
Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի

Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի
Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի
Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի
Լուսանկարը` Լիդա Արմենակյանի
Արարատի մարզի Վեդի քաղաքի մանկապարտեզները տարիներ շարունակ ձմռանն աշխատել են հերթափոխով, այսինքն՝ երեք մանկապարտեզներից միայն մեկն է աշխատել: Աշխատող ծնողների համար ձմռանը մանկապարտեզների չաշխատելը մի շարք խնդիրներ է առաջացնում: Ուսուցչուհի Անահիտ Թորոսյանի ընտանիքի բոլոր անդամները աշխատում են, իսկ փոքրիկ Արփիին պահելու համար տատիկը ստիպված գյուղում մենակ է թողնում պապիկին ու գալիս Վեդի: Սակայն այս տարի, կարծում եմ, հարկ չի լինի պապիկին մենակ թողնելու, քանի որ Վեդու երեք մանկապարտեզներն էլ ձմռան ամիսներին կաշխատեն:
-Եվ ես, և բալիկս շատ ուրախ ենք, որ մանկապարտեզը շարունակելու է իր բնականոն աշխատանքը, քանի որ երբ աղջիկս մանկապարտեզում է լինում, ես ավելի հանգիստ եմ կատարում իմ աշխատանքը: Իսկ երեխաների համար, կարծում եմ, ընկերների հետ անցկացրած ժամանակն ավելի հաճելի է,- նշում է Սուսաննան, որն արդեն երրորդ բալիկին է ճանապարհում Վեդու նույն մանկապարտեզ:
Վեդու թիվ 2 մանկապարտեզի տնօրեն Սվետա Մանջոյանը նշում է, որ մանկապարտեզն ունի մոտ 130 սան: Դեկտեմբերի 3-ի դրությամբ հաճախումների թիվը 120 է, այսինքն՝ ձմռանը հաճախումները զգալիորեն չեն նվազում: Տնօրենի խոսքով այս տարի ֆինանսավորումը որոշ չափով բարձրացել է, և դրա շնորհիվ կկարողանան մանկապարտեզի դռները բաց պահել մինչև դեկտեմբերի 24-ը: Մանկապարտեզի ջեռուցումը կատարվում է լոկալ ջեռուցման համակարգի միջոցով, որը տեղադրված է երեք կետում՝ երկուսը խմբերում, մեկը՝ վարչական մասում: Ջեռուցման ծախսերը վճարվում է համայնքային բյուջեի հաշվին, ինչը նշանակում է, որ 5000 դրամ վարձավճարը մեկ երեխայի հաշվով չի ավելանա:
-Օրակարգում ևս փոփոխություններ չունենք: Աշխատում ենք 8-ժամյա աշխատանքային ռեժիմով՝ 8:45-16:45,- նշում է տնօրենը:
Վեդու համայնքապետարանի ընդհանուր բաժնի պետ Լիլիթ Դալլաքյանը նշում է, որ երեք մանկապարտեզներից երկուսի ջեռուցումն իրականացվում է ջեռուցման համակարգի միջոցով, իսկ մյուս մանկապարտեզում տեղադրված են գազի վառարաններ: Յուրաքանչյուր մանկապարտեզի մեկ ամսվա միջին ծախսը ձմռան ամիսներին կազմում է մոտ 2,6 մլն դրամ, որն իրականացվում է համայնքի բյուջեի և վարձավճարների հաշվին:
-Եթե ունենանք պարտաճանաչ հաճախումներ, մանկապարտեզներում արձակուրդները երկար չեն լինի,- նշում է Լիլիթ Դալլաքյանն ու ավելացնում, որ ներկա գտնվելով ընթացիկ ծնողական ժողովներին՝ միշտ բարձրաձայնել է, որ ծնողների պարտաճանաչությունից շատ բան է կախված:
Իսկ երեխաներն իրենց վերարկուները թողել էին անվանական պահարաններում ու սպասում էին խոհանոցից եկող համեղ հյուրին, քանի որ սենյակում ոչ միայն մթնոլորտն էր ջերմ, այլև ջերմաստիճանը:
Երբ սկսեցի տարբերել ձեռքերիս աջ ու ձախ լինելը, անգիտակցաբար հատուկ համակրանք սկսվեց ձախ ձեռքիս հանդեպ։
Աջով միշտ գրում եմ քո մասին ու պատմում, աջս շատախոս է, քո դեպքում ու քո մասին՝ առանձնահատուկ շատախոս, ու հենց գրիչ է տեսնում՝ անկախ թանաքի գույնից, գրում է քո մասին՝ առանց հեգնանքի։ Նույն գրիչով ձախս խզբզում է ու կեղտոտում թուղթը, ձախս լռում է քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լռում է։
Երբ ուշ է արդեն, ու ես դրսում եմ, ու հեռախոսս զանգում է, աջս վազում ու պատասխանում է զանգին՝ երևի մտածելով, որ դու կլինես, բայց սխալմամբ ուղարկված զանգ է լինում։ Այդ ընթացքում ձախս մրսած ու կծկված գրպանումս սպասում է։ Ձախս եսասեր չէ, ձախս գիտակցում է, ձախս հասկանում է, որ չես զանգելու ու հասկանում է, որ սխալմամբ ուղարկված զանգեր չեն լինում։
Երբ քեզ ուղարկելու ակնկալիքով նամակներ եմ գրում, աջս ագահաբար սոսնձում է դրանք ու հավատում, որ ուղարկելու եմ։ Ձախս անգամ սոսինձը բացել չի փորձում, ախր, հասկանում է, ախր, ժամանակավոր բաներ ու անհուսություններ տանել չի կարողանում։
Երբ տան զանգն է հնչում, աջս անկառավարելիորեն փախչում է ինձնից, կուլ է տալիս բռնակն ու ողջ ուժով հրում դուռը, ձախս լռում է, որովհետև գիտի, որ մեր աստիճանները շատ են, դու՝ ալարկոտ։
Երբ անձրև է գալիս ու ավտոբուսի պատուհանները վատ տեսանելի են դառնում, աջս մաքրում է ապակին, որ նայեմ դուրս։ Ձախս անգործ է մնում, որովհետև գիտի՝ ինչքան մեծ է լինում տեսադաշտս, այնքան երկար եմ քեզ փնտրում։
Աջով եմ գրում, բռնում, խզբզում ու մեկ-մեկ էլ մաքրում, բայց մտածողությամբ ձախլիկ եմ: Ես լուռ եմ քո մասին, ես ձախիս պես լուռ եմ քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լուռ եմ։
Եթե…
Դու մեկն ես, որը ծնվել, ապրել ու ապրում է մի գյուղում, որի ունեցած միակ հարստությունը քարն է, Քարինջում:
Հողեր չկան։ Բերքառատ ծառեր չկան։
Գիտե՞ք` ինչ կա։ Հոգսեր։ Հոգսեր ու էլի հոգսեր։
Եթե…
Մեկ ժամի չափ տեղացած կարկուտի հետևանքով առանց տանիքի ես մնացել։ Տեսածդ միայն ջարդված կտուրներ են, կոտրված ապակիներ, սատկած կենդանիներ, կորած անասուններ։ Հարակատար դերբայներով շարքը կարելի է շարունակել։ Ինչպես ասենք` գլուխը պատռված տարեց կին։
Ու դու, ինչպես բոլորը, ոնց կարողացար` սկսեցիր պաշտպանվել։ Վարկ։ Պարտք։
Տարբեր միջոցներով մի քանի օրում կարգավորեցիր ամեն ինչ։ Բայց կարևորը` այդ միջոցները սեփական էին։ Երիտասարդների հետ փորձեցիր սոցցանցերով տարածել, օգնություն խնդրել։
Քեզ պետք էին միջոցներ, ոչ թե փոխհատուցում։ Բայց այն, ինչ ստացար, փոխհատուցում էր։
Այն էլ միայն բնակելի տարածքների համար։ Կարծես անասունները գոմերում չէին ապրելու, կամ եթե հավաբնի տանիքը չլինի էլ, նորմալ է։
Կամ, օրինակ, ջարդված խնձորենիները ոչ մի օգուտ չէին տալու։ Ժամանակից շուտ ջրափոսերում լողացող ընկույզներն էլ բանի պետք չէին լինելու։ Դրանց մասին ոչ ոք չխոսեց։
Փոխհատուցված գումարը ստացար, թողեցիր բանկերում ու հետ եկար գյուղ` կղմինդրե տանիքներից զրկված գյուղ։
Հայտարարեցին` ընտրություններ են։
-Ո՞ւմ է պետք։ 10000 դրամը տան` կգնամ:
-Իմ մի ձենը ոչ մի բան չի փոխելու:
-Ինձ ոչ մեկդ մի ասեք` ում ընտրեմ:
-Չէ։ Էդ լավություն անելը պրծավ։ Ես թոռներիս ապագան չեմ վաճառում:
Արտահայտություններ, որ լսեցիր տնից ընտրատեղամաս ճանապարհին։
Ընտրություններն ավարտվել են։ Անընդհատ կարդում ես լրահոսը, հետևում` ինչ պիտի լինի։
Կարծում եմ` կամ թռիչքաձև կզարգանաս, կամ հակառակը, երևի։ Կամ էլ ոնց որ դու ես կարծում` ոչինչ էլ չի փոխվի։
Եթե այս ամենը քո մասին էր, ուրեմն դու միջին վիճակագրական քարինջեցի ես, ու սա քո ապրած վերջին երկու-երեք ամսվա նկարագիրն էր։
Լավ եղիր, ընկե՛ր…
Լուսանկարը` Անետա Բաղդասարյանի
1924 թվականն էր, ցեղասպանությունից հետո տատս ու պապս Թուրքիայից փախել էին Հունաստան և ամերիկյան նավերով պատրաստվում էին շարունակել ճանապարհը դեպի Նյու Յորք։ Երկար ճանապարհից հետո, երբ նավը հասավ ինչ-որ նավահանգիստ, պապս իր ուսերին վերցրեց տատիկիս, որ նա զննի տարածքը։ Տատս մի բարձր արձան տեսավ և կարծելով, որ դա Ազատության արձանն է՝ ասաց, որ հասել են Ամերիկա։ Իրականում, Մարսելում էլ կա նմանատիպ արձան, և նավից իջնելուց հետո միայն պարզ դարձավ, որ նրանք Մարսելում են։
Պետք էր արդեն ապրելու վայր գտնել, և քանի որ քաղաքից դուրս ավելի էժան էր ապրուստը, քան հենց քաղաքում, նրանք նստեցին ավտոբուս, որ գյուղ գնան։ Հունաստանում պապս մի քիչ ֆրանսերեն էր սովորել։ Վարորդին փորձում էր բացատրել՝ ինչ է ուզում, բայց միայն «գյուղ» բառը գիտեր։ Վարորդը գլխի է ընկնում, որ հայեր են, և ասում է, որ կտանի իրենց հայկական թաղամաս։ Սակայն ընթացքում մոռանում է և ուղղակի ինչ-որ տեղ իջեցնում։
Հայրս շատ քիչ բան է ինձ փոխանցել․ նրանք տանը խոսում էին թուրքերեն, իսկ տնից դուրս՝ ֆրանսերեն՝ հասարակությանը հեշտ ինտեգրվելու համար։ Այդ պատճառով հայրիկիցս միայն հայկական խոհանոցի մասին եմ մի փոքր սովորել։ Ազգանունս հայկական է, չնայած՝ շատ քիչ բան գիտեմ Հայաստանի և հայկական արմատներիս մասին։ Բոլորն ինձ ամեն անգամ ասում են, որ հայ եմ, իսկ ես ասում եմ՝ չէ, ինչ-որ չափով՝ այո, բայց մեջս հայկական ոչ մի բան չկա։ Բայց մշակույթը, հատկապես՝ հայկական երաժշտությունը, ինձ միշտ հուզել են։ Միշտ սիրել եմ սմբուկը, համեմը և հայկական սննդամթերքը առհասարակ։
Ի դեպ, ես Գայետան Պարսեհյանն եմ, ֆրանսիացի եմ՝ հայրիկիս կողմից հայկական արմատներով։ Ես զբաղվում եմ ձայնային ստեղծագործություններով՝ էլեկտրոակուստիկ երաժշտությամբ, որը Ֆրանսիայում անվանում են «կոնկրետ երաժշտություն»։ Այն օգտագործվում է առանց նկարի ֆիլմերի համար, այսինքն՝ երբ պատմությունը ներկայացվում է ոչ թե նկարների, այլ ձայների համադրությամբ։ Դրանք կարող են լինել ինչպես հասարակ իրերի ձայներ, այնպես էլ, օրինակ, երգող մարդիկ։ Մի խոսքով՝ ցանկացած ձայն կարող է օգտագործվել։
Երկար ժամանակ էր, ինչ ինքս ինձ հարց էի տալիս հայկական արմատներիցս, որոնք բավականին հեռու էին թվում։ Մտադրվել էի մի ծրագիր իրականացնել, որ առերեսվեմ դրանց։ Այդ պատճառով էլ եկա Հայաստան, որ ձայների միջոցով պատմեմ իմ նախնիների պատմությունը։ Արդեն մեկ ամիս է՝ այստեղ եմ, համագործակցում եմ տեղի երաժիշտների հետ, ձայնագրում եմ դրսի, փողոցի, բնության, անգամ եկեղեցու ղողանջների ձայները, որ ինչ-որ չափով ներծծեմ հայկական մշակույթը։
Ծրագիրը դեռ սզբնական փուլում է։ Հավաքել եմ դրա պարունակությունը՝ այն, ինչից կազմված է լինելու, և մնում է Ֆրանսիայում շարունակել գրելու գործընթացը։ Սակայն նախ պետք է որոշեմ՝ կոնկրետ ինչ եմ պատրաստվում անել։ Դեռ շատ հստակ չէ, ինձ ժամանակ է հարկավոր մտածելու, կարդալու բոլոր նշումները, որոնք ճանապարհորդելիս եմ արել, այն, ինչ սովորել եմ այստեղ։ Պետք է վերջնական որոշեմ և ինքս ինձ ասեմ, որ սա հենց այն է, ինչ պիտի անեմ։ Դրա հիման վրա պատմություն եմ գրելու, արտահայտելու եմ այն ձայնագրածս ձայներով։ Միգուցե զգամ, որ ինչ-որ բան պակասում է, որ պետք է վերադառնամ և նոր հնչյուններ ձայնագրեմ։ Դեռ շատ բան պետք է անեմ վերջնական արդյունքին հասնելու համար։
Ֆինանսապես ինձ ոչ ոք չի աջակցում։ Սակայն հաճախ դիմում եմ նախկին դասախոսիս օգնությանը, որ ուղղորդի ինձ, հուշի՝ ինչ անել։ Բարդ է մենակ գլուխ հանելը։
Առաջին հերթին՝ ինքս ինձ համար էի անում այս ծրագիրը։ Ցանկանում էի գտնել այն, ինչ մոտիկ է երակներումս հոսող արյանը, և միավորել գլխումս եղածի հետ։ Հետո փորձելու եմ, իհարկե, սրանով կիսվել, տարածել, միգուցե խոսել ներգաղթից, մարդկանցից, ովքեր ստիպված են բնակության վայրը փոխել և մնալ այդ ուրիշ երկրում, մարդկանցից, ովքեր որոշ չափով արմատախիլ են եղել։ Նաև պատմել, թե ինչպես է այդ ամենը եղել, զուգահեռներ տանել այսօրվա իրադարձությունների հետ, ինչպես, օրինակ, սիրիացի փախստականների դեպքում։
100 տարի առաջ հայերը փախել, եկել են Ֆրանսիա, գաղթել են շատ իսպանացիներ ու պորտուգալացիներ դարի սկզբում, որոնք բոլորը հիմա ֆրանսիացի են, լիովին ինտեգրվել են հասարակությանը։ Սակայն մեր օրերում, երբ սիրիացիներն են գաղթում, նրանց չեն ընդունում։ Չեմ կարողանում հասկանալ դա։
Ցանկանում եմ այս ամենով իրենց մտածելու տեղիք տալ, որ գաղթը նորմալ երևույթ է, հազարավոր տարիներ գոյություն է ունեցել։ Մարդիկ միշտ տեղափոխվել են մի վայրից մյուսը՝ խառնվելով իրար, ինչը նպաստել է էվոլյուցիային։ Հակառակ դեպքում մենք չէինք զարգանա, կմնայինք նույն տեղում, առաջընթաց չէր լինի։
Ես ինձ ասացի, որ ավելի հեշտ կլինի հանդիպել Հայաստանի հայերին, քան Թուրքիայի։ Հատկապես հիմա՝ Էրդողանի կառավարման ժամանակահատվածում, Թուրքիա գնալու կարիքը չեմ զգում։ Նույնիսկ եթե մի օր ցանկանայի այցելել այն քաղաքները, որտեղ ընտանիքս է ապրել, հիմա ես չեմ ուզում գնալ և գումար ծախսել Թուրքիայում, որովհետև Էրդողանի կառավարությունն ինձ շատ է նյարդայնացնում։ Չնայած դրան՝ սիրում եմ թուրքերին, շատ թուրքերի եմ ճանաչում, որոնք անկասկած հրաշալի մարդիկ են։ Ինչ վերաբերում է ծրագրիս, ավելի հեշտ էր շատ հայերի գտնել այստեղ՝ Հայաստանում։
Լեզուն այն հիմնական դժվարությունն է, որին հանդիպել եմ։ Ես հայերեն չգիտեմ, կարողանում եմ ասել «բարև», կարող եմ հաշվել, մի քիչ հաղորդակցվել թվերով, բայց ոչ ավելին։ Լեզուն, որովհետև Երևանում շատ են անգլերեն իմացողները, նույնիսկ կան մարդիկ, ովքեր ֆրանսերեն գիտեն, բայց Երևանից դուրս մարդիկ խոսում են միայն հայերեն կամ ռուսերեն։ Իսկապես դժվար է խոր թեմաների շուրջ զրույց վարել։ Կարող ենք մի կերպ իրար հասկանալով ուտելիք կամ քնելու տեղ գտնել, ժպիտներ փոխանակել, բայց սոցիալական վիճակի, քաղաքականության, մշակութային թեմաներից դժվար է խոսել։ Կարողացել եմ բացատրել, որ հայրս հայ է, ընտանիքս ապրել է Լիոնում և Մարսելում, նման փոքր բաներ։ Ոմանք էլ պատմեցին, որ իրենց երեխաներն ապրում են Ռուսաստանում։ Եթե վերադառնամ, առաջին հերթին կսկսեմ հայերեն սովորել։
Հայաստանը հիանալի երկիր է։ Այստեղ բոլորը, ում հանդիպեցինք, հոյակապ մարդիկ են։ Տեսարանները նույնպես շատ գեղեցիկ են։ Միգուցե այդքան էլ լավ ժամանակ չեմ ընտրել․ ծառերը տերևաթափ են եղել, ամեն ինչ շագանակագույն է, բայց ես պաշտում եմ սարերը և ուզում եմ ավելի շատ ոտքով քայլել Հայաստանով։ Բնությունը շատ գեղեցիկ է։
Ֆրանսիայի հետ համեմատելիս՝ ամենաակնհայտ տարբերությունը, կարծում եմ, կյանքի մակարդակն է։ Հայերը ավելի աղքատ են, քան ֆրանսիացիները, սակայն դրան հակառակ՝ տպավորություն է ստեղծվում, որ հայերը շատ ավելի լավ կյանքով են ապրում։ Այն սնունդը, որ այստեղ օգտագործում են, ավելի առողջարար է, մրգերն ու բանջարեղենը առանց պեստիցիդների ու քիմիկատների են։ Այստեղ կարողանում են վայելել պահը։ Ֆրանսիայում բոլորը զբաղված են միայն աշխատանքով և ժամանակ չեն գտնում նստարանին նստելու և իրենց շրջապատող մարդկանց հետ քննարկումներ անելու կամ էլ փողոցում մեկին հանդիպելով՝ հրավիրելու միասին սրճելու։ Ցավոք, մենք ունակ չենք նման բան անել։
Ինչպե՞ս ասեմ, այստեղ ինձ շատ-շատ-շատ-շատ լավ են ընդունել։ Հանդիպել ենք մարդկանց, ովքեր առաջին հայացքից շատ ջղային ու լուրջ են թվացել, բայց պարզվել է, որ իրականում շատ բարեհամբույր են։ Եվ ամեն անգամ, որ Երևանից դուրս էինք գտնվում, մեզ հյուրընկալողներն ամեն ինչ անում էին, որ մեզ լավ զգանք։
Մի օր գնացինք Բյուրականում զբոսնելու, ուզում էինք աստղադիտարան այցելել։ Փնտրում էինք ներս մտնելու ավելի էժան տարբերակներ, երբ մի ծերունի իր որդու հետ մոտեցավ։ Նա անմիջապես մեզ հրավիրեց իրենց տանը սրճելու։ Դե, հայկական սուրճն էլ միայն սուրճ չէ․ մրգեր, սուջուխ, շոկոլադ, հյութ ու էլի, ու էլի նոր բաներ են ավելացնում սեղանին։
Շատ ենք այսպիսի մարդկանց հանդիպել, ամենաքիչը երեք անգամ հրավիրել են սուրճ խմելու այդ օրը։ Հանկարծակի, բայց հանճարեղ պահեր էին։ Սա Հայաստանի հիանալի հյուրընկալությունն է։
Իմ պատմության մաս դարձավ նաև Գրիգոր պապիկը Բյուրականից, որն իր երիտասարդ տարիներին հարսանիքներին դուդուկ է նվագել։ Երբ հանդիպեցինք նրան, այգում գործ էր անում, 93 տարեկանում առանց դժվարության աստիճան էր բարձրանում։ Երբ ասացինք, որ երաժիշտ իրանացի ընկեր ունենք, անպայման ուզեց նվագել մեզ համար, դե՜, մի քանի անգամ խնդրելուց հետո։ Վերջին անգամ 15 տարի առաջ էր դուդուկը ձեռքը վերցրել, բայց նույնիսկ այդ տարիքում հաջող նվագեց։
Բայց էլի նման շատ պատմություններ եղան, հաճելի հանդիպումներ, զվարճալի և գեղեցիկ դեպքեր։ Սա առաջին երկիրն է, որտեղ ինձ ամենուրեք ապահով եմ զգում, ինչը չեմ կարող ասել Մարսելի և Հարավային Ամերիկայի երկրների մասին, որտեղ պետք է միշտ ուշադիր լինես իրերիդ ցանկացած վայրում։ Աստեղ նման բան չես տեսնի։
Հարցազրույցը վարեցին Անուշ Դավթյանը և Անետա Բաղդասարյանը
Փոքր տարիքում ես լաց էի լինում, երբ ինչ-որ բան էի ցանկանում, ու լացում էի այնքան, մինչև տալիս էին ցանկացածս։ Դա ամենասովորական, ամենահասարակ խաղալիքն էր, կոնֆետը, ափսեն, որը ջարդելու անհագ ցանկություն ունեի։ Հետո հասկացա, որ արդեն ոչ թե պետք է լացեմ, այլ ինքս գնամ ու վերցնեմ այն, ինչ ուզում եմ։ Ես, կարծես, մեծացա այն ժամանակ, երբ հասկացա, որ արդեն ոչ թե հեշտությամբ պետք է գնամ ու հենց այնպես վերցնեմ ցանկացածս, այլ ճանապարհին ինչ-որ բաներ պետք է հաղթահարեմ՝ բարձր աթոռների տակով անցնել, սեղանները շրջանցել։ Բայց, անկախ ամեն ինչից, ես միշտ հասնում էի ցանկացածիս։ Փոքր տարիքում, իրոք, հեշտ էր։
Ամենածանրը, թերևս, այն օրն էր, երբ ես, հաղթահարելով բոլոր փորձությունները, հասա ու չկարողացա վերցնել կոնֆետները, որովհետև դրանց եղբայրս ինձնից շուտ էր հասել։ Չգիտեմ՝ որն է եղել քո առաջին հիասթափությունը, բայց դու կհասկանաս ինձ, եթե հիշես դա ու կներես, որ հիշեցնում եմ քեզ դրա մասին։ Ես գիտեմ, որ մանկությունն էլ չի լինելու ու չի լինելու նաև նպատակիս հասնելու ամենահեշտ տարբերակը՝ գնալ ու վերցնել։ Ճանապարհին միշտ բարձր-բարձր աթոռներ կհանդիպեն, մեծ սեղաններ, որոնց շրջանցելու համար կոշիկներ կմաշվեն ու մազեր կսպիտակեն, մարդիկ, որոնք ավելի շուտ կվերցնեն իմ նպատակը, բայց կլինեն նաև մարդիկ, որոնք լացող երեխային հանգստացնող մոր պես կգրկեն ինձ, ու ես նորից ինչ-որ տեղից ուժ կգտնեմ։ Ես գիտեմ, որ ճանապարհները սարսափելի երկար են լինում, ճանապարհները՝ դեպի լույսը տանող։ Լույսը, բայց իմ ներսի, որովհետև մութ թունելի վերջի լույսին սպասելու կարիք չեմ ունենա, եթե հասնեմ ու դուրս հանեմ իմ ներսի լույսը։ Բայց ես կշարունակեմ քայլել մութ թունելով, քայլել ու կոշիկներ մաշել այնքան, մինչև հասնեմ այդ լույսին, ու բոլոր նպատակների վերջում, բոլոր հաղթանակների ու պարանոցիցս կախված ոսկե «մեկերի» վերևում՝ ամենա-ամենա բարձրում, փոքր լույսը կդնեմ, որ հետո՝ վերջում, արդեն անցնելիք ճանապարհի փոխարեն լուսավորեմ անցածս ճանապարհը, որովհետև ես գիտեմ, որ ավելի շատ բարձր աթոռներ ու մեծ սեղաններ հաղթահարելուց հետո նպատակին հասնելն անտանելի հաճելի է։
Ես գիտեմ, որ երբեմն ամենադժվարը հասկանալն է այն, որ արդյոք նպատակը, որի համար ճանապարհներ պիտի անցնեմ, իրո՞ք պետք է ինձ, միգուցե դա մանկական քմահաճույք է՝ ափսե ու բաժակ կոտրելու նման։ Ես պիտի կյանքում իմ կոնֆետն ու իմ լույսին տանող ճանապարհը գտնեմ, որ վերջում մոռանամ անգամ ճանապարհի աթոռների բարձրության ու սեղանների մեծության մասին։
-Վեր կաց, շուտ արա, օրը ճաշ դառավ, դու դեռ քնած ես: Սաղ աշխարհը ընտրեց, դու մնացիր: Շուտ արի դպրոց:
- Ալո:
-Մի ժամ ա` խոսում եմ, ասում ես` ալո՞:
Ահա այսպիսին էր իմ առավոտը ընտրության օրը, երբ ընկերս զանգում ու մուննաթով պարտադրում է, որ գնամ ընտրության: Չնայած, ի՞նչ առավոտ: Քանի որ չեմ կարողանում խաբել, պետք է անկեղծ գրեմ՝ ժամը 13:30 էր, իսկ ես դեռ քնած էի: Բայց հաշվենք Երևան-Բաղանիս ավտոճանապարհի երկարությունը ու իմ գիշերվա տասնմեկին տուն մտնելը: Բայց դե հանուն իմ բարեկեցիկ ապագայի ամեն ինչ մի կողմ դրեցի և կտրվեցի իմ տաք անկողնուց, համարձակորեն կանգնելով սառը հատակին: Հիշեցի, որ արդեն չափահաս եմ: Իմ ընտանիքի անդամները միշտ քվեարկում էին բացի ինձնից: Իսկ էս քվեարկության ժամանակ, երբ պետք է քվեարկեի, չկա պապիկս՝ Սերյոժա Առաքելյանը, մեր տան մեծը: Հիմա արդեն ես եմ քվեարկում ու կարծես թե իր փոխարեն ու էլի նույն անուն-ազգանունով՝ Սերյոժա Առաքելյան: Դե ինչ շարժվեցինք դեպի դպրոց: Նայելով հեռուստացույցով և տեսնելով գոյացած հերթերը, չես ուզում գնալ, բայց էլի լավ ապագայի և արդար ընտրության համար գնում և կատարում ես քո քայլը:
- Պապ, ավտոն կտա՞ս, ավտոյով գնամ, եղանակը վատն ա:
-Չէ ընտրության օր ա, ու ոստիկաններ կան: Դու էլ պռավա չունես:
- Լավ,- ասացի ես ու, ցեխերի տակից դուրս եկած քարերի վրայով ցատկոտելով գնացի դեպի դպրոց:
Մտա դպրոց, էլի ինձ վաղուց չտեսած դեմքեր, նույն հարցերը, և և այս անգամ ավելացած «Ում ես ընտրելու» հարցը:
Շուտով մտնում եմ քվեասենյակ: Այստեղ արդեն ուրիշ մթնոլորտ է:
-Բարև, Սերյոժա ջան, ո՞նց ես, դասերդ լավ ե՞ն,- հարցնում են հանձնաժողովի անդամներից,- ձևը գիտես, չէ՞:
- Հա, իհարկե:
-Դե, շնորհավորում ենք առաջին անգամ ընտրության մասնակցելու համար, էս շքանշանը վերցրու ու գնա վերցրու թղթերը:
Հա~, փաստորեն սա են ծանոթներս նկարում ու գցում ֆեյսբուք, որ այսպիսի բան են ստացել որպես առաջին անգամ մասնակցող:
Մինչ ընտրությունները ես որոշել էի, թե ում պետք է ընտրեմ, ավելի ճիշտ որ կուսակցությանը, բայց մինչ ընտրությունները, բացահայտելով մի շարք վատ արարքներ տվյալ կուսակցության հետ կապված, հիասթափվել էի: Ու շատը հիասթափվեցի, երբ արդեն մաքուր արդար մեր Հայաստանում էլի փորձում էին անարդարություններ անել, ու հենց այդ կուսակցությունը:
Բայց դե, ինչպես նշեցի, մեր նոր Հայաստանում, որտեղ էլ աչք չեն փակվի վատ արարքների վրա, և այո, հենց այդպես էլ եղավ: Էն հիասթափությունը, որը ապրեցի, արդեն ջրի երես է ելել և բացահայտվում է: Այդ իսկ պատճառով գնում ենք արդարության հետևից, անում ենք մեր արդար քայլը:
Ես ընտրել եմ, արել եմ իմ քայլը հանուն լավ ապագայի, ու ամենակարևորը, արդար և ոչ թե մեկի պարտադրանքով, կամ կաշառքով: Կատարեցի իմ ընտրությունը ու հերթս տվեցի իմ հետևում կանգնած տարեց կնոջը:
Հ. Գ. Ճիշտ է ընտրությունները ավարտվել են, բայց արդար քայլ անելու համար պարտադիր չի ընտրություն լինի:
Լուսանկարը` Սարգիս Մելքոնյանի
Դեկտեմբերի 6-ին Best Western Congress հյուրանոցում տեղի ունեցավ Եռաչափ մոդելավորման հայաստանյան մրցույթը, որը կազմակերպվում է Ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության կողմից։ Մասնակիցները 10-17 տարեկան պատանիներն են, ովքեր հետաքրքրված են տեխնոլոգիական զարգացումներով և տիրապետում են եռաչափ մոդելավորմանն ու դիզայնին։ Նրանք Արմաթ ինժեներական լաբորատորիաների սաներ են։ Կազմակերպիչների խոսքերով, նախորդ տարվա համեմատ մասնակիցների թիվը թռիչքային աճ է գրանցել։ Այս տարի մասնակցության հայտ է ներկայացրել 62 թիմ` Հայաստանից և Արցախից, որոնցից եզրափակիչ փուլ է անցել 38-ը։
Մրցույթում գնահատվում են համակարգչային մոդելավորման որակը, մոդելավորված նախագծի ընդհանուր դիզայնը, ինժեներական լուծումները, բաղկացուցիչ մասերի ընդհանուր քանակը, օգտագործված նյութերի քանակը և այլն։
Մրցույթի նպատակը դպրոցականների շրջանում արտադրական նախատիպերի պատրաստման խթանումն է, ինչպես նաև եռաչափ մոդելավորման հմտությունների զարգացումն ու ցուցադրումը։
Խմբակները ներկայացված են թիմերով, որոնք եռաչափ մոդելավորման ծրագրերով ստեղծել են ռոբոտներ եւ ռոբոտատեխնիկա, մեխանիզմներ կամ հայկական պատմամշակութային կոթողներ։
Լուսանկարը` Սարգիս Մելքոնյանի
Շիրակի մարզային համակարգող, խմբակավար Սոֆյա Հարությունյանը կարևորում է նման մրցույթների անցկացումը, քանի որ դրանք նպաստում են ինչպես աշակերտների հմտությունների զարգացմանը, այլև հնարավորություն են տալիս նոր գաղափարներ մշակել ու մոդելների վերածել հայկական ճարտարապետության հրաշալի կոթողները։
Մասնակիցներից Գորայքի խմբակավար Նինա Առուստամյանը նշում է, որ Արմաթ ինժեներական լաբորատորիաներում աշակերտների հետ աշխատանքը հաճելի է, և միևնույն ժամանակ, պարտավորեցնող, քանի որ տեխնոլոգիաները փոխվում են ժամ առ ժամ, իսկ տեխնոլոգիական ուսուցումը, որով զբաղված են խմբակավարները, պիտի քայլի ժամանակի պահանջներին համապատասխան։
Մրցույթի ավարտին հայտարարվեցին հաղթողների անունները։
Երրորդ հորիզոնականը զբաղեցրեց Արցախի ՏՏ Արմաթ թիմը, երկրորդ հորիզոնականը զբաղեցրեց Գեղարքունիքի մարզի Կարճաղբյուրի թիմը, իսկ առաջին հորիզոնականը զբաղեցրեց «Ղողանջ» ՀԿ-ի Արմաթ թիմը։
Առանձին մրցանակներ էին սահմանվել նաև Հայկական պատմամշակութային կոթողներ, ռոբոտներ եւ ռոբոտատեխնիկա, մեխանիզմներ եւ մեքենաշինություն անվանակարգերում։
«Քեզ համար նոր գարուն կգա,
Եվ պայծառ կշողաս կրկին…»
Ասում էր Ազնավուրը 30 տարի առաջ՝ Սպիտակի աղետալի երկրաշարժից դեռ երկու շաբաթ էլ չանցած՝ 1988-ի դեկտեմբերի 20-ին, երբ թվում էր՝ ժամանակն արդեն կանգ է առել, իսկ արևի շողերը սառել են կես ճանապարհին. նոր գարունները չեն գալու այլևս, ու նորից շողալը գրեթե անհնար է: Բայց Ազնավուրը վստահ էր իր խոսքերում, ու երևի հենց այդ վստահությունն էր պատճառը, որ նրա կողքին ևս 86 ֆրանսիացի հանրահայտ արտիստ շարունակում էր համառորեն ու վստահաբար կրկնել՝ նոր գարունները կգան քեզ համար, Հայաստա՛ն:
Դրանից հետո 30 գարուն եկավ: Ոմանք՝ ավելի ծանր ու մռայլ, ավելի թևաթափ ու հուսահատ, ոմանք էլ՝ այնպիսին, որ ստիպեցին ավելի պայծառ շողալ ու ձմռան բոցից մահաբեր հառնել ինչպես փյունիկ կրկին՝ ճիշտ այնպես, ինչպես Ազնավուրն էր կանխատեսել իր տողերում: Բայց Ազնավուրը իր տողերում կանխատեսումներ անելուց բացի, նաև իսկական քայլեր էր արել դրանք իրականություն դարձնելու համար: Երկրաշարժին հաջորդած բոլոր 30 գարուններին էլ նա մնացել էր Հայաստանի կողքին՝ գուցե ոչ միշտ ֆիզիկական ներկայությամբ, բայց միշտ իր արվեստով ու տեսակով, իր հայկական արմատներով, որոնց կյանքի 94 տարիների ընթացքում այդպես էլ չդավաճանեց: Գուցե որովհետև այդպես ստացվեց, բայց ավելի հավանական է, որ ուղղակի որովհետև իսկական հայկական արյունը դավաճանողներից չէ: Իսկական հայի տեսակը սկզբունքայինն ու դիմացինին օգնության ձեռք մեկնողն է՝ ավելի ցած գցելու փոխարեն, որքան էլ, որ այս ճշմարտությունը կորցրած կամ մոռացած լինենք վերջին շրջանի՝ սրտխառնոց առաջացնող ներքաղաքական թոհուբոհում: Իսկական հայը 88-ից մինչև 94 թվականներն ինչ դժվարության միջով ասես անցածը, դրանք վերապրածը, հաղթահարածն ու իր դեմքը չկորցրածն է և ոչ երբեք հանուն ինչ-որ իշխանական մղումների կամ շահադիտական նպատակների այն կորցնելու ճանապարհը բռնածը: Ախր, իսկական հայը մի քանի վայրկյանում իր տունը գետնին հավասարված տեսածը, պարզապես մի չարաբաստիկ ցնցման արդյունքում մի անցյալ ու ընտանիք կորցրածը, բայց, միևնույնն է, կյանքի հանդեպ չչարացածն է: Իսկ հիմա մենք չարանում ենք ամենաչնչին նյութական արժեքների համար անգամ, որովհետև այն, ինչ ունենք, մեզ շարունակ քիչ է թվում: Մենք կորցնում ենք մեր դիմագիծը, մինչդեռ նույնիսկ ուղիղ 30 տարի առաջ՝ մեր ճակատագրի ամենաանարդար ու անհաղթահարելի թվացող պահերից մեկին, հզորություն ունեցանք պահպանելու այն…
«Կզնգա երգդ ամենուր,
Կուռ կամքով վեր կսլանաս…»
Ասել է Ազնավուրը 30 տարի առաջ ու հիմա, երբ նա այլևս ֆիզիկապես մեր կողքին չէ ու, ցավոք, չի կարող լինել, մենք պարտավոր ենք ձեռնարկել քայլել, որ իր մարգարեությունն ի կատար ածվի: