Ժամանակից դուրս (17-ի արխիվից) խորագրի արխիվներ

Lusine Karapetyan

ԱԶՆԱԲԵՐԴ

Վերջերս լրացրեցի այն բացը, ինչի շնորհիվ փոքրիշատե կամբողջանային պատկերացումներս իմ գյուղի մասին: Բայց պատկերացումները լիակատար կդառնային, եթե ես իսկապես տեսած լինեի այն: Կարոտում եմ մի բան, որը երբեք չեմ տեսել: Կարոտս փարատվում է մեկ այլ գյուղով, որը կարծես թե ստեղծված է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար: Բացեմ փակագծերը: Չնայած նրան, որ ապրել ու ապրում եմ Վայքում, այնուամենայնիվ, հայրենական գյուղս Ազնաբերդն է: Այն գտնվում է Նախիջևանի շրջանում: Կոչվել է Ազնաբերդ, քանի որ եղել է ինչ-որ ժամանակ, երբ այդտեղ ապրել են ազնվական ընտանիքներ: Երկար չեմ կարող պատմել ազնվական ընտանիքների մասին, քանի որ չունեմ բավարար տեղեկություններ: Բայց մի բան հաստատ է, այդտեղ մարդիկ եղել են համառ, չեն ընկճվել ոչ մի բանից և ամուր կառչած են եղել իրենց մի բուռ հողից: Դրա վառ ապացույցն է 17-րդ դարում Շահ Աբասի կողմից կատարված տեղահանությունը, որից զերծ է մնացել մեր գյուղը: Երբ հայրս պատմում է պատմություններ գյուղի անցյալի մասին, հոգիս լցվում է տաքարյուն հային բնորոշ հայրենասիրությամբ, իսկ երբ գեղեցիկ բնությունն ու անծայրածիր խաղողի այգիներն է հիշում, ասածի բացը լրացվում է ճկուն հայուհիների ճկուն պար հիշեցնող քնքուշ մտքերով, և ակամայից ցանկություն է առաջանում լինել այդտեղ: Բայց այդ գյուղի պատմությունը հաճախ ինձ ստիպում է նեղսրտել: Պատերազմ առանց կռվի. այդպես եմ պատկերացնում Նախիջևանի վիճակը 19-րդ դարի վերջին: Մի քանի տարում հայաշատ Նախիջևանից հայեր մնացին միայն մեր գյուղում, և գյուղի բնակիչները ստիպված լքեցին իրենց գյուղը նույնպես, այլապես հայերը  ոչ թե կտեղահանվեին, այլ կբնաջնջվեին այդտեղից: Տեղաբնիկները դուրս էին գալիս՝ ձեռքերում ճամպրուկներ, տոպրակներ, ծաղիկներ, խաղողի որթեր… Խաղողը նրանց համար խորհրդանշական բնույթ է ունեցել: Խաղողը ապրելու հույսն է… Մարդկանց քարավանը անվերջ գնում էր, սկզբից մեծերը, հետո փոքրերը, իսկ նրանց թիկունքը պաշտպանում էին երիտասարդները: Երիտասարդներից հետո քայլում էր հայրս՝ որպես երիտասարդների միջից փորձառուն, ձեռքին` մի փունջ մեխակ: Ինչքան փորձությունների միջով ես անցել, հա՛յ: Բայց հայը միշտ ոտքի է կանգնում, ոտքի կանգնեց և այս անգամ: Ազնաբերդցիները հաստատվեցին Վայոց ձորի և Արարատի շրջաններում: Վայոց ձորի մարզում հիմնվեց մի գյուղ՝ Նոր Ազնաբերդը, որտեղ մինչև օրս ապրում են մեր գյուղացիները՝ անտեսելով օտարի գնդակները:Եվ իսկապես, այդ գյուղը կարծես թե ստեղծվել է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլ նաև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար:

2014/10/07

narek babayan

Եկեք դուրս գանք փողոց, տեսնենք՝ ի՞նչ կա-չկա

Եկեք դուրս գանք փողոց, տեսնենք՝ ի՞նչ կա-չկա։

Երևի քայլեմ դեպի դպրոց, այնտեղ մեր գյուղի` Մալիշկայի, կյանքը համեմատաբար ակտիվ է անցնում։ Քայլում եմ հորս հորեղբոր տան կողքով, բզբզելով հեռախոսս, մեկ էլ…

-Նարե՞կ։
Լսեցի անունս, բայց չհասկացա, թե որտեղից էր ձայնը։

-Դա Նարե՛կ։

Բարձրացնում են հայացքս դեպի վեր, 10 մետրանոց թթի ծառի գրեթե ծայրին տեսնելով հորս հորեղբորը։

-Հա, Խաչո կակո։ Բայլուս, ի՞նչ կա, չկա:

-Դա պարև, է, պարև։ Էն ի՞նչ ես բզել դաղ, հլը մե խատ իմը տենց նկարի, ճամխի Լասիկիս, կասես՝  կանչես եմ թութ ուտելու։

Լասիկը իր տղան է, ով գրեթե 10 տարի է, ինչ արտասահմանում  է ապրում։
-Լավ, յար նկարեմ։

-Բը, մե խատ էլ մոտացու, նոր նկարի, որ պան երևը, է։

-Գյինաս եմ, կակո։ Նկարիմ, կճամխեմ անպայման։

-Լավ դը, Նարեկ ջան, ապրես։

-Դե, ես գնամ…

Ահա, հասնում եմ ընկերներիցս մեկի՝ Սերյոժայենց տան մոտ։ Մի տեսնեմ, թե ինչ է անում։

-Բայլուս։
Ու սկսում ենք մեր պայմանավորված ձևով իրար մի քանի րոպե բարևել։

-Դա, էդ ի՞նչ զահլա ի էդ պարևելը։

-Ըհը:

-Լավ, բա ի՞նչ կա։

-Ահ, էդքան էլ բան չկա, «Մանանայի» համար ֆոտոշարք եմ ուզում անեմ։

-Լավ գործի ես, չխանգարեմ, գնացի։

-Դավայ դե։

Մի երկու րոպե էլ իրար հաջող ենք անում, էլի մեր պայմանավորված ձևով։

Հասա դպրոց, անսովոր է՝ մարդ չկա։ Քայլեմ վերի թաղ, հաստատ պարապ չեմ մնա։ Քայլում եմ փողոցով, բարևելով ծանոթ-անծանոթի։ Ահա, մի տատիկ է նստած։

-Բարև ձեզ։

-Պարե՞վ, տու վի՞ր լաճն ես։

-Արմենի:

-Արմենը վա՞րնի:

-Բաբայան

-Հաաաա՜…  Հը՞։  Տեղը չպերիմ։

-Այ, է՜ն յաներն ի մեր տունը։

-Դա տու մեր Արփոյի թո՞ռն ես։

-Հա:

-Գյինաս ես, չէ՞, Արփոյի խետ ինչ մոտ եմ էլե,- այսպես այս տատիկը մի ամբողջ ֆիլմի սցենար է պատմում։

-Լավ դե, ես գնամ։

-Բը չես իկյա՞լ տնեն, թութ կուտես։

-Չէ, շնորհակալություն, գնամ։

Շարունակում եմ քայլել։ Ոչ մի արտասովոր բան։ Ոմանք պահածո են փակում, ոմանք արդեն ցախ են գնել ու կոտրատում են։ «Դը կյեղացու գործն ինչ ի՝ խողը, վարը, ցանքը, անասուն տիրապտելը…»

Ահա, հասա վերի թաղ։ Հիմա,  խաղի փուլերի պես կանչում եմ ընկերներիս, սկսած առաջին փուլից՝  Արտյոմից մինչև Դավիթը։ Երևի վոլեյբոլ կխաղանք…

Չհասցրեցի նկատել, թե ինչպես մթնեց։ Գնամ տուն…

-Դա տու վի՞ր լաճն ես…

Հունիսի 14, 2016 

marat sirunyan

Քա չթողի՜ն, քասկնա՞ք…

Այս պատմության համար պետք է շնորհակալություն հայտնեմ ավագ ընկերներիցս մեկին՝ Նարինե Փայլակյանին, քանի որ հենց նա է այս պատմությունն ինձ պատմել: Նարինեի ամուսինը ավտոպահեստամասերի և սպասարկման կետ ունի Երևանում, որտեղ էլ երբեմն շատ հետաքրքիր դեպքերի է ականատես լինում: Բայց այս մեկն առանձնահատուկ էր:

«Ապրիլյան պատերազմի օրերին, երևի ամսի վեցը կամ յոթն էր, մի պապիկ եկավ: Ոգևորված՝ մարտական դիմեց տղերքին (ավտոմեխանիկներին).
-Տղե՛րք ջան, ձեր հոկուն ղուրբան, մարալս թըսթըսա գը, մե հադմ նայե՛ք, քանդե՛ք, հավկե՛ք, որ վազե, պառվծել է:
Մարալն էլ քսանհինգ-քսանյոթ տարվա ВАЗ 21-011 էր, նույն ինքը՝ «ջորի», է՜ն թվերի «տյունինգով»: Տղերքը իրար նայեցին, թե բա.
-Ա՛յ հեր, սրան ինչ էլ անենք, չի վազի: Դարն ապրել ա, համ էլ ժիգուլու գործ չենք անում, կներես, ուստա՛:
-Պա՜հ, էդ ընճի՞ որ, ժիգուլին ավտո չէ՞,- ակնհայտ նեղացավ: -Տղե՛րք ջան, ղուրբան էղնիմ ձեզի, բանըմ էրեք՝ Ղարաբաղ հասնիմ, հեդոյի հերն էլ անիձաձ…
-Ա՛յ հեր, Ղարաբաղ ինչի՞ ես գնում, քո համար ուշ չի՞:
-Չէ՛, ուշ չէ, կերտամ. ձագերիս դուխ տամ, ուդելիկ ու հակնելիք գտանիմ:
-Ուստա՛, քանի՞ տարեկան ես:
-Յոտանասունիրեկ:
-Ա՛յ պապի, ախր էն քո տեղը չի, մեկ ա, քեզ սահմանին մոտ չեն թողի, ինչո՞վ պտի օգնես:
-Ա՜խ, կերտամ, մեգ է՝ բդի էրտամ, քնաձ կեղնին` վրեկը գծածկեմ, խրամատ գփորեմ, ջրի կերտամ…
Լուռ հետևում էի էդ զրույցին: Տղերքը ճիշտ էին, բայց պապին համոզեց: Քանդեցին, բզբզացին, մի երկու ժամ տանջվեցին, ինչ կարող էին՝ արեցին, իսկ ես նայում էի մաշված անիվներին ու մտածում. «Էդ անիվներով չորս հարյուր կիլոմետր ո՞նց ա գնալու»: Պապի փորձառու հայացքից չվրիպեց իմ մտահոգությունը.
-Հա՛րս ջան, ճիշտ ես, կալոսներս քյաչալ են, բայծ գառաժս ունիմ մե զույկմ, գդնեմ դեմն ու քասնիմ, դարդ մի էրա, պառավ ձին մէ ոդով էլ կերտա: Էրտա՜մ, հեչ բան որ չենեմ, ձագերիս ոդները գլվամ, ըդիգ էլ խո՞ կըռնամ,- ապա խոսքն ուղղեց տղաներին,- տղե՛րք ջան, ի՞նչ բդի տամ:
-Բան չէ, ա՛յ հեր, լավ ա: Հաշվի մի բան էլ մենք ենք արել:
Պապը ավելի լայն ժպտաց: Էդ մի երկու-երեք ժամում պապը ջահելացավ…

-Դե, գնածի՛, հետ գամ՝ գուկամ, գպադմեմ:
-Սպասի՛, պա՛պ, ե՞րբ ես գնում:
-Հենց հմի: Տուն հասնիմ, կալոսներս փոխեմ: Պառավին ըսել եմ՝ ինչ կռնաս հավակե, էրտամ հասնիմ ձակերիս:
-Դե, որ էդպես է, սպասի, պա՛պ: Բան եմ պատվիրել, ուր որ է կբերեն:

Խոսքս կիսատ՝ ֆիրմայի մեքենան կանգնեց: Ինչ ուզել էի, մի բան էլ ավել՝ իրենց կողմից, բարձեցին ժիգուլու բագաժնիկը: Պապը մի տեսակ սսկվել էր, աչքերը թաց էին:
-Ա՛յ պապ, լացո՞ւմ ես:
-Գուլամ, հըբը, սիրդըս բարգծել (բարակել) է, գուլա՜մ, ձա՜կս, ի՞նճղ չլամ, գիշե՜ր-ցերե՜գ գուլամ…
Գրկեցի պապին, լացեցինք իրար հետ, հետո նրան ճանապարհեցինք՝ նորից հանդիպելու պայմանով:
-Էրտա՜մ,- վերջում արդեն մեքենայի միջից ասաց պապը,- էրտամ՝ մուրազս փորս չմնա, քանի սաղ եմ, բանըմ էնեմ… Ուշ չէ՜, երպեկ ուշ չի եղնի, կսպասե՛ք, հեդ գուկամ, գիշերվա երազս գպադմեմ: Ըդոր եդևեն կերտամ:
Ու գնաց:

Չգիտեմ՝ ինչու, պապի մասին լռում էինք, թեկուզ և հայտնի էր, որ բոլորս էլ մտածում էինք: Լռեցինք մի օր, երկու օր, երրորդ օրը մի հին հաճախորդ եկավ, որ նոր էր Արցախից վերադարձել: Դե, էդ օրերին բոլորի թեման նույնն էր, առանց հարցնելու էլ պատմում, կիսվում էին, մենք էլ ծարավի պես լսում ու լսում էինք: Իրար նման պատմություններ, բայց և տարբեր, տարբեր ճակատագրեր, գուցե և մի քիչ գունավորած, ինտրիգներով համեմված, մեկ է՝ լսում էինք: Բայց էս մեկն ուրիշ էր:

Պարզվեց, որ դեռ մարտի վերջից էր գնացել գործով, և էդ խառնաշփոթի պատճառով մնացել էր, սիրտը չէր տվել վերադառնա, որդին սահմանին էր ծառայում: Իմացանք, որ որդին ողջ-առողջ է, բան չմնաց, շուտով կգա, ուրախացանք իր համար: Տխուր էինք մնացածի համար, որ, ցավոք, էլ չեն գա:
-Բա՜, տղերք ջան, սենց բաներ,- շարունակեց հին հաճախորդը:-Բա որ իմանաք՝ ճամփին ում տեսա. մի լեննականցի համով բիձու, մատոռը խփել էր, մնացել էր ճամփին:
-Վա՜յ,- բերանիցս թռավ:
-Հա, քո՛ւր ջան, շատ նեղված էր, տղերքով օգնեցինք, ջորին քաշեցի տարա ծանոթիս տուն: Հիմա կպել ա ինձ, թե բագաժնիկս դատարկի քո ավտոն, հետ ենք գնում: Ասում եմ՝ այ ուստա, 10 օրից ավել ա տանը չեմ եղել, կգժվեն տնեցիք: Հնար չկա. «Չիդեմ, բանըմ էրա ընձի Ղարաբաղ հասծրա, ես եդ դառնողը չեմ: Չես օգնե՝ ոտով կերթամ, հըմը բագաժնիկս լի՜կը ուդելիկ է, ըդիգ չիդեմ ինճղ տանիմ»,- ասում էր ու լացում էս բիձեն: Սիրտս կտոր-կտոր եղավ, չօգնեմ՝ չի լինի, բայց չեմ էլ կարա հետ գնամ, բա ո՞նց անեմ:
Վերջը, ինչ գլուխներդ տանեմ, զանգեցի ստեղ-ընդեղ, դե շոֆեր մարդ եմ, սաղ գնացող-եկողի հետ ընկեր-բարեկամ ենք: Իմացա, որ ընկերս արդեն Գորիս ա հասել, ուրախացա: Պայմանավորվեցինք, հասցեն ասեցի, մնաց սպասենք, որ գա: Ասի՝ ուստա՛, հարցդ լուծեցի. ընկերս գնում ա Ղարաբաղ, հասել ա Գորիս, բան չմնաց, կհասնի, քեզ հետը կտանի: Պապն էլ մի քանի վայրկյանում օրհնեց աշխարհի բոլոր հնարավոր ու անհնար օրհնանքներով, մի կուշտ էլ քրֆեց հարևան թշնամիներին, դեսից-դենից խոսացինք, արցախյան ազատամարտում զոհված տղու մասին պատմեց, լացեց, մղկտաց, մինչև ընկերս հասավ, վեշերը բարձեցի, տեղավորեցի, մնաս բարով արեցի, ճանապարհեցի, գնացին:
Փաստորեն այդ ծերունին մեզ արդեն ծանոթ լեննականցի պապիկն էր եղել:
Մոտ 10 օր տեղեկություն չկար պապից: Ինչ ասես՝ մտածեցինք. ո՞ւր գնաց, ի՞նչ արեց: Վերջապես պապը եկավ: Մի քիչ մռայլ, տխուր էր: Սովորականի պես չժպտաց բարևելիս: Եկավ, նստեց, տղերքը գործ էին անում, ես էլ բան չհարցրի: Առանց մեքենայի էր:

-Պապ մի հատ համով սուրճ եփե՞մ:
-Չեմ ուզէ, հարս ջան, բաժագմ ջուր տուր…
Ջուրը խմեց, նայեց դեմքիս, հետաքրքրությունից պայթում էի, բայց կարծես վախենում էի հարցեր տալ:
-Բա՜, բալե՛ս, էս բիձուն սահման չթողին, հասա Ստեպանակերդ, չթողին, ինճղ լեզու թափի՝ չհամոզվան, չթողին: Ես էլ գիշերով մեգիմ հեդ գողդու ուզեծի էրտամ, բռնվա, թկին-մրին էս բիձա պաբուդ, վերջը տարաձս ղրգեծի սահման՝ տղեկին: Գնածի մե վայեննի հոսպիտալ, ըսի՝ գոնե հիվանդներուն պայեմ, չթողին,- դառնացավ, սկսեց լացել: -Հեդո տարան Երևանեն էգաձ տղեկի մոդ, իրանկ էլ ընձի շտաբ օկնուտյան ավտոյով ճամպու դրին Գորիս, ինդիծ էլ մե լավ տղում հեդ էգանկ Երևան… Քա՜, չթողի՜ն, քասկնա՞ք,- հոգուն հասած հայհոյեց,- ըսի՝ էրտամ, հեճ որ չէ՝ տղերկիս ոդները գլվամ… Չթողի՜ն…

Ինքը դառնացավ ու լացեց: Ես էլ լացեցի:
Դրանից հետո մի անգամ էլ եկավ, խոսեց, կիսվեց:
Էլ չեկավ… Իմացանք, որ ըմբոստ հոգին չէր դիմացել. գնացել էր որդու ու Աստծո մոտ»:

Հ.Գ. Պատմության հերոս ծերունու անունը չի նշվում, քանի որ նա, մահվանից առաջ, երբ կրկին եկել էր արհեստանոց, իմանալով, որ Նարինեն գրի է առել իր պատմությունը, խնդրել էր հանկարծ անունը և անմիջապես իրեն մատնացույց անող որևէ տեղեկություն չնշել:

Հունիս 25, 2017

Meri Antonyan

Անցած դարակեսին

Դեռ փոքր հասակից միշտ սիրել եմ լսել մեծ տատիս համով-հոտով պատմությունները՝ համեմված գյուղական բարբառով։ Ինձ հաճելի է եղել թեկուզ մի քանի ժամ անձայն լսել նրա կյանքի ամբողջական պատմությունը, կյանքի կարևորագույն պահերն ու հիշարժան իրադարձությունները։ Երբեմն նույնիսկ մեջս միտք է առաջացել գրքի տեսքով գրի առնել նրա բոլոր զրույցներն ամենայն մանրամասնություններով։ Ու հիմա վերջապես առիթ է ընձեռվել գրի առնել դրանցից մեկը։ Ստորև զետեղված է իմ ու իմ մեծ տատիկի՝ 83 -ամյա Ռոզա Մելիքյանի զրույցը։ 

-Տատ ջան, մի քիչ կպատմե՞ս ձեր գյուղից։

-Մերի ջան, մըր գյուղը, տեսի, ամենաառաջ, որ ես արդեն դպրոցական էրեխա էի, խելքս արդեն մի որոշ բան էր հասնըմ, ծնողներս ուզըմ էին գնան, դե գյուղից ռայոն են գնըմ, որ ռայոնից իրանց ինչ որ պետք ա, մինչև անգամ նավթ ա, դես ա, դեն ա, սաղ ընդեղերքից էին բերըմ: Դե գյուղում ի՞նչ կա. գյուղումը կարտոլ կար, հացահատիկ կար, գյուղի պայմանները դրանք էին, որ գնըմ էին, ասըմ էին` գնըմ ենք Դաստափյուռ, մըր ռայոնը ամենաառաջ եղել ա Դաստափյուռի շրջան, գյուղ Զագլիկ։ Մի որոշ ժամանակից հետո, որ արդեն հասել եմ 5-րդ, 6-րդ դասարան, արդեն մըր գյուղը, մըր ռայոնը փոխվել ա Խանլարի ռայոն։ Մի էրկու տարուց հետո արդեն Խանլարի ռայոնն էլ ա հեչ ըլել, բերել են Դաշքեսանի ռայոն՝ Քարհատ։ Էդքան բանը լավ եմ գիդում։

Մընք սովորըմ էինք, մընք լավ էինք սովորըմ, բայց պայմանները մըր, գյուղի պայմանները, ճանապարհները լավը չէին. ավտո չկար, ձիով էինք գնըմ ուրիշ տեղերից բան-ման բերըմ, դրա համար էրեխեքն էլ  էդքան ոչ լավ էին հագնըմ, ուտելը, դե հմի, ինչ-որ տեղ աշխատըմ էին, ուտըմ էին: Ով կարըմ էր, կով էր պահըմ, ոչխար, խոզ… Ապրըմ էին։ Բայց մընք, արդեն որ հասա 8-րդ դասարան, պտի 9-ը, 10-ը վերջացնեի, խելքս շատ էր հասնըմ: Մինչև էդ, ես որ գյուղից դուրս եմ եկել, մըր գյուղումը լույս գոյություն չի ունեցել, իսկ որ հանկարծ ցերեկը գնացել ենք դաշտերումը կարտոշկա ենք հավաքել, գործ ենք արել, անասունների համար խոտ ենք հավաքել, որ գալիս էինք, դպրոցում չէինք հասցնում, պտի սովորենք, չէ՞: Լույս չկար, ուշ ենք եկել: Ի՞նչ պետք ա անենք: Դրա համար պեչկը վառըմ էին, փետը վառըմ էին, ով որ ինձ նման խելքը հասնըմ էր, որ ուզըմ ա գնա, գյուղիցը դուրս գա, ավելի լավ սովորի, լավ մարդ դառնա, պեչկի դուռը բաց եմ արել շատ վախտ, նստել եմ ու կարդացել եմ ինչ գրքեր որ տվել են։

Դասատուները ոչ մեկն էլ ինիստուտը ավարտած չէր, բոլորը տեխնիկում, թերի բարձրագույն կամ երրորդ կուրսից եկած, ինչքան որ հնարավոր էր, աշխատըմ էինք սովորենք: Մընք  սովորըմ էինք, մեկը՝ ես։ Հա, շատ լավ էի սովորըմ, մըր դասարանի առաջին էրեխեն էի, խելքս հասնըմ էր, սովորըմ էի։ 

-Իսկ ե՞րբ ես Երևան տեղափոխվել։

-1950 թվին։ Էդ ա, էդ ժամանակ իմ ընկերուհու հերը մըր դպրոցի ռուսերենի դասատուն էր, իրա աղջիկն էլ իմ հետ առաջին դասարանից մինչև տասը իրար հետ վերջացրել ենք: Արդեն մընք պետք ա մըր պասպորտները հանենք, գնացել ենք Դաշքեսան՝ մըր ռայոնը, մինչև անգամ մըր գրասենյակում (կանցելար էինք ասում), որ թուղթ պետք ա տան, թե երբ ենք ծնվել, որ տանենք ռայոնից ծննդական հանենք, անգամ էդ էլ իրան կարգով չեն տալիս: Կա ոչ, ուրիշի, մի էրեխա մահացած ա ըլնում, նրա տեղն ա… Ինձ մի տարով մեծի, (ես իսկական 33 թիվ եմ, ինձ 32 թվով) տվել են։ Տվել են, գնացել ենք Դաշքեսան, էրկու օր գնացել ենք-եկել, որ էդ թուրքերը մըր ծննդականը տան, որ ծննդականի վրա էլ պասպորտ ունենանք։ Գյուղացուն հո պասպորտ չէի՞ն տալիս: Էլի տեղեկանքի պես թուղթ էր, որ գնըմ ենք սովորելու: Էդ տեղեկանքը պիտի ունենայինք, որ գյուղից թույլ են տվել գնանք սովորելու։ Վերջը, մի կերպ էդ տեղեկանքը վեր ենք ունըմ, գնըմ ենք, դառնըմ ուսանող։ Գյուղի էրեխեք … Ճիշտ ա, հայոց լեզու, մյուս  առարկաները լավ եմ սովորել, բայց ռուսերենը… Թուրքերենն անգամ լավ եմ սովորել, ես արդեն տասներորդ դասարանում ադրբեջաներեն էի խոսըմ, բայց ռուսերենը խոսըմ էի, էսօր Մանեն (քույրս է) ա ասըմ. «Տատիկ ախր, ես էլ եմ ռուսերեն խոսում, բայց գրելուց տառասխալներ եմ անում»: Մենք վաբշե հայերենըմ էինք տառասխալներ անըմ, որովհետև մերը բարբառ էր, գյուղի բարբառը, հա, քերականություն էինք անցնըմ, բայց մին-մին «փ»-ի տեղը «ֆ» էինք գրըմ, «ք»-ի տեղը մի ուրիշ բան … էդ ձևով, էլի։ Համենայն դեպս ավարտեցինք, ավարտեցինք-գնացինք (ծիծաղում է)։ Գնացինք  (Երևան): Հիմի մընք գյուղի գնացած էրեխեք ենք, քաղաք ես գնըմ, տանըմ են, օրինակ, որ թղթերը պետք ա տանք, նայըմ ենք շրջապատին: Դե ավելի շատ քաղաքի էրեխեքն են: Նրանք արդեն քաղաքի հագնված են: Մըզ համար էլ շոր են կարել, մի էրկու շոր ունենք, հա, կոշիկ են առել, բայց քաղաքի տեսք չունի, էլի. կոշտ-կոպիտ, չկար էլ, որ գնայիր խանութներից առնեիր: Էն վախտ էդքան ազատ չէր ամեն ինչը: Չկար, որ ինչ ուզես, էն էլ առնես-հագնես։ Հըմի մենք անհարմար ենք զգըմ մեզ: Ես ու ընկերուհիս ենք իրար հետ, իրա հերն ա մըզ տարել Երևան: Նայըմ ենք կողքներիս, մըր շորերը վոլտից (չիթ) կարած բարակ շորեր են, կոշիկներն էլ` ղորդան-ղորդան… Ու անհարմար ես զգըմ, ինչքան ուզըմ ա դու նրանցից կիրթ ըլես գիտելիքով, բայց նրանք ուրիշ են, մընք` ուրիշ, մենք քաշվըմ էինք։ Հիմի մեզ ով տարել ա, Արմիկի (ընկերուհին) հերը, մըզ ասըմ ա` ընենց տեղ ընդունվեք, որ շատ երկար չմնաք Երևանում, հինգ տարի չմնանք, երկու տարի: Այսինքն մենք պետք ա սովորեինք  ռուսական երկամյա ինիստուտ, որ գնանք գյուղումը կամ, ասենք, քաղաքումը տարրական դասարանների դասատու որպես։ Դե, մենք էլ իսկի համալսարանների ոչ հաշիվը գիտենք, ոչ տեղը, թե գնանք համալսարան: Ինձ որտեղ տային, էնքան ռուսերենը գրավոր չեղներ, ես ամեն տեղ էլ կանցնեի։ Բայց ըտե տարել են ռուսական էդ ինիստուտը, քառամյա էլ կա, մըր բաժինը երկամյա էր։ Աշխարհագրությունս հանձնեցի չորսի (մատները հերթով ծալելով՝ հաշվում է), լեզուս հանձնեցի իրեքի, գրականությունս ընգել էր Մաքսիմ Գորկու «Մայր» վեպը, համ հայերեն էի լավ սովորել, համ ռուսերեն, ըտե էլ որ ռուսերեն սկսեցի պատմել, մի քիչ երևի վերջավորությունները լավ չէր ըլում, ընդունող դասատուն ասավ`  հլա հայերեն պատմի։ Դե, հայերեն պատմեցի վեպի վերլուծությունը, չորս ստացա։ Բայց մինչև էդ ռուսերեն գրավոր էինք գրել, մըզ ասեցին՝ գյուղից եկածները եթե էն մնացածը լավ տան, գրավորը երկուս էլ լինի, կընդունենք։ Իմ ընկերուհին հենց առաջինից կտրվեց, բայց ես իրեքն էլ ստացա, գրավորն էլ գրեցի` էրկուս էր։ Որ արդեն քննությունները տվել էինք, պրծել, ես արդեն նենց ա, որ ընդունված եմ, էլ չեմ մտել տեղեկանք վեր ունեմ, որ ընդունված եմ, ինձ վեր կալան, տարան Վարդոանց (տատիկիս քույրն է) տուն, Քանաքեռ էր ապրում։ Ընկերուհուս հերն էլ տանըմ ա թղթերը տալիս ա կոոպերատիվ  տեխնիկում տասի բազայի վրա, հատուկ պլանային բաժին։ Պա՛հ, ես էլ ճամփա եմ պահըմ, ամսվա վերջին, պտի գամ, հանրակացարան ստանամ, որ թուղթ տան, որ գնամ սովորեմ։ Քիրս գալիս ա տենա՝ ընդունվել եմ, էդ հանրակացարանի համար թուղթ վերցնի, մեկ էլ քիրս գալիս ա, ասըմ ա. «Քու ազգը չկա, դու ընդունված չես»։ Ուրեմն քառամյայի ուսանողները, որ չեն անցել կամ ցածր աչոկներ են ստացել, դրանց սաղ բերել են երկամյայի, ու էն, ով որ էլ երկուս ա ստացել մեզ նման, նրանց էլ դուրս են թողել (ժպտում է)։ Իմ փեսեն պադպալկովնիկ էր։ «Բա ի՞նչ անենք, բա ո՞նց անենք, բա էդքանից հետո ուղարկե՞նք գյուղ, տհե ո՞նց կըլի: Բան չկա, դե, Արմիկը ընդե սովորըմ ա, տանենք, քո թղթերն էլ տանք»։ Տհե տանըմ են, դե առանց քննության ա։ Համա դե ժամանակն անց ա կացել, բայց փեսես որ պադպալկովնիկ էր, ի՞նչ ա արել, ո՞նց ա արել, ընդունել են։ Ես էլ պլանային բաժնում սովորեցի։ Ընդունվել եմ, սովորել եմ, շատ լավ եմ սովորել, թոշակը ստացել եմ, մի հետ էլ ա կտրվել չեմ թոշակից: Էէ՜՜, էրկու տարի սովորել եմ, էրկու տարին էլ լրիվ թոշակ եմ ստացել։

-Իսկ որտե՞ղ էիք ապրում։

-Մըզ Բաղրամյանի վրա սենյակ տվեցին։ Թումանյանի տունը սարքել էին մեզնից մի քիչ ներքև։ Ավետիք Իսահակյանի տունն էլ էր Բաղրամյանի վրա, գնալ-գալուց միշտ տենըմ էինք, որ Իսահակյանը ցիլոյով, Դեմիրճյանը, ախր մեկ էլ էն գրականագետը, անունը չեմ հիշում, փոքր մարդ էր, կանգնում նայում էինք, թե ոնց են զրուց անելով, փետը ձեռին անցնում։

-Դու որևէ տեղ աշխատե՞լ ես։

-Ինձ ուղարկեցին Քանաքեռ՝ շրջանային սպառողական կոոպերացիայի գրասենյակ՝ որպես պլանավիկ։ Մի տարի աշխատեցի, մյուս տարի ամուսնացա։ Էս տունն առանք, էկանք ստի (Վանաձոր), էլ գործի չգնացի, ոնց որ, էն որ ասած՝ գյուղիցը փախա, որ գամ քաղաքումը ապրեմ, մըկ էլ նորից էկա գյուղ, մաքուր գյուղ էր, տո մինչև հմի էլ հլա ոնց որ գյուղ էղնի։

-Տատ, Ադրբեջանում կրթությունն ինչպե՞ս էր։

-Ադրբեջանում մընք հայի պատմություն չենք անցել։ Մընք ոչ մի հայկական բան էլ չենք անցել։ Մընք հայկական պատմությունը հայ պատմավեպերից ենք մի քիչ կարդացել, մեկ էլ, որ էկել եմ տեխնիկումում սովորելու, ինձ հայ ժող. պատմություն ընդե են տվել, որ մի թիք սկսել եմ իմանալ։ Նոր պատմություն, Ռուսաստանի պատմություն, աշխարհի պատմություն, բայց հայ ժող. պատմություն չկար, գոյություն չի ունեցել։ Դրա համար ուզըմ էինք դուրս գանք, բոլորս էլ ուզըմ էինք։ Օրինակ՝ ինձ բախտ վիճակվեց, ես դուրս էկա, իմ քիրն ընդեղ էր, պայման կար գնալու։ … Բոլորն են գնացել, միթամ հիմի մարդ կա՞ ընդեղ։

-Ո՞ր շրջանում է եղել ձեր գյուղը։  

-Մըր տարածությունը Սահակ Սևադայի, կարդացել՞ ես Սահակ Սևադայի մասին (գլխով եմ անում), նրա տարածությունն ա էղել, էէէ՜… Կիրովաբադից բռնացրած, Կիրովաբադի հալալ կեսը հայ, հայի չաստ, թուրքի չաստ կար, բայց դե կարացին էլի հայերին դուս անեն։ Բաքուն հայերը ստեղծեն, հայերին դուս անեն,  տհե ո՞նց կըլի։

-Ձեր գյուղում պատերազմական լարվածություն զգացվե՞լ է երբևէ։

-Խանլարը Կիրովաբադին կպած էր։ Ըտեղ լեմսեր էին ապրըմ, նեմեցի գյուղ էր, լեմսեր էինք ասըմ։ Որ պատերազմը դեռ կիսատ էր, արդեն 42-43 թվերն էին, արդեն Գերմանիան առաջ էր գալիս, ըտեղի հրամանատարներց մեկը էդ Խանլարի գերմանացիներին տեղահան ա անըմ, որ հանկարծ, ասենք, նեմեցը գա, սրանք պաշտպանեն ոչ նրանց։ Էդ ժամանակ մեր գյուղացիք, հարևան գյուղացիք, ում խելքը որ հասավ, շուտ գնաց դրանց տների մեջը մտավ, առանց փողի, գնացին ապրեցին, դառան քաղաքացի։

Անընդհատ ահուվախի մեջ էինք։ Որ նենց բան էր էղնըմ, որ նախագահն ուզում էր գյուղի ժողովրդին հավաքեր, ժողով աներ, թե սկսում ենք, օրինակ, խոտհարքը, սկսում ենք հունձը, որ ամենքը գիդենան, հատուկ մարդ կար, կուրիեր էին ասում, կանգնում էր ամենաբարձր տեղը ու ձեն էր տալիս. «Ա՜ ժողովուրդ, լսեցե՜ք…»։ Որ լսելու էղնեն, դպրոցի զանգը տալիս էին։ Որ հանկարծ զանգը տալիս էին, ժողովրդի սիրտը կանգնըմ էր, թե էս ի՞նչ ա պատահել, թուրքը վրա՞ ա տալիս։ Այ տհե վախելու բաներ կար։ Բայց դրանից առաջ էլ ա էղել: Բա սաղ թուրքեր են չորս կողմը, մեջտեղը` մեր գյուղերը։  Մըհել ես տենըմ նրանց անասունները ընգել են մեր կոլխոզի արոտների մեջը, չոբանները սկսըմ են կռվիլը, կամ պահողները՝ ղուրուղչին։ Ըտհե էլ են կռիվ անըմ թուրքն ու հայը։

Մըր ռայոնը միշտ էլ հայ կառավարիչ ա ունեցել։ Եթե առաջին քարտուղարը հայ չի եղել, երկրորդը անպայման հայ ա ըլել։ Բայց եթե հանկարծ թուրք ա ըլել ու հանկարծ հային մը թիքա  պաշտպանել ա, չէ՞, սպանել են իրանց թուրքին, որ հայամետ ա, հայերին պաշտպանըմ ա։ Դրա համար էլ ժողովուրդը էնա փախավ ու փախավ…

-Ապրես, տատ ջա՜ն։ 

Ինձ համար իմ օրվա լավագույն մեկ ժամն էր՝ տատիս կենդանի ու կենսատու խոսքով ուղեկցված։ 

Օգոստոս, 2016 

astghik hunanyan

Էլի սեզոնը եկա՞վ

Ամեն անգամ, երբ նայում եմ աճող մրգերին ու հատապտուղներին, աչքիս առաջ է գալիս նրանց ապագան՝ մայրիկի կողմից համեղ կոմպոտ դառնալու դժվար, բայց հետաքրքիր գործընթացը…

Լավ, կատակեցի, դրա մեջ ոչ մի հետաքրքրություն էլ չկա: Ինչևէ, դա նշանակում է, որ ամառ է:

Առավոտյան շատ շուտ արթնանալ, լվանալ տարաները՝ 1 լիտրանոց, 2 լիտրանոց, 3 լիտրանոց, մաքրել, կեղևազրկել, կտրատել մրգերը, ժամերով նստել կրակի կողքին ու հետևել, թե ինչպես են մեծ կաթսայի մեջ իրար բախվում ջրի ու շաքարի մոլեկուլները, թե ինչպես են պղպջակները անսպասելի բարձրանում արդեն պատրաստ շաքարաջրի մակերևույթ ու անսպասելի էլ պայթում, հետո կտրտած մրգերը սիրուն տեղավորել տարաների մեջ, դե, բնականաբար, մի քանի հատն էլ՝ ստամոքսում, ու կամաց-կամաց նրանց վրա ավելացնել տաքությունից թշշացող շաքարաջուրը, «զակատ» անել տարաներն ու ու շարել նկուղի դարակներին, մինչև ձմեռ…

Ինչ ինձ հիշում եմ, ամեն տարի ամռանն ու աշնանը մայրիկն այս գործողություններն է կրկնում՝ նույն հերթականությամբ, ու ինչքան էլ զարմանալի է՝ մեծ սիրով: Կարծում եմ, կռահեցիք, թե ինչ ճակատագրի են արժանանալու սովորական մրգերը՝ ամենասովորական շաքարաջրում: Ամեն տարի, երբ աճում են մրգերն ու հատապտուղները (եթե իհարկե, կարկուտը չի կործանում նրանց ապագան), մայրիկը վերցնում է նույն դույլերը, և իհարկե, իր օգնականին՝ եղբորս, ով իր հերթին վերցնում է իրենից կրկնապատիկ անգամ բարձր սանդուղքը, և ուղևորվում են այգի՝ պապիկի մշակած պտուղները քաղելու: Դե անկեղծ ասած, փոքր ժամանակ ես էլ էի գնում նրանց հետ, ես էլ էի մագլցում ծառն ու ագահորեն պոկում մրգերը, օգնում էի տարաները փրփրաջրել ու պարզաջրել, մինչ մայրիկս կտրատում էր մրգերը՝ դեղձը, տանձը ու խնձորը, բալը, սերկևիլը և, իհարկե ծիրանը, ա՜խ ծիրանը… Միրգ, որը արդեն քանի տարի է, հալածվում է կարկուտի կողմից, շատ քչերն են փրկվում (դե ո՞վ է գժվել ծիրանի կոմպոտ պատրաստել, երբ անգամ համը տեսնելու համար չկա): Դե լավ, ինչևէ, ու՞ր հասանք…

Տերևներից առանձնացնում էր հատապտուղները՝ հոնը, կարմիր ու սև հաղարջը (որոնցից միշտ թթվաշ կոմպոտ է ստացվում, ինչքան էլ շաքար ավելացնենք), մոշը, ազնվամորին:

Դա մի ժամանակ էր, երբ ես քնելու հետ սեր չունեի: Հիմա ես ուղղակի ուշ եմ արթնանում, երբ արդեն գործի կեսն արված է լինում, և ինձ վրա մնում է էլ ավելի բարդ ու պատասխանատու գործ՝ աշխատողներին սուրճ մատուցելը: Դե, ըստ մայրիկի, ամեն իրեն հարգող տնային տնտեսուհի պետք է տիրապետի սուրճ եփելու արվեստին: Ես էլ պակաս չեմ տիրապետում, ուղղակի մի խնդիր կա. ընկնում եմ մտքերով ու մոռանում, որ սուրճ կա դրված գազօջախին: Դե արի ու արագ հիշիր, թե քաղցր սուրճն ում պետք է տաս, կամ որ բաժակի մեջ է լցված, դառը՝ որ: Արագ հասցրու մայրիկին, տատիկին ու հարևանուհիներին, ովքեր սիրում են օգնել իրար կոմպոտ եփելու հարցում ու օգնելու ժամանակ էլ մի լավ բամբասել: Իսկ հետո արագ վազիր խոհանոց ու սրբիր գազօջախը, որ ոչ ոք չնկատի, որ անփութություն ես արել:

Դե լավ, էլի ինչևէ, շեղվեցի… Այդ ամենից սփոփվելու մի միջոց կա. ուղղակի պետք է հիշել, որ ցուրտ ձմեռը, բացի ջրից, նաև խմելու ես օգտակար ու տնական հյութ՝ կոմպոտ, ուտելու նրա հյութեղ «հատիկները»:

Jun 6, 2017 

 

 

anna  andreasyan

Բիբլիական լեռը

Գիտե՞ք, թե որտեղ եմ ապրում: Արարատյան դաշտում: Իսկ գիտե՞ք՝ որքա՜ն հպարտ եմ դրանով: Դժվար թե:

Արարատյան դաշտը մեր պատմության ընթացքում կարևորագույն նշանակություն է ունեցել: Այնտեղ են եղել մեր թագավորանիստ քաղաքներից շատերը և…
Լավ, դա թողնենք պատմաբաններին, իսկ ես կխոսեմ այն պատճառների մասին, որոնց համար շատ եմ սիրում այն:

Նախ, որովհետև այստեղ արևը առատորեն է ջերմացնում, իսկ ես, մանավանդ այս ձմռանից հետո, պաշտում եմ արևը և տաք եղանակը: Բայց դեռ սա էլ մի կողմ: Կա մի վեհատեսիլ բան, որ շուք է տալիս իմ բնակավայրին: Դա Արարատն է՝ մեր բիբլիական լեռը: Իզուր չի, որ այն այդքան մեծ ու խորհրդանշական դեր ունի մեր ժողովրդի պատմության մեջ: Նայում ես նրան, ու հավատդ չի գալիս, որ իրական է, այդքա՜ն գեղեցիկ ու կախարդիչ: Ու չես հագենում նրան նայելուց, ուզում ես անվերջ նայե՜լ ու նայե՜լ: Երբեք չեմ կարողացել անտարբեր նայել այդ հպարտ ու առասպելական լեռանը: Հերիք է նայել Արարատին, ու կպատկերացնես հայ ժողովրդի պատմությունը, բնավորությունը, սովորույթները: Արարատը Հայոց աշխարհի և նրա ժողովրդի հավաքական պատկերն է, խորհրդանիշը: Եվ կապ չունի, թե որ պետության սահմանից ներս է այն: Այն մերն է, նրա տեղը միայն ու միայն մեր սրտերում է:

Իհարկե կգա ժամանակ, երբ այն մեզ համար այդքան անհասանելի չի լինի, ինչպես հիմա է: Մի օր ամբողջ հայությամբ նրա լանջերին կպարենք մեր ավանդական քոչարին: Ես հավատում եմ:

diana karapetyan

Պապի, բո~…

-Պա~պ, պապի~…

-էն ում աղջիկն ա~… Էս քեզ էլի Քյավառի ձկներն ու ռակնե՞րն են բերել…

-Չէ, պապ մաման ա բերել:

-Խի՞, պապադ էլի էդ ռակներին ու ձկներին բռնե՞լ ա…

-Չէ, էդ ձկները սատկել են, էն ռակներն էլ խեղդվել են:

…Այսօրվա պես հիշում եմ այս խոսակցությունը, կարծես թե երեկ լիներ, թեկուզ արդեն 15 տարի է անցել: Հիշում եմ, ոնց էր պապիկս ծիծաղում ու ինձ գիրկը առած համոզում էր, որ ձկները ու խեցգետինները չեն կարող խեղդվել:  Բայց ես, մեկ է, իմն էի պնդում, որ խեղդվել են, ու վերջ: Սիրում էի պապիկին օգնել ու իր հետ խաղալ: Սիրում էի պապիկին վախեցնելով արթնացնել,  իսկ պապիկս միշտ ժպիտով էր արթնանում, ամուր գրկում ու համբուրում էր ինձ: Երբեմն էլ ձևացնում էր, թե քնած է, ինչ է` ես իրեն արթնացնեմ, բայց դե ես արդեն գիտեի, թե պապիկը ինչի համար է ձևացնում:

-Պապի, բո…

-Ի~, պապի, արթնացի…

-Պապի, էլի եկել եմ …

-Պապիկ, էլի ձև ես անո՞ւմ:

-Գիտեմ, որ ձևացնում ես, արթնացի…

-Պապ, էլ չե՞ս խաղում ինձ հետ:

-Աշո պապիկ, արթնացի, դե~…

-Մամ, էս պապին ինձ հետ չի ուզում խաղալ, չլինի՞ էլ չի վախենում:

…Բայց այդ օրը ես այդպես էլ չկարողացա պապիկին արթնացնել: Երևի նա նեղացել էր ինձանից, կամ էլ երևի էլ չէր վախենում:

Հ.Գ   Կարոտել եմ…

Հոկտեմբեր 23, 2016

shushan nor

Մարդակատու

Սիրում եմ ամեն երեկո՝ քնելուց առաջ, դուրս գալ, նստել մեր տան բակի բազկաթոռին ու նայել աստղերին: Նայել ու մտածել, երազել, վերլուծել օրս, լսել ծղրիդների ձայնը, որ ամենալավ երաժշտությունն է գիշերվա այդ ժամին կամ ուղղակի նայել լուսնին  և  հիանալ նրա չքնաղ շղարշով:

Այսօր էլ ես չդավաճանեցի իմ վաղեմի սովորությանը ու դուրս եկա տնից: Խավարը հասցրել է իր մութ գույներով ներկել հորիզոնը, որտեղ միայն տեղ-տեղ գծագրվում են տանիքների կտուրները: Օդը կարծես կանգնած լինի: Ոչ մի քամի չկա: Միայն լսվում են ծղրիդների ձայներն ու տնից եկող ինչ-որ շշուկներ: Անթարթ  հայացքս լվացքի պարանների միջով սավառնում է երկինք, փնտրում աստղերին հասնող ուղին ու…

-Մյաու:

Հայացքս թեքվեց նրանց կողմը՝ այդ երկու փոքրիկ արարածներին, ու դառը ժպիտը սառեց երեսիս: Այսօր առավոտյան նրանք չորսն էին՝ մայրը և երեք ձագուկները: Հիշում եմ, թե ինչպես կեսօրին տեսա նրանց: Մայրը մի մուկ բերանին վազեց ձագերին կերակրելու: Երկու ճարպիկները իրար ձեռքից խլելով կերան մկնիկին, իսկ երրորդը, որին չհասավ այդ օրվա համեղ ճաշիկից, թաթերով կախվել էր մոր բերանից ու խնդրում էր կերակրել իրեն: Հուսահատ մայրը նայեց աջ ու ձախ, հետո ճարը կտրածի նման պառկեց գետնին, որպեսզի կաթով կերակրի ձագին: «Դե, դու մայր ես, փիսո՛ ջան, իսկ դրանով ամեն ինչ արդեն ասված է», – մտածում էի ես այդ պահին:

Նրանք չորսն էլ շատ ուրախ էին, որովհետև միասին էին, իսկ հիմա…

«Ի՞նչ եղան քո ձագերը, հը՞, փիսո: Ո՞ւր կորան: Ո՞վ ա դրա համար մեղավոր… Մենք, իհարկե, որ տվեցինք քո ձագերին ուրիշին առանց քո կամքը հարցնելու: Իսկ դու հիմա տխուր ես…Մենք բաժանեցինք ձեզ ու մի վայրկյան անգամ չմտածեցինք, որ դու կարող ես դրանից ցավ զգալ…»,- ակամա մտածում եմ ես:

-Փիս՜, տխու՞ր ես,-  հարցրի ես նրան,- գիտե՞ս հիմա ձագերդ ապահով տեղում են, մի՛ տխրի:

Կարծես իմ մխիթարանքը տեղ չհասավ: Նա միայն ծանր թարթեց կոպերը, ու մի դառը «մյաու» թռավ նրա բերանից: Հետո թաթերով գրկեց ձագին ու կատվային հայացքն ուղղեց հեռուները:

-Չէ, փիս, դու իսկական մարդ ես, մարդակատու: Քո «մյաու»-ի մեջ այնքան ցավ կար, որ երբեք դա չի ջնջվի իմ հիշողությունից: Գիտես… Աստված մարդկանց լեզու է տվել, որ իրենց զգացմունքներն արտահայտեն, որ հասկանան իրար, իսկ քեզ ընդամենը էդ «մյաու»-ն  է տվել, բայց երբեմն մարդիկ չեն կարողանունում հազարավոր բառերով արտահայտել իրենց զգացմունքները, իսկ քո մի «մյաու»-ի մեջ մի ամբողջ աշխարհ կար, մի մեծ ցավ:

«Արդեն զգում եմ, որ չեմ կարողանում զսպել արցունքներս: Ախ՜, Աստված իմ, ինչո՞ւ եմ այսքան լացկան դարձել»:

Հետո դարձա փիսոյին:

-Փի՛ս, հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ սիրահարվեցիր: Սովորական փողոցային կատու Էր: Մի քիչ գզգզված տեսք ուներ, բայց դե, դու դրան ուշադրություն չդարձրիր: Կանչում էիր, ու այն կերը, որ քեզ համար էր, տալիս էիր նրան: Առավոտյան արթնանում էինք ու տեսնում, որ դուք դեռ թաթերով իրար գրկած քնած եք… Իրոք, հրաշալի սեր էր, բայց…,- երկար ժամանակ լռում եմ,- բայց քո սերն էլ բոլոր ռոմանտիկ պատմությունների նման վատ ավարտ ունեցավ: Նա մեքենայի տակ էր ընկել: Դու օրերով լացում ու իրեն էիր փնտրում: Հիշում եմ, թե ոնց գզզեցիր այն կատվին, որ շատ նման էր նրան: Հա, մենք իրեն բերել էինք ու մտածում էինք, որ դու կկարծես, թե նա է, որ կմեղմանա քո ցավը, բայց ոչ…Հա՛, փիսո՛, դու եզակի ես: Նույնիսկ շատ մարդիկ այդքան զգայուն չեն, ինչքան դու: Դու մեծատառով կատու ես: Ասում են` կենդանիները բնազդով են շարժվում: Հիմա արդեն չգիտեմ բնազդն ինչ է, բայց երևի մարդն էլ է կենդանու նման: Բնազդ, թե մտածելու ունակություն, ի՞նչ տարբերություն…

Արդեն զգում եմ, որ անկարող պիտի լինեմ ականատես լինել այս փոքրիկ արարածների վշտին: Ցած եմ դնում գրիչս ու գնում եմ քնելու՝ այդ կենարար մահվան մեջ խեղդելու այն ցավը, որ ինձ ստիպեց հասկանալ ու զգալ իմ դիմաց նստած այդ երկու կարմիր, փոքրիկ աչքերի տառապանքը:

Հուլիս 8, 2014 

Anahit Ghazakhetsyan

Կարճալիք սեր

Դե, երկու ժամ հո պարապ չե՞մ նստելու. Վանաձոր-Երևան ուղևորափոխադրիչի մեջ մեկ էլ հանկարծ ու սիրահարվում եմ: Դե, էդքան էլ հանկարծ չի, ուղղակի մեկ-մեկ վարորդը Ազնավուր կամ Քուին է լսում, մեկ-մեկ էլ ականջակալներումդ Բրելն է փսփսում, ու հնար չկա: Իմ սիրած նստարանին նստում եմ, մինչև աչքս, ը՜մ, չէ, սիրտս՝ մեկի ընկնելը: Մեկի ձայնը շնչակտուր վազում է ինչ-որ երգչի լացկան տողերի վրայով, ու ուղեղիս չգիտեմ՝ որ կետում, ուղիղ երկու ժամ աշխատում ՝ ձայնին համապատասխան դիմագիծ գծել: Ես լավ նկարիչ չեմ, դրա համար էլ ոտքերիս դրած շարֆը հանկարծ գետնին չեմ գցում ՝ շրջվելու ու դիմագիծը ճիշտ ընկալելու համար: Սուսուփուս բավարարվում եմ ականջիս հասած մի երկու բառով:

Ես սիրահարված եմ Վանաձոր-Երևան երթուղայինին, սիրահարված եմ մարդկանց լռությանը, կանաչադեղնավուն աչքերին ու ամեն րոպե ընդհատվող Բրելի ձայնին:

Սիրուն են ճանապարհները, շատ են սիրուն, բայց ամենալավն էն է, որ չես հասցնում պատուհանից նայել:

Էդ օրը կարճալիք, կարճլիկ մի բան մարդկանց շրջանցելով մի կերպ անցավ (ինձ թվաց՝ իմ կողքով էլ կանցնի) ու կանգնեց-մնաց: Մտքումս ասում եմ . «Հը՜ն, ուրիշ բան չունե՞ս անելու», ականջակալներիս միջից միանգամից հասնում է .”Why, she? Had to go I don’t know, she wouldn’t say”…

Պսպղուն աչքերը նորից թաքուն նայում են, ու էս անգամ փորձում եմ մի անգամ ի պատասխան նայել: Լավ, մի անգամ, ի՞նչ կլինի որ: Սպասում եմ: Ու միանգամից հայացքս հայտնվում է բիբերի մեջ: Ես զգում եմ այտերիս կարմիր կտրելը: Հետո կամաց-կամաց ուզում եմ ճանապարհը ձգվի, երկարի, Վանաձոր-Երևան գնալը երկու ժամվա փոխարեն դառնա չորս, հետո ավելի, հետո` էլի:

Ես սիրուց բուժվող տեսակ եմ, մեկ-մեկ սիրելս  ամենաշատը կես ժամ է տևում (կներե՞ն ինձ մարդիկ, որ կեսժամանոց զգացածս սեր եմ անվանում, հետն էլ` երթուղայինում), հետո մեկ-մեկ կհիշեմ… Մեկ-մեկ…

Հեռախոսիս ձայնից վեր եմ թռչում, միտքս չեմ ավարտում, մեկ էլ դեղնավուն աչքերը պսպղոցով դեպի ինձ են շրջվում ու կտրուկ (երևի արագ էր ասում, որ չկմկմա) ասում.

-Սթինգ եք լսում, հա՞:

-Սթինգ, հըմ, դե որ ասեմ` շատ, էդքան էլ չէ, բայց զանգիս երգը ամենաշատն եմ սիրում, ամբողջ օրը կլսեմ: Երևի:

Ես ժպտում եմ, ուզում եմ թաքուն ժպտամ, որովհետև չգիտեմ ՝ ինչի եմ ժպտում, որովհետև չեմ ուզում ժպտալ: Բայց չի շրջվում: Հայացքը ինչ-որ մեկը վերցրել, սոսնձել է դեպի իմ կողմը:

«Այ, իսկ եթե տեղս ուրիշը լիներ, էլի էսպես նայելո՞ւ էր: Չէէ,  լավ չէ, հիմար բաներ եմ մտածում»:

-Կներես, իսկ ո՞ր երգն էր: Ինչ-որ տեղը չբերեցի:

(Դու-ով անծանոթի հետ խոսո՞ւմ են բայց):

-You love her, but she loves someone else:

Վերնագիրը, իրականում, “I love her..”-ով է, ես տողերից մեկն ասացի, չէ-չէ, դիտմամբ չասացի, բայց ինքը անակնկալի եկավ: Մի տեսակ փոխվեց ինչ-որ բան: Ես չգիտեմ, հաստատ չգիտեմ ՝ ինչու շարունակեցի.

-Հրաշք բան ա, մեկ էլ “Untill”-ը կլսեք:

Երևի հատուկ օգտագործածս հոգնակի թիվը ականջը ծակեց, ու ինչ-որ բան ասաց շատ կամաց, բան չհասկացա:

-Կներեք, ի՞նչ:

-Արամ: Ես Արամն եմ:

Արամ: Գիտե՞ս, երկար, շատ երկար եմ մտածել՝ մարդիկ հանկարծ, զուտ կյանքի ընթացքի հետ նույն ճանապարհի՞ն են ընկնում, նույն ժամին, նույն տեղը հանդիպում, թե՞ ինչ-որ մեկը կա, որ էսպես ձեռքներից բռնում, իրար մոտ կանգնեցնում է, հետո անփույթ ասում.

-Մնացածն էլ ձեր գործն է՝  ոնց ուզում եք:

Էլ բան չի ասում, թողնում սուսուփուս հեռանում է: Հավատո՞ւմ ես, Արա՛մ, կա՞ր էդպիսի բան: Քեզ ինչ-որ մեկը ստիպե՞ց Սթինգի մասին հարցնել: Իսկ ի՞նձ… Ինչ-որ մեկը շնչիս կանգնե՞լ էր ՝ աչքերս մի անգամ բարձրացնելու համար:

Ես ճակատագրին չեմ հավատում, բայց չեմ էլ ուզում գիտակցել մեր պատահական հանդիպումը:

Այ, էդպես չէի ուզում գիտակցել կանգառը: Կանգառը եթե իմանա ՝ ինչքան մարդկանց է բաժանել (էլ չեմ խոսում հավեժ բաժանման մասին), երևի գլուխն առնի, փախչի: Բայց հեռանալու տեղ պիտի լինի ամեն դեպքում, չէ՞: Հեռանալը տեղ պիտի ունենա, հեռացումն էլ պիտի լինի, որ ընկալենք հանդիպում:

Ճանապարհին հասցնում եմ ասել, որ Եսենինին եմ շատ սիրում ու մի օր կասմունքեմ: Ճանապարհին ամեն բան պտտվում էր անորոշ «մի օր»-ի շուրջը:

Կարճալիք ինչ-որ բան մեջիցս դուրս չի գալիս: Երկար-երկար ժամանակ է ստվերի պես քայլում է հետս, ամեն օր սպասում ինչ-որ մեկին, որից պոկվել, բայց չբաժանվելով կարվել է ինձ, ու հիմա լողում է մեր միջև… Կարճալիք այդ բանին ի՞նչ են անվանում, մարդիկ… Ի՞նչ… Մի՞թե… Սե՞ր…

2016/05/17 

mariam nalbandyan

Ես տարբերվելու համար չեմ անում

-Բայց էս աղջիկը… Ինչ մի տեսակ ուրիշ ա, չէ՞,- ասաց ընկերուհիս, երբ ինչպես միշտ երկար դասամիջոցին բուֆետում ուսումնասիրում էինք բոլորին:

-Հա,- համաձայնեցի ես` շարունակելով զննել «տարբերվող» աղջկան:

Ոչ մի արտասովոր բան  նրա վրա չկար: Երկար ժամանակ չէի հասկանում, թե ինչով է նա այդքան տարբեր մեզնից:

-Բա սրա մազերը,- շարունակվում էր քննարկումը,- օրը մի գույն ա ներկում:

-Աչքերի գույնը բա, բնակա՞ն ա:

-Մարիամին ցույց տվեք, կասի,- ընկերուհիներս հեռախոսով մեր դպրոցից անծանոթ աղջկա նկար ցույց տվեցին:

-Գունավոր լինզաներ են,- արդեն պրոֆեսիոնալի պես որակավորեցի ես:

«Ինչի՞ են բոլորը ուզում մի անսովոր բան անեն,- մտածեցի ես և հայացքս ընկավ իմ բազմաթիվ թևնոցների վրա: -Չէ, չէ, հաստատ չէ: Ես տարբերվելու համար չեմ արել: Ուղղակի դուր է գալիս, շատ թևնոցներ եմ կապում: Դե հա, գունավոր լինզաներով աղջիկն էլ նույնը կասի: Չէ, բայց թևնոցն ու լինզան նույնը չի, ինքը հաստատ տարբերվելու համար ա արել,- շարունակում եմ ինքս ինձ խոսել ես,- վրայից էլ երևում է, որ ձևիստի մեկն է»:

-Ինչո՞վ էր ուրիշ որ,- կարծես քնից արթնացա ես:

-Ո՞վ,- ընկերուհիներս արդեն լրիվ ուրիշ բանից էին խոսում:

-Էն աղջիկը, որ ոչ մի արտասովոր բան չուներ:

-Դե, եսիմ…

Լռեցի և շարունակեցի զննել բուֆետում հավաքված ամբոխին: Մեկը ամեն օր գեղեցիկ զգեստով և սանրվածքով է դպրոց գալիս, մյուսը հակառակը` աղջիկ է, բայց տղայի նման է հագնվում: Համարյա բոլորը իրենց մազերից մի փունջ ուրիշ գույն են ներկել, և ես էլ ինքս ինձ հաճախ եմ բռնացնում այն մտքի վրա, որ ես էլ այդպես կուզեի: Մեկը չափից դուրս մեծ ականջակալներով է միշտ, իսկ մյուսը իմ նման` բազմաթիվ թևնոցներով: Նայեցի, թե ինչպես է «տարբերվող» աղջիկը դուրս գալիս բուֆետից, և հասկացա, թե ինչով է նա այդքան տարբերվում: Նա ոչ մի բան չէր արել անսովոր կամ օրիգինալ լինելու համար: Ոչ մազերն է ներկել, ոչ վառ գույներով հագնվել և ոչ էլ կոպիտ է խոսում, «բնավորությամբ աղջիկ» երևալու համար: Եվ այս միօրինակ «տարբերվող» ամբոխի մեջ դարձել է իսկապես տարբերվող: Մտածում եմ, որ նա ճիշտ է անում, բայց, միևնույնն է, թևնոցներիցս չեմ հրաժարվի: Ես տարբերվելու համար չեմ անում: