չէ, երբ քեզ մեղավոր ես համարում ժպտալու, երգեր լսելու, սնվելու և քնելու համար, քանզի քեզ մի միտք է անդադար տանջում. սահմանին կանգնած զինվորը ո՞վ գիտի՝ հիմա ինչպես է:

Սա ժամանակ է, երբ հոգուդ ողջ էությամբ հպարտ ես հայ լինելուդ համար:

Սա ժամանակ է, երբ ամեն մի զոհվածի համար սգում ես հարազատին հավասար, ա՛խր, քիչ ենք այնքան, որ մերն է ամեն մեկը, հիմա չկան հարազատ կամ օտար զինվորներ, սահմանին կանգնած յուրաքանչյուր հայ զինվոր, որը պայքարում է մեր խաղաղ կյանքի համար, մեր հարազատն է, մեր հոգեկից եղբայրը:

Մենք էլ ունենք համբերություն, և այն արդեն սպառվել է: Մենք խաղաղություն ենք ուզում, բայց ոչ զիջումների պայմանով: Մինչ այս, զիջել ենք այնքան, որ մեզ մի փոքր հող է մնացել, որն էլ մեզ համար սոսկ հողատարածք չէ, այլ սրբություն, հայրենիք, որը երբեք չենք կորցնելու, որովհետև մենք դրա իրավունքը չունենք: Մեր հերոսները արյուն են թափել և շարունակում են թափել մեր հայրենիքի համար, և հիմա այն զիջելը ուրիշ ի՞նչ կհամարվի, եթե ոչ մեղք: Մեր հերոսների կյանքի գնով պահած հողը մենք շենացնելու ու պաշտպանելու ենք առմիշտ:

Մենք իրավունք չունենք հանձնվելու, ինչ էլ լինի, մենք հաղթելու ենք, և դրանում կասկած չկա: Ես դրանում համոզվել եմ արդեն` տեսնելով հայրենակիցներիս մտահոգությունն ու քաջությունը միաժամանակ:

Պարտվելու մասին խոսք գնալ անգամ չի կարող: Մենք կարողացել ենք հաղթել մահվանը, դառը ճակատագրին ու նենգ թշնամուն: Եվ այսպես է լինելու միշտ: Մեր հաղթանակների մասին դեռ շատ է խոսվելու, ու մի օր էլ հպարտությամբ պատմելու ենք մեր երեխաներին ու թոռներին, թե ինչպես ենք հաղթել այսօր:

Մենք հաղթել ենք, հաղթում ենք ու հաղթելու ենք միշտ:

«Արհամարհանքը լավագույն զենքն է: Դու լռի՛ր, թող ինքն իր մեղքը հասկանա, իր նման մի՛ արա, դու ուրիշ ես», «Դու ամեն ինչ էլ կարող ես», «Նրա մեջ կեղծավորություն կա, ճիշտ մարդկանց հետ շփվիր», «Ազատ եղիր, ինչի՞ ես կոմպլեքսավորվում»…

Մայրս… Ամենից դժվարը ամենահարազատի մասին խոսելն է: Սովոր չեմ զգացածս արտահայտել, ասել, որ շատ եմ սիրում: Միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ եթե զգացածիդ մասին շատ խոսես, կարժեզրկես այն, ինչ կա քո ներսում:

Բոլորիս հոգու բաղադրության մեջ մեզ համար ամենաթանկ մարդիկ են, ու մենք յուրաքանչյուրից ինչ-որ բան վերցնում ենք մեզ համար, որը մինչև կյանքի վերջ մեզ հետ է լինում: Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տալիս, թե ումից ինչ եմ վերցրել, սովորել: Մեկը սովորեցրել է գնահատել, մյուսը՝ ազատ լինել, մեկ ուրիշը՝ ներել, սիրել, կենսուրախ լինել և այլն:

Բայց ամենից առաջ իմ ուսուցիչը եղել է մայրս: Նրա օգնությամբ եմ սովորել խոսել, իմ ամեն մի նոր, թեկուզ ոչ պարզ արտասանած բառով նրա դեմքին ժպիտ եմ նկարել, իսկ երբ մեծացա, նա ինձ սովորեցրեց ամենակարևորը՝ լռել: Ամենից բարդ բաներից մեկը հենց լռելն է, հատկապես, երբ ասելիք ունես, երբ դու ճիշտ ես, բայց չէ՞ որ երբեմն լռությունն ավելին է, քան հազարավոր խոսքերը, և իմ լռությունը շատ մարդկանց փոթորիկների հիմնական պատասխանը դարձավ: Ես լռել սովորեցի…

Երբ նոր էի սկսել քայլել, մայրս էր բռնում ձեռքերս, որ հանկարծ չընկնեմ, չվնասվեմ, և ես քայլել սովորեցի: Բայց նա չբավարարվեց այդքանով, ոտքերով ուղղակի տեղաշարժվելուց  բացի նա, էլի ձեռքս բռնած, սովորեցրեց քայլել կյանքում, առաջ շարժվել, հետ չնայել, միշտ գլուխս բարձր, հպարտ (չշփոթեք գոռոզության հետ), այո՛, մայրս սովորեցրել է լինել արժանապատիվ ու գիտակցել, թե ով եմ ես, ինչ եմ ներկայացնում ինձնից, սովորեցրել է երբեք չստորանալ, չնվաստանալ, բայց և սխալվելու դեպքում ընդունել սխալս, ուղղել, առաջ շարժվել: Ես սովորեցի այդ ամենը…

Մայրս իմ ներսում առաջ գնալու, մեծ հաջողություններ ունենալու, և ուղղակի լավ մարդ լինելու ձգտում է սերմանել:

Ընկերներիս հարցում անգամ մայրս ինձնից ավելի ճիշտ գտնվեց: Երբ ասում էր, որ ընկերներիցս մեկը մի փոքր կեղծավոր է, արդարացնում էի նրան, ժխտում մորս կասկածները, բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ ես սխալվել եմ, իսկ մայրս՝ երբեք: Ու նույն սկզբունքով իմ իրական ընկերներին մայրս ընդունեց հենց սկզբից՝ հասկանալով, որ արդեն մեծացել եմ ու այլևս չեմ սխալվում ընկերների ընտրության հարցում:

Մայրս սովորեցրեց սովորել, բոլորից վերցնել միայն լավը, դրականը, լուսավորը: Ներսումս եղած դրականի համար հենց մորս եմ պարտական: Գիտե՞ք՝ պարտադիր չէ, որ մայրս ասի, թե որն է ճիշտը, բառացի սովորեցնի, նա ուղղակի ինձ համար օրինակ է դարձել, ու ես անգամ առանց նրա խոսքերի, հասկանում եմ, թե որն է ճիշտը՝ ըստ մորս:

Երբեմն ինքս ինձ հարցնում եմ, թե արդյո՞ք ես արդարացրել եմ մորս սպասելիքները, արդյո՞ք ես այսօր այնպիսին եմ, ինչպիսին նա պատկերացրել է ինձ: Պատասխանը չգիտեմ, բայց կյանքիս գերնպատակը ծնողներիս չհիասթափեցնելն ու նրանց աչքերում հպարտություն տեսնելն է:

Շնորհակալ եմ, մա՛մ ջան, ուղղակի շնորհակալ եմ: Շնորհակալ եմ ինձ նվիրած կյանքի, սիրո, ջերմության համար, շնորհակալ եմ ամեն-ամեն ինչի համար: Ների՛ր ինձ, որ հաճախ բարկացնում եմ քեզ: Մա՛մ, ուզում եմ քեզ նման լինել, քեզ նման բարի ու համբերատար, հասկացող, մարդկանց ճանաչող, հոգատար…

Դեռ իմ փոքր հասակից ինձ ասում էիր, որ ուզում ես` մենք նաև ընկերներ լինենք: Ու այսօր ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել քեզ ոչ միայն իբրև մոր, այլ նաև լավագույն, ամենահավատարիմ ընկերոջ, կյանքի ուսուցչի, լավ խորհրդատուի և հարազատ հոգու…

Եթե անգամ հազար կյանք ունենայի, կուզեի ամեն անգամ ծնվել հենց նույն,  հարազատ իմ մորից:

Դու լավագույնն ես, աշխարհում իմ ամենա-ամենաթանկն ու հարազատը, մարդ, ով իսկապես ինձ ընդունում է այնպիսին, ինչպիսին կամ, ով միշտ է իմ կողքին, ով ինձ սիրում է աշխարհի ամենամաքուր ու անկեղծ սիրով:

Մայրի՛կ, ես սիրում եմ քեզ:

Մարդկային մի հատկանիշ կա, որը մեզնից շատերին տրված չէ։ Դա «ոչ» ասելու կարողությունն է, և խոսքը ամենևին էլ ամենօրյա հաղորդակցման մեջ «ոչ»-եր «շարելու» մասին չէ։ Օրինակ՝ դու կարողանո՞ւմ ես ասել «ոչ» այն ուտելիքին, որը չնայած նրան, որ շատ ես սիրում, անառողջ սնունդ է և կարող է քո առողջության վրա թողնել իր բացասական ազդեցությունը։ Կկարողանա՞ս ասել «ոչ» այն հեռուստասերիալին, որը քեզ անընդհատ պահում է լարվածության մեջ, ազդում է քո հոգեկան աշխարհի վրա։ Կարո՞ղ ես։

Եկել եմ ասելու, որ քո կյանքը բավականին կփոխվի այն օրվանից, երբ կկարողանաս ասել «ոչ» այն ամենին, ինչը քեզ պետք չէ։ Հիշեք ձեր տանը գտնվող այն առարկաները, որոնք երբեք չեք օգտագործում և տան մեջ ավելորդ տեղ են զբաղեցնում, բայց միևնույնն է, երբեք դեն չեք նետում, կամ էլ այն երգերը, որոնք դուք երբեք չեք լսում, բայց հեռախոսից ջնջել ևս չեք կարողանում։ Այսպես մենք վերաբերվում ենք նաև մեր մտքերի ու սովորությունների հետ, «ծանրաբեռնում» ենք մեր կյանքը՝ մոռանալով, որ «թարմացումների» կարիք ունենք նաև մենք։

Կար ժամանակ, երբ ես հաճախ սուրճ էի խմում, չեմ կարող ասել, թե սիրում էի։ Խմում էի ուղղակի, երևի զուտ նրա համար, որ շուրջս շատերն են խմում։ Բայց մի օր հասկացա, որ այն ինձ բացարձակ դուր չի գալիս, և այդ դեպքում խմելն ի՞նչ իմաստ ունի, հատկապես, որ գիտեմ՝ սուրճը եթե ինձ չվնասի, հաստատ չի էլ օգնի։ Եվ ես դադարեցի սուրճ խմել։ Գազավորված ըմպելիքների դեմ ևս սկսեցի պայքարել, հնարավորինս նվազեցրեցի դրանց օգտագործումը։ Փոխարենը՝ սկսեցի ավելի շատ խմել ջուր։ Վստահեցնում եմ՝ այն շատ ավելի օգտակար է։

Գիտե՞ք՝ առաջ միշտ տարբեր հեռուստասերիալներ էի նայում և այնպիսի ուշադրությամբ, որ ոչ մի սերիա բաց չէի թողնում։ Բայց կամաց-կամաց հասկացա, որ դա էլ ինձ պետք չէ։ Նախ՝ հեռուստատեսություններում շատ հազվադեպ են հանդիպում որակյալ և նայելու արժանի սերիալներ կամ հաղորդումներ, բացի դրանից էլ՝ վերջիններս անասելի չափով ազդեցություն են թողնում մեզ վրա, որը շատ հազվադեպ է դրական լինում։ Մենք գիտակցաբար, թե անգիտակցաբար մեր ուղեղը «ծանրաբեռնում» ենք ոչ պետքական ինֆորմացիայով, թույլ տալով, որ մեզ «կառավարեն»։ Իհարկե, այս ամենը փոխաբերական իմաստով։ Հուսամ՝ կհասկանաք ինձ։

Եվ այսպես, ես դադարեցի նայել հեռուստացույց, իսկ երբ ինչ-որ բան նայելու ցանկություն եմ ունենում, փնտրում և դիտում եմ ֆիլմեր, որոնց վրա ո՛չ շատ ժամանակ եմ վատնում, ո՛չ էլ այդքան լարված օրեր եմ անցկացնում, պարզապես մեկ կամ մի քանի ժամ առնչվում եմ որևէ պատմության հետ, որից հաստատ ինչ-որ դրական բան վերցնում եմ, իսկ եթե այն ինձ դուր չի գալիս, երբեք մինչև վերջ չեմ նայում։

Այսպիսով, ես ասացի «ոչ» սուրճին, գազավորված ըմպելիքներին, հեռուստացույցին՝ իր նույնաբովանդակ, հոգնեցնող սերիալներով ու հաղորդումներով, և ամենակարևորը՝ այն մարդկանց, ովքեր բացասական էին ազդում իմ կյանքի, մտածելակերպի և տրամադրության վրա։ Երևի ձեր շրջապատում էլ կլինեն այնպիսի մարդիկ, որոնց հետ շփումը ձեր կյանքում ավելորդ է, բայց դուք նրանց ներկայությանը չեք կարողանում «ոչ» ասել։ Այդպիսի մարդիկ շատ ավելի բացասաբար են ազդում մեզ վրա, քան սուրճը, գազավորված ըմպելիքները, ալկոհոլը, հեռուստատեսությունը և շատ այլ ոչ օգտակար առարկա/երևույթներ միասին վերցրած։

Բայց մեզ համար երբեմն այնքա՜ն դժվար է հրաժարվել այն ամենից, ինչը դարձել է մեր առօրյայի մի մասը։ Օրինակ՝ աղջիկների մեծամասնությունը, հաճախ նույնիսկ լավ իմանալով, որ այդքան շատ դիմահարդարումը կարող է վաղաժամ ծերացման, դեմքին շուտ կնճիռներ առաջանալու պատճառ դառնալ, գրեթե ամեն օր դիմահարդարվում է։ Իսկ տղաների գերակշիռ մասը, գիտակցելով, որ ծխախոտը վնասակար է առողջության համար, միևնույնն է, շարունակում է ծխել։ Դե, կարծում եմ՝ նույնիսկ ավելորդ է խոսել ալկոհոլի մասին։

Իսկ վերջում ես չեմ ասի՝ սկսեք «ոչ» ասել ձեր ոչ պետքական սովորություններին, ուղղակի կբավարարվեմ այսքանով՝ ենթադրությունները թողնելով ձեզ։ Ժպտացե՛ք։

Ժամանակը անցնում-գնում,

Կարծես ոչինչ չի թողնում,

Իր հետևից միայն հուշեր

Ու անցյալ է կտակում:

 

Ո՞ւր է տանում նա մեզ,

Թե՞ մենք ենք վատնում նրան,

Փորձ է տալիս և՛ ինձ, և՛ քեզ,

Կյանքը կարծես լինի վրան:

 

Առժամանակ մեր հանգրվանն

Ու աշխարհն է դառնում այն,

Սակայն մի օր թողնում,

Անվերադարձ ենք գնում:

 

Ամեն ինչը թողնում վաղվան

Ու ապրում ենք անհայտ օրով,

«Կգա օրը կանենք այս-այն,

Պետք է ապրել նպատակով»։

 

Մինչդեռ գուցե այդ օրը

Չգա երբեք մեզ համար,

-Ո՞րն է կյանքում կարևորը,

-Ե՛կ, վայելենք այսօրը:

 

Կյանքը իբրև մի գնացք՝

Մարդկանց տանում ու բերում,

Ով տեղ չունի անում է վազք,

Կյանքի համար պայքարում:

 

Եվ գնացքը ամեն պահի

Կարող է կանգ առնել,

Էլ ի՞նչ կռիվ փող ու գահի,

Հերթը մերն է, պետք է իջնել:

 

Ժամանակը անցնում-գնում,

Կարծես ոչինչ էլ չի մնում,

Իր հետևից միայն հույզեր

Ու կարոտ է նա թողնում:

 

Պետք է ապրել պահը ամեն,

Կարծես վաղը էլ չի գալու,

Ի՞նչ իմանանք՝ այս գնացքը

Որտեղ է կանգ առնելու…

Ակամա հիշեցի Էդգար Հարությունյանի «Չգտնված երիցուկներ» գրքի այս հատվածը.
«Ասում են՝ այնտեղ, որտեղ աստղ է ընկնում, երիցուկ է աճում, և որ երիցուկները փոքր արեգակներ են, որոնք իրենց ճերմակ թերթիկներով բազմաթիվ արահետներ են խաչաձևում իրար»։

Շատերը «գյուղ» բառը լսելիս պատկերացնում են աշխարհից վերացած, շատ ու շատ հնարավորություններից զուրկ մի տարածք, որտեղ մարդիկ կտրված են ամեն ինչից։ Իհարկե, ես չեմ ասի, որ չկան նման գյուղեր, բայց ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ իմ գյուղն այդպիսին չէ։

Տարիներ առաջ մեր գյուղը ևս շատ կարևոր միջոցներից զուրկ էր։ Գյուղացիների համար ուղղակի երազանք էր սեփական տան մեջ խմելու ջուր ունենալը, ասֆալտապատված ու լուսավորված փողոցով քայլելը և գոնե մի զբոսայգի ունենալը։ Խմելու ջրի համար գյուղի աղբյուրների մոտ միշտ հերթեր էին գոյանում։ Բայց գիտե՞ք՝ մեր գյուղը՝ Ճոճկանը, հիմա քաղաքից առանձնապես չի էլ տարբերվում։ Քաղաքացուն վայել կյանք են ապրում գյուղացիները, միայն այն տարբերությամբ, որ հիմնական աշխատանքը հողագործության հետ է կապված։

Հիշում եմ՝ առաջ մեր մշակույթի տունը ոչ բարվոք վիճակում էր, նույնիսկ, երբ համերգներ էին լինում, ստիպված կազմակերպում էին դրսում «բեմ» ստեղծելով, որովհետև չունեինք բարեկարգված սրահ և բեմ։ Իսկ այժմ մեր մշակույթի տունն այնքան գեղեցիկ է վերանորոգված, որ այնտեղ կարելի է կազմակերպել ցանկացած միջոցառում, շուտով կգործեն նաև տարբեր ուսումնական խմբակներ, որոնք մեր գյուղի երեխաների համար երազանք են եղել, շատերը ստիպված են եղել մոտակա գյուղ կամ քաղաք գնալ՝ որևէ բան սովորելու։ Իսկ մշակույթի տան բակում իսկական զբոսայգի են կառուցել. գեղեցիկ ծառեր, ծաղիկներ, նստարաններ և ազատ տարածք քայելու, հանգստանալու, ընկերների հետ զրուցելու համար։

Գրեթե բոլոր փողոցները ասֆալտապատված են, հարմար թե՛ ուղղակի քայլելու, թե՛ մեքենայով որևէ տեղ գնալու համար։ Փողոցների մեծամասնությունը լուսավորված է։ Եթե առաջ խուսափում էինք երեկոյան տնից դուրս գալուց, ապա հիմա ցանկացած ժամի կարող ենք հանգիստ դուրս գալ։

Պատգամավոր Արեն Մկրտչյանը ամիսներ առաջ շրջայց կատարելու ժամանակ մեր գյուղի մասին գրել է. «Հրապարակում տևական ու արդյունավետ շփում ունեցա ճոճկանցիների հետ, հավաքագրեցինք մի շարք խնդիրներ։ Ճոճկանում հսկա մարզական-մշակութային կենտրոն է կառուցվում։ Անցկացվում է լեդ լուսավորություն։ Այստեղ ասֆալտապատ են անգամ արահետները։ Երբևէ տեսածս ամենամաքուր գյուղն է»։

Գյուղացիների կյանքն ավելի հարմարավետ ու բարեկեցիկ է դարձել, երիտասարդները հիմա հաճույքով են գյուղում ապրում, ոչ մի բանից հետ չեն մնում, եթե առաջ ավելի շատ գնում էին գյուղից, ապա հիմա շատերն են գալիս և բնակություն հաստատում մեր գյուղում։

Իսկ գյուղի բնության մասին խոսելն ավելորդ է։ Նրանք, ովքեր նկատում և սիրում են գեղեցիկը, անկասկած չեն կարող անտարբեր անցնել մեր բնության կողքով։

Ես հպարտ եմ, որ ծնվել ու ապրում եմ հենց այստեղ՝ Լոռու մարզի Ճոճկան գյողում։ Իմ՝ մարդ տեսակը գուցե լրիվ ուրիշ լիներ, եթե ապրեի այլ տեղ։ Եվ ամեն անգամ, երբ ինձ հարցնեն, թե որտեղից եմ, ես գլուխս բարձր ու հպարտ հայացքով ասելու եմ՝ ես Ճոճկանից եմ։

Ովքե՞ր են իրական ծնողները․ նրա՞նք, ովքեր կյանք են տալիս, թե՞ նրանք, ովքեր տալիս են ծնողական սեր ու ջերմություն։ Ասում են՝ ծաղիկը խնամողինն է, ոչ թե ցանողինը, և ծաղկի անուշ բույրն ու գեղեցկությունը հենց խնամողն է վայելում։

Երբ Արամը ծնվեց, բոլորն ուրախացան, ընտանիքի առաջին զավակն էր, այն էլ տղա, ինչպիսի՜ երջանկություն։ Մեկ տարի անց ընտանիքին միացավ երկրորդ որդին։ Կրկին մե՜ծ երջանկություն։ Իդեալական թվացող կյանք է, չէ՞։ Մայրը երկուսի հանդեպ էլ ջերմ զգացմունքներով էր լցված։ Մոր համար երեխաների միջև ի՞նչ տարբերություն կարող է լինել։ Երկուս էլ իրենն էին, և իր շարունակությունը հենց այդ երեխաներն էին։

Բայց բոլորին էլ տրված չէ իրենց «շարունակությունը» տեսնելու հնարավորությունը։ Այդ նույն ընտանիքում, երբ մի կին ուրախանում էր իր զավակներով, մյուսը գիտակցում էր, որ երբեք այդ նույնը զգալ չի կարողանալու։ Այդ երկու կանանց սկեսուրն ու սկեսրայրն էլ ստիպված էին ամեն օր բախվել մի որդու երջանկությանն ու մյուսի դժբախտությանը։ Գիշեր-ցերեկ մտածում էին, քննարկում։ Երջանկությունն ամբողջական չէր։ Գոնե մի ելք չկա՞ր, ինչպե՞ս կարող էին ընտանիքում հավասարակշռություն ապահովել։ Իսկ եթե երեխա որդեգրեի՞ն, ախր, իրենց միս ու արյունը չէր լինի, խորթությունը, միևնույնն է, զգացվելու էր։ Բայց մյուս որդին արդեն երկու զավակ ուներ, իսկ եթե․․․

Որոշեցին մեծ երեխային՝ Արամին, տալ իր հորեղբոր ընտանիքին։ Նրանք կպահեին, կմեծացնեին, միևնույնն է, իրենք երեխան չէին կարողանալու ունենալ, գոնե կիմանար, որ իր եղբոր զավակն է, էլի իրենց արյունն է, իրենց համար հարազատ երեխա է։ Փոքր տղան դեռ նորածին էր, կենսաբանական մոր կարիքն ավելի շատ ուներ, իսկ Արամին ավելի հեշտությամբ կկարողանային պահել։

Մայրը՝ Սուսանը, համաձայն չէր, իր երեխային ինչպե՞ս տար ուրիշին, անընդհատ լաց էր լինում, փորձում ընդդիմանալ, բայց նրան ո՞վ կլսեր։ Ընտանիքի ավագներն արդեն որոշել էին, ոչ մեկի ընդդիմությունն ու կարծիքը հաշվի չէին առնելու։ Վճիռը կայացված է․ Արամին տվեցին իր հորեղբորն ու նրա կնոջը։

Սուսանի շփումն Արամի հետ խիստ սահմանափակ էր, արգելված էր նրան շատ տեսնելը, գրկելը։ Ստիպված էր համակերպվել, տեսնել, թե ինչպես է իր որդին ուրիշին մամա անվանում ու զսպել արցունքները, համբերատարությամբ լռել։ Անցան տարիներ, բոլորը լռում էին այս պատմության մասին, Արամը չպետք է իմանար, բայց մայրը կարո՞ղ էր լիարժեք համակերպված լիներ։ Իհարկե, ո՛չ։ Ամեն անգամ Արամին տեսնելիս կամ նրա անունը լսելիս աչքի առաջ գալիս էր այն պահը, երբ երեխային իր գրկից վերցրին ու տվեցին Անահիտին՝ Արամի նոր մայրիկին։ Անցան տարիներ, Արամը ինքն արդեն իր ընտանիքն ուներ, բայց նոր էր իմացել, որ այն մարդիկ, որոնց համարել է իր ծնողները, իրականում իրենը չեն։ Որքան էլ իրեն իսկապես շատ են սիրել ու ամեն ինչ արել են իր ու իր նորաստեղծ ընտանիքի բարօրության համար, այնուամենայնիվ, իրենից թաքցրել են ճշմարտությունը։ Ասում են, որ մոր սրտում միշտ էլ ներում կգտնվի, իսկ ինչո՞ւ ոչ մեկը չի խոսել զավակի ներման մասին։

Ներեց․․․ Մի՞թե չներելն ավելի հարմար տարբերակ կլիներ։ Ո՛չ, նրանք, ովքեր կարողանում են ներել, շատ ավելի հանգիստ ու ներդաշնակ կյանք են ունենում։ Բայց մի հարց մինչև կյանքի վերջ շարունակեց տանջել նրան։ Ի վերջո՝ ովքե՞ր են ծնողները։

Դեմքիս ժպիտ է հայտնվում, երբ հիշում եմ մանկությունս, կարծես մի պահ կրկին մանկանում եմ և զգում երեխաներին բնորոշ անհոգությունը: Մանկությանս ընկերները եղել են իմ քույր-եղբայրները` հորաքույրներիս երեխաները: Բոլոր հուշերս նրանց հետ են կապված: Մենք 6 հոգի ենք` 3 տղա և 3 աղջիկ: Պետք է ասեմ, որ մեր մանկությունն ու այժմյան երեխաների մանկությունը շատ է տարբերվում: Մենք չունեինք սմարթֆոններ, համակարգիչներ, բայց փոխարենը միշտ տարբեր խաղեր էինք կազմակերպում: Մեր խաղերը ամեն անգամ տարբեր էին լինում, քանի որ շուտ էինք ձանձրանում: Բայց մեզ շատ բան պետք չէր մեր օրը տոն դարձնելու համար, երբեմն սովորական հողն էլ բավական էր, որ մենք հսկայական թխվածքաբլիթների գործարան ստեղծեինք, կամ ընդամենը մի ծառ, որի վրա նստելով, մեզ զգում էինք Նոյի որդիները և, մեզ հետ վերցնելով սնունդ, «գնում էինք» հեռու` փորձելով փրկվել աշխարհին սպասվող վտանգից: Մեր մանկական երևակայությամբ այդ ծառին տվել էինք նավի կերպարանք: Եվ այդ ծառն իրականում շատ խորհրդանշական է: Այն հաճախ է եղել մեր խաղերի վայրն ու միջոցը: Նավից բացի՝ այն նաև եղել է մեր սրճարանը, հիվանդանոցը, դպրոցը և այլն: Ես հասկացա, որ մեծացել եմ, երբ իմ և քույր-եղբայրներիս հանդիպումները քչացան, քանի որ արդեն մեծացել ենք, և զբաղվածությունն էլ շատ է: Եղբայրներիցս երկուսը զինվորներ են, քույրերիցս մեկն արդեն ընտանիք է կազմել, իսկ մյուսն էլ շուտով կամուսնանա: Մեծացել ենք…

Ինչևէ, ցանկանում եմ նկարագրել իմ մանկության ընկերներին:

Եղբայրներիցս ամենամեծը՝ Յուրան, մեր խաղերը շուտափույթ ավարտելու հիմնական պատճառն էր: Բնավորությամբ առաջնորդն էր, միշտ ցանկանում էր, որ խաղերն իր սցենարով ընթանան, շատ կռվարար էր, և հիմա էլ շատ բան չի փոխվել: Հիմա էլ մենք երբեմն վիճում ենք, սակայն դրանք վեճեր անվանելն էլ սխալ կլինի: Անկախ իր կռվարար լինելուց` նա մեր պաշտպանն է: Մենք բոլորս էլ գիտենք, որ նա ցանկացած պահի պատրաստ է մեզ օգնել և պաշտպանել։

Քույրերիցս մեկը` Տաթևը, խաղերի ժամանակ հիմնականում ֆինանսական կողմի պատասխանատուն էր: Եվ հիմա էլ նա նույնն է, աշխատում է բանկում: Բայց պետք է պատմեմ, որ մի անգամ նա ինձ ու եղբայրներիցս մեկին` Խաչատուրին, նեղացրել է: Չէ, լուրջ բան չմտածեք, ուղղակի նա չկերավ մեր՝ հողից պատրաստված թխվածքը, որը մենք պատրաստել էինք հատուկ իր համար: Եվ մենք խոստացանք, որ անպայման մի օր իրենից վրեժ կլուծենք: Բայց նա մեր հանդեպ միշտ ուշադիր ու հոգատար է, ինձնից էլ լինելով բավականին մեծ՝ երբեք զգացնել չի տվել մեր տարիքային տարբերությունը` ինձ համար լինելով իրական ընկերուհի:

Մյուս եղբայրս` Միքայելը, ուներ մեր ժամանցն ավելի հետաքրքիր դարձելու պաշտոնը: Երբ գյուղում հարսանիք էր լինում հենց նրա առաջնորդությամբ բոլորով գնում էինք և ճանապարհը պարանով փակում: Դա մեր առաջին աշխատանքային փորձն էր, քանի որ մինչև տվյալ հարսանիքի քավորը մեզ չվճարեր, մենք չէինք բացելու ճանապարհը: Դա մի ավանդույթ էր, որը պետք էր պահպանել: Հիշում եմ, որ երբ հարսանիքներից մեկի ժամանակ մեզ քավորը հարցրեց, թե ով է մեր առաջնորդը, Միքայելն իր վրա վերցրեց այդ կարևոր պաշտոնը, ինչի համար էլ նա բոլորիցս բարձր վարձատրվեց, ինչն, իհարկե, դարձավ վեճի առիթ, որի ավարտին որոշվեց գումարը բաժանել հավասար:

Եղբայրներից ամենափոքրը` Խաչատուրը, իմ ամենամտերիմ ընկերն էր, քանի որ փոքրերը ես և ինքն էինք, և ամենից շատ ինքն էր ինձ հետ խաղում: Հիշում եմ՝ ինչպես էր ինձ համար հողից տներ պատրաստում, կամ ինչպես էր խոտաբույսերով փորձում դեղ ստանալ, որն էլ ես իբր պետք է գնեի իրենից: Մենք անգամ գումարի հարցն էինք լուծել: Ունեինք վճարման երկու տարբերակ. մեկը` թղթերից պատրաստված «գումարն» էր, իսկ մյուսը` քարտերը: Պատրաստել էինք «բանկային քարտեր» և «հատուկ սարք», որի միջոցով քարտի ներսի գումարը կարողանում էինք վերցնել: Դեռ փոքր ժամանակվանից էլ եղբայրս աչքի է ընկել իր գիտելիքներով և բարձր զարգացած ինտելեկտով: Նա իմ հավատարիմ ընկերն է, որին միշտ կարող եմ վստահել:

Ես էլ երեխաներից ամենափոքրն էի: Հիշում եմ` ինպես էի նրանց համար բացիկներ պատրաստում: Շատ հաճախ էի նեղանում, բայց երկար նեղացած մնալ չէի կարողանում: Երբեմն էլ մոռանում էի, որ նեղացած եմ և սկսում էի կրկին խոսել նրանց հետ, իսկ հենց հիշում էի իմ նեղացած լինելու մասին, ասում էի, որ ինձ հետ չխոսեն, դե՛, ես նեղացած էի: Հիմա հասկանում եմ, որ մեծացել եմ, քանի որ սկսել եմ այլ կերպ նայել ամեն ինչին, այլևս շատ չեմ նեղանում, իսկ նեղանալս էլ ուղղակի ժամանակը մի փոքր ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար է լինում:

Մեզնից ամենամեծը Լիլիթն էր, ով ավանդական տուն-տունիկի ժամանակ մեր մայրիկի դերն էր կատարում, հիմա էլ շատ բան չի փոխվել, նա այժմ էլ մայր է, բայց արդեն ոչ թե մեր մայրն է, այլ երկու փոքրիկ հրաշքների՝ Ռուբենի և Նորայրի:

Մեր բոլորիս ուրախությունն են այդ հրաշամանուկները, եթե առաջ Լիլիթն էր ցանկանում մեր օրը տոն դարձնել, հիմա մենք ենք կարևորում նրա երեխաների համար հետաքրքիր ժամանց կազմակերպելը: Եվ գիտե՞ք` դրա համար շատ բան հարկավոր չէ, ուղղակի պետք է խաղանք նրանց հետ, համբերատարությամբ վազենք նրանց հետևից, լսենք, թե ինչ են ասում և համաձայնենք անգամ, երբ նրանց ասածից ոչինչ էլ չենք հասկացել, իսկ փոխարենը նրանք կգան ու ամուր կգրկեն՝ ասելով, որ քեզ շատ են սիրում:

Երեխաները ամենամաքուր ու անկեղծ հոգին ունեն, նրանց համար խորթ է չարությունն ու կեղծավորությունը: Եվ իրականում, անկախ տարիքից՝ բոլորիս հոգում էլ կա մեր փոքրիկ տեսակը, ով անկեղծորեն կարող է ուրախանալ կամ տխրել չնչին բաներից:

Այս օրը կտարբերվի բոլոր տարիների հունիսի 1-ից, չէ՞ որ այս անգամ չեն լինելու միջոցառումներ, խնջույքներ, բայց պետք չէ տխրել, տանը ևս կարող ենք այս օրը հեքիաթային և տարբերվող դարձնել, այնպես չէ՞:

Շնորհավոր բոլոր փոքրիկների, այդ փոքրիկների ներկայությունը վայելող ծնողների և բոլոր այն մարդկանց տոնը, ովքեր իրենց համարում են երեխա: Շնորհավորում եմ մեր բոլորիս տոնը: Թող աշխարհի բոլոր երեխաները անհոգ ու գունավոր մանկություն ունենան, իրենց անկեղծ ժպիտներով լուսավորեն մեր կյանքը, իսկ մենք նրանից սովորենք լինել ավելի անկեղծ, նվիրվող և երջանիկ: