Արդեն ամռան երրորդ ամիսն է, և գյուղական աշխատանքներն ավելի են շատանում ու ծանրանում։ Դեռ հուլիսի կեսերից սկսվել է խոտհունձը և շարունակվելու է մինչև սեպտեմբեր ամիսը։ Գյուղում խոտհունձին մասնակցում են թե՛ կանայք, թե՛ տղամարդիկ, և թե՛ երեխաները։ Տղամարդիկ հնձում են խոտը, իսկ կանայք հավաքում են այն։ Հիմա, համեմատած անցած տարիների հետ, խոտհունձի գործը մի փոքր թեթևացել է։ Այն մարդիկ, ովքեր ունեն տրակտորներ, խոտհունձը կատարում են դրանցով։ Իսկ նրանք, ովքեր չունեն, ստիպված ամեն ինչ անում են ձեռքով։ Սկզբից գերանդիով հնձում են խոտը, հետո եղանի օգնությամբ հավաքում թափված լասերը և իրար վրա դնելով խոտը՝ ստեղծում են «արվեստի գործ» կամ ինչպես մենք ենք ասում՝ բուլուլ։ Իսկ դրանից հետո այդ «արվեստի գործը» վերածում են մի քանի միջին չափի ուղղանկյունանիստերի։

Երբ առավոտյան կիզիչ արևից աչքերդ ճպճպացնելով նայես սարերին, ապա կտեսնես սպիտակ վերնաշապիկներով և մեծ գլխարկներով մարդուկների, որոնք դժգոհելով կյանքի դժվարություններից և գյուղի ծանր աշխատանքներից՝ հավաքում են արդեն թափված խոտը: Բայց և ոչ բոլորն են դժգոհում, շատերը դա համարում են ապրուստի միջոց և ժպիտով են կատարում այդ աշխատանքները։

Իսկ երեկոյան արդեն կտեսնես արևի ճառագայթներից կարմրած այտերով մարդկանց, որոնք գոհ իրենց կատարած աշխատանքից՝ գերանդին և եղաններն ուսերին՝ իջնում են սարերից։

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Մի քանի օր առաջ Արցախում էի: Վայելում էի երկար սպասված գարնանային արձակուրդները: Իսկ մինչ տպավորություններովս կիսվելը, պատմեմ, թե ում շնորհիվ ես հայտնվեցի Արցախում: 

2015 թվականի հունվարի 28-ը ծանր էր իմ, ընտանիքիս և հարազատներիս համար: Պատճառը եղբորս ծառայության մեկնելն էր: Դե, երևի թե բոլորն էլ իրենց որդուն, եղբորը կամ հարազատին բանակ ճանապարհելիս տխրում են, լաց լինում: Մենք էլ էինք տխրել, բայց և հոգու խորքում հպարտության զգացում ունեինք. չէ՞ որ բանակ էինք ճանապարհում հայրենիքի ևս մի հզոր պաշտպանի:
Երբ եկավ նրա գնալու ժամանակը, ես ամուր գրկեցի նրան, արցունքներս հոսում էին աչքերիցս: Եղբայրս նայեց ինձ, սրբեց արցունքներս և ասաց, որ իր պարտքը պատվով տալու է հայրենիքին և հաղթանակած վերադառնալու է: Այդ խոսքերից հետո ես հավաքեցի ինձ և ժպիտով ճանապարհեցի նրան:
Հաջորդ օրը իմացանք, որ եղբորս ծառայությունը անցնելու է Արցախի Մարտակերտ քաղաքում: Դե, հայրիկս սկսեց Մարտակերտում ծանոթ մարդ փնտրել, որպեսզի կարողանար կապվել եղբորս հետ: Որոշ ժամանակ անց գտնվեց այդ ծանոթ «անծանոթը»: Հայրիկիս ընկերը Մարտակերտում ուներ մի ծանոթ պապիկ, ում շնորհիվ մենք կարողացանք խոսել եղբորս հետ: Արդեն ամեն ինչ լավ էր:

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Դժվար էր պատկերացնել, որ այդ պապիկը՝ Աշոտ պապը և նրա ընտանիքը կդառնային շատ թանկ և հարազատ բոլորիս համար:
Եղբորս ծառայության ընթացքում Աշոտ պապը նրան հաճախակի տանում էր իրենց տուն: Եղբայրս, գնալով այնտեղ, սիրահարվել էր պապիկի միակ թոռնուհուն, սակայն գաղտնի էր պահել: Իր հերթին, թոռնուհին էլ էր սիրահարվել եղբորս: Սակայն ինչքա՞ն կարելի է գաղտնի պահել այդ զգացմունքը: Առաջին քայլը արել է հենց եղբայրս՝ խոստովանելով իր սերը: Պատասխանը նույնպես խոստովանություն էր: Եվ սկսվեց նրանց սիրո ուղին՝ լի բազում փորձություններով: Բայց նրանք պատվով հաղթահարեցին այդ փորձությունները, ու եղբորս ծառայությունն ավարտվելուն պես ամուսնացան:
Մենք հաճախ նրանց պատմությանը տալիս ենք «Հարսնացուն Արցախից» անվանումը:

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Ահա թե ինչու էի ես Արցախում: Շատ ոգևորիչ էր ապրիլյան պատերազմից մեկ տարի անց Արցախում՝ Մարտակերտ քաղաքում գտնվելը: Ապրիլի 2-ին երկինքը չսպիացող վերքի խոր ցավերից լուռ արտասվում էր: Եվ երբ պատմում էին այդ օրերին տեղի ունեցած դեպքերից, ամբողջ մարմնովս սարսուռ էր անցնում: Դեռ վախ կար մարդկանց սրտերում: Մի փոքր էլ նաև իմ: Բայց այդ վախը փշրվում էր, երբ փողոցով անցնելիս զինվորների էի տեսնում, որոնք հպարտորեն ժպտում էին ինձ:

Արդեն գարուն է։ Արևը ջերմ ժպտում է և տաքացնում մեր սրտերը։ Բնությունը, ինչպես նաև Կաքավասար գյուղս, աստիճանաբար արթնանում են ձմռան խոր քնից։

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Գարունն իր առեղծվածային գույներով է պատել գյուղս։ Օդը մանկան արցունքի պես պարզ է ու ջինջ։ Երկնքում լողում են ճերմակ-ճերմակ ամպերը, որոնք շարժվում են դեպի հորիզոնը, իսկ ծառի նուրբ բողբոջներով ճյուղերը օրորվում են մեղմ քամուց։ Մեր տան կողքով հոսող գետակը վարարել է ձնհալի ջրերից, և ուրախ քչքչոցով հոսում է սարերից ներքև, հաղթահարելով ամեն մի խոչընդոտ։ Թռչունները երամներով վերադառնում են իրենց հին, բայց և հարազատ դարձած վայրերը՝ փողոցները լցնելով իրենց ուրախ ծլվլոցով։ Իրենց ժրաջան աշխատանքներն են սկսել փոքրիկ և աշխույժ մեղուները։ Նրանց նուրբ թևերի տզզոցը խառնվելով թռչունների ծլվլոցին, մի հետաքրքիր, բայց և տարօրինակ երաժշտության է նմանվում։ Ամբողջ գյուղը պարում է այդ երաժշտության ներքո։

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Արևն իր ջերմ ճառագայթները սփռում է, կրկին ժպիտ նկարում մարդկանց դեմքերին։ Իսկ գարունը իր կախարդական վրձինը ձեռքին, երփնագույն ներկերով երջանկություն է նկարում։
Գարնանային անուրջները պատել են մարդկանց մտազբաղ հոգիները, ու ստիպում են կրկին երազել ու հավատալ․․․ Հավատալ հրաշքին։

Լուսանկարը` Մարինե Նիկողոսյանի

Գարնան գալստյան մասին մեզ առաջինը հայտնում են կապուտաչյա, փոքրիկ ու համեստ ձնծաղիկները։ Նրանք բացվում են ուղղակիորեն ձյան մեջ, և համարձակորեն ժպտում բոլորին։ Շուտով կծաղկեն նաև ծառերը, և կնմանվեն սպիտակ հագած նորահարսերի։ Եվ այս ամենը նշան է այն բանի, որ արդեն գարուն է, և անցյալում է մնացել ձմռան ցուրտն ու ահարկու սառնամանիքը։
Դուք էլ նայեք ու ժպտացեք:

Մարտ ամիսն է։ Եվ ինչպես միշտ, այն իր տարերքի մեջ է։ Տանից դուրս գալ հնարավոր չէ։ Ձմեռը չի ցանկանում հրաժեշտ տալ Կաքավասար գյուղիս։ Եվ միշտ է այդպես եղել։ Ցանկացած մեկը, ով գեթ մեկ անգամ էլ այցի է եկել գյուղ, շատ մեծ դժվարությամբ է բաժանվել։ Եվ այս ամենը ասում եմ, ոչ լոկ այն պատճառով, որ Քեֆլիս շատ հարազատ է ինձ, և որ շատ եմ սիրում, այլ նաև նրա համար, որ մի քանի օր առաջ ակամայից մասնակից էի եղել հայրիկիս և իր ընկերոջ հետաքրքիր պատմություններին և հիշողություններին, որոնք առնչվում էին գյուղի պատմության հետ։ Եվ այդ ժամանակ առաջին հարցը, որն անմիջապես ծագեց մտքումս, հետևյալն էր.

-Լա՛վ, հբը ընչի՞ հենց Քեֆլի։
Պատասխանը, որը հնչեց, ավելի քան ոգևորող և հպարտացնող էր։
-Մեր գյուղում գտնվող Թուխ Մանուկ մատուռը, որը միջնադարի կառույց է, հայտնի է եղել մեր տարածաշրջանի տարբեր անկյուններում։ Եվ Շիրակի դաշտավայրի տարբեր ծայրերից Թուխ Մանուկ այցելած ուխտավորները, մեծ շուքով և խանդավառությամբ, երգ ու պարով մի շարք տոներ նշել են հենց Թուխ Մանուկ մատուռի մոտակայքում։ Գյուղի բնությունով հիացած, մարդիկ ամեն անգամ գալով այստեղ, ասել են՝ էրտանք քեֆի։ Այստեղից էլ առաջացել է մեր գյուղի Քեֆլի անվանումը,- հպարտորեն իր պատմությունն ավարտեց հայրիկս։
Այժմ պարզ էր, թե ինչու են գյուղիս բնակիչներն այսքան առատաձեռն, բարի ու հյուրասեր, ինչու չէ, նաև «քեֆչի»։
Բայց սա դեռ բավական չէ.
-Քեֆլիից հետո, ընչի՞ հենց Կաքավասար։
Հայրիկս, տեսնելով ոգևորվածությունս, ժպտաց և հպարտորեն շարունակեց.
-Եկավ մի ժամանակ, երբ գյուղին անհրաժեշտ էր նոր անվանում։
Գյուղը գտնվում է սլացիկ լեռների ստորոտում։ Եվ այն սարը, որ գտնվում է հենց գյուղի դիմաց, կիսով չափ անտառապատ է։ Եղանակների տաքանալուն պես, անտառը լցվում է իրեն հարազատ դարձած բնակիչներով, որոնց թվում են նաև փոքրիկ և անպաշտպան թռչնակները՝ կաքավները, որոնք շատ հաճախ են այցելում գյուղի բնակիչներին։ Եվ այն գեղեցիկ անվանումը, որով կարելի էր վերանվանել գյուղը, ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ Կաքավասար։
Դե ինչ, ամառը համեցեք: