Բանակի մասին շատ են խոսում. հայոց զինվոր, զենքեր, հայրենասիրություն, հայրենիքի պարտքը տալ… Իսկ բառն իր ամբողջ էությամբ հասկանում են միայն սպասողներն ու սպասՎողները։ Բանակը դառնում է մի մարդ ու վերաիմաստավորվում։ Էդ գրողի տարած «դեմբլերն» ես քաշում հեռախոսիդ մեջ, ու սկսում են 2, կյանքիդ երևի ամենասթրեսային ու տխուր տարիները։ Ու, որպես «վաստակավոր» զինվորի ընկերուհի, էկել եմ` փորձառությունս պատմելու ու մի քանի խորհուրդ տալու։

Խորհուրդ առաջին. երբեք մի սկսիր հարաբերություններ դեռ բանակ չգնացած տղայի հետ։ Իսկ եթե արդեն էդ վիճակի մեջ ես…

Բանակը սկսում ա էն օրից, երբ վերջին անգամ գրկում ես, արցունքներով ամբողջ վերնաշապիկը թացացնում ու քեզնից գոհ ճամփում ծառայության։ Փքված աչքերով ու ներքին հպարտությամբ՝ վերջը զինվորի ընկերուհի ես, կապ չունի, որ նոր շարժվեց մեքենան։ Դուք՝ որպես հասուն մարդիկ, ձեր արևին արդեն պատկերացնում եք՝ ինչ դժվար ա լինելու, իրար երդումներ եք տվել, որ ինչքան էլ բարդ ու ցավոտ լինի՝ կդիմանաք, ու կսպասես իրեն։ Բայց բաներ կան, որ մինչև մաշկիդ վրա չզգաս, ոչ հասկանալ կարող ես, ոչ էլ պատկերացնել։ Հեռավորության վրա հարաբերությունները հենց էդ  «բաներից» մեկն են։

Սկզբից հավես ա։ Ընկերուհիներդ քեզ են ձեռք առնում, դու՝ իրենց։

-Բա իմ մարդը գնա բանակում ծառայի, «պախատ լինի», որ դու ստեղ իմ սիրած շամպունո՞վ գլուխդ լվանաս,-անընդհատ ու ամեն առիթի կկրկնես ու կզարմանաս, թե էդպես հումորով ում ես քաշել։

Հետո դանդա՜ղ հումորը գլխիդ սև կլինի, որովհետև հանկարծ սկսելու ես  դատարկություն զգալ ու անտանելի կարոտել։ Սկսում ես հիշել իր ցանկացած հպումը, ասած  բառերը, ապուշ ու ցինիկ հումորները, ուշանալուդ պատճառով նվնվալը, հոտին ես կարոտ մնում, երեխայական կռիվներին… Իր հետ կապված ամեն բան ցավ ա պատճառելու։ Իսկ դու մազոխիստի պես ձեր նկարներն ու ղզիկ տեսանյութերը օրվա մեջ երևի մի 100 անգամ կնայես, հետո կպաչես հեռախոսիդ էկրանը (իբր իրեն), ու տեսադարանը փակելով դեմբլեր կմտնես։ Թու, հլը 0,000013% ա անցել…

Փլեյլիստդ համալրվում ա «Թռչեի մտքով տուն», «Վեր կաց, եղբայր իմ» ու նման երգերով, բառապաշարդ՝  անվանականչ, օրապահ, նարյադ, պոլկ, կարաուլ… Քեֆերին՝ զինվորի կենացը խմելիս, անտարբեր չես նստում ու սպասում՝ երբ են երգ միացնելու, հելնես, մարդավարի պարես, ընդհակառակը՝ ոտքի ես կանգնում, ներքին հպարտությամբ լսում, թե ոնց են մեծարում զինվորներին, վրա-վրա մի քանի բաժակ էլ գինի ես խմում (ինչո՞ւ ոչ) ու սրբում այտերդ խուտուտ տվող արցունքները։

Որ ասում են՝ ժամանակի ընթացքում հարմարվում ես, չհավատաք։ Եթե իրոք մինչև վերջին ատոմովդ էլ սիրում ես իրեն, օր օրի կարոտն էլ ավելի ա շատանալու։ Սերն էլ։

Հետո ընկերոջդ մոտ մշակութային շոկ ա սկսելու (գնա` գալիս եմ)։ Բոլորից հեռու, նոր շրջապատ, նոր ապրելակերպ ու օրենքներ, նոր ընկերներ, որ չգիտես ովքեր կլինեն ու ինչ ազդեցություն կունենան իր մարդ տեսակի ձևավորման վրա։ Ինքն ուրիշ ուղղությամբ ա փոխվելու, դու՝ ուրիշ… Բանակն իրոք փոխում է, լրջացնում ու ավելի հասուն դարձնում։ Ասենք, կարող ա խոսելիս ասես` տկլոր մատ, էլ չծիծաղի։ Ու դու նեղվես։ Հետո կամաց-կամաց էդ փոփոխություններն էնքան են շատանում ու կուտակվում, որ բանակ ճամփած ընկերոջիցդ գրեթե ոչինչ չի մնում։ Միայն էն սիրուն աչքերը, որոնցով աստղազարդ երկնքի տակ էդքան «անկշտորեն» քեզ էր նայում։

Շփումը, հատկապես, շատ զույգերի մոտ բարդանում է, էնտեղ շատանում են կարծրատիպերը, քո առջև դրվող արգելքները (դեռ չեմ հասկացել՝ ինչից)։ Ու եթե մի քիչ ազատ մարդ ես, ինքն էլ մի քիչ խանդոտ, էդ անտանելի ա դառնում։ «Ինքը, ախր, առաջ տենց չէր, ուրիշ էր, իդեալական էր, փոխվել ա…»,- կմտածես դու ու կանես ամենամեծ սխալը՝ անընդհատ կբողոքես, կռիվներ կսարքես ու կբաժանվես։ Է, փոխվել էր, բա ի՞նչ անեի… Իսկ էստեղ կարևորը համբերատար լինելն ա ու հասկանալը, որ իր համար շատ դժվար ա 18 տարվա շրջապատից կտրվելն ու հազարավոր կիլոմետրեր հեռու ծառայության գնալը։ Ժամը 6-ին արթնանալն էլ։ Ու հենց էստեղ ա երևում, թե ինչքանով ես «շաքարիկս, ինչքան էլ բարդ լինի, ես քեզ չեմ թողնի, կսպասեմ» ապուշ բառերիդ տերը։ Ու երբ արդեն անտանելի ա դառնում շփումը, ուղղակի պիտի էնքան ուժեղ գտնվես, որ ներողամտաբար ձեռքն էլ ավելի ամուր բռնես (օդային), ու ցույց տաս, որ իրոք կողքին ես։ Սերը պայքար ա։

Բանակում հարաբերությունները իմունիտետ չունեն. ցանկացած աննշան կռիվ կարող է ուղղակի վերջնականապես փչացնել ձեր շփումը։ Իսկ կռիվները քչացնելու ու ընկերոջդ ծառայությունը թեթևացնելու համար ուղղակի պիտի չաքլորանաս (գոնե էդ 2 տարին)։ Երբեք ու երբեք պիտի չստես կամ չթաքցնես արածդ սխալը, որովհետև եթե հեռավորության վրա էլ չվստահի քեզ, կորած եք։ Մեկ-մեկ կոպիտ լինելը չպիտի սկանդալ սարքես, պիտի գիտակցես, որ էդ խեղճ տղան երկու գրողի տարած տարի ոչ աղջկա դեմք ա տեսնելու, ոչ էլ քնքշություն զգալու։ Հազարավոր տղաների հետ էդքան ժամանակ միայն «ախպերս», «ընգե», «ապե» և այլ բառերով խոսելուց հետո մի քիչ դժվար ա քեզ «բոքոնիկս» ասելը։ Այ, երկու տարին կանցնի, հանգի՜ստ կարող ես սևը տալ՝ ամեն ասած կոպիտ բառի համար։

Եթե շատ սենտիմենտալ ես (ինչը նորմալ ա), գիշերները թանկանոց կրեմ քսիր դեմքիդ, որ ափսոսես կրեմը, քեզ ստիպես չլացել։ Եթե ուզում ես ինչ֊որ չափով մոտ գտնվել իրեն, սկսիր «Բանակում»-ը նայել, շատ լավ ձև ա։ Բանակ գնալուց առաջ օրագիր նվիրիր, որ գլխով անցածը, զգացածը էնտեղ գրի, դու էլ էստեղ քոնը պահիր. գրելը կօգնի թեթևանալ ու կռիվներ չսարքել, երբ ինչ-որ բան սրտովդ չլինի։ Ես համոզված եմ, որ հարաբերություններն ավելի լավը դարձնելու ջանքերդ ու դժվար պահին կողքին մնալդ մի օր գնահատելու ա, ու քեզ էլ երբեք բաց չթողնի։

Սիրելի, հարգելի, պաշտելի (չէ, պաշտելին միայն մեկն ա) զինվորներ, դուք էլ փորձեք ձեր ընկերուհիների դրության մեջ մտնել։ Հասկացեք, որ իրենց կյանքը ձեզնից հեռու մեկ ա շարունակվում ա, մեկ ա իրենք անընդհատ սեր ու ջերմություն ստանալու պահանջն ունեն, ու եթե սիրված, գնահատված զգան իրենց, ձեր  պահանջներից ու խնդրանքներից շատ ավելին կանեն ձեզ համար։

Աղջիկներն ավելի հիշաչար են ու ավելի զգայուն։ Զգույշ ընտրեք ձեր բառերն ու գործողությունները. ներելը՝ կներեն (երևի), իսկ այ, մոռանալ… Եվ բացի այդ, ինչքան էլ գիտակցեն, որ ձեզ համար դժվար ա, մեկ ա՝ անտարբերությունը ծնում ա անտարբերություն։

Ու վերջում մի փոքրիկ հավելում. ինչքան էլ բարդ ու ցավոտ ա էս ամենը, ու ինչքան էլ մեծ լինի իրարից հեռանալու, իրար կորցնելու հավանականությունը, ես շատ ուրախ եմ, որ մեր սերը էսպիսի դժվարությունների միջով ա անցնում, որովհետև միայն լավ պահերին իրար հետ լինելով՝ էդպես էլ չէինք գնահատի ու սիրի իրար ամենաիսկական ձևով։

Հ.Գ. Թե հավես անես, նյութս կարդաս, իմացիր՝ սիրում եմ քեզ, հորքուրի գանձ։ Դիմացի, 30.332809%-ն անցել ա արդեն…

Գիտեի՞ք, որ Նյու Յորքը ժամանակին Նոր Ամստերդամ են անվանել։ Ես էլ չգիտեի ու չէի էլ իմանա, եթե արագ հոլանդերեն խոսող նավաստու խոսքը չթարգմաներ ոչ այդքան արագ խոսող հորեղբայրս։ Բայց լավ, շատ առաջ չընկնեմ։

Սկսվեց մեր փարիզյան հերթական շաբաթը՝ վեցերորդը։ Սկսվեց սովորականի նման տրամվայ-RER-մետրո-մետրո-ոտք կոմբինացիայով, բայց այս անգամ նույն ձևով չշարունակվեց։

-Լա՞վ անցավ դեսպանի հետ հադիպումը,- հարցրեց բնիկ ֆրանսիացի Պասկալը։

-Դեսպանը չէր, համալսարանի ռեկտորն էր,- շարունակում էի ուղղել նրան։ -Բայց մի քիչ մոտ եք՝ վաղը դեսպանատուն եմ այցելելու։

-Օ՜, ինչ հայտնի ես այստեղ։ Դեսպանն անձամբ հրավիրել է դեսպանատուն։

-Երբեք դեսպանի չեմ հանդիպել,- ավելացրեց Վեղոնիկը։

-Էլի զգեստ ես հագնելու, չէ՞։

-Դե սա ավելի օպաշտոնական հանդիպում է։ Զգեստ չեմ հագնի այս անգամ։

-Էդ ինչու՞։ Ռեկտորի համար կհագնես, իսկ դեսպանի` ոչ։

Բարեբախտաբար հեռախոսը զանգեց, և հաշվապահն իր օգնականի հետ ստիպված էին շեղել իրենց ուշադրությունը դեպի ավելի «հետաքրքիր» թեմա։

Ինչպես արդեն հասկացաք, այս երեքշաբթի հրավիրված էինք Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպանատուն, որտեղ մեզ դիմավորեցին Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպան տիկին Տոլմաջյանը և Ֆրանսիայում Արցախի ներկայացուցիչ պարոն Գևորգյանը։ Ջերմ զրույցներ, տպավորություններ աշխատավայրերից, համեղ քաղցրավենիք և ֆոտո դրոշի մոտ։ Կարճ ժամանակով մեզ տանը զգացինք։ Հաճելի էր, ինչ խոսք։

-Հը՞, ո՞նց անցավ երեկվա հանդիպումը,-Պասկալը կրկին չէր կարողանում հետաքրքրությունը թաքցնել։

-Լա՞վն էր դեսպանը։

-Քանի՞ հոգով էիք։

Այս երկուսի հարցերի շարանն ավարտ չունի։ Սակայն բախտս միշտ բերում է, ու կամ հեռախոսը կամ էլ արտահանման բաժինն ինձ փրկում են։ Երևի դրա համար եմ այդքան սիրում այդ երկուսին, հատկապես երկրորդին։

Ամենասկզբում երևի մտածեցիք՝ էլի Ամստերդամ ենք գնացել։ Լավ կլիներ, իհարկե, ավելի լավ եղանակով տեսնել այդ քաղաքը։ Տեսնել, ոչ թե վազել մինչև մոտակա ծածկը։ Սակայն այս շաբաթ ոչ ես, ոչ Մարիամը, ոչ էլ Անուշը միասին չէինք հանգստյան օրերին։

Մարիամի պլանների մեջ էր` հասցնել Ռոդենի և Պիկասոյի թանգարաններ, իսկ ես ու Անուշը հանգստյան օրերը նվիրեցինք ընտանիքին։ Անուշի՝ ջրահարսի հուշարձանի նկարներից կհասկանաք, թե որ քաղաք է այցելել (դե բոլորիս հայտնի Անդերսենի քաղաքը՝ Կոպենհագեն)։

Իսկ ես առավոտյան ուսապարկիս ծանրությունից մի կերպ հավասարակշռություն պահելով հասա կայարան։ Գնացք, պատուհանի մոտ տեղ ու 2,5 ժամ ու 2 րոպե ճանապարհ։ Հասա Անտվերպենի կայարան, որը նման չէր իմ տեսած և ոչ մի կայարանի։ Փարիզում նման մի կայարան պատկերասրահի են վերածել։ Իսկ այստեղ սա իսկապես գործող շենք է, 5 հարկ և ավել, որտեղից ամեն ժամ և րոպե գնացքներն ուղևորներ են տեղափոխում մի երկրից մյուսը։ Աննկարագրելի է։ Բայց գեղեցկությամբ հիանալու ժամանակ չկար․ պետք էր մի կերպ դուրս գալ այստեղից։ Եվ հենց այդ պահին ես հակացա, որ գտնվում եմ Բելգիայի հոլանդական մասում։ Լիովին անծանոթ մի լեզու, որը նույնիսկ մոտավոր չեմ հասկանում։ Հասա ինֆո կենտրոն, կոտրտած ֆրանսերեն բելգիական ոճով, և ահա ելքը։ Հայացք աջ, հայացք ձախ։ Մի հատ էլ հայացք աջ․ տեսա ինձ այդքան հեռու, բայց միաժամանակ այնքան մոտ երեքին: Հենց այս երեքն էին այսքան անհամբեր սպասել այս պահին։ Եվ հենց այս երեքն էլ երեք օրից այս նույն վայրից ինձ կասեն «Աստված քեզ հետ, մինչ նոր հանդիպում»։

Երբևէ այնքան անմիտ ու ինքնավստահ չէի եղել, քան այն օրը, երբ սկսեցի իմ 2 ամիս պլանավորած ճամփորդությունը (Դանիա-Շվեդիա-Նորվեգիա)՝ ունենալով ընդամենը 1 տոմս՝ Ցվիկաու քաղաքից դեպի Դրեզդենի գնացքի կայարան: Մինչ օրս զարմանում եմ, թե ոնց էինք համարձակվել երկշաբաթյա ուղևորության համար, որը ներառում էր Ցվիկաու-Դրեզդեն-Կոպենհագեն-Մալմո -Ստոկհոլմ-Նարվիկ-Ցվիկաու ուղղությունները, չունենալ մնալու տեղի որևէ ամրագրում, իսկ տոմսերից ունենալ միայն  դեպի Դրեզդենինը:

Ինչևէ, ես փայլուն աչքերով էի, գարունը նոր էր սկսվում. դե, նոր էի Հայաստանից տեղափոխվել, ու շորերիս վրայից դեռ չէին մաքրվել գյուղի՝ փետրվարը մարտ ամիս հիշեցնող օրերից դեռևս ինձ մնացած հազիվ նշմարվող կանաչի հոտը, իսկ միտքը, որ ես մեկնում եմ Սկանդինավներ, ինձ հիշեցնում էին այն օրերը, երբ դպրոցում կանգնում էի դասարանի անկյունում, իսկ աշխարհագրության դասատուն ցույց էր տալիս քարտեզից տարբեր կետեր, ու ես պետք է կռահեի, իսկ վերջում հարցնում էր՝ հը՞ն, հիմա ո՞ր երկիրն ես քո ամենասիրելին դարձրել:

Ինչ խոսք, շատ անհավատարիմ ու դավաճան աշակերտ էի, ամիսը մեկ մի նոր երկիր էի շատ ուսումնասիրում ու որոշում, որ ես սիրահարվել եմ (ինչ տխմարն էի, գոնե էդ տարիներին Վալենտինը կտոնեի, էլի):

Ինչևէ, ժամանակն էր երբեմնի սերերիս այցելելու:

Էլի մի ամբողջ գիշեր քնեցի ֆլիքսբասում: Մի անհայտ ծագման էակ որոշել էր, որ գիշերվա 3-ին տհաճ հոտով ուտելիքներ ուտելը լավ գաղափար է, իսկ քնելիս ինձ վրա գլուխը հենելը՝ կատարելությանը հասնելու միակ ուղին:

Ուղևորությունը պահի տակ ընդհատվեց, ինչ-որ փակ տարածք էինք մտել, որից մի 3 ժամ քնած մարդը հազիվ էլ թե գլուխ հաներ: Իջանք բասից ու սկսեցինք բարձրանալ տարօրինակ աստիճաններով: Պարզվեց, մտել էինք նավ ու 2 ժամ Բալթիկ ծովի վրա պետք է անցկացնեինք: Ես աղոտ հիշում էի, որ երբևէ չեմ դավանել հեթանոսություն, բայց չգիտես ինչու` մի 10 րոպե մտքումս գոռում էի.  «Աստվածնե՜ր, ինչի պետք ա նավերից վախեցողին ասեին, որ ինքը 2 ժամ պետք ա մնա բաց ծովում»:

Վերջապես երևաց դանիական դրոշը, ու ես Դանիայում էի, էն լեգոների երկրում, որի անունը ինձ հանդիպած բոլոր գրքերում մարկերով ընդգծել էի, որի թաց կանաչը ինձ աշխարհագրության գրքերի հոտն էր հիշեցնում, որի մայրաքաղաքում ես ինձ զգում էի ոչ թե ձուկը ջրում, այլ հենց ջուրը՝ որպես օվկիանոս:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Էդքան քաղցր ու ժպիտով ազգ դեռ չէի տեսել, անընդհատ ժպտում էին, ցանկացած հարցով օգնում, ստիպում էին,որ սիրահարվես…

Կոպենհագենում ես առաջին անգամ կորա: Տարօրինակ ցանկություն էր միշտ մեջս առաջանում.  մի կողմ դնել քարտեզը և ուղղակի սրտիս թելադրածով քայլել, մի երկու հատ կրուասան առնել ու գնալ առաջին իսկ պատահած կամուրջի վրա նստել ու ամեն անցորդի մասին փորձել կարծիք կազմել՝ ելնելով դիմագծերից:

Էդ կամրջին նստած էի, երբ մի աշտարակ նկատեցի հեռուներում ու որոշեցի, որ պետք  բարձրանամ ու էդտեղից քաղաքը վայելեմ: Խարխուլ փողոցներով մեկ ժամ տևած ճանապարհից հետո, մի կղզուց մյուսը չհասկանալով անցնելուց հետո, վերջապես հասա նպատակակետիս:

Բայց նորից  հիշեցի, որ ես անմիտի մեկն եմ: Ախր, ո՞վ էր տեսել Եվրոպայում երեկոյան ժամը 6-ին բաց եկեղեցի, քիչ չի, մի հատ էլ կողքի աշտարակը բարձրանալու հնարավորություն: Շատ էի նեղվել, երևի թե անգիտակցաբար մի քանի անգամ նույն ճանապարհով անիմաստ քայլեցի ու վերջապես գլուխս վեր բարձրացրի:

Մթնում էր, ու  ես չգիտեի, թե քաղաքի որ մասում եմ: Ինձնից գոհ հանեցի հեռախոսս, որ հասկանամ, թե ուր եմ գնում, ու 10%… Ես նորից  հիշեցի, որ հեթանոս չեմ եղել երբևէ, բայց «աստվածներ» ասելուց հետո, քարացած կանգնել էի անհայտության եզրին, և ունակ էի էնքան բարձր գոռալու, որ Կոպենհագենի կենտրոնից հասկանան, որ օգնության կարիք ունեմ:

Միակ բանը, որը կարողացա ինքս ինձ հասկանալ, դա այն էր, որ ես քաղաքի արևմուտքում եմ, ու պետք է քայլել, շատ արագ քայլել: Բարեբախտաբար ճիշտ էի գնում, անընդհատ զգում էի, որ մոտենում եմ կենտրոնին: Ինձ մոտ էդ բնազդը միշտ ուժեղ էր, քաղաքների կենտրոնները աչքերս փակ էլ զգում էի, թե որ ուղղությամբ կլինեն: Ու հենց էդ զգալու գաղափարը, ու էն, որ ես 2 ժամ նավով ծովում եմ եղել ու հաղթահարել եմ վախս, ինձ ուղղակի տանում էին առաջ: Վերջապես մի զույգ տեսա, բարի-բարի հարցերիս պատասխանեցին, ու պարզվեց, որ ես էդ անտեր հյուրատան անունը սխալ եմ հիշում: Էդ կրկնակի շոկ էր, որ ես քաղաքի կենտրոն հասնելուց հետո էլ նույնիսկ չգիտեի, թե ուր գնալ:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Անընդհատ մի կղզուց մյուսն էի անցնում, հետ էի նայում, ժպտում, հասկանում, որ ես իրոք ադրենալին եմ ստանում էս ամենից, հիշում, որ ի վերջո, հենց էս է ինձ մեծացնելու, ու էդպես մեծանալով, բայց փոքրացող քայլերով գնում էի առաջ: Չերկարացնեմ, ի վերջո երեկոյան ուշ գտա իմ մնալու տեղը, ես երջանիկ էի ու… Ոչ թե նրա համար, որ ես գտա, այլ նա համար, որ ես անցա էդ ճամփով: “The Mountain between us” ֆիլմն էր մտքիս, թե ոնց էին անհայտ լեռներում երկու անծանոթ մարդ դեգերում՝ վայելելով էդ լեռների անտանելի սիրունությունը ու վերջում գտնում ճիշտ ճանապարհը:

Իսկապես, ես խելառ ու հիմար էի: Բայց քանի՞ անգամ ենք մենք հիշում էն օրերը, երբ մենք «նորմալ» էինք:

Բայց ես զգացի Կոպենհագենը: Էդ քաղաքը քեզ պետք է կուլ տա, որ դու ներսից տեսնես իր բարությունը, պետք է էդ քաղաքում շենքերին չնայես, պետք է էդ շենքերի մեջ քո պատկերը գտնես ու  նայես, որ քեզ հասկանաս: Պետք է դուրս գաս քեզանից, որ դատարկվես, որ մաքուր քաղաքի մարդասեր ժպիտները դատարկությունդ լցնեն, իսկ դու քեզ վերադառնաս միայն  կեսիդ չափով, բայց էն կեսիդ, որը ամեն դժվարությունից առաջացած մաղձը դուրս է նետել բաց օվկիանոսի մեջ, ու հիշես, որ էդ քաղաքում դու քեզ չէիր էլ զգում ջուրը՝ որպես օվկիանոս, այլ ջուրը՝ որպես քո մտքերի մաքրման միջոց:

Իմ հուշերի մեջ շատ բան դաջեց էդ քաղաքը: Ես երբևէ էդքան իրականությանը առերեսված չկայի: Ես վախի նոպայով ինձ հետ էի պահել մի բանից, որը կոչել եմ կոպենհագենյան իրականություն: Ես գտել էի վերջապես էն կետը, որը միշտ քարտեզի վրա հեռվից հեռու գտնում էի: Ես գտել էի, որ էդ քարտեզի առաջ եթե ես կանգնեի մի քանի տարի ու հպարտանայի, որ ակնթարթում գտնում եմ իմ ուզած երկրները, ես առաջ չէի գնա, այլ միայն կբոյովանայի, իսկ էդ կետին հասնելու համար մի հասարակ քայլ էր պետք: Դրա համար էլ մինչ օրս ցանկացած նոր քաղաքում լինելիս իմ ամենաառաջին նպատակն է՝ քայլել այդ քաղաքում նվազագույնը 30 կիլոմետր մեկ օրվա ընթացքում:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Սկզբից ուզում էի ամբողջ ճամփորդության ընթացքը գրել, բայց հետո հասկացա, որ մտքերս թաքնված քարանձավից դուրս եկան, ես էլ  անթաքույց կերպով ապրած օրերս գրչով թղթին հանձնեցի, որ էդ քարանձավը ինչքան էլ փակվի, տարիներ հետո թղթերը մի ակնթարթում բացեն:

Ես հասկացա, որ մտքերս շատ են, իսկ շարունակությունը՝ չգիտեմ էլ երբ, բայց օրերից մի օր կգրեմ:

Չորրորդ դասարանից մտածել եմ ապագա մասնագիտությանս մասին։ Շատ փոփոխական բնավորություն ունեմ, միշտ տատանվել եմ հինգից ավելի մասնագիտությունների մեջ։ Սկզբում շատերն իմ մեջ բժիշկ էին տեսնում, ես էլ անգիտակցաբար կրկնում էի, որ ուզում եմ բժիշկ դառնալ: Հետո սկսեցի տարվել դատական համակարգով (չորս-հինգ տարեկանից չգիտակցելով, բայց հեռուստացույցով ցուցադրվող դատական նիստեր էի նայում): Սկսեցի ինձ հայտնի փաստաբան պատկերացնել ու ապագաս ծրագրել իրավաբանական ոլորտում։

Արդեն ութ-իններորդ դասարանում լրջորեն մտածում էի տնտեսագետ դառնալու մասին, մինչև… Մի գեղեցիկ օր մասնակցեցի ծրագրավորման դասընթացների, ու ճշգրիտ գիտությունների վրա հիմնված այդ ոլորտը գերեց ինձ իր ամբողջ հմայքով։ Տարվել էի կոդերով, ժամերով համակարգչից չէի կտրվում։ Այդ թվերի ու տառերի ոմանց համար անիմաստ շարքը այնպիսի գեղեցիկ պատկեր էին արտածում, որ ասես արբենայի: Խորացա, ուզում էի բարձրագույն կրթությունս այդ ոլորտում շարունակել, բայց… Հանկարծ հոգումս ինչ-որ փոքրիկ տեղ զբաղեցրած, բայց միշտ ապրող երազանքը նորից սկսեց այրել ու վերացնել բոլոր մասնագիտությունների հանդեպ ունեցածս սերը, այժմ արդեն ավելի մեծ ուժով, քան չորս-հինգ տարեկան հասակում։ Դա դարձյալ սերն էր դեպի իրավաբանությունը: Դա այն սերն էր, որ ծնվեց մի անգամ և անվերջ կապրի, ինչ մասնագիտություն էլ ընտրեմ։

Իրավական ոլորտը իր ճկունությամբ, իր անսպառ գործունեություն ծավալելու հնարավորություններով, իր ֆանտաստիկ հմտություններ պահանջող չափանիշներով ինձ դարձրեց իր մի մասնիկը։ Երբ դատական նիստեր եմ նայում, կարող եմ ժամերով աչքս չթարթել հեռուստացույցի կամ համակարգչի էկրանից` որևէ բան բաց չթողնելու  համար։

Հիմա տասնութ տարեկան, քիչ թե շատ հասուն մտածելակերպով լուրջ քայլեր եմ կատարում դեպի երազանքիս իրականացումը, որը դարձել է նպատակ, ու վստահաբար կարող եմ ասել, որ կգա օրը, ու իմ հետքը անխտիր կմնա հայրենիքիս, ինչու չէ, նաև ամբողջ աշխարհի իրավական համակարգի ոլորտում։

Բարև,
Գրում եմ տանից 3780 կիլոմետր հեռավորության վրա, օտարության մեջ` Պունե, Մահարաշթրա, Հնդկաստան, ու դե իհարկե, կարոտը սրտումս, բայց մեկ է, տանը։ Պարադոքս կթվա, բայց արդեն սովորական բան է։
Էստեղ  ամեն ինչ տարբեր է, ամեն-ամեն ինչ։ Նույնիսկ տրանսպորտն է հակառակ կողմից։
Էստեղ ես չեմ կարող ազատ, երբ սիրտս տա, դուրս գալ եղևնիների տակ քայլել, որովհետև նախ ապահով չի, հետո ժամանակ չունեմ, ու հա, մեկ էլ եղևնիներ չկան: Փոխարենը` ջունգլիներ են, որոնք արդեն հարազատացել են։ Ժամանակն էլ է տարբեր: Ճիշտ է, մեծ չի տարբերությունը, բայց մեկ է, տարբեր է։ Ու որ ամենակարևորը՝ էստեղ մամա չկա, որ ինձ ամեն առավոտ արթնացնի, ես էլ ասեմ․
-Է՜, մամ, լավ էլի, թող մի քիչ էլ քնեմ։
Ինձ էստեղ հիմնականում արթնացնում են տանիքիս վրա վազվզող կապիկները։
Էստեղ մամայի եփած համով ճաշիկներն էլ չկան։ Փոխարենը, կան տարօրինակ անուններով ուտելիքներ, ու հա, երևի հասկացաք, որ դրանք էլ են հարազատ դարձել: Մեկ էլ կա Լիլիթը, ում հետ միշտ փորձում ենք համով բաներ պատրաստել, դե իհարկե, չի ստացվում, բայց մենք մեզ համոզում ենք, որ «տուն տանելու աղջիկներ ենք»։
Կա լիքը-լիքը կարոտ ու էմոցիաներ, որոնք հաճախ չեմ կարողանում կառավարել։ Էստեղ լսում եմ երգեր, որոնք տանը հաստատ չէի լսի, ու եթե նույնիսկ ինչ-որ մեկը լսեր, կա՛մ կխնդրեի, որ անջատեն, կամ էլ ականջակալներս կդնեի, կսկսեի իմ երգերը լսել։ Հա, ու ասեմ, Թաթայի երգերի մեջ էլ շա՜տ հարազատություն կա: Դե կարոտն է, ի՞նչ կարող եմ անել։
Մի սենյակում ապրում եմ Մեքսիկայից, Սլովենիայից ու Հնդկաստանից սենյակակիցներիս հետ, ովքեր արդեն դարձել են քույրեր, և ում հետ ամեն շաբաթ կիրակի փոփքորն ենք սարքում ու Նեթֆլիքս նայում, որ ցրվենք դասերի թոհուբոհից։
Ամեն առավոտ դասի գնալու ճանապարհին, ծանոթ մարդկանց տեսնելիս չեմ ասում «Բարև», էստեղ բարևին փոխարինում է «Նամաստե»-ն։ Ճիշտ է, դա էլ է հարազատ դարձել։

Հնդկաստանը էն Հնդկաստանը չի, որը պատկերված է հնդկական սերիալներում, և որոնք մեր պապիկ-տատիկները մեծ հետաքրքրությամբ նայում են։ Թաջ Մահալից բացի, էստեղ շատ ու շատ սիրուն բաներ կա տեսնելու։
Համարյա 7,5 ամիս էստեղ ապրելու ընթացքում հասցրել եմ տեսնել անթիվ անհամար տաճարներ ու թագավորական պալատներ, փորձել եմ մրգեր, որոնց անունն էլ չգիտեի, հանդիպել եմ մարդկանց, ում փոքր ժամանակ ես ու մանկությանս ընկերները, եթե հանդիպեինք կասեինք՝ «հելոներն» են։
Էստեղ տեսել եմ աշխարհի ամենասիրուն ու ամենատպավորիչ արևածագերն ու մայրամուտները, չնայած, ո՞ր արևածագը կամ մայրամուտը չի տպավորիչ։
Արշավ չի եղել քոլեջի կողմից կազմակերպված, որ բաց թողնեմ։
Ունեցել եմ անթիվ, անհամար քննարկումներ տարբեր թեմաների շուրջ։

Երբեք չէի պատկերացնի, որ 17-ամյակս կնշեմ տանից շատ հեռու, մի բլրի վրա (քոլեջիս ֆիզիկական տեղակայմանը էդպես ենք ասում), ընկերներիս  հետ, էնպիսի երկրներից, ինչպիսիք են` Մեքսիկան, Սլովենիան, Հնդկաստանը, Նիկարագուան, Սիրիան, Չինաստանը, Նամիբիան, Տաջիկստանը ու էլի շատ երկրներ։ Չէի պատկերացնի, որ մի սենյակում կունենամ իմ անկյունը՝ զարդարված սպիտակ լույսերով ու ընկերներիս նկարներով, որպեսզի թեկուզ նկարներից կարողանամ կարոտս առնել։
Երբեք չէի պատկերացնի, որ ուսուցիչներիս անունով կդիմեմ ու դասերից հետո թեյ կխմեմ իրենց հետ։ Կամ չէի պատկերացնի, որ 16 ժամ գնացքով ճամփորդելիս, մեր դպրոցի Գլոբալ քաղաքականության  դասատուին կպատմեմ Ապրիլյան հեղափոխության ժամանակ ունեցածս արկածների մասին։ Չէի պատկերացնի, որ կանցնեմ էնպիսի առարկաներ, որոնց մասին երազում էի Հայաստանում սովորելու ժամանակ, օրինակ՝ Ֆիլմ կամ Հոգեբանություն։ Հա ու մեկ էլ չէի պատկերացնի, որ իմ դպրոցում կլիներ ուսուցիչ, ով համագործակցում է ՆԱՍԱ-ի հետ։
Շատ կուզեի էս փորձը կիսել ընթերցողներիս հետ, հոդվածի միջոցով, բայց դեռ տեխնիկան էդքան չի զարգացել։
Չգիտեմ` էլ ինչ գրեմ: Մի բան հաստատ գիտեմ՝ ես տանն եմ, ինչքան էլ տանից հեռու եմ։

Էս ժամանակը աճելու, կրթվելու, զարգանալու ու ավելի ինքնուրույն դառնալու ժամանակ է։ Հա, ու արդեն մի քիչ ինքնուրույն եմ. առաջին անգամից հետո Երևան-Շարժա-Մումբայ, հետո էլ 5 ժամ դեպի քոլեջ ճանապարհը կարողանում եմ մենակ անցնել առանց վախենալու։
Անչափ հպարտ եմ, որ ունեմ հնարավորություն ներկայացնելու հայրենիքս օտարության մեջ, ինչը բավական մեծ պատասխանատվություն է ներկայացնում։ Ճիշտ է, դրսում հայ աղջիկ լինելը շատ դժվարություններ ունի, բայց իհարկե, հաղթահարելի դժվարություններ են։
Դե ինչ ասեմ, գնամ հոգեբանությանս թեստի համար պարապելու: Երբ նորից մաման զանգերիս չպատասխանի, ես էլի կուզեմ զգացմունքներս արտահայտել ու կգրեմ հոդված։
Մա՛մ, դե պատասխանի, էլի՜․․․

Հայ ազգը առաջին հերթին կանգուն է իր քաջ, անպարտ ու անմահ նվիրյալներով: Նրանք այն մարդիկ են, ովքեր համազգայինը բարձր են դասում անձնականից: Այդպիսի մի հերոս է նաև Գոռ Խուդինյանը, որի մասին անկարելի է խոսել անցյալ ժամանակով:

Պատիվ ունեմ այսօր գրել այն մարդու մասին,որի անունն է կրում իմ հարազատ կրթօջախը` Ճոճկանի Գոռ Խուդինյանի անվան միջնակարգ դպրոցը:

Գոռ Խուդինյանը ծնվել է 1991 թվականի ապրիլի 7-ին, ՀՀ Լոռու մարզի Ճոճկան գյուղում:1997 թվականին ընդունվել է Ճոճկանի միջնակարգ դպրոց և այնտեղ սովորել մինչև 2002 թվականը: Այնուհետև ընտանիքով տեղափոխվել է Վանաձոր և տեղի  Վ. Տերյանի անվան դպրոցում շարունակել է ուսումը: 2007 թվականին ավարտել է դպրոցը և ընդունվել Վ. Սարգսյանի անվան ռազմական ինստիտուտ, որն ավարտել է գերազանցության դիպլոմով, ինչի շնորհիվ 2011 թվականին իր ընտրությամբ անցել է ծառայության «Եղնիկներ» զորամասում որպես հետախուզական դասակի հրամանատար՝ լեյտենանտի կոչումով: Երկու տարի անց ստացել է ավագ լեյտենանտի կոչում: 2015 թվականին նշանակվել է որպես հետախուզական վաշտի հրամանատար, ստացել է կապիտանի կոչում: Այնուհետև նույն թվականին տեղափոխվել է Ստեփանակերտ (ՑՕՐ կոչվող զորամաս)՝ որպես հետախուզական վաշտի հրամանատար: 2016 թվականին նորից տեղափոխվել է «Եղնիկներ» որպես գումարտակի շտաբի պետ, հրամանատարի տեղակալ: 2015 թվականին ամուսնացել է և ունի մեկ դուստր՝ Անահիտը, ով կրում է հերոս հայրիկի հերոս մոր անունը:

Գոռը միշտ աչքի է ընկել իր հայրենասեր, բարի, անվախ և ազնիվ, անսահման նվիրված, հոգատար բնավորությամբ, ինչի շնորհիվ էլ միշտ վայելել է շրջապատի մեծ սերն ու հարգանքը: Գոռը միշտ ասել է, որ իր զինվորը պետք է լինի զգոն և հպարտ: Եվ այսօր ոչ միայն իր զինվորները, այլ բոլոր այն մարդիկ, ովքեր լսում են իր մասին, զգում են անսահման հպարտություն: Հենց այդ հպարտությունն է այժմ խոսում իմ փոխարեն…

Կապիտան Գոռ Խուդինյանը իր արիության ու հայրենասիրության համար պարգևատրվել է մի շարք շքանշաններով:

2017թ. փետրվարի 23-ին՝ ժամը 00:45-ի սահմաններում, N զորամասի պահպանության շրջանի մարտական դիրքում, հակառակորդի կրակը ճնշելու ժամանակ մահացու վիրավորում է ստացել և անմահացել…

Ամփոփված է հայրենի գյուղում` Ճոճկանում:

Հերոսն ասել էր. «Ուս-ուսի պետք է պահենք էս պոստերը, որ հակառակորդը չկարողանա իր նպատակին հասնել: Եթե էս պոստերն անառիկ պահենք, իմացեք՝ մեր տունն էլ է անառիկ մնալու…»:

Հերոսի մասին կարելի է խոսել անդադար, քանի որ վերը նշված տեղեկությունները նրա հերոսական կյանքի միայն հակիրճ պատմությունն է:

Անսահման հպարտությամբ և երախտագիտությամբ խոնարհվում ենք  Ձեր առջև, Հերո՛ս Գոռ, Հերոս ծնած և դաստիարակած ծնողնե՛ր, Հերոսի գործը շարունակող հա՛յ քաջեր:

Երբևէ ինքներս մեզ հարցրե՞լ ենք, թե ինչպես ենք հասել այն կետին, որտեղ գտնվում ենք։ Ու՞մ շնորհիվ։

Իմ կարծիքով, նրանց, ովքեր մեզ հետ են դպրոց մտնելու պահից, մանկությունից մինչ պատանեկություն։ Ուսուցիչների։

Նրանք են, որ հասկանում են մեզ ամեն պարագայում: Նրանք ուրիշ են, գիտեն բոլորի հետ շփվելու և խոսելու ձևերը, գիտեն` ում հետ ինչպես խոսեն, որ մտնեն տվյալ աշակերտի դրության մեջ։ Իմ կարծիքով, այս թեմայով կարելի է անվերջ խոսել, որովհետև նրանք են, որ կառուցում են պետությունը: Այո՛, չեմ սխալվում, այսօրվա ամենաբարձր պաշտոնյան անգամ իր դիրքի համար իր ուսուցչին է պարտական: Ազնիվ մարդուն ուսուցիչն է սովորեցրել, որ ճիշտը ազնիվ լինելն է։

Իմ ուսուցիչներն էլ ամեն մեկն իր հերթին ինձ համար իդեալ է։

Նրանք բոլորն էլ իրենց կյանքում խնդիրներ ունեն, բայց դպրոց մտնելուց հետո իրենց միակ խնդիրը դասի և աշակերտի բարօրությունն են համարում։ Ի տարբերություն մեզ՝ աշակերտներիս, նրանք երբեք իրենց կյանքի խնդիրները մեզ ցույց չեն տալիս։ Ուղղակի նրանք փորձում են այնպես անել, որ յուրաքանչյուր աշակերտի մեջ վստահություն ձեռք բերեն, և ստացվում է։

Եղել են դասեր, որ ուսուցչին հարց ենք տվել ոչ թե դասի, այլ կյանքի ինչ-որ թեմայի վերաբերյալ, ու նա մեծ սիրով պատասխանել է: Մենք ուրախանում էինք, որ այդ մի դասաժամն էլ անցավ, դաս չարեցինք, բայց հետո էինք հասկանում` ինչու այդպես եղավ: Հետո էինք հասկանում, որ այդ ուսուցչի մի քանի խորհուրդներն արժեին ամեն ինչ, որովհետև նրանցից ամեն մեկն այդ խորհուրդները տալիս է իր կյանքից օրինակ բերելով, ու հասկանում ենք, որ այդ մի դասաժամը մեզ մեծ բան տվեց, ոչ թե ինչ-որ կանոն կամ թեորեմ, այլ դաս՝ կյանքի մեծ դաս:

Նրանք գալիս են ու խոսում Տիգրան Մեծի կյանքից, Նիկիայի տիեզերական ժողովից, Դանիել Վարուժանի կյանքից, աշխարհագրական տեղանուններից, հայրենասիրությունից, Թալեսի թեորեմից, Կուլոնի օրենքից կամ Չարլզ Դարվինի տեսությունից…

Մի պահ հայացքս թեքում եմ ու փորձում բացահայտել նրանց դեմքի կնճիռների կամ սպիտակ մազերի պատճառը: Ինձ թվում է դրանք ոչ թե ծերության նախանշաններ են, այլ յուրաքանչյուր աշակերտի անցած ճանապարհը, նրանց նպատակների իրականացումն իրենց շնորհիվ, կամ էլ ուղղակի լավ մարդ դառնալու շնորհը։

Նրանք բոլորն էլ տարբեր են թե՛ իրենց արտաքինով, թե՛ բնավորությամբ, և թե դասավանդող առարկաներով, բայց բոլորն էլ մի նպատակ ունեն. դաստիարակել լավ մարդ, Հայրենիքին արժանի զավակ։ Նրանք են, որ ուրախանում են իրենց աշակերտների ամենաչնչին հաջողություններով ու այդ հաջողությունները նաև իրենցը համարում: Չէ՞ որ նրանց շնորհիվ ենք հասնում այդ կետին։

Ասում են` ընտանիքը ամենակարևորն է բոլորիս կյանքում: Համաձայն եմ, բայց դպրոցն ու ուսուցիչներին էլ պետք է դասել կարևորների շարքում: Ախր, նրանք են ձևավորում ապագա տնտեսագետին, ուսուցչին, ապագա զինվորին կամ բժշկին։

Երբեմն նրանք անգիր չեն հիշում իրենց աշակերտների անունները, բայց համոզված եմ, մեզնից յուրաքանչյուրի խնդրով միշտ հետաքրքրվում են ու փորձում են լուծումներ գտնել։

Միայն մի բանի համար եմ ափսոսում, երբ ուսուցչի շուրթերից լսում եմ` «Ուսուցչի գործն անշնորհակալ գործ է» արտահայտությունը, ու հասկանում եմ, որ դրա պատճառը մենք ենք՝ աշակերտներս։ Նրանք մեր միջոցով պետք է հասկանան, որ գնահատված են, նրանց պետք է ոչ թե քննությունների բարեհաջող ավարտից հետո շնորհակալություն հայտնել, այլ ամեն պահ։

Կան աշակերտներ, որոնք դպրոցից դուրս գալուց հետո ուսուցչին տեսնելով անգամ մի բարև էլ չեն տալիս, մոռանալով, որ այդ «Բարև» բառը ճիշտ գրել հենց ուսուցիչներն են իրենց սովորեցրել։

Մի ափսոսացեք ձեր ողջույնը հղել ուսուցիչներին: Նրանք անկասկած ձեր չբարևելուց չեն նեղվում, որովհետև իրենց աշակերտներից շատերը գնահատում են իրենց, բայց նրանք գալիս են այն մտքին, որ իրենց գործն անշնորհակալ գործ է։

Մի ափսոսացեք այդ մի բարևը, համոզված եղեք, նրանք այդ մի ողջույնից իրենց գնահատված են զգում` նույն սերն ու ջերմությունը տալով ձեզնից հետո եկող հաջորդ սերնդին։