Մանկությանս ամենավառ հիշողությունների ցանկում չեմ կարող չառանձնացնել այս դեպքը։ Փոքր տարիքում մենք մեր փողոցի երեխաներով, ավելի ճիշտ տղաներով, միշտ սիրում էինք «Դըշ-դըշ» խաղալ։ Իսկ ինչո՞ւ տղաներով, որովհետև այդ խաղը խաղում էին տղաները, չնայած որ մյուս բոլոր խաղերն էլ մենք տղաներով էինք խաղում։ Մենք աղջիկների հետ միշտ հակամարտության մեջ էինք։ Պայքարում էինք տարածքի համար, որովհետև այդ տարածքը շատ հարմար էր խաղեր կազմակերպելու համար։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

«Դըշ-դըշ» խաղալը մեծ արարողություն էր մեր փողոցում։ Ում տանն ինչքան խաղալիք հրացան կար, հանում էին դուրս, և այստեղից էլ սկսվում էին մեր մանկական վեճերը։

-Էս հրացանը ես եմ ուզում։

-Յա, էդ իմն ա։

-Տո՛ւր ստեղ։

Ու գնաց վեճերի առաջին փուլը։ Վիճողներին հաշտեցնելուց հետո բաժանվում էինք թիմերի, դե այստեղ էլ առանց վեճերի հնարավոր չէր։

-Չէ, ձեր թիմը ուժեղ ա։

-Ի՞նչն ա ուժեղ, հլը մեզ նայի։

-Ուրեմն, չեմ խաղում։

-Չես խաղում` մի խաղա, պա՛հ։

Էլի կոնֆլիկտ ու էլի վիճողներին հաշտեցնելու բարդ գործընթացը։ Արդեն սկսում էինք խաղալ, որպեսզի ավելորդ վեճերից խուսափեինք, բայց խաղալն էլ առանց կռվի չէր անցնում։ Վեճը սկսվում էր այսպես․

-Ես քեզ խփել եմ, դու կրվեցիր։

-Չէ՛, չի կպել, կողքովս անցավ։

-Ե՛ս ասում եմ` կպել ա։

Ի՞նչ կպնել, եթե մենք խաղում էինք երևակայությամբ, այսինքն, խաղալիք փամփուշտներ չկային, ուղղակի մենք դրանք պատկերացնում էինք։ Ու սենց, էլի վեճ ու էլի հաշտեցում։ Մինչև խաղի ավարտն այսպիսի վեճեր էլի էին լինում ու, ինչպես կարգն էր, համարյա միշտ վիճում էին այն երկու հոգին, որոնք վիճում էին հենց խաղի սկզբից։ Ու այսպես, էլի խաղ ու էլի վեճ․․․

Բոլոր երեխաներին բնորոշ հատկություններից մեկն էլ այն է, որ նրանք դեռ մանկուց որոշում և երազում են, թե ինչ են դառնալու, երբ մեծանան: Ես կարող եմ մասնագիտությունների մի ամբողջ ցուցակ ներկայացնել, թե ինչ էի ուզում դառնալ, բայց թերևս միայն մեկ մասնագիտություն եմ այնքան հավանել, որ նույնիսկ «փորձել» եմ ինձ այդ ոլորտում: Դա բժշկուհու մասնագիտությունն էր:

Մի անգամ տատիկիս մատը սկսեց ցավել, ու ես իմ մանկական միամտությամբ գործի դրեցի իմ «բժշկուհու հմտությունները»:

-Տատի, պիտի մատիտ աղ կապենք, խոնավ աղ, որ ցավը քաշի հանի,-բացատրում էի ես ու շորի մի կտորի վրա լցված աղի վրա ջուր ցանում:

-Ահ, Հասո ջան, տու էս բժիշկը, տու կիմանաս,- չէր հակաճառում տատիկս ու ինձ էր պարզում իր կնճռոտված ձեռքը:

Ես մատի վրա էի դնում աղը, հետո կապում էի այն թաշկինակով: Ես դա անում էի օրը մի քանի անգամ՝ պարբերաբար փոխելով «վիրակապը»: Շուտով տատիկիս մատը լավացավ, և ինձ այնպե՜ս էր թվում, թե ես եմ բուժել նրան:

-Բահ, ապրես, Հասո ջան, մատս բուժիր,-ասում էր տատս, ու ես ինձ գոհ ու երջանիկ էի զգում: Հետո՝ տարիներ անց, երբ հիշում եմ այդ դեպքը, ծիծաղում եմ իմ մանկական միամտության վրա, քանի որ տատիկս երևի մատը ինչ-որ տեղ պարզապես խփել էր: Բայց ամեն դեպքում, ես ուրախ եմ, որ ձեռքերս ծալած չեմ նստել, գոնե ինչ-որ բան արել եմ նրա առողջության համար՝ թեկուզ անօգուտ (բայց ի՞նչ իմանաս):

Հ.Գ. Ես տատիկիս քաջ առողջություն եմ ցանկանում, քանի որ այժմ նրա առողջական խնդիրները ավելի լուրջ ու բարդ են, և ցավոք սրտի, խոնավ աղն այստեղ օգնել այլևս չի կարող, այստեղ ես անզոր եմ:

Ողջույն։ Դա ես եմ։ Դու, քսանինը տարի առաջ։ Հիշո՞ւմ ես քեզ` ինչպիսին էիր։ Վստահ եմ, կարոտում ես ինձ։ Ուզում ես լինել նույնչափ աշխույժ, նույնչափ կյանքով լի, վերջապես նույնչափ ազատ, ինչքան որ տասնվեց տարեկան հասակում էիր։ Երևի ամեն ինչ կտայիր, որ ժամանակը քսանինը տարի հետ գլորվեր, ու դու վերածվեիր 16 տարեկան մի աղջնակի։ Բայց ինչ արած, դա անհնարին է։

Հիշո՞ւմ ես մեր տունը, մեր բակը, մեր բազմանդամ ընտանիքը։ Ինչքան-ինչքան լավ օրեր ենք ապրել մեր հարազատ հարկի տակ։

Սպասիր, մի բան հիշեցնեմ պատանեկությունիցդ։ Հիշո՞ւմ ես մի անգամ ամռանը էրեխեքով որոշեցիք ողջ գիշեր մեքենայում անցկացնել, առավոտյան արևին ստիպելով, առաջինը ձեր հոգնած, քնաթաթախ, բայց միևնույն ժամանակ գոհ ու երջանիկ երեսները տեսնել։ Այդ ամբողջ  օրը մթագնած ուղեղով այս ու այն կողմ գնացիր, ինչը ողջ գիշեր չքնելու արդյունքն էր։ Լավ, արի դուրս գանք հիշողությունների արբեցնող աշխարհից ու վերադառնանք քեզ։ Մի քիչ պատմիր քո ժամանակների Լիլիթից։ Կարծում եմ, շատ չես փոխվել։ Երևի դեմքիդ մի երկու կնճիռ է ավելացել, մազերդ են ճերմակել ու մի քիչ էլ գիրացել ես, լավ –լավ կատակում եմ։

Ճիշտն ասած, նամակիս բուն պատճառը  մի քանի հարց-խնդրանքներս են՝ կապված սպասվելիք անակնկալների հետ։ Առաջին հարց-խնդրանքը, որին կցանկանայի պատասխանես, հետևյալն է․ուզում եմ իմանալ, արդյոք չունե՞ս  գործած այնպիսի մի սխալ, որի համար անչափ զղջում ես, որն ուղղելու համար կցանկանայիր գալ անցյալ ու շտկել այն։ Խնդրում եմ պատմիր ինձ այդ մասին։

Դու հասնելով այդ տարիքին՝ ծանոթ կլինես կյանքը հեշտ ապրելու թեորեմներին։ Սովորեցրու դրանցից մի քանիսը։ Եվ վերջին, կարևորագույն հարցս՝ ո՞վ է ընտրվել 2045թ ՀՀ նախագահ։ Նորից եմ կատակում։ Ո՞րն է արդյոք քո պատկերացմամբ կատարյալ կնոջ կերպարը։ Խնդրում եմ պատասխանիր վերը նշված հարցերին և ուղարկիր նամակդ որքան կարող ես շուտ։

Վերջում ուզում եմ իմանաս, որ այս նամակի մասին գիտենք միայն ես և դու։ Ուզում եմ, որ ոչ ոք չիմանա այս մասին, քանի որ մարդիկ իմանալով այս զարմանահրաշ հնարավորության մասին, կսկսեն նամակներ գրել և ուղարկել անցյալ կամ ապագա։ Այդ նամակները ողողված կլինեն բազմաթիվ հարցերով՝ ուղղված այս կամ այն մարդուն, ու այս կամ այն իրադարձությանը։ Այդպիսով կյանքը կկորցնի իր հետաքրքրությունը՝ դառնալով անչափ տաղտկալի և հոգնեցուցիչ։

Ահա և վերջ։ Հաջողություն քեզ։ Անհամբեր կսպասեմ նամակիդ։

Որոշ ժամանակ առաջ, երբ դեռ արձակուրդները չէին սկսվել, մեզ`աշակերտներիս, տարան դահլիճ, ասելով, որ հյուրեր են եկել Երևանից: ՄԻԱՎ-ի ու ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման ներկայացման միջոցով մեզ իրազեկեցին նշածս հիվանդությունների մասին:

Անտեսելով հոգնածությունս, քաղցս ու այն հանգամանքը, որ մի 2 ժամից պարապմունքի եմ, ու եթե մնամ ներկայացումը դիտելու, ապա չեմ հասցնի գնալ տուն, միևնույն է, հետաքրքրությունից դրդված գնացի:

Ներկայանալու ժամանակ մասնակիցներից մեկն ասաց, որ շատ ուրախ է գյուղ Հրազդանում գտնվելու համար: Ես շատ էի բարկացել: Դա տարրական իմացության հարց է. ինչպե՞ս կարելի չիմանալ քո երկրի քաղաքների անունները: Ես չեմ ասում, թե պարտադիր պետք է բոլոր գյուղերի անունները հիշել, բայց Հայաստանի զարգացած քաղաքներից մեկն անվանել գյուղ, դա արդեն ամոթալի է:

Երբեք չեմ հասկանա այն մարդկանց, ովքեր չգիտեն իրենց երկրի պատմությունն ու աշխարհագրությունը: Սրանք շատ կարևոր գիտելիքներ են որևէ ազգի մասնիկ կազմելու համար: Անգամ, երբ ընտրել ես դերասանի, ծրագրավորողի մասնագիտությունը կամ հացթուխի, անպայման պիտի տեղյակ լինես երկրիդ մասին, նրա աշխարհագրական դիրքի, քաղաքների, պատմության:

Մի կերպ զսպեցի զայրույթս, որոշեցի ժամանակից շուտ չլքել դահլիճը, գուցե ներկայացումն ավելի լավը լինի:
Սկզբում հաղորդավարը ներկայացրեց դերասաններին, հետո սկսեցին խաղալ: Մի քանի րոպեից արդեն հասկանում էի, որ ներկայացումը գռեհիկ է դառնում: Դերասանները տհաճ երևույթներով, գռեհիկ արտահայտություններով իբրև թե մեզ ներկայացնում էին հիվանդության առաջացման պատճառներն ու բուժումը: Ու անգամ չհասկացա, թե ինչո՞ւ էին 8-9-րդ դասարանների երեխաներին էլ բերել նստեցրել: Հավանաբար մեր ուսուցիչներն էլ ինձ նման կարծել էին, թե բարձրարժեք և օգտակար ներկայացում է լինելու:
Ում դեմքին նայեիր, անկասկած հիասթափություն կտեսնեիր: Փոշմանեցի, որ ժամանակս տրամադրեցի:

Ես գիտեմ և վստահ եմ, որ ամեն դպրոցում առողջ ապրելակերպ առարկայի ժամին նորմալ և կիրթ ձևով աշակերտներին տեղեկացնում են սեռավարակների և այլ հիվանդությունների մասին, ու բնավ չհասկացա նրանց` չստացված ներկայացման ու մեզ մեր գործերից ու հանգստից կտրելու իմաստը:

Ինչի մասին էլ տեղեկացնելու լինեն, ինչի մասին էլ որ որոշեն մարդկանց ասել, պետք է կատարեն գրագետ, ու կարծում եմ, դա միայն մասնագետները պիտի անեն: Այլապես դահլիճում չէին գտնվի այդ ներկայացման տարիքային թիրախ խմբից դուրս երեխաներ:

Դե, եթե չգիտեն ամենատարրական մի բան, որ Հրազդանը քաղաք է, այն էլ Կոտայքի մարզի մարզկենտրոնը, խոսելն ավելորդ է:

Ո՞վ եմ ես: Ինձ թվում է այս հարցին ես լիարժեք չեմ կարող պատասխանել: Սակայն ներկայանամ: Ես Ալբինան եմ, 14 տարեկան եմ: Ծնվել եմ Սյունիքի մարզի Լոր գյուղում: Ապրում և սովորում եմ իմ հիասքանչ գյուղում: 9-րդ դասարանցի եմ, սիրում եմ պատմություն, աշխարհագրություն, հայոց լեզու ու անգլերեն առարկաները: Սիրում եմ զբաղվել պարով և երգով, հաճախում եմ պարի դասերի: Սիրում եմ խաղալ սպորտային խաղեր, իսկ ամենաշատը` ֆուտբոլ: Հաճախ են ասում, որ ֆուտբոլը աղջիկների համար չէ, բայց ես համաձայն չեմ այդ կարծրատիպին: Ինձ թվում է, որ մարդը կարող է ազատ զբաղվել այն գործով, որը իրեն դուր է գալիս:

Ես շատ հետաքրքրասեր եմ, ցանկանում եմ տեղեկանալ ամեն ինչի մասին, անգամ այն բաների մասին, որ ինձ չեն վերաբերվում, նաև շատ շարժուն եմ, նույնիսկ պարապ ժամանակ ցանկանում եմ զբաղվել ինչ-որ բանով:

Օրերս շատ հետաքրքիր են անցնում դպրոցում: Մեր դասարանում սովորում ենք 4 հոգով` 3 աղջիկ և 1 տղա: Ես մեր դպրոցում ընտրվել եմ 2015-2016 ուս. տարվա աշակերտական խորհրդի նախագահ: Այդ գործով անցած տարի զբաղվում էր մեծ քույրիկս: Ինձ շատ հետաքրքրեց այդ ամենը, և որոշեցի, որ մյուս տարի անպայման կդնեմ իմ թեկնածությունը, և ես հասա իմ նպատակին:

Ինչպես բոլորը, այդպես էլ ես, ունեմ երազանքներ: Ցանկությունս մեծ է  սովորել ԵՊՀ-ի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Ինչո՞ւ եմ ընտրել հենց այդ մասնագիտությունը, որովհետև նշեցի, որ շատ շարժուն եմ… Ընտրածս մասնագիտությունը համապատասխանում է իմ եսին: Սկզբում նշեցի, թե «ով եմ ես» հարցին հստակ պատասխան չեմ կարող տալ, բայց փորձեցի այսքանով ներկայանալ:

Իրականում ինձ հուզող խնդիրները շատ են, բայց կկենտրոնանամ մեկի վրա: Դա անհավասարությունն է: Երբեք չեմ կարողացել հասկանալ այն մարդկանց, ովքեր իրենց միշտ բարձր են դասել մյուսներից: Իմ կարծիքով յուրաքանչյուր մարդ էլ ունի իր առավելությունները, որոնք չունի դիմացինը, բայց մի՞թե կարելի է ամեն պատեհ և անպատեհ առիթով հիշեցնել այդ մասին, իհարկե ոչ: Սա շատ մեծ տարածում գտած խնդիր է, ու երևի տարիների ընթացքում մարդկանց մեջ կփոխվի այդ վատ սովորությունը:

Մտածեցի, մտածեցի ու որոշեցի սպասել դասերն սկսելուն, հաստատ մի հետաքրքիր բան կլինի գրելու համար: Ու առաջինը, որ հանդիպեց, ընկեր Արտաշյանն էր՝ ռազմագիտության ուսուցիչը: Մեկ ամիս արձակուրդից հետո նոր ոգով էինք մտնում դպրոց ու սկսում նոր կիսամյակ: Ճի՛շտ է, ռազմագիտությունը յոթերորդ դասաժամին էր, բայց մենք այդքան էլ հոգնած չէինք, և գիտեինք, որ դասաժամը ինչպես միշտ թեթև ու հետաքրքիր կանցնի: Նախորդ դասին անցել էինք ավտոմատի բաղկացուցիչ մասերը, իսկ այժմ մեզ անակնկալ էր սպասվում: Մենք պետք է սովորեինք 33 վայրկյանում այն քանդել ու հավաքել: Բաժանվել էինք երեք խմբերի ու փորձում էինք երեք ավտոմատով հերթով սովորել ու «յոլա գնալ»:Ժամանակը թռչում էր արագ և շատ հետաքրքիր էր անցնում մի պարզ պատճառով՝ մենք ուսումնասիրում էինք մեզ բացարձակ անծանոթ իր: Երբ առաջին անգամ տեսա ավտոմատը և դիպչեցի դրան՝ պատկերացրեցի սահմանին կանգնած զինվորին, ով անքուն հսկում է մեր խաղաղությունը: Հիշեցի զինվոր եղբայրներիս, պատկերացրեցի ինձ իրենց տեղը ու ինձ պարտավորված զգացի հայրենիքիս հանդեպ: Առաջին անգամ էի այդպիսի զգացողություն ունենում:

Երբ դու ուղղակի կողքից նայում էիր առաջադրանքը կատարողին, քեզ շատ պարզ ու հեշտ էր թվում: Բայց երբ հասնում էր քո հերթը, դու ժամանակին հետևելով, խուճապահար շարժում էիր մասերը՝ փորձելով որևէ մեկը տեղից հանել: Իսկ ընկեր Արտաշյանը սովորեցնելու հետ միասին անընդհատ կրկնում էր.-Արա՛, հազար եմ ասել հեռու գնա, էդ ավտոմատը շատ վտանգավոր ա:

-Աղջի՛, հեռու՛, հեռու՛, էդ շամփուրը որ մտավ աչքդ, մարդու չեն տանի:

-Մի-քիչ արագ արա, էլի, դրա մեջ ի՞նչ դժվար բան կա:

- Բութ մատդ չմտցնես դրա արանքը՝ մեջը կմնա:

Ու այսպես շարունակ: Հուսով եմ, հաջորդ դասին կսվորենք և կհասցնենք տեղավորվել ժամանակի մեջ:

Ընդհանրապես ես շատ եմ սիրում ամեն ինչ «վերցնել ափի մեջ»։ Հիմա բացատրեմ, թե ինչպես է դա աշխատում։ Օրինակի համար, ահա ավտոմեքենան՝ մարդկության հրաշալի գլուխգործոց։ Ոմանց համար ուղղակի փոխադրամիջոց։ Նստեցիր, գնացիր, հասար, և վերջ։ Ոմանց համար այն ավելին է, քան հասարակ փոխադրամիջոցը։ Ոմանք դրանով գումար են վաստակում, ոմանք ուղղակի վայելում են այն, ոմանց էլ բաժին է հասել մեքենան պատրաստելու կամ վերանորոգելու գործը։ Դրա համար պետք է իմանալ, թե այն ինչերից է բաղկացած, և որ մասն ինչի համար է։ Ես այնքան էլ չեմ սիրում ավտոմեքենաներ։ Մեքենաներ չսիրելուց բացի, իմ մեջ մի հատկություն էլ կա, դա՝ տարբեր իրեր, երևույթներ ու, ինչու չէ, նաև շնչավոր արարածներին հասկանալն է։ Հիմա հարց կառաջանա, թե ի՞նչ է նշանակում հասկանալ իրը կամ երևույթը։ Իրականում, ինչ-որ բան հասկանալը ամենաբարդ գործերից մեկն է։ Ինչպե՞ս է աշխատում ավտոմեքենան, ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է համակարգիչը գրավում մարդկանց, անգամ՝ ինչո՞ւ են մարդիկ պատերազմում։ Այդպիսի հարցերի պատասխանները գտնելու համար ես մտովի դնում եմ ափի մեջ։ Ես հենց այնպես չնշեցի ավտոմեքենան։ Ինքան էլ ես չսիրեմ այն, ինձ հետաքրքրում է դրա կառուցվածքը։ Այն հասկանալու համար ես վերցրեցի ավտոմեքենան ձեռքիս մեջ։ Այսինքն՝ պատկերացրի մեքենայի փոքր տեսակը ափիս մեջ։ Ահա այն։ Սկզբից նայում եմ արտաքին տեսքին՝ հասարակ երկաթե տուփ։ Բացում եմ նրա այսպես կոչված «կապոտը» ու սկսում եմ ուսումնասիրել։ Հետո հանեցի, դրեցի, անգամ մեքենան կիսեցի երկու մասի ու մոտավորապես հասկացա նրա կառուցվածքը։ Այսպես «սքան արեցի» տարբեր իրեր, երևույթներ և այլն։ Միայն պատկերացրեք, ձեր ձեռքի մեջ մոլորակի մի հատվածն է, որի վրա ամպ է։ Դուք տեսնում եք անձրևի մինի տեսակը ձեր ձեռքի ափի մեջ։ Դրանից հաճելի բան կա՞։
Մի օր փորձեցի ուսումնասիրել մի արարածի, որն իմ կարծիքով աշխարհի ամենաբարդ ու միաժամանակ ամենապարզ բանն է։ Եվ այսպես՝ մարդ: Ի՞նչ է արել մարդն իր գոյության ընթացքում։ Պարզապես պատասխանել է իրեն հուզող հարցերի։ Ինչպե՞ս արագ տեղափոխվել, ինչպե՞ս հասնել երկինք, անգամ մեզ համար հասարակ թվացող՝ ինչպե՞ս չմրսել։ Միաժամանակ մարդն ամենաբարդ ու անկանխատեսելի արարածն է։ Ինչո՞ւ են մարդիկ ընկերանում, ինչո՞ւ են բաժանվում, դավաճանում և այլն։ Այս ամենի մասին մտածելուց հետո հասկանում եմ մի ոչ այդքան հաճելի փաստ։ Ես էլ այդ պարզունակ ու հասարակ արարածներից մեկն եմ։ Ու եթե ինձանից հարյուր անգամ խելացի գիտնականները չգիտեն այդ հարցերի պատասխանները, ապա ես դեռ շատ մեծ ճանապարհ պետք է անցնեմ դրանք իմանալու համար։

Ամեն մարդ ունի իր դերն այս կյանքում. մեկը խոհարար է, մեկը` շինարար, մյուսը՝ տնօրեն կամ ուրիշ ինչ որ բան: Հիմնականում մենք ճանաչում ենք նրանց հենց այնպիսին, ինչպիսին տեսնում ենք: Դե իրենց պաշտոնով կամ մասնագիտությամբ, էլի: Բայց շատերի մտքով չի էլ անցնում, որ նրանք մեզ պես մարդիկ են: Իհարկե, մենք գիտենք, որ նրանք ամուսնացած են, երեխաներ ու թոռներ ունեն, բայց թե ինչպես են նրանց հետ շփվում՝ չենք պատկերացնում:

Վերջերս քայլում էի փողոցով ու մի պաշտոնյա մարդու տեսա՝ իր թոռնիկի հետ: Բոլորը նրան գիտեն որպես խիստ և լուրջ մարդու: Սակայն այդ ժամանակ նա բոլորովին նման չէր մեր իմացած մարդուն: Նա շատ քնքուշ և բարի խաղում էր իր թոռնիկի հետ, համբերատար կերպով պատասխանում նրա բոլոր հարցերին: Նա նստեցրեց փոքրիկին ճոճանակին և սկսեց ճոճել, պատմելով, երևի, մի հետաքրքիր պատմություն, քանի որ թոռնիկն իրեն ուշադիր լսում էր և բա՜րձր ծիծաղում: Այնքան հաճելի տեսարան էր: Ես կանգնել էի ու նայում էի նրանց, հիշելով իմ մանկությունը, և բոլոր այն հետաքրքիր դեպքերը, որոնք կապված են պապիկիս հետ:

Երբ դուրս եկա հիշողությունների քարանձավից, տեսա, որ պաշտոնյան ու իր թոռնիկը արդեն հեռացել են, մինչ ես վերապրում էի իմ կյանքի երջանիկ պահերից մի քանիսը: Այդ դեպքը ստիպեց ինձ հասկանալ, որ մարդիկ այնպիսին չեն, ինչպիսին առաջին հայացքից են թվում: Երբեմն նրանք ավելի բարի կամ խիստ են, ավելի քնքուշ և հասկացող: Երբեմն նրանք ուղղակի քողարկվում են: Այնպես որ, պետք չէ մարդկանց որևէ բան վերագրել առանց ճանաչելու: