Մի քանի րոպե անշարժ նստած ես հայելու դիմաց: Նայում ես աչքերիդ, հետո՝ քեզ, հետո էլի աչքերիդ. տեսքդ արսափելի է, պիտի շպարվես։

Դիմացդ՝ հայելու պահարանի վրա, անփութորեն մեկը մյուսի վրա են ընկած շպարիդ պարագաները, որոնք պիտի օգտագործես արդեն որերորդ անգամ թաքցնելու համար սարսափելին: Դրանք քեզ միշտ փրկել են անելանելի իրավիճակներից, ընկերակցել ամենատխուր պահերին, հատկապես, երբ տրամադրություն չես ունեցել:

Դու լուրջ փոփոխություններ չես նախատեսում, միայն մի քանի շտկումներ: Սկսում ես հյուսել սարսափելին թաքցնելու գեղեցիկ հեքիաթը: Շպարվում ես թեթև, առանց ավելորդ ջանք գործադրելու, շպարվում ես մակերեսորեն, անփույթ: Ձեռքդ ես վերցնում առաջին պատահած դիմափոշին ու նույն անփութությամբ լցնում ես դեմքիդ: Թարթիչներդ ներկում ես ամենասև ներկով, որ աչքերիդ սառնությունն ավելի արտահայտիչ լինի, որ չթողնի՝ կրակ փնտրեն աչքերիդ մեջ: Հանկարծ այդ սառնության միջից մի կաթիլ արցունք, առանց թույլտվության, գլորվում է դեմքիդ վրայով ու փչացնում շպարդ՝ սև հետք թողնելով այտիդ վրա: Չես շտապում մաքրել արցունքը, որը հասել էր շրթունքիդ, որի դառնությունն արդեն հասցրիր զգալ: Հետո մաքրում ես, կատարում վերջին շտկումները: Ուզում ես ժպտալ: Չի ստացվում: Նմանվում է ծամածռության: Ինչ-որ բան է պակասում, հա՜, ամենակարևորը՝ շրթներկը: Հիմա կանգնած ես կարևոր ընտրության առաջ. քեզ մնացել է ընտրել ամենակարևորը՝ էլեգանտ կարմիր, թե եթերային վարդագույն: Երևի կարմիրը թողնես հետոյի համար, երբ կողքիդ տղամարդ կլինի, հիմա դու մենակ ես, շուրթերդ ներկիր բաց վարդագույնով, որ ժպիտդ հեքիաթային լինի: Հիմա կրկին փորձիր ժպտալ: Ժպտո՜ւմ ես: Կարծես թե ստացվում է։

Հագուստի ընտրության հարցում չես երկմտում, եթե կարմիր շրթներկ չկա, ուրեմն բացառվում է նաև սև զգեստը: Պիտի ընտրես շրջազգեստներից ամենաթեթևը, որ պարելիս պտտվի, քեզ բարձրացնի երկինք, դու էլ աչքերդ փակես ու ժպտաս, իսկ երբ պտույտը դադարի, կարողանաս դանդաղորեն իջնել երկնքից: Բլուզդ պիտի լինի թափանցիկ, որ սրտիդ աշխատանքը երևա, որ երբ պարելիս աչքերդ փակես, պտտվես ու բարձրանաս երկինք, սիրտդ տեղից դուրս թռչի, իջնելիս էլ քամին ներսուդուրս անի, որ սրտիդ հետ վերնաշապիկդ էլ թրթռա քամուց: Բարձրակրունկներից՝ ամենահարմարները, որ պարելիս չշփոթվես, ոտքդ չսայթաքի, որ թռչունի նման պարես՝ դանդաղ, թեթև: Ընտրելու ես ամենահարմար բարձրակրունկները, որ ժպիտդ ավելի ինքնավստահ լինի:

Տնից դուրս գալիս քեզ օծում ես ունեցածդ ամենաթանկարժեք օծանելիքով, որ գրավիչ լինես, որ կարողանաս ուրիշ աղջիկներին վերևից նայել, հատկապես, որ բարձրակրունկներով ես: Դուրս գալուց առաջ մի վերջին անգամ հետ ես դառնում, կանգնում հայելու դիմաց, մի քանի աննպատակ շարժում ես անում, պտտվում ես։

Վերջ, դու պատրաստ ես։

***

Նստած ես մենակ: Չես ծիծաղում: Միայն թեթևակի ժպտում ես, որ գան, հարցնեն՝ ի՞նչ է եղել, ինչո՞ւ ես տխուր: Չեն գալիս: Մի տարբերակ էլ կա. արհեստական մի քանի արցունք ես գլորում: Տեսնում են: Էլի չեն գալիս, չեն հարցնում, բայց չես ընկճվում, հիշում ես, որ բարձրակրունկներով ես ու թանկարժեք օծանելիքով:

Մեկ էլ զգում ես, որ երաժտությունն իր իշխանությունը տարածում է: Առաջին անգամ աչքերդ փակում ես ինքնաբերաբար, կտրվելու համար իրականությունից, մտքով հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու տեղափոխվելու համար: Սկսում ես երաժշտության ձայնը այլևս չլսել, մտքումդ հեծկլտում ես, մտքումդ ինքդ քեզ սպանում, մտքումդ բարձրակրունկներով չես, շրթներկդ մաքրվել է, մտքումդ ինքդ քեզ հետ ես, ավելի հանգիստ, ոչ ոքի ապացուցելու ոչինչ չունես, մեկ էլ հանկարծ զգում ես քեզ պարզված օտարի ձեռքը.

-Պարե՞նք…

Չես ուզում, բայց ստիպված ես, որովհետև բարձրակրունկներով աղջիկները պիտի պարեն: Փորձում ես փախցնել մատներդ, հետո չես նկատում, թե ինչպես ձեռքդ հայտնվեց օտարի ձեռքում: Չմերժեցիր, էլի՜: Թեթևակի ժպտում ես (դե հա, նման դեպքերում այդպես են անում): Վայրկենական հայտնվում ես պարահրապարակում: Սկսում ես շարժվել, ու ձեռքդ հանգչում է օտարի ուսին: Չես նայում նրա աչքերին. այդպես ազնիվ չէ: Գլուխդ թեքում ես մեկ աջ, մեկ՝ ձախ: Չես նայում շուրջդ պարողներին, որ ոչինչ չհարցնեն, որ չսխալվես, որ արցունք չգլորվի, չէ՞ որ դու բարձրակրունկներով ես: Մեղեդին չես զգում, երաժշտությունը չես լսում: Պարում ես անհաղորդ, պարում ես ստիպված, բայց ախր, ստիպված չեն պարում: Շարժվում ես մի կերպ, քարշ ես տալիս ինքդ քեզ: Դե հա՜, օտարը էդքանը չի հասկանում, պետք էլ չի, բայց դու հո գիտե՜ս, գիտե՜ս, որ այդպես չեն պարում, դու հո գիտե՜ս, որ պարելիս պիտի աչքերդ փակես ու ժպտաս, պիտի պտտվես ու բարձրանաս երկինք, պիտի պարդ վայելես, բայց զգում ես, որ չես կարողանում:

Երաժշտությունը չի վերջանում: Օտարի ձեռքը քեզ մի քանի անգամ պտտում է, բայց երկինք չի բարձրացնում: Հանկարծ զգում ես օտարի ձեռքի հպումն իրանիդ. սարսափելի է: Էդ մղձավանջից կտրվելու համար աչքերդ փակում ես, որովհետև աչքերդ պիտի փակ լինեն, որ ուզածդ պատկերները կարողանաս տեսնել: Փակում ես, հայտնվում միլիոնավոր կիլոմետրեր հեռվում: Փակ աչքերով տեսնում ես քեզ ժպտալիս: Ա՜յ, ա՜յ, պտտվում ես, բարձրանում երկինք, քամին ներսուդուրս է անում մարմնովդ: Չես բացում աչքերդ: Պատկերներն իրար հերթ չտալով գալիս են, գնում: Զգում ես հարազատիդ ձեռքի հպումը, դու նրա գրկում ես, հարազատիդ ժպիտները պարուրում են քեզ, դու պտտվում ես մի քանի անգամ խելագարի նման, ֆիլմերի ցնորված հերոսուհիների նման, գլխապտույտ առաջանալու աստիճան շատ ես պտտվում ու հասկանում ես, որ արդեն երկնքում ես, որ քամին արդեն թափանցիկ բլուզիդ մեջ է: Ու չես իջնում երկնքից:

Մի վայրկյան կտրվեցիր էդ երանությունից, իսկույն իջնում ես երկնքից, ժպիտդ ցնդում է, ու նորից շարունակվում է ընդհատված թվացող մղձավանջը: Սկսում ես նորից ստիպված շարժվել, ինչը պար անվանելը սխալ կլինի:

Ախր, պարելը խաղ ու պար չի, էդ անտերը վայելք է, պիտի տրվես էդ վայելքին, պիտի թափանցիկ բլուզիդ տակից սրտիդ թրթիռը երևա, ոչ թե զգացվի, այլ երևա, պիտի պարը ապրվի, որ ավարտից հետո դու երկնքից չիջնես, որ հետո՝ գիշերը, երբ գլուխդ թեքես բարձին, չուզենաս քնել, աչքերդ փակես ու դրանից հետո դեռ շարունակես պարել։
Բայց ախր, դրա համար օտարի հետ պիտի չպարե՜ս…

Քեզ պիտի հարազատդ գրկի, որ հետո, երբ պարն ավարտվի, քեզ երևակայելով ասես, որ ուզում ես մենակ մնալ: Չթողնի, հետևիցդ գա, քայլի կողքովդ, որ էդ թափանցիկ, բարակ շորով սկսես մրսել, որ ինքն էլ իր շորը հանի գցի վրադ, որ բարձրակրունկներիդ տված ինքնավստահությունը զրոյանա, որ հարազատիդ շորը քեզ ավելի ինքնավստահ դարձնի, ավելի, քան կարող էին դարձնել բարձրակրունկներն ու օծանելիքը միասին: Հա՜, հարազատների հետ դու բարձրակրունկների, թանկարժեք օծանելիքների կարիք չունես: Քեզ բավական է քո թափանցիկ բարակ բլուզը ու նրա շորը, որ չես հագնելու, այլ գցելու ես ուսերիդ, որ սրտիդ թրթիռը ոչ թե զգացվի, այլ երևա:

Երաժշտությունն աստիճանաբար դանդաղում է: Քեզ ուղեկցում են քո տեղը, միաժամանակ ավարտվում է և՛ հեքիաթը, և՛ մղձավանջը: Աչքերդ արդեն բացել ես…

Հետո քեզ այլևս չեն օգնում ո՛չ բարձրակրունկները, ո՛չ թանկարժեք օծանելիքը, ո՛չ եթերային շրջազգեստդ: Ժպիտների հրավառության մեջ աչքերդ հարազատ հայացքներ են որոնում ու չեն գտնում, ստիպված նորից ես փակում, որ գտնես: Անիմաստ է…

***

Քեզ չեն ուղեկցում, որովհետև չեն ուզում, իսկ դու ձևացնում ես, որ կարիք չկա, որ դու ինքդ կհասնես, որ ուզում ես մի քիչ մենակ մնալ, որովհետև սովորաբար այդպես են անում բարձրակրունկներով աղջիկները:

Դու արդեն դրսում ես: Երկնքին ես նայում: Իսկական պարահանդես. աստղերը զույգեր են կազմել ու գլուխները կորցրած պարում են, պտտվում են խելագարի նման, ֆիլմերի ցնորված հերոսուհիների նման, գլխապտույտ առաջանալու աստիճան շատ են պտտվում: Նրանցից շատերն օտարի հետ են պարում, շատերը՝ հարազատի: Մեկը, միայն մեկը՝ քո աստղը, պարում է միաժամանակ և՛ օտարի, և՛ հարազատի հետ:

Իսկ այդ աստղային պարահանդեսից հեռու, հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու՝ երկնքի ուրիշ անկյունում, պարում էին ուրիշ աստղեր: Պարում էին մի աղջիկ ու մի օտար տղա, որ երևի ինչ-որ մեկի հարազատն էր: Այդպիսի դեպքեր հաճախ պատահում են: Օտարներն ու հարազատները տեղերով փոխվում են, խառնվում ու նորից բաժանվում մարդկանց միջև: Ու դու չգիտես՝ հերթական բաժանումից հետո քեզ հարազատդ բաժին կհասնի, թե ինչ-որ օտար, ում հետ նորից ստիպված ես լինելու պարել միայն նրա համար, որ դու բարձրակրունկներով ես…

Աստղազարդ երկինք, մեկ գավաթ թեյ և հանգստություն…

Գիշեր է, մթության մեջ լսում ես բնության ձայները, նայում ես երկնքին՝ աստղազարդ է, իսկ լուսինը Բարգուշատի լեռնաշղթայից վեր է բարձրանում:

Հանկարծ մեղմիկ քամի է փչում, այն էլ՝ իրեն բնորոշ ամառային տաք հոսանքով: Այդ պահին քեզ ոչինչ չի մնում անելու, քան գնալ տուն, վերցնել մեկ գավաթ թեյ, ապա այն վայելել՝ երկնքին նայելով։

Դրսում նստած ես, լսում ես, թե ինչպես են փողոցի շները հաչում, ինչը ժամանակի հետ կարծես վերածվում է ոռնոցի: Այդժամ դու չգիտես՝ վախենալ և փախչել տո՞ւն, թե՞ լուռ կանգնել և վայելել դա:

Ամենը կարծես հեքիաթ լինի՝ տարօրինակ և զարմանահրաշ: Դու կարծես նկարի մեջ լինես, րոպեներ շարունակ նույն իրողությունն է շուրջդ:

Եվ իսկապես, դու կարծես հեքիաթում կամ կտավում լինես, որովհետև այն ամենի կողքով, ինչին գուցե շատերը անտարբեր հայացք են նետում, դու չես անցնում անտարբեր, այլ փորձում ես նկատել և հասկանալ յուրաքանչյուր մասնիկը:

Եվ այդժամ, դու սկսում ես սիրել և գնահատել կյանքը, ինչ-որ փոփոխություն ես զգում քո ներսում, ինչը գուցե վաղը կամ մյուս օրը, կամ մի քանի ժամից չես զգալու, դառնալու ես առաջվանը: Առաջվա բարին կամ չարը, խելացին կամ հիմարը:

Բոլորի հիշողություներում էլ լինում են ուրախ կամ տխուր դրվագներ: Երկու դեպքերում էլ դու սկսում ես գնահատել կյանքը, սակայն եթե դեպքը մահու չափ ծանր և ցավալի է, գուցե ատես կյանքը, որը քեզ հնարավորություն ընձեռեց ապրելու, տեսնելու և զգալու դա քո մաշկի վրա:

Գիտե՞ս՝ մի հետաքրքիր կարծիք է արտահայտել Օտտո ֆոն Բիսմարկը. «Սովորիր այնպես, ասես հավերժ ապրելու ես, ապրիր այնպես, ասես մեռնելու ես վաղը»: Որոշ չափով համամիտ եմ Բիսմարկի հետ՝ կարծելով, որ այդ կարծիքը արտահայտել է կյանքը քիչ թե շատ հասկանալուց հետո:

Ես արտահայտում եմ իմ տեսակետը: Գուցե այն որոշ մարդկանց համար ճիշտ լինի կամ հակառակը, բայց ես սկսել եմ հասկանալ ինձ և տիրապետել կյանքը հասկանալու նուրբ արվեստին:

Այսօր Էջմիածին-Արմավիր ավտոբուսում նստած էի, երբ մի կին բարձրացավ, առավելագույնը 40 տարեկան կլիներ, բայց 60-ն անցի տեսք ուներ: Հիմա կասեք՝ ինչպես ենթադրեցի իրական տարիքը. Արմավիրի գյուղական համայնքների բնակչուհիների գրեթե 80%-ը տարիքից շուտ մեծացել են: Հարցրեց՝ երբ է շարժվելու ու նստեց դիմացս: Ավտոբուսում մի քանի երիտասարդ աղջիկներ էին նստած միայն, ու զգացի, որ չարձագանքեցին նրա հարցին, ես էլ սպասում էի, որ նրանք պատասխանեն, ուշացումով պատասխանեցի ես.

-1-ին 20 պակաս:

Դիմացս նստել էր մի երիտասարդ՝ կնոջ կողքին, որը իր աղջկա հետ էր (երևի 5 տարեկան): Զգում էի, չէ, տեսնում էի, որ քիչ-քիչ հեռանում է կնոջ կողքից: Գիտեք՝ ինչո՞ւ: Պատմեմ արտաքինի մասին: Կինը ուներ նորմայից ցածր քաշ, ըստ իս, հյուծված կառուցվածք, դեմքի ոսկորները ինչքան ուժ ունեին՝ խոժոռ կանգնած էին, իսկ կնճիռներն իրար հերթ չէին տալիս՝ մեկը մյուսի վրա տարածվելով ողջ դեմքի վրա: Իսկ ձեռքերը: Ախ, դուք չեք էլ պատկերացնի, թե այդ ձեռքերը ինձ ինչպես բաց գրքի նման պատմեցին նրա տանջալից կյանքի մասին: Մատները կոշտացած, վերքերով, ու շոգն էլ մի կողմից: Հասկացաք՝ ինչու էր հեռու գնում: Երևի ինքն էլ զգաց, ինձ հարցրեց․

-Զանի՞տ ա, ազիզ ջան, կողքդ:

-Չէ, չէ, ազատ ա:

Մի կին էլ բարձրացավ այդ պահին ու կողքիս հյուծված արտաքինով կնոջը ծանոթ էր: Բարևեցին, ոնց ես, ոնց չես, կողքիս կինը սկսեց պատմել, որ գնում է աղջկան օգնելու՝ պահածո փակեն: Ու հետո իր այդ ծանոթ կնոջը (կարծես հարևաններ էին) ամեն կերպ համոզում էր գալ իրեն հյուր.

-Արի էլի, մեկ ա՝ մենակ եմ ամբողջ օրը, դեղձերս հասել են, կհյուրասիրեմ:

-Է, ժամանակ չի լինում է, տենանք: Հետ ա, էս քանի օր ա կարտոշկես պրծել էր, էսօր հազիվ հարմարացրի, եկա՝ առնեմ:

Պատասխանը բավարար է, որ հասկանանք՝ նրա վերաբերմունքը ոչնչով չտարբերվեց երիտասարդ կնոջ արարքից։

Բայց երիտասարդ կնոջ վարքը այդքանով չսահմանափակվեց: Իր կողքին աղջիկն էր նստած, ու արդեն բոլոր նստատեղերը զբաղված էին, ավտոբուսը շարժվել էր, կանգառից մի տարեց պապիկ՝ ձեռքին տոպրակ, բարձրացավ ու կանգնեց հենց երեխայի դիմաց: Մի կին երեխային կանչեց իր գիրկը հենց նույն պահին, որ պապիկը նստի: Ես էլ քիչ թե շատ հոգեբանորեն կնոջ հայացքից հասկացա, որ իրեն դուր չեկավ: Խոսեց էգոիզմը, կրկին:

Համաձայն եմ, հնարավոր է՝ հաճելի չէ նստել այդպիսի արտաքինով կնոջ կողքին, ով բավականին քրտնած էր, բայց եթե այդ կինը իրեն իմ նստած տեղից դիտեր, բոլոր բայց-երը մի կողմ կդներ:

Ու իր ծանոթին իր տուն հրավիրելիս կարծես խնդրեր, որ գոնե նա գնա իրեն հյուր:

Ես շատ հաճախ եմ այդ ավտոբուսով երթևեկում, ու շատ հաճախ եմ նման արտաքինով՝ դժվար, ծանր կյանք, ապրելակերպ ունեցող գյուղացիների հանդիպում, ու երևի, որ ես էլ հենց գյուղում եմ ապրում, ու մեր գյուղում էլ կան նման մարդիկ, դրա համար էլ աշխատել եմ հարգանքով վերաբերվել իրենց, չվանել ու չվանվել: Ի՞նչ գիտեք, նման վերաբերմունքից ինչ մտածմունքների մեջ կընկնեն: Հայրս, երբ փոքր էի, միշտ ասում էր՝ պիտի հարգես, որ քեզ էլ հարգեն: Հիմա էլ չի ասում, հիմա ես եմ ձեզ ասում, հարգեք, որ հարգվեք: Տատիկս էլ միշտ ասում էր՝ է՜, բալամ, կմեծանաս, նոր մեծի ղադրը կիմանաս, էլ ըտենց հեշտ չես խոսի:

Դժվար կյանքը մարդկանց ժամանակից շուտ հասցնում է ծերության շեմին, ու էդ մարդկանց համար արդեն միևնույնն է իրենց արտաքինը, իրենց հագուկապը, իրենք ինչ ունեն՝ էդ են հագնում, իսկ վաստակած գումարով փակում են սերմնացանի համար գնված սերմերի պարտքերը, որի արդյունքում մնում և երևում է միայն իրենց տանջանքը: Ու եկեք, բոլորդ իրենց հերթով հարցրեք, ասեք՝ որ ձեռք չի տալիս, ինչի՞ եք տանջվում էդքան: Ու ես վստահաբար կասեմ, որ իրենք կպատասխանեն.

-Բա որ էս էլ չանենք, ինչո՞վ ապրենք…