Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ինձ թվում է, ովքեր որ կարդացել են նախորդ նյութս մանկությանս մասին Տավուշի մարզի սահմանապահ Կոթի գյուղի Ձիան ուրթ սարում, կուզեմ, որ կարդան այլ հաճելի դրվագների մասին ևս:

2008 թիվն էր, երբ եղբայրս և մեր երկու ընկերները որոշել էին գնալ մեր սար: Այդ ժամանակ մենք Վանաձորում էինք ապրում, և իրենք Վանաձորի ավտոկայանից պետք է նստեին ավտոբուս` Աթան սար գնալու: Աթանը մեր սարից մոտ 15 կմ հեռավորության վրա է գտնվում: Աթանից դեպի մեր Ձիան ուրթ սարը կրին մեքենայով էին գնացել և սարում մնացել էին մոտ երեք օր: Երբ սարից վերադարձան Կոթի, սկսեցին ինձ ոգևորված պատմել իրենց հիանալի ճամփորդության, անանցանելի ճանապարհի մասին:

-Դուք ընդամենը մեքենայով գնացել և մեքենայով հետ եք եկել, չեմ հասկանում այդ ի՞նչ տպավորություն եք ստացել մեքենայով գնալուց,- ասացի ես:

-Վահա՞ն բա դա հարց էր, որ մեզ տվեցիր, բա բացի մեքենայով գնալուց ինչո՞վ պետք է գնայինք սար,- պատասխանեց ընկերս:

-Հա՛յկ ջան, բացի մեքենայից կարաս ոտքով գնաս:

-Արա՛, գժվե՞լ ես դու,- ծիծաղեց ընկերս,- ի՞նչ ոտքով գնալ, այդքան ճանապարհը ո՞նց ոտքով գնանք: Վանաձորից միչև հասնենք ձեր սար, մի քանի օր կտևի:

-Ապեր, հա ճիշտ ես երկար ժամանակ կտևի,-չհամբերեցի ես,-բայց Վանաձորից դեպի մեր սար և Կոթիից, հավասար հեռավորության վրա են: Ճանապարհորդության հաճույքը հենց ոտքով քայլելու մեջ է: Այ օրինակ, վաղը առավոտ շուտ ես ու հորաքրոջս տղան ոտքով պետք է սար գնանք:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ընկերս զարմացավ.

-Արա՛, հո դուք շա՞շ չեք, էդքան ճանապարհը ո՞նց տեք գնա:

-Ապեր, կգնանք ու մեծ բավականություն ստացած կգանք, բայց ոչ թե ձեր նման` մեքենայով:

Առավոտյան ժամը 7:30 արդեն մենք պատրաստ էինք կտրել մոտ 60 կմ ճանապարհ և հասնել Ձիան ուրթ:

«Մշուշով պատված անտառի գրկում, սարի լանջին ձգվում է դրախտային մի բացատ, մասրենու թփերով պատված կանաչ մի աշխարհ, որի ձորերի վրա կախված փեշերին վայրի տանձ է հասնում ու զկեռ, իսկ վերևում միայն հաստաբուն կաղնիներն ու հաճարենիներն են խշշում լուռ: Սար գնացող ճանապարհին մի քանի աղբյուրներ կան դարավոր ծառերի տակ, որ գարնանը վարարում, անտառը լցնում են անուշ կարկաչով, իսկ ամռանը այնպես սառն է լինում, որ ծարավ ճամփորդը երկու կում հազիվ է կարողանում խմել:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Սարի ճամփի հաճույքն իմացող դաշտավորը, երբեք չէր բարձրանա իրենց ուրթերն առանց այդ սառը աղբյուրներից ջուր խմելու, և եթե ոչ մի քանի օր մնալու այդ դրախտային վայրում, իսկ քոչերը միասին սար տանող բարեկամ, ընկեր ու համախոհ մարդիկ շաբաթով հանգիստ կառնեին այդ կախարդական վայրում»:

Ամբողջ ճանապարհին հորաքրոջս տղայի հետ ասում-խոսում էինք, զվարճալի պատմություններ պատմելով գնում էինք: Ամեն սար հասնելուն պես այդ սարի բնակիչները մեզ կանչում էին իրենց մոտ, որպեսզի մի քիչ հանգստանանք և հաց ուտենք, բայց մենք իրենց շնորհակալություն էինք հայտնում ու ասում, որ առանց ժամանակ կորցնելու պետք է հասնենք Ձիան ուրթ: Սարվորները բարի ճանապարհ էին մաղթում և պատվիրում, որ չշեղվենք և գնանք միայն մեքենայի ճանապարհով, այլ ոչ թե կարճ ճանապարհներ անտառի մեջով փորձենք գտնել: Մենք այդպես էլ անում էինք, չէինք շեղվում ճանապարհից, միայն այն դեպքում էինք շեղվում, երբ անտառի ծառերից վայրի հատապտուղներ էինք ուզում քաղել ուտել:

Արդեն մոտավորապես ժամը 11-ը կլիներ, երբ սկսեցինք քաղց զգալ: Որոշեցինք մի քիչ կանգ առնենք և հաց ուտենք: Մեզ հետ վերցրել էինք մի կտոր հաց, երկու պոմիդոր, վարունգ և մի կտոր պանիր: Դե, ճանապարհ գնալուց ամենալավ ուտելիքը հաց, պանիր, վարունգ, պոմիդորն է: Մեզ հետ վերցրածը ուտելուց հետո շարունակեցինք ճանապարհը: Քայլելը դժվարացել էր: Մոտավորապես ժամը մեկը կլիներ, երբ հասանք Կարմիր գեղ կոչվող սարը: Ի դեպ ասեմ, որ Կարմիր գեղ սարը նոյեմբերյանցիների սարն է: Մեզ մնում էր անցնել մոտավորապես 15 կմ ճանապարհ, բայց արդեն ուժասպառ էինք եղել: Քանի որ արդեն հասել էինք Կարմիր գեղ, որոշեցինք գետում լողալ, մի քիչ թարմանալ: Լողալուց հետո երբ թարմացել և ուժերներս վերականգնել էինք, շարունակեցինք ճանապարհը: Հասնելով Մրմաձոր սարը, տեսանք, որ անվտանգությանս պետը՝ Փոլին այնտեղ մեզ է սպասում: Նշեմ, որ Մրմաձորը ժամանակին եղել էր Կոթի գյուղացիների սարը, սակայն հետագայում անցել էր Բաղանիս գյուղի գյուղացիներին:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Մենք զարմացանք Փոլիին տեսնելով, քանի որ տատիկ-պապիկիս չէինք ասել, որ իրենց հյուր ենք գնալու, և չհասկացանք, թե Փոլին որտեղի՞ց էր հասկացել մեր գնալու մասին: Երևի շատերիդ հետաքրքրեց, թե ո՞վ է իմ անվտանգության պետ Փոլին: Ուրեմն ասեմ, Փոլին իմ գամփռ շունն էր և միաժամանակ ամենամոտ ընկերս, քանի որ միշտ հետս էր լինում: Փոլիին սիրելուց հետո ճանապարհը շարունակեցինք և մոտավորապես երեք անց կես հասանք Ձիան ուրթ: Շատ էինք ուրախացել, որովհետև բացի տատ ու պապիս տեսնելուց, նաև կատարեցինք մեր առջև դրված խնդիրը. ոտքով գյուղից եկանք մեր սար:

Սարում մեկ շաբաթ մնալու ընթացքում հասցրել էինք բազմաթիվ վայրերում լինել: Ամբողջ օրը անտառներում կամ դաշտերում էինք, անտառից և չոր փայտ էինք բերում, որ դոռոնջ (խարույկ) անենք:

Մեկ շաբաթ մնալուց հետո պետք է վերադառնայինք: րոշել էինք դարձյալ ոտքով հասնել գյուղ: Մինչ մենք քնած էինք, պապս ճշտել էր մեր ուրթից, թե ով պետք է գյուղ գնա:

-Րեխեք ջեն, վի կացեք, պատրաստվեք, որ երկու ժամից գեղը գնացող մաշնա կա, հետը գեղը գնաք:

Ես դժգոհեցի.

-Ա դե, պապի, լավ էլի: Մենք մեքենայով չենք ուզում գնալ, մենք ոտքով ենք ուզում գնալ:

Բայց պապս բարկացած պատասխանեց.

-Բա, որ ոտով գնալուց մի բան ըլի ձեզ, ես ի՞նչ տիմ անի: Վաքվեք ու գնացեք գեղը:

Մեզ արդեն մնում էր համակերպվել այդ մտքի հետ: Ամբողջ ճանապարհին հորաքրոջս տղայի հետ խոսում էինք, թե ինչ հրաշք ճանապարհորդություն էր ոտքով սար հասնելը:

Երկար ժամանակ չէի կողմնորոշվում,  թե ինչ թեմայով կարելի է գրել, մայրիկիս խորհրդով որոշեցի լուսանկարներ անել և պատմել լուսանկարներիս մասին:

-Է՜հ, Գևո՛րգ ջան, հել ասա` թող ցախ բերեն -թափեն,- ներս մտավ տատիկս և բարկանալով ասաց հայրիկիս:
-Շուտ ա, մա՛մ, շու՜տ ա,- պ ատասխանեց նա:

Բայց երկու օր անց բերեցին մեր ձմռան փայտը և սկսեցին կտրել:

Երևի ձեզ կհետաքրքրի, թե այս ամռան շոգին ի՞նչ ձմռան վառելափայտ: Իրականում ինձ միշտ հետաքրքրել է` ինչո՞ւ ամռանը:

-Տա՜տ, բա ինչի՞ ենք ամառն առնում:

-Սենց շատ հարմար ա, բալես, եթե ձմեռն առնենք, շատ թանկ կլինի, համ էլ ձմեռն էնքան առնող կլինի, որ մեզ հերթ չի հասնի:

Ես շատ եմ սիրում «ցախկտրոցին»: Բոլորը հավաքվում են, օգնում են իրար պատմում, ծիծաղում: Ամեն ինչ շատ ջերմ է: Գնացող-եկողը մաղթում է «առողջ օգտագործում»:
Երեկոյան արդեն գալիս են հարևանները, նստում են սեղանի շուրջ, խոսում են, հաց են ուտում և հանգստանում են օրվա ծանր աշխատանքից հետո:

Ես մի մարդ եմ, ով տանել չի կարողանում ոչ մի  տեսակ կենդանի: Չգիտեմ ինչ, բայց հաստատ ինչ-որ բան ինձ վանում է կենդանիներից, միգուցե դա վա՞խն է, չէ, բայց ես այդքան էլ վախկոտ չեմ, ոնց մտածում է հայրս: Ես իմ  ինքնավստահ բնավորության համաձայն ու ինչ-որ տեղ հայրիկիս ապացուցելու համար, որ վախկոտ չեմ, վերցրի  իմ անբաժան ընկեր  ֆոտոապարատը  և սկսեցի նկարել կենդանիներ: Աստվա՜ծ իմ, ես ինձ իմ ձեռքով կրակը գցեցի, թե ինչու, պատմությունս լսելով կհասկանաք:
Նախ սկսեմ նրանից, թե ինչու հայրս սկսեց ինձ վախկոտ համարել: Այսօր առավոտյան, երբ  աչքերս բացեցի, անկողնուս վրա մի  ոզնի էր  նստած և ուշադիր ինձ էր նայում: Վախից այնպես բղավեցի, որ մեր տանը  կից ապրող հարևանի փոքրիկը քնից արթնացավ ու սկսեց լաց լինել: Հայրս լսեց բղավոցս և իր կատակից  բավարարված` բարձր ծիծաղելով ներս մտավ ու սկսեց ինձ «վախկոտ», «թույլիկ» կոչել: Ես  շարունակ փորձում էի համոզել, որ վախկոտ չեմ, բայց  դե ինչ արած, ինձ  այնպես էի պահում, որ  հայրիկիս թվար  համակերպվել  եմ  վախկոտ լինելու մտքին: Մի պահ  փորձեք  հասկանալ`  ներսումս  ինչ  էր կատարվում. իմ գլխում իրարանցում  էր սկսել,  ու ես  շարունակ ելք էի  փնտրում մականուններից ազատվելու համար: Այդ պահին  հիշեցի «Մանանա» կենտրոնի մասին ու մտածեցի օրս  լցնել արկածներով` հետաքրքիր նյութ ստանալու համար:
Հայրս նստած թերթ էր կարդում, երբ ես,  մտքումս  ձևակերպելով  հարցս, մոտեցա նրան:
-Պապ, քեզնից կարո՞ղ եմ մի  բան խնդրել:
-Գումար չունեմ, գնա այստեղից:
-Է՜,  պապ, ի՞նչ գումար, այս  անգամ խնդրանքս տարբերվում է մնացած  բոլոր անգամներից:
-Ամեն անգամ նույն  երգն ես երգում, բայց ի՞նչ ասեմ, խնդրիր:
-Պապ, դեռ մտածում ես վախկոտ ու թույլի՞կ եմ:
-Վայ, մոռացել էի, իմ վախկոտ ու թույլիկ աղջիկ, խնդրիր ինչ-որ կուզես:
-Պապ, ես  ուզում  եմ  կենդանիներ  նկարել, ու վատ չի լինի, որ  ինձ  հետ  գաս:
-Նկարե՞ս, բայց  դու  չե՞ս  վախենում:
-Ե՞ս, վախենա՞մ, չի կարող այդպիսի բան  լինել, ես ուժեղ աղջիկ եմ:
-Դե ուրեմն,  գնացինք:
Ես  սկսեցի ամենաանվնաս կենդանիներից: Պապիկիցս թաքուն  ես ու հայրս մտանք մեր հին ախոռ, որտեղ պապիկս պահում է  իր աղավնիներին: Մի քանի գեղեցիկ նկար ստանալուց հետո նկարեցի բադիկին, հետո բոլոր այն կենդանիներին, որոնց հանդիպեցի ճանապարհիս: Ամեն ինչ  հարթ էր ընթանում, ես նույնիսկ  սկսեցի  սիրել կենդանիներին:
Արդեն մութն ընկել էր, և ես ու  հայրս որոշեցինք  տուն  գնալ: Ես հարցրի  հայրիկիս.
-Ի՞նչ կասես, պա՛պ, հիմա էլ եմ վախկո՞տ:
-Բա ի՞նչ ես, է, դե եթե այդքան անվախ ես, արի  գնանք առավոտյան վախդ չափած ոզնուն նկարի:

Ես  համաձայնվեցի` չմտածելով` ինչ կրակի մեջ եմ ընկնում: Նկարելու  ժամանակ ոզնին հանգիստ նստած էր, և ես  որոշեցի մի քանի նկար մոտիկից նկարել: Նկարելու ժամանակ  ոզնին դուրս թռավ ու իր ճանկերը խրեց  թևս, ճիշտ է շատ ցավեց, բայց  կարևորը  նկարեցի  ոզնուն դուրս գալու ժամանակ: Դա էլ հերիք չէր, նկուղից  դուրս գալու  ժամանակ  տրորեցի  շան  պոչը, մի կերպ պրծա, մինչև  տուն  շան պատճառով բղավելով վազել եմ: Երբ հայրս հասավ տուն, ասաց.
-Պապայի անվախ աղջիկ, արի  գրկեմ, թույլի՛կս:
-Է՜,պա՜:
Անունս  էլ մնաց  «թույլիկ», բայց  ես  համոզվեցի, որ ատում եմ  բոլոր կենդանիներին: