Հուլիսի յոթից տասներկուսը ընկած ժամանակահատվածում Ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբը կազմակերպել էր դաշտային ճամբար մարզային երիտասարդության համար: Վրանային ճամբարը անցկացվեց Գյումրիի Մարմաշեն վանական համալիրի հարակից տարածքում: Ճամբարին մասնակցում էին տասը մարզերում գործող քաղաքացիական երիտասարդական կենտրոնների ակտիվ երիտասարդները: Յուրաքանչյուր մարզից Գյումրի էին ժամանել երեք-չորս հոգի, ընդհանուր մասնակիցների թիվը հասնում էր քառասունի: Ճամբարում առօրյան բավականին հագեցած էր անցնում: Մասնակիցներին հնարավորություն էր տրվում օրվա ընթացքում մասնակցել տեղական ինքնակառավարման, թափանցիկության, հաշվետվողականության և հանրային մասնակցության թեմաներով դասընթացներին, որոնք վարում էին ոլորտի փորձառու դասընթացավարները: Մասնակիցները նաև հնարավորություն ստացան տեղական ինքնակառավարման ոլորտում դրամաշնորհների մշակման աշխատանքներ իրականացնել խմբերով: Լավագույն խմբերը իրենց ծրագրերի համար ֆինանսավորվեցին հարյուր հազար դրամ դրամաշնորհներով:

Լուսանկարը` Անուշ Դավթյանի

Նախաճաշից ու սանիտարական ժամից հետո երեխեքին բաժանեցինք ջոկատներով, որ դաս անենք։

«Մանանայում» սովորած խաղը, որ իրարից անկախ մի քանի բառ ենք վերցնում ու դրանցով փորձում ենք պատմություն գրել, ես փորձարկում էի երեխեքի վրա։ Հանձնարարեցի 10 րոպեում պատմվածք գրել, բայց էնպես, որ կարդամ, բան հասկանամ էդ գրածից։
Մի մասը լավ էլ կարողացան։ Ճամբարի տնօրենն էլ հավեսով կարդում էր գրածները։ Վերջում էլ ջոկատի լավագույններին կոնֆետ տվեցի որպես մրցանակ։
Ճաշից հետո գնացինք արշավ։ Էս անգամ ուրիշ սար արդեն։ Ճամբարի հետևով դուրս եկանք, երկար ճամփա գծելով գնացինք սար։ Էնքան էլ սիրուն ուղիղ գծով էինք գնացել, հպարտանում էինք մեզնով։
Մինչև գագաթ ճանապարհը շատ երկար չէր, բայց դժվար էր։ Էդ սարի մոտով գետ է հոսում, ու դրա համար կողքերը լրիվ ճահիճ է դարձել։ Իրար օգնելով, հրելով, քաշելով՝ մի կերպ հասանք սարի փեշերին։
Աստիճանաբար վերև էինք բարձրանում, տեղ-տեղ կանգնում էինք, որ շունչ քաշենք։ Երեխեքն էլ անդադար քաղում էին լիքը-լիքը ծաղիկներ, տալիս էին կամ ջոկատավարներին, կամ իրենց հավանած աղջիկներին։ Վերջում ծաղկեփունջս մի կեպ էի պահում։

Լուսանկարը` Անուշ Դավթյանի

Որ հասանք գագաթին, էդ ինչ սիրուն տեսարան բացվեց… Արփի լիճն էր։
Բացի սիրուն տեսարանից՝ բոլոր օպերատորների կապը մաքսիմալ լավ բռնում էր։ Էս ճամբարը Բերմուդյան եռանկյունու պես է լրիվ։ Ներսում մեկ կապ կա, մեկ չկա։ Եթե կա էլ, հատուկ կետերում. օրինակ՝ ճաշարանի անկյունում, տղաների սենյակի վերջին պատուհանի մոտ, ջոկատավարներից մեկի սենյակի դռան հետևից։

Սարի գլխին երեխեքին մի քիչ ազատություն տվեցի, զանգեցին տուն։ Ջոկատիցս մեկը մոտեցավ, ասում է՝ ընկե՛ր Անուշ, մամաս ուզում է խոսի Ձեզ հետ։ Վերցրի հեռախոսը։ Մաման ասում էր, որ իրա աղջկան նկարեմ, հետո վայբերով նկարները ուղարկեմ իրեն։ Թե բա՝ հուշ ա, թող մնա։

Հետդարձի ճանապարհին ջոկատիցս մի տղա ու մի աղջիկ իրար ձեռք բռնած էին գնում։ Մաքուր օդը մտերմացնում է մարդկանց։ Ու իրենց պատմությունը ընդամենը մի փոքր մաս է էս սիրային տարբեր խաղերից, էս բրազիլական սերիալից, որ կա ճամբարում։
Ամեն առավոտ տեղի «բիբիսիները» տեղեկացնում են, թե ինչ է կատարվել էդ գիշերվա ընթացքում։
Ամեն ցերեկ տեղի «բիբիսիները» պատմում են, թե ինչ նոր արկածներ են եղել պատանի սիրահարների կյանքերում։

Պարապ չենք մնում էստեղ։ Ուրախանում ենք երեխեքի պատմություններով։

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Այսօր հինգշաբթի է, թերթիս օրը: Եթե լինեի Երևանում, առավոտյան կշտապեի կրպակ` այն գնելու, ու պատմվածքիս հետ աչքի պոչով կկարդայի նաև, թե ինչ են հուշում աստղերն իմ մասին զալցբուրգյան այս շաբաթվա համար, կկարդայի ու չէի հավատա:

Մեկ-մեկ թվում է, թե Երևան գալով` չեմ հավատալու նաև, որ եղել եմ այստեղ, որ քայլել եմ անվերջ Զալցախ գետի կողքով, անցել ամենագեղեցիկ կամուրջներով, տեսել Մոցարտի տունը, տեսել մարդկանց, ովքեր երջանիկ են և չգիտեն` ինչու:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Բայց քանի դեռ այստեղ եմ, հավատալը հեշտ է:

Այսօր դասընթացի հերթական օրն է, օր, որ սկսվեց առավոտյան որքշոփով` քարտեզագրության և վիզուալիզացիայի միջոցով ինֆորմացիա տալու և ստանալու թեմայով: Դասընթացավարը դարձյալ Մարտինն էր, ով, ի դեպ, երբեմն մեզնից հայերեն բառեր է հարցնում, փորձում դրանք ճիշտ արտասանել: Առհասարակ, մեզ ու մեր երկիրը այստեղ բոլորն էլ գիտեն, անգամ զարմանում են, երբ հարցնում ենք` ծանո՞թ եք արդյոք Հայաստանին:

Մարտինը մեզ ցույց տվեց քարտեզներ` տարբեր ժամանակների ու տարբեր երկրների, ապա ծանոթացրեց մի ծրագրի, որ կոչվում է Geocitizen: Սրա միջոցով հնարավոր է գտնել վիճակագրական բազմաթիվ տվյալներ:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Հետո մենք սկսեցինք աշխատել մեր հարցազրույցների վրա, որ վերցրել էինք նախորդ օրը ծրագրավորողներից մեկից, գրի առանք դրանք և միացրինք իրար: Մեր թիմում երեքս էինք` ես, Մարիամը և Սառան` Պորտուգալիայից: Այս աշխատանքները պետք է ստուգվեն մոտակա օրերս և հրապարակվեն Youth Press-ի կայքում:

Արդեն երեկոյան մենք գնացինք Hellbrunn կոչվող վայրը` Water game-ի: Սա մի չքնաղ այգի է` հին կառույցներով, որտեղ ամենաանսպասելի անկյուններից շատրվաններ են միանում ու ջրում քեզ, դե, եթե իհարկե, չես հասցնում փախչել, ինչպես մենք էինք անում:

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Իսկ փախչել երբեմն պետք է անգամ ամենահարազատ Երևանից, որովհետև այստեղ` Զալցբուրգում, մեզ են սպասում ամենագունավոր շենքերը, գունավոր մարդիկ և գունավոր մի քանի օր ևս:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Այսօր սովորկանից շուտ արթնացանք, քանի որ ծրագրով նախատեսված էին մի քանի զեկույցներ տարբեր հետաքրքիր թեմաներով, որոնցից առաջինն էր՝ «European Youth Press»-ի անդամ Մարտին Մաշկայի պրեզենտացիան մեդիա գրագիտության և կեղծ լուրերի մասին: Մարտինը ներկայացրեց մեդիա գրագիտության կարևորությունը և լրագրողի, և ընթերցողի համար: Լրագրողը պետք է կարողանա ճիշտ կերպով փոխանցել ինֆորմացիան հոդվածի միջոցով, իսկ ընթերցողը իր հերթին պետք է գտնի և հասկանա այն թաքնված հաղորդագրությունը, որը փորձել է փոխանցել լրագրողը: Մեդիա գրագիտության լայն թեմայից հետո Մարտինը բարձրացրեց մեկ այլ` իմ կարծիքով կարևոր հարց` ինչպես բացահայտել կեղծ լուրերը, վիզուալ օրինակների վրա մեզ հետ քննարկեց նմանատիպ դեպքեր, որոնք ժամանակին հրատարակվել կամ ցուցադրվել են հեռուստացույցով: Նմանատիպ զեկույցները շատ հետաքրքիր և ուսուցողական են այն առումով, որ մենք ոչ միայն լսում ենք զեկուցողի պատրաստած խոսքը, այլև ինքներս այն վերլուծում և ուղղում ենք սխալները:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Հաջորդ զեկույցը վերաբերում էր հարցազրույց վարելուն, որը մեզ ներկայացրեց նույն կազմակերպության մեկ այլ անդամ՝ Մարիել Ռաիսման: Զեկույցը ներառում էր ինչպես տեսական, այնպես էլ գործնական օրինակներ: Մարիելը բացատրեց հարցազրույցին պատրաստվելու գործընթացը, թեմայի ընտրությունը, հարցեր կազմելը և այլն: Այս ամենը իհարկե, մասնակիցների մեծամասնության համար նոր բան չէր, սակայն սրանք այն հիմնական կետերն են, որ պետք է իմանա յուրաքանչյուր լրագրող:

Մարիելի ուսուցողական զեկույցից ստացած գիտելիքների հիման վրա նախորդ օրը կազմավորված խմբերը պետք է այսօր սկսեին պատրաստվել ծրագրավորողներից հարցազրույց վերցնելուն: Ամեն մեկս որոշեցինք հարցերը, հերթականությունը, թեման և հետո, երբ եկան ծրագրավորողները, ամեն խումբ սկսեց իր հարցազրույցը: Գործընթացը բավականին հետաքրքիր էր, քանի որ մենք`լրագրողներս,  կատարելագործեցինք մեր գործնական գիտելիքները, իսկ ծրագրավորողները ունեցան հնարավորություն՝ ընթերցողին տեղեկացնելու իրենց ստեղծած հավելվածների մասին:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Այս ամենը տևեց 45 րոպե, և աշխատանքն ավարտելուց հետո մեզ տարան «Salzburger nachrichten» («Զալցբուրգյան պատմություններ») թերթի տպարան: Սակայն մինչ տպարան գնալը մասնակիցների և ծրագրավորողների թիմերը հնարավորություն ունեցան իրենց հուզող հարցերը ուղղել թերթի լրագրող Անգելիկա Վյեննեռոյթերին (Angelika Wiennerroither), պրոֆեսոր Պիտեր Բրուկին, Ուեյս Ջանին և Մարիել Ռաիսմային:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Հնչեցին տարաբնույթ հարցեր` սկսած կեղծ լուրերից և վերջացրած լրագրողների դերով ժամանակակից մեդիա ոլորտում: Անգելիկան իր անձնական օրինակով պատմեց, որ «Պատմություն գրելիս պետք է ինքդ քեզ հարց տաս` իսկ ի՞նչ է այն նշանակում ինձ համար»:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Իսկ Ուեյսը, պատասխանելով մասնակիցներից մեկի հարցին, նշեց, որ իր հանդիպած «ամենալավ» կեղծ լուրը Ֆրանսիայում նախագահական ընտրությունների ժամանակահատվածում նախագահի թեկնածու Էմանուել Մակրոնի` բազմակնությունը պաշտոնապես թույլատրելու մասին սոցցանցերում տարածված  լուրն էր:

Հարց ու պատասխանի ավարտից հետո գնացինք տպարան` տեսնելու հաջորդ օրվա թերթի տպագրության գործընթացը, որն սկսվում էր յուրաքանչյուր էջի համար բարակ թիթեղյա ձևանմուշ պատրաստելով, որը այնուհետև տեղադրվում էր տպող մեքենայի մեջ, որից հետո հազարավոր տպված թերթեր ուղարկվում էին երկրի տարբեր քաղաքներ, ինչպես նաև Եվրոպայի որոշ երկրներ: Տեսանք նաև թերթի արխիվը, որտեղ պահպանված էր թերթի ստեղծման պահից տպագրված յուրաքանչյուր օրինակ, և անհավատալի էր կարդալ 1945 թվականի դեպքերը ներկայացնող հոդվածներն ու անհայտ կորածների անունները:

Լուսանկարը` Աիդա Շահբազյանի

Օրը լի էր հետաքրքիր զեկույցներով, հարց ու պատասխանով, միջմշակութային շփումով և իհարկե տեղական թերթի տպագրատանը անմոռանալի շրջայցով:

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Օրվա վերջում, հոգնած ու ահագին քայլած, դժվար է հիշել, թե երբ և ինչպես էր սկսվել այս երկար օրը։ Այստեղ օրվա ընթացքում ահագին բան ենք հասցնում անել և հետ չենք մնում մեր ծրագրից։ Օրը, ինչպես միշտ, սկսվում է ժամը 10-ին՝ որքշոփով կամ զեկույցով։ Այսօր ծրագրավորողների խումբը, որը աշխատելու է մեզ հետ, ներկայացնում էր իրենց գաղափարները, արդեն ստեղծած հավելվածները։ Քանի որ մեր ծրագիրը հենց մեդիային, նոր տեխնոլոգիաներին է վերաբերում, ծրագրավորողների՝ App Camper-ների 5-րոպեանոց զեկույցները բավականին հետաքրքիր էին բոլորի համար։ Երևի հենց դրանցից էլ մի քիչ պատմեմ։

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Մանուել Կրաուսը մտածել է հետաքրքիր հավելված՝ մեսենջերի տեսքով։ Մեր ժամանակներում մարդիկ շատ զբաղված են, ինչը հանգեցնում է անդադար սթրեսի, նյարդային լարվածության, դեպրեսիայի, իսկ հոգեբանների ծառայությունները բավականին թանկ արժեն։ Հենց այս փաստն էլ դրդել է Մանուելին ստեղծելու Pocket Coach-ը՝ հավելված, որտեղ դու չաթ ես անում քո, այսպես ասած, գրպանի հոգեբանի հետ։ Ռոբոտը խորհուրդներ է տալիս սթրեսի, լարվածության դեմ պայքարելու համար, կան կոնկրետ վարժություններ, որոնք առաջարկվում են։

Ատամների հետ կապված պրոբլեմներ ունենում են գրեթե բոլորը, սակայն հաճախ ստոմատոլոգի ծառայությունները նույնպես թանկ արժեն։ Դրան զուգահեռ, ատամնաբույժ ուսանողները ստիպված են ունենալ փորձ․ համալսարանը պահանջում է աշխատել իրական հիվանդների հետ, բայց չի հոգում ուսանողի՝ հիվանդ գտնելու կամ որևէ կլինիկայում աշխատելու հարցը։ Հենց այս դեպքի համար էլ Մարիոն ստեղծել է հավելված ստոմատոլոգ ուսանողների և հիվանդների համար։ Այստեղ նրանք ընտրում են քաղաքը, պրոբլեմը և կապ են հաստատում իրար հետ։

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Յակոբի Ready to go հավելվածը ստեղծված է վազորդների համար։ Գուգլի քարտեզները, իհարկե, շատ լավ են մտածված, սակայն դրանք ցույց չեն տալիս վազելու համար ամենալավ ուղիները, օրինակ՝ անտառի արահետները։ Այս հավելվածի միջոցով կարելի է իմանալ բոլոր ամենահարմար վազուղիների մասին, ինչպես նաև կապ հաստատել այդ վազորդների հետ, խորհրդակցել միմյանց հետ, ինչպես նաև քաջալերել այն մարդկանց, ովքեր նոր են ուզում սկսել վազել և մոտիվացիայի կարիք ունեն։

Մարկուսի Kubo հավելվածը ձեզ շատ դուր կգա։ Այս հավելվածում կան մի քանի ռեստորաններ, փաբեր (այն շարունակելու է զարգանալ և համալրվել նոր ցանկով), որտեղ յուրաքանչյուր պատվիրած ուտելիքի համար ստանում ես միավորներ։ Մենյուի մեջ այստեղ կարող եք գտնել նաև ամեն ինչի արժեքը միավորների տեսքով։ Բավարար միավորներ ունենալու դեպքում դուք կարող եք միավորներով, այսինքն՝ ձրի գնել ձեր ցանկացած ուտելիքը։ Սա նաև լավ մարքեթինգային քայլ է ռեստորանների, սրճարանների համար, որոնք հենց իրենք են շահագրգռված հայտնվելու այս հավելվածում։

Մաթեմատիկան հաճախ դպրոցականների կողմից ամենաչսիրված առարկան է, և հիմնականում այն պատճառով, որ երեխաները չեն հասկանում սովորական բանաձևերը՝ թե ինչը որտեղից և ինչպես ստացվեց։ Հենց սա էլ Անդրեայի գաղափարի հիմքն էր ստեղծելու այնպիսի հավելված, որը կօգնի աշակերտներին և ուսանողներին հասկանալ մաթեմատիկայի հիմունքները, կբացատրի ամեն ինչ մանրամասնորեն։ You shall pass հավելվածը կլինի բոլոր աշակերտների կողքին՝ մաթեմատիկայից գլուխ հանելու գործում։

Իսկ եթե քո ընկերները չեն լսում նույն երաժշտությունը, ինչ դու, Պատրիկի My favs հավելվածը կօգնի քեզ հանդիպել քո սիրած խմբերի, երաժիշտների մյուս ունկնդիրների ու երկրպագուների հետ։ Հավելվածը ստեղծված է նաև համերգների կազմակերպիչների համար, քանի որ նրանց համար նույնպես կարող է շատ օգտակար ինֆորմացիա լինել այն, թե որ քաղաքում որ խմբերի երկրպագուներն են ավելի շատ։

Ներկայացվեցին նաև հավելվածներ, որոնք օգնում են պահպանել բնությունը, օրինակ՝ տալիս են ամենօրյա առաջադրանքներ՝ դարձնելու մեր շրջապատը ավելի մաքուր և կյանքը՝ ավելի առողջ։

Այս հետաքրքիր գաղափարների և ծրագրավորողների հետ մենք աշխատելու ենք շուտով։ Այսօր բաժանվեցինք խմբերի, և ամեն խումբը հարցազրույց է ունենալու մի ծրագրավորողի հետ։ Հարցազրույցները կանենք վաղը։

Իսկ օրվա երկրորդ որքշոփն անցավ քննարկման տեսքով։ Ամիր Զոնիչի հետ քննարկեցինք մեդիան առաջ և այսօր, վերլուծեցինք նոր տեխնոլոգիաների, և հատկապես՝ բջջային հեռախոսների մեծ դերը այսօրվա մեդիա ոլորտում։

Այսպիսով շարունակվում են մեր հետաքրքիր օրերը հեծանվորդների քաղաք Զալցբուրգում՝ լի նոր տպավորություններով։

Օրեր առաջ Կալավանում էր հյուրընկալվում մեր շատ սիրելի հեղափոխական տատին՝ Լեյլա տատին: Նրան մեզ մոտ՝ Կալավան էր հրավիրել Վահե Դարբինյանն իր հյուրատանը ՝ «Huga Hous»- ում հանգստանալու: Նրանց Դպրաբակ գյուղից դիմավորել էր «Time land» հիմնադրամի տնօրեն Ռոբերտ Ղուկասյանը:

Գյուղում նրանց դիմավորեցինք մեծ սիրով, փուչիկներով, քաղցրավենիքով: Ուրախ, ժպտերես, էներգիայով լի մի տատիկ, որի աչքերը, կարծես հեքիաթի հերոսուհու աչքեր լինեն, իսկ ձեռքերը նուրբ ու փափուկ:

Տատիկն անչափ ուրախացել էր, ճաշելուց հետո գնաց հանգստանալու: Ի դեպ, մոռացա նշել, որ նա միայնակ չէր, եկել էր իր ազգականի հետ:

Երեկոյան մենք՝ ես, քույրիկս և հարսիկս որոշեցինք այցելել տատիկին:

-Բարև Ձեզ:

-Վա՜յ, բարև Ձեզ, համեցեք նստեք:

-Ինչպե՞ս եք, տատի ջան:

-Լավ եմ, ապրեք, երեխեք ջան: Եկել եք նկարվե՞ք, եկեք, եկեք՝ նկարվենք:

-Ճիշտն ասած, տատի ջան, եկել ենք Ձեզ հետ ծանոթանալու և մի փոքր զրուցելու, բայց անպայման կնկարվենք:

Նստեցինք, երկա՜ր-երկա՜ր զրուցեցինք: Տատիկը մեզ պատմեց դրվագներ իր կյանքից, նաև պատմեց, թե ինչպես է մասնակցել Թավշյա հեղափոխությանը, ժամեր շարունակ կանգնել Հանրապետության հրապարակում:

Տատիկը լսողության հետ մի փոքր խնդիր ուներ, քանի որ փոքր ժամանակ պատվաստում էին արել, և նա զրկվել էր լսողությունից: Երկարատև բուժումների հետևանքով լսողությունը փոքրիշատե վերականգնվել էր:

Մենք երեխաներով տատիկի համար «Դուխովը» երգեցինք, ուրախ ծափ էր տալիս, ոգևորում, նաև հպարտանում, որ նման փոքրիկ գյուղում այսքան հայրենասեր երեխաներ կան:

Մենք էլ մեր հերթին ենք շնորհակալ, թե Լեյլա տատիկին, թե նրա պես հարյուրավոր մարդկանց, ովքեր ոտքի կանգնեցին՝ մտածելով մեր վաղվա օրվա մասին:

Լուսանկարը` Անուշ Դավթյանի

Չնայած «վեր կաց»-ը 8:30 էր, մեր սենյակում բոլորը 7:30-ից արթուն նստած էին, զրուցում էին։

Ես սուսուփուս կարդում էի, երեխեքը մեկընդմեջ հարցնում էին.
-Ընկե՛ր Անուշ, բոթա՞ս հագնենք, թե՞ չստիկ։
-Ընկե՛ր Անուշ, մազերս սպես հավաքած սիրո՞ւն է։
-Բա հիմա ո՞ւր ենք իջնելու։
-Լվացվենք, հետո՞ մարզանք, թե՞ հակառակը։
Ու նման լիքը-լիքը շատ-շատ հարցեր, որոնց բոլորի պատասխաններն անպայման պիտի ունենար ընկեր Անուշը։

Օրվա հերթապահ ջոկատն առաջինն էր՝ իմը։ Ավելի շատ երևի հնարավոր չէր վազել էդ երեխեքի հետևից, քան ես արեցի։ 12 հոգի են, մենակ երկուսը չէին ուզում գործ անել։ Մնացածից, եթե մեկին բան չտաս, պոչի նման ման են գալու, էնքան են ասելու «Բա ե՞ս ինչ անեմ», մինչև որ մի գործ չտաս։
Մեզնից հասնում էր մաքրել էն ննջարանը, որում քնում ենք, խոհանոցը՝ ոտքից գլուխ, միջանցքները, մեծ դահլիճը, գրադարանն ու դասասենյակը։ Կոնկրետ ես պիտի նշանակեի էդ բոլոր մաքրողներին, կանգնեի իրենց գլխին, որ գործից «չթռնեն»։
Որ շատ երկար չպատմեմ, ուղղակի ասեմ՝ մի ժամ ու մի քիչ ավելի վազել եմ ճամբարի տարածքով, գործ եմ տվել բոլորին, հերթով հետևել եմ ու ստուգել (ապրեն խոհանոց մաքրողները, ի դեպ, փոշիները սրբելու տեղը խառնել էին, պատուհան էին մաքրում երեխեքս)։ Մի քանիսին սովորեցնում էի ավել անել. չհավանեցին։ Բայց փոշիները շատ հավեսով էին սրբում։

Էսքան մաքրելուց ու սրբելուց բացի՝ ամեն հաց ուտելուց 15 րոպե առաջ ու վերջացնելուց 15 րոպե հետո օրվա հերթապահ ջոկատից 2 հոգի իրենց ջոկատավարի հետ մնում են խոհանոցում։ Սկզբում դնում են ուտելիքը, հետո՝ հավաքում ափսեները, մաքրում սեղաններն ու գետինը։ Հա, մի բան էլ, ետճաշիկը բաժանում է օրվա հերթապահ ջոկատավարը, չգիտես ինչու։
Խոհանոցը ճաշարանից մի պատ է բաժանում՝ երկու բացովի պատուհաններով։ Պատուհանը ծեծում ենք, խոհարարները ներսից բացում են, ճաշը տալիս, հետո մենք շարում ենք սեղաններին։
Ետճաշիկը, «վիձիծե լի», էնքան բարդ բան է, որ ջոկատավարը պիտի բաժանի։ Պլաստմասսայից ափսե, վրան երկու հատ թխվածքաբլիթ, երկու կոնֆետ ու մի վաֆլի։ Մի խոսքով։

Հա, մեկ էլ կշռվելու եմ տարել ջոկատիս էսօր, բուժզննման մյուս մասն էլ հետո կանցնեմ։ Էդ կշռվելը մի պատմություն էր։ Երեխեքը չգիտեին՝ ինչի համար են գնում, մտածում էին՝ սրսկվելու։ Հուզվել էին, նեղվել, ջոկատավարներից մեկն էլ, փոխանակ հանգստացնի, ասում էր.
-Հա, մե՜ծ ասեղով սրսկելու են ձեզ, չէ՞,- ու ինձ է նայում, որ ասեմ՝ հա։ Թո  բա թե։
Մյուսն էլ ավելացնում է՝ հա՜, մախաթ ասեղով։ Խեղճ երեխեքը քիչ էր մնում լացեին։ Լավ է, շուտ ասացին, որ ուղղակի կշռելու են։

Ընդհանրապես, կոպիտ են երեխեքի հետ։ Վիլենան՝ ջոկատավարներից մեկը, դպրոցում ֆիզկուլտուրայի ուսուցչուհի է աշխատում։ Սուլիչը հետն է բերել, տեռոր է անում իր ջոկատում, երբ բոլորս իրար հետ ենք, մեզ մոտ էլ։ Էս աղջիկը թե էդ ոնց է գոռում, էլ սուս։ Ձայնը լավն է, երգում է սիրուն, բայց որ սկսեց գոռալ, կչկչոց է դառնում անտանելի։ Իսկ ինքը գոռում է ամեն ազատ պահի։

Մյուս ջոկատավարը՝ Անին, ոչ ձայն է հանում, ոչ էլ։ Մեկ-մեկ տեղի-անտեղի գոռգռում է, ավելի շատ, ձևական։ Էխ, թերանում եք, ընկե՛ր Անի։

Ես չեմ կարողանում գոռալ իրենց վրա։ Նախ, ձայնս չի լսվում, հետո էլ ամենամեծ երեխաներից 7 տարով եմ մեծ, իմ բոյի մարդիկ են (ես չինար չեմ), իրենց վրա գոռամ, անիմաստ կլինի, չեն էլ լսի։ Ես հանգիստ եմ խոսում, բացատրելով, ընկերական, որ ճնշված չզգան իրենց։ «Ստռախ գանյատ» անելու չենք եկել։

Լուսանկարը` Անուշ Դավթյանի

Տնօրենն էլ, օյ, խիստ է շատ։ Շատ է գոռգոռում։ Իր ճամբարում իր կանոններն է թելադրում, բան չասացի, բայց երեխա են, դե, էդքան խիստ չի կարելի։ Էսօր, լավ է, ծնունդ ունեինք, թե չէ՝ ուզում էր պատժել բոլորին՝ երեկոյան պարերից զրկելով։ Ինձ թվում էր՝ գոնե թխվածք կունենանք, գոնե մի կտոր, բայց չէ։ Մենակ շրջանով կանգնեցինք, «Տարեդարձ է այսօր» երգեցինք։ Վերջ։

Վայ, հա, էսօր «Թամզարա» պարն էինք սովորեցնում։ Էդ էլ ուրիշ պատմություն էր։ Մտել էի շարքի մեջ, որ կողքից նայեն քայլերին, հեշտ սովորեն։ Մյուս ջոկատից Ռուբենի հետ ծանոթացա։ Հրաշք երեխա։ Էնքան բան գիտի, էնքա՜ն էներգիա ունի։
Բողոքում էր, որ անհետաքրքիր պարեր ենք սովորեցնում, սրտով չէր, շատ էր նեղվել։
Իրիկունը, որ լատինո միացավ, փորձում էի ջոկատիս աղջիկներին պարացնել, որ չամաչեն, գան կենտրոն, անկապ շարժվեն թեկուզ երգի տակ. կարևորը՝ մասնակցեն, չքաշվեն։ Էս Ռուբենը ծաղկեց, ակտիվացավ, դահլիճի մեջտեղը սկսեց պարել։ Եկել է՝ հետս պարի։ Բալետի, բրեյքդանսի շարժումներ է ցույց տալիս։ Մի քիչ գովեցի, ուրախացավ։

Շրջանով կանգնել էինք, որ տնօրենը, էլի ու էլի խոսի էս երեխեքի վրա։ Ռուբենը կողքիս էր։ Սկզբում բողոքում էր, որ մանկական գաղութ է եկել։ Բայց հետո ասաց՝ եկող տարի էլ կգա ու խնդրեց, որ ես էլ գամ։ Հետո նեղացավ, թե ինչի իրենց ջոկատը չեն ընտրել, առաջիններին եմ վերցրել։ Դեհ, էդպես ստացվեց։ (Գլուխ չեմ գովում, բայց էլի են ասել, որ լավ կլիներ ես լինեի իրենց ջոկատավարը. կոկորդ ճղելով չի, վախեցնելով չի):

Մի խոսքով՝ չեմ ընդունում էս վերաբերմունքը, որ հաշվի չեն առնում երեխաների անհատականությունը: Երեխաներն էլ շատ տարբեր են, տարբեր մոտեցում է պետք։ Լացողի կողքով անտարբեր անցնելը կամ՝ «ոչինչ, մի՛ լացիր» ասելը չի օգնել ու չի էլ օգնելու։

Իսկ էսքանից հետո գիշերը ժողով անել ու ասել՝ երեխեքի վրա աշխատեք չգոռալ, խոսեք հետները, տեսեք՝ ինչ հետաքրքիր բաներ կպատմեն, էդ ուղղակի երկերեսանիություն է թվում։
Հա, էս գյուղը՝ Եղնաջուրը, Վրաստանի ու Թուրքիայի հետ սահմանակից է։ Չիվիլլի նախկին անունն էլ թուրքական էր։ Մեզ առաջին օրը հաշվառեցին, որ իմանամ, թե քանի հոգու նկատի ունենան իմ պաշտպանության տակ։

Էսօր էսքանը, սահմանից բարևներ։