Իմ էջը խորագրի արխիվներ

davit gorgoyan

695

Պատուհանից էն կողմ կիրակի էր, մեր առօրյայի պես հասարակ առավոտ՝ մեկ քամի, մեկ ձյուն, մեկ էլ էքստազի հասցնող արև։ Էսօր առանձնակի բախտավոր ենք լսել հրամանատարի քֆրտոցը` բացառապես տաք եղանակը ներծծելով։

Քամին անցնում էր միջովս, շոյում ոսկորներս, հետո թույլ տալիս արևին լիզել երեսս նույն եռանդով, ինչով շարահրապարակի կիսականգնած շներն էին դրանից ոգևորված սիրով զբաղվում: Բավականին տարօրինակ տեսարան օր ու գիշեր նույն սեռի հետ օրն անցկացնողի համար։ Էստեղ գրքերից Կոելիո են շրջանառում` կենդանական կարիքները թեկուզ տեսականորեն բավարարելու համար ու անունը դնում «պարապ չենք մնում»։ Շատերի կույս միտքը առաջին անգամ է պայքարում նման մարտահրավերի դեմ ու չդիմանալով` վերադառնում նույն բողոքներին։

-Ընգեր, առանց հեռախոս էլ չի լինում, չեմ ձգում։ Ես էլ ասի` գամ ստեղ, մի քիչ ցրվեմ: Հորս արև, գիտե՞ս ինչեր էի անում քաղաքացիական կյանքում․ մաշնեն կար, ժամանակը` լիքը, ընգերներս իմ պես ազատ, էսէմէսներին էլ չէի հասցնում պատասխանեի, էլ ընգերուհի ի՞նչ եմ անում։ Թե չէ` էս ի՞նչ ա։ Շարքով ենք գնում զուգարան, արա։

Բացում եմ գիրքը։ Հենց առաջին էջի վրա, կպչուն թղթիկի վրա նշաններ կան՝ էջերի համարներ են։ Ուրախացա, որ գիրքը ճաշակով կարդացողի ձեռքն է ընկել։ Բացում եմ նշված էջերը ու բնավ չեմ զարմանում. առանձնացված էջերը զուտ բաց տեսարաններ են նկարագրում։

Օդը սառն էր ու հաճելի, բայց միանշանակ վատ էր ազդում նախորդ շաբաթվա եղանակը սրտին մոտ ընդունողների համար։ Աչքերդ փակում ես ու երազում` ոտքերդ ձեր բակի սեղանին դրած, ականջիդ՝ Andrea Boceli լսելով ու խնձորը կծելուց հյութալի մասը ողջ հոգով ստամոքսը քաշելու մասին, թույլ տալիս ճառագայթներին այդպես էլ հատված չդառնալով անցնել միջովդ, հալվել, թուլանալ․․․

Էսպես կարելի է խեղդվելու չափ խտանալ ու չհասկանալ, որ օրդ շարահրապարակի վրա ես անցկացրել։ Հարկավոր է մի խռպոտ հազ, քիթը վեր քաշելով շարքով տարածվող աղմուկ, ու անկախ քեզնից, օրվա երկրորդ «վեր կացն ես» հայհոյում։ Բայց և հասցնում եմ նկատել մոտիկ հորիզոնից կախ ընկած սարի վրա, չնայած խորթ թեքությանը, տները մարտկոցիցս հավասար են շարված։ Անգամ վառարանների ծուխն է համաչափ  թեքվում։

Շուրջս խաղաղություն է շնչում, ներսս՝ թմրածություն։

Կիրակին ներս էր լցվել պատուհանների ճեղքերից։ Շաբաթվա ծանրությունը տղերքը (իբր, ուրիշ էլ ովքե՞ր), շաշկու, գրքի, գրչային խաղերի, ժամերով դիմացի միագույն պատերին նայելով են դատարկում։ Մեկը ոտքերի արանքում համազգեստի ավելորդություններն է զգուշությամբ վերացնում, մյուսը` թռցրած հեռախոսն է ձեռքերում պտտում, մեկ ուրիշը անհանգիստ թպրտում է․ քունը տանում է, քնել չի կարելի։ Ինչ-որ ֆիլմ են ցույց տալիս խոհարարի մասին։ Ըհըն, համբույրի տեսարան… Ընդհանուր թմրություն օդ բարձրացավ։ Գոնե բիբերս լայնանար, կամ ասենք, հիշողության վրայից փառը ճաքեր տար, ու սիրտս անհանգիստ թպրտար։ Լավ է գոնե ֆուտբոլ նայելիս էնտուզիազմը չենք կորցրել։ Լավ է, չենք մեռել։

-Ա՛պ, արևը դուրս էկավ, չհելնե՞նք դուրս։

-Դուրսն ի՞նչ ես անում, ֆոտոսինթե՞զ։

Խոսում են ամեն ինչի մասին․ աղջիկներ, մեքենաներ, նկատառումներ ընդհանուր ծառայության մասին։ Խոսում են խորը փիլիսոփայական երանգով, խորաթափանց հայացքով, մտքում մանր-մանր ծամծմելով, գցել-բռնելով, վերամտածելով, պատրաստ լինելով պատասխան տալ «բարև»-ը «ե», «վ»-ով արտասանելու համար։ Զգո՛ւյշ, խորը չշնչես օդը, կթունավորվես։ Կարճ ասած, մենք ստեղծարարներ ենք։ «Ես»-ը պահակակետիցից դուրս ենք թողել, թաղել թփերի արանքում, նոր միայն ներս մտել՝ նորը ստեղծելու։ Թե կարաս` հետդ ներս մտցրու ու դարակիդ չերևացող արանքում պինդ պահիր։ «Ոսկե արծիվ» չեն տա, բայց հերոսի կոչումով դուրս կգաս։ Դրա համար ենք ազատ ժամերին շախմատով զբաղվում։

Ձգտում ենք կատարյալ հավասարության, միօրինակության. շարքով ուտելու, շարքով ծխելու, շարքով նաև թքելու։ Անգամ ծառերն են շարքով ցցված, ճյուղերի այն երկարությամբ, որ համեմատական է մազերիս երկարությանը։ Ահագին անսովոր երևույթ՝ պատուհանագոգին նստած, ոտքերը ծուռումուռ շպրտած, օրը System of a down-ի երգերի տակ անցկացնողի համար։ «Զինվորական կարգապահություն» պիտակի  տակ լարովի խաղալիք են շինում։ Չես մեղադրի, պիտի ապրե՛ս, որ կուլ չգնաս։

-Տղե՛րք,- ականջիս տակ պայթեց մեկի բամբ ձայնը,- կարո՞ղ ա մեկը դարակիս չարազը վերցրել ա։

-Լավ էլի, այ ախպեր։ Մեր մեռած վիճակն ու քո Նոր տարվա չարազը։

Դրսում դեռ կիրակի է։ Ոչ մի բանից հոգնած շները հենվել են գնդապետի մեքենայի անիվներին, կուրծքը բացել արևի առաջ, որը դանդաղ տեմպերով սկսել է հալեցնել ծխարանի տանիքից հավետ կախ ընկած սառցակտորները։

-Տղե՛ք, հասկացե՛ք, որ էս զենքը վերցնելուց դուք արդեն մարդասպան եք։ Պիտի պատրաստ լինեք սպանելու ու չվախենաք դրանից։ Կամ ընկերոջդ կսպանես, կամ հակառակորդին։ Դրան էլ պատրաստ եղեք։ Հրացանի էս անտեր փողի միջից էլ խաղալիք շարիկներ դուրս չեն գալիս։ Մի ձեռքում զենքն են բռնում, մյուսում` ուրիշի կյանքը։

Գիշերը լավ չեմ քնել։ Անջատված նստած եմ լսարանում։

Կիրակին ավարտվեց։ Արթնացա հրամանատարի «ձեռքերիս մեջ մահացավ»-ի վրա։

Ofelia Hovhannisyan

Մեծանա՞լ է պետք

Դպրոցը ավարտեցի, հիմա արդեն ուսանողուհի եմ: Ուզում ես ինքս իմ մեջ որևէ բնավորության գիծ կամ մի բան նկատեմ, որ այս ընթացքում փոխվել է, բայց ապարդյուն։ Սկզբից դա ինձ մի փոքր անհանգստացնում էր, բայց հետո հասկացա, որ ես կառչած եմ  այն երեխայից, որ ապրում է իմ մեջ։ Ամեն կերպ փորձում եմ պահել նրան և բաց չթողնել։ Երբ արդեն դառնում ես չափահաս, էլ ավելի է մեծանում պատասխանատվությունը այն ամենի նկատմամբ, ինչ դու անում ես։ Այնպես չէ, որ առաջ ես չէի կարողանում պատասխան տալ արարքներիս համար, պարզապես, եթե անգամ մի բան այն չէր լինում, հաճախ էի լսում հետևյալ արտահայտությունը.

-Դե երեխա ա…

Իսկ հիմա էլ այդպես չէ: Շատ բաներ են փոխվում, զգում եմ, որ դժվարություններ կան, որոնց միջով  պետք է մենակ անցնեմ։ Սակայն հետաքրքիրն այն է, որ կյանքումս հայտնվում են այնպիսի մարդիկ, որոնք մտածում են այնպես, ինչպես ես, կամ գոնե կիսում են այդ ամենը ինձ հետ։

Մեծանալ է պետք, բայց արդյո՞ք դա ինձ համար է։ Գրեթե ամեն օր ես կրկնում եմ այդ խոսքերը: Հիմա հասկացել եմ, որ քանի դեռ ապրում է իմ մեջ աշխույժ երեխան, ես նրան վանդակի մեջ չեմ դնի: Կան արարքներ, որոնք ես անելով իհարկե գիտակցում եմ, մի փոքր մանկական է: Սակայն ուրախալին այն է, որ իմ շրջապատում ինձ հենց այդպես են սիրում և չեն փորձում փոխել։

marine nikoghosyan

Կորցնելու մասին

Առավոտ էր: Սովորականի պես արթնացա, պատրաստվեցի և շտապեցի աշխատանքի: Ճանապարհին հիշեցի մի տարօրինակ երազ, որն  անցած գիշեր էի տեսել: Երազումս ընկել  էր ատամներիցս մի քանիսը: Թափված ատամները ափիս մեջ էին, բայց առանց արյան:

Հետաքրքրությունից դրդված որոշեցի երազահանում կարդալ դրա մեկնաբանությունը: Չէ´, սնահավատ չեմ ընդհանրապես, ուղղակի հետաքրքիր էր:

Համացանցով գտա երազահանի մի կայք և սկսեցի փնտրել: Այնտեղ գրված էր, որ երազում ընկնող (առանց արյան) ատամ տեսնելը նշանակում է հարազատ մարդու կորուստ: Տարօրինակ ինչ-որ զգացում պատեց ներսս: Ճիշտ է, չէի հավատում, սակայն մի փոքր վախ առաջացավ:

Միգուցե սա ձեզ տարօրինակ կամ անհավատալի  թվա, բայց այն իրականացավ: Այդ օրը ես կորցրեցի (եթե կարելի է այդպես ասել), ինձ համար շատ հարազատ մի մարդու: Կորցրեցի առանց արյան, առանց բաժանման, ուղղակի կորցրեցի…

Կորցրեցի նրան հոգեպես…

Մենք բոլորս մեր կյանքի ընթացքում միշտ ինչ-որ բան ենք կորցնում: Կորցնում ենք իրեր, առարկաներ, հիշողություններ, բայց ամենացավոտը` երբ կորցնում ենք մարդկանց, ովքեր հեռանում են կամ այս աշխարհից, կամ մեր աշխարհից: Երկուսի դեպքում էլ ցավը մեծ է:

Կգա ժամանակ, երբ մենք կկորցնենք բոլորին` ում հիշում ենք, ում կարոտում ենք, ում սիրում ենք…

Իսկ վերջում կմնա միայն մեկը, այն եզակին, ով մեզ երբեք չի լքի. և դա կլինենք մենք ինքներս:

Չնայած, դա էլ է հարաբերական…

Anahit Badalyan

Այն, ինչ մենք սիրում ենք

Մայրամուտները կարող են ջերմությամբ լցնել մեր ամենասառը օրերը, ցողել մեր՝ քնել չհասցնող աչքերը, փայլեցնել դրանք։ Մեր ամենասիրելի ուտելիքը կարող է ուրախացնել մեզ, բարձրացնել մեր տրամադրությունը, իր հոտով արթնացնել մեր՝ ինչ-որ պահի քնով անցած զգայարանները։

Մեր սիրած երգերը կարող են շարժել մեր դեմքի այն մկանները, որոնք պատասխանատու են ժպիտի համար։

Այն դասաժամերը, որոնց սպասում ենք նախորդ օրվանից ու որոնց պատրաստվելիս էներգիա չենք խնայում, կարող են կանոնավորել էն ամենակարևորը, որը մարդը պիտի շարունակաբար փորձի պահպանել․ սովորելու ցանկությունն ու հետաքրքրությունը։

Մեր սիրած եղանակը կարող է առիթ դառնալ, որ զգեստապահարանից հանենք վաղուց չհագած սիրուն շրջազգեստը, արդուկենք ու հագնենք։

Երբ գալիս է մեր սիրած ծաղիկների բացվելու ժամանակը, մեր՝ սիրելի ուտելիքից արդեն արթնացած զգայարանները շոյվում են էն անուշ բույրից, որ մանուշակներն են արձակում։

Մեր սիրած ֆիլմերը դիտելիս մենք միշտ ինչ-որ պահի ուզում ենք մտնել էդ ֆիլմի մեջ, կամ գոնե ֆիլմի վերածել մեր իսկ կյանքը։

Մենք միայն մերն ենք համարում մեր սիրած տեղերը։ Ուրիշների ներկայությունը օտար, անցանկալի է դառնում էնտեղ, որտեղ մենք ժպտացել ենք էնքան իսկական, որ թվացել է՝ սիրտը դուրս կգա՝ ժպիտն ապացուցելու, ու ծիծաղել էնքան ուժեղ ու շատ, որ սկսել է ցավել ստամոքսն ու կտրվել շունչը։

Մեր սիրած նկարներում մենք ենք էնպիսին, որպիսին չենք լինի էլ երբեք։ Մի քիչ կարճահասակ, փոքր-մոքր, ու մի քիչ ավելի շատ ժպիտով։

Մեր հին օրագրերը՝ վարդագույն, նախշազարդ, նկարներով ու գույներով լիքը, մեր մանկությունն են, պատանեկությունը, ծերանալիս արդեն կդառնան մեր ջահելությունը։ Մեր գրած բանաստեղծություններն են, հեքիաթները, որոնց վերջում երեք խնձոր է ընկնում, ու հեչ էական չէ, որ ես երբեք առանձնապես խնձոր չեմ սիրել։ Էդ օրագրերում մեր հին հոգսերն են՝ մեր չնչին, փոքրիկ ու հիմա արդեն կարոտով հիշվող հոգսերը։ Իրերի մասին՝ այսքանը։

Մեր սիրելի ու մտերիմ մարդիկ մեր իրերի բովանդակությունն են։ Նրանք են, ում համար երբեք չենք ափսոսա մեր ամենասիրած պիցցայի կեսը զոհաբերել։ Նրանք, որոնցից կամ որոնց հետ լսել ենք մեր ամենասիրած երգերը։ Մեր՝ անընդհատ նորը բացահայտելու մղումը, մեր սովորածը մեզնից սովորելու կամ մեր չիմացածը մեզ սովորեցնելու պատրաստակամությունն ունեցողները։ Այն մարդիկ են, ովքեր մի անգամ ասել են, որ մեր շրջազգեստը մեզ շատ է սազում, ու այդ օրվանից սկսած մեր գնած բոլոր շրջազգեստները նման են այդ մեկին։ Այն մարդիկ են, ովքեր քո ջերմությունն իրենց կյանքի ամառը համարելով դառնում են քո կյանքի ամենաջինջ գարունը։ Ովքեր պատրաստ են գարնանաբար հալեցնել սառույցը, հանդուրժել անձրևներն ու քամին միայն նրա համար, որ դու շողաս անխռով ու անխնա, որ ջերմանաս ու ջերմացնես շուրջդ։ Մեր սիրելի մարդիկ նրանք են, ում պատրաստ ենք դերեր առաջարկել մեր՝ ֆիլմ դարձած կյանքում։ Ովքեր կիմանան իրենց դերերն անգիր, կարիք չեն ունենա փորձելու իրենց հատվածը ու երբեք չեն ուշանա նկարահանումներից։ Մեր սիրելի վայրերն են մեր մտերիմ մարդիկ, որովհետև իրենց ասածով ու պատմածով ժպիտ են նկարել մեր դեմքին ու ծիծաղեցրել մեզ էդ վայրերում։ Տուն են դարձրել էդ վայրերն ու հարազատացրել մեզ։ Ու վերջապես, ի՞նչ էինք գրելու մեր օրագրերում, եթե մեր մտերիմները մեզ ժպտալու, ուրախանալու, մտածելու ու մտածածը թղթին հանձնելու առիթ չտային։ Ո՞նց էինք ինչ-որ գործ ստեղծելու, եթե մեր մտերիմները մեզ ստեղծագործ չդարձնեին իրենց գոյությամբ՝ մեր իսկ կյանքում։

Մեր սիրելի մարդիկ մեր հեքիաթներն են․․․ Նրանք, որոնց ավարտին երկնքից երեք խնձոր է ընկնում․․․ Բայց ես էդպես էլ խնձոր չսիրեցի․․․

mariam abrahamyan new

Ինձ մանկություն կտանե՞ք

Երբեմն ամենադժվարը հենց զգացածն արտահայտելն է, բայց, երբ թուղթը, գրիչն ու մի բաժակ տաք թեյը ձեռքդ առնես՝ կտրամադրվես։
Ներսումս միայն մի ցավ է ապրում՝ կարոտի ցավ, շա՜տ կարոտի։ Կարոտ առ անհոգ մանկություն, դեպի այնտեղ, ուր լաց էի լինում  ծնկների ցավից, մի կոնֆետ ավել ստանալու, տատիկի հետ գնալու, կամ պապիկի մոտ մնալու համար, ջերմում էի, որովհետև աշխատանքի բերումով հայրիկը մի քանի շաբաթ պիտի բացակայեր երկրից։
-Մա՜մ, տվածդ միակ ապտակն եմ կարոտել, ապակեպատ մարմինս եմ կարոտել ու քո հեկեկոցն եմ կարոտել (էլ երբեք քեզ այդ վիճակում չտեսնելու մտքերով)։Մա՞մ, մի անգամ էլ կապտակե՞ս, խնդրում եմ, ապտակիցդ մանկության հոտ է գալիս։
Ստեփանյան Մարիամին եմ կարոտել, նրա հետ արկածներս եմ կարոտել։
-Մա՞ր, կգա՞ս բարձրանանք ծառերի վրա, մի հատիկ  խակ միրգ պոկելու համար։ Կգա՞ս նորից մեր անձնական տունը կառուցենք՝ ճյուղերից, խոտերից ու այն ամենից, ինչ ձեռքներս կընկներ։
Էն անծանոթ տատիկին եմ կարոտել, որ ամեն անգամ փայտը ձեռքն առած, իր ծառերի միրգը փչացնելու համար, ընկնում էր մեր հետևից։
-Պա՞պ, նորից կզանգե՞ս ու հարցնես, թե ո՞ր գրիչներից եմ այս անգամ ուզում հետդ բերես աշխատանքից գալուց։ Էլի ուսերիդ կդնե՞ս, որ ամբողջ աշխարհին վերևից հպարտ նայեմ։
-Հոպա՞ր, կարծում ես քեզ մոռացա՞: Չէ՛, կգա՞ս գնանք էլի մազերս գունավոր թելերով հյուսելու։Ինձ էլի կասե՞ս Չոչո, որ գժվեմ ու նեղանամ։
- Հո՜ք, քեզ ամբողջ մի մանկություն եմ պարտք։ Հպարտանում էի, է, որ ասում էին` էս ի՜նչ նման ես հորաքրոջդ։Ասում էի` հեսա կմեծանամ, իրա նման սիրուն կդառնամ։
- Իմ Արև տատի, էն ի՜նչ տվեցիր ինձ ողջ կյանքում, երբեք, ոչ ոք չի կարող տալ, իմ արև։ Ինձ սիրո՜ւն հեքիաթ ես տվել, տա՛տ։ Հիշու՞մ ես՝ ոնց էի թղթիկները շրթներկոտ շուրթերով համբուրում, վերջում էլ բզեզիկներ նկարում ու Մոսկվայից ուղարկում Հայաստան։
- Պապի՞, հը՞, ո՞նց ես, հիմա ինչի՞ց ես բողոքում, փնթփնթանս։ Ամբողջ աշխարհից հետս բողոքեցիր ու ինձ մի աշխարհ սեր ու ջերմություն տվեցիր։

Մանկությո՜ւն, մի անգամ էլ կգա՞ս, դե՛, թեկուզ երազում, թեկուզ սև ու սպիտակ, թեկուզ այն պահերով, որտեղ լացելու կադրեր են։
Էնքա՜ն փոքր էի, էնքա՜ն ուրիշ, հիմա արդեն մեծ եմ՝ չափահաս, հիմա արդեն կյանքս ուրիշ է, բարդ, ու էլ որոշումներս ընտանիքիս անդամները չեն կայացնում՝ գործս հեշտացնելով։ Արդեն ինքնուրույն եմ… Արդեն ամեն ինչ գլխապտույտ բարդ է։
Ինձ մանկություն կտանե՞ք։

Ester Asatryan

Միասնականները մոտենում են

Միասնական քննություններն են մոտենում, իրենց հետ բերելով հիասթափությունների մի մեծ ու անբաժանելի շղթա։ Վախ: Վախ` չարդարացնելու բոլորի սպասելիքները, և այդ վախը ինձ ու կարծում եմ բոլորին խանգարում է կենտրոնանալ ամենակարևոր խնդրի վրա։ Այդ վախը ինձ ստիպում է դառնալ ռոբոտ, պատրաստվել քննություններին և ոչ թե ստանալ գիտելիք, դառնալ մեքենա, որն ուղղակի կկրկնի իրեն տրված նյութերի իննսունինը տոկոս անիմաստ հատվածը: Այն հատվածը, որը ես քննասենյակից դուրս գալուց անմիջապես հետո մոռանալու եմ (եթե իհարկե, արդեն չեմ մոռացել)։ Ես (և բոլորս այս շրջանում) պայքարում եմ, այո՛, պայքարում եմ սովորել տասներկու տարվա նյութը մեկ տարում, և ինձանից պահանջում են անել անհնարինը՝ ասելով, որ մենք «կենսագրություն ենք կերտում»։ Կենսագրությո՞ւն. կենսագրություն` հսկայական հիասթափությունների, սթրեսների հաշվին։ Իհարկե, այս շրջանում բոլորն են պայքարում ինչ֊որ բանի համար, բայց շատերի պայքարն ինձ համար պարզապես ինքնահաստատման ձև է, ցույց տալ որևէ մեկին կամ մի քանիսին, որ գիտեն ավելին, քան դիմացինը։ Պայքարում են նույնիսկ ուսուցիչներս, որն  ինձ համար պայքար չէ։ Նրանք ինձ ու իրենց բոլոր դիմորդներին տեսնում են պոտենցիալ 20-ներ ու դրա հետ մեկտեղ մտածում ոչ թե մեր (իմ), այլ այն մասին, որ իրենց աշակերտը ստանա բարձր միավոր («Դե, մեր անունն է, վերջիվերջո, երեխեք ջան»)։ Պարզ է, հիասթափություն եղել է նաև իրենցից (մասամբ), բայց ամենամեծ ձեռբերումներից էր Իմ Ավոյանը, որն ինձ բացի անգիրներ տալուց սովորեցրեց այն ամենը, ինչ պետք է ՄԱՐԴ լինելու համար։

Կստեմ, եթե ասեմ, որ չեմ տխրի բարձր միավոր չստանալուց, բայց բոլորս կստանանք այնքան, որքան սովորել և աշխատել ենք: Էնպես որ, աշխատենք մեզ համար, մեր հանգստության ու մեր խղճի առաջ հանգիստ լինելու համար, որ խաղաղ մտնենք քննասենյակ։

Իսկ վերջում մի քանի խորհուրդ, որոնք ձեզ հետ կիսում եմ սեփական փորձիցս: Առաջինը. պահեք ձեր կողքին էն մարդկանց, ովքեր հավատում են ձեզ, որովհետև ես, զգալով այդ հավատը, անում եմ այնպիսի բաներ, որոնց մասին չէի էլ պատկերացնի, որ կարող եմ։

Հաշվի չառնեք երբեք, թե ինչ կասեն ու կմտածեն ուրիշները, որովհետև իրենք չեն անցկացրել էն անքուն գիշերները, իրենք չեն անցել էն լարվածության միջով, ինչ դուք։ Չթողնեք նույնիսկ ձեր ծնողներին, որ իրենց չիրականացած երազանքները տեսնելով ձեր մեջ, ձեզ դարձնեն իրենց կամակատարը։ Արեք այն, ինչ ցանկանում եք, նույնիսկ եթե դա կլինի բուհում չսովորելը. կոտրեք կարծրատիպերը, ցույց տվեք, որ նախասիրություններն ու երազանքներն ավելի բարձր են, քան անվանի համալսարաններում սովորելը։

Հ.Գ. Մնացած զգացողություններով կկիսվեմ, երբ ավարտվի ինձ այսքան հիասթափություն ու սթրես պատճառող, բայց միաժամանակ հաճելի ու բացահայտումներով լի շրջանը:

nina arustamyan

Ես դեռ սպասում եմ

Շուրջ երկու շաբաթ է, ինչ գրում եմ ու ջնջում։ Գրում եմ ու ջնջում․․․

Քաջություն չի հավաքվում ներսումս, որ այս անգամ բարձրաձայնեմ կորստիս մասին։

Կորստիս։

Երբեք չեմ կարողացել խոսել իր մասին ինչ-որ մեկի հետ այնքան ազատ, որքան որ ինքս ինձ հետ ամեն գիշեր՝ քնելուց առաջ։

Ես կորցրել եմ նրան, ում երբեք չէի ցանկանա կորցնել, և իհարկե, երբեք մտքովս չէր անցնի, որ կյանքիս կարևորագույն շրջանում կկորցնեմ նրան և կորստից հետո անգիտակցաբար կամ գուցե և գիտակցաբար կփոխվեմ 180 աստիճանով: Որ կդառնամ ուրիշ մարդ, ով կսկսի պայքարել իր ապրած ամեն ժամի համար, որ կսկսի պայքարել միայն ու միայն՝ «լավ մարդ» տիտղոս թողնելու համար․․․

Մեր կյանքի ապրած ամեն շրջանում մենք կորցնում ենք, բայց մինչև թանկին չենք կորցնում, չենք հասկանում, որ մինչև այդ կորցրածները այդքան էլ կարևոր չէին, չնայած, կորուստները կարևոր կամ անկարևոր չեն լինում:

Ես այս անգամ, ներսիս ինչ-որ քաջության շնորհիվ կխոսեմ:

-Մարա՜լս, բան պետք չէ, արի՛ , նստի՛ր կողքս։

Հորեղբորս վերջին խոսքերն էին մեր տան մեջ, ու ձեռքս ամուր բռնած էր այն ժամանակ, երբ իրեն պետք է տեղափոխեինք հիվանդանոց․․․

Կորցրեցի նրան ինչ-որ անփույթ մեկի պատճառով, ու միայն ես չկորցրեցի, կորցրեցինք բոլորս, կորցրեցին նրանք, ովքեր ճանաչում էին և խոսել էին Տիգրանի հետ գոնե 5 րոպե, նրա հետ հաց կիսողը, մեկ բաժակ օղի խմողը։

Մանկությունից նրա հետ կապված ինչ-որ չվերջացող հիշողություններ կան իմ սրտում, որ անգամ քնածս ժամանակ եմ հիշում։

Մանկությունից մինչև պատանեկություն իր հետ, ու պատանեկությունից մինչև ամբողջ մի կյանք` առանց նրա։

Դժվար է, իհարկե, դժվար է մտնել այն տուն, որտեղ չկա նա, բայց ամեն անգամ մեր խոսակցությունների երկրորդ բառը սա է․

-Հոպարը, որ ասում էր, է՜․․․

Որ ասում էր…

Հորեղբայրս դեռ մանկուց ասում էր, որ պետք է մոդել դառնամ։ 3-4 տարեկան հասակում հեռախոսով ես մոդա էի ցույց տալիս ու ամեն անգամ հորեղբորս գովերգող խոսքերը փոքրիկ Նինային էլ ավելի էին ուժեղ դարձնում, որ մեծանա ու դառնա մոդել․․.

Ես Տիգրանին չեմ համարել հորեղբայր․ ես Տիգրանին համարել եմ ծնող, իմ երկրորդ հայրը, ով մինչև վերջին օրերը ինձ կողքին էր նստեցնում ու զրուցում, թե ինչպես էր անցնում իմ պարի մրցույթը Ծաղկաձորում, թե ինչպես էր ամեն անգամ ամառային արձակուրդների ժամանակ տան դռան դիմացից ժպիտով նայում, թե  ինչպես եմ  ինձնից մեծ ու ծանր ճամպրուկով բարձրանում  տուն, թե ինչպես ենք երեք քույրերով հպարտ-հպարտ մտնում տուն։ Հորեղբորս ամեն հայացքը խորհուրդ էր, ամեն բառը՝ վերլուծելու արժեք ունեցող ինչ-որ նվեր, և հետը մի բաժակ սուրճ խմելը հանգստություն։

Ամեն անգամ կոտրվելուց հիշում եմ իր խորհուրդները, թե ինչպես պետք է ինքնակամ վեր կենալ, թե ինչպես կարող եմ պայքարել ինքս ինձ համար, թե ինչպես կարող եմ նույնիսկ ծնողներիս ասել՝ ինչ անեն, որն է ճիշտ․․․

Ամեն անգամ ինչ-որ միջոցառում, ճամբար մասնակցելու հրավեր ստանալուց ուղեղումս Տիգրանն է, մտածում եմ․

-Կողքս լիներ, կգրկեի ամուր ու կասեի. «Բա, հոպար, առաջ եմ գնում, է՜»․․․

Առաջ եմ գնում…

Այո՛, բայց միևնույն ժամանակ, մտքումս միայն ու միայն Տիգրանի անունն է։

Երկու տարի է, ինչ կորցրել եմ, բայց դեռ սպասում եմ, որ ներս կգա, որ իր սթափեցնող հայացքով կնայի ինձ ու մի բաժակ դառը սուրճ կուզի․․․

Ես դեռ սպասում եմ:

nareohanyan

Կյանքն անիվ է

Ուսանողականս երկրորդ-երրորդ ամիսներն էին, պատմության դասն էր։ Սեղանին հենված՝ գրում-ջնջում էի, (չեմ հիշում՝ ինչ, բայց հիշում եմ, որ ամենևին կապ չուներ պատմության հետ)։
Ամբողջ ուշադրությունս միանգամից սևեռվեց դասախոսին, երբ խոսքի մեջ համեմատություն անելով ասաց՝  կյանքն անիվ է։ Պահը բաց չթողնելով՝ մտքիս խորքերում մտովի գրեցի «կյանքն անիվ է» արտահայտությունը ու ականջի ծայրով լսելով դասախոսին՝ անցա գրել-ջնջելու ոչ այնքան հասկանալի արվեստին։
Մի քանի օր անց կյանքը որոշեց պարապ չթողնել մեզ և ուղարկել փոփոխություններ, կապ չունի՝ լավ թե վատ։ Փոփոխություններ, որոնք ստիպեցին ոչ թե մտքի մեջ գրել, այլ հասկանալ, որ իսկապես անիվ է կյանքը։ Անիվ, որի գլորվելու ընթացքում մեկ վերևում ես, մեկ էլ պարզապես գետնի վրա։ Վերևում բոլորն էլ կարողանում են դրսևորվել, ինքնավստահ լինել, ուժեղ ու…  Բայց հենց որ փորձում են շարժվել առաջ, հասկանում են, որ առաջ «գլորվելու» համար մի պահ պետք է գետնի վրա մնալ։ Ուզած- չուզած մնում են, բայց միայն նրանք են կարողանում բարձրանալ, ովքեր պատրաստ են կա՛մ տանուլ տալ սեփական կյանքը, կա՛մ հասնել ամենաբարձրին։ Իսկ մնացած բոլորը գնում են, որովհետև դա ավելի հեշտ է, քան մնալն ու պայքարելը այն ամենի համար, ինչը սիրում են կամ ուզում են ունենալ։
Եվ ինչ ուզում եք՝ ասեք, կյանքը անիվ է։ Ու երբ անիվն այլևս չի գլորվում, ուժեղներն արդեն վերևում են լինում, իսկ ներքևում մնում են վախկոտները։

anush margaryan ararat

Պատմություններ օվկիանոսի այն կողմից

Ողջու՛յն, մեկ դարաշրջան է չենք հանդիպել․․․ Իրականում, եթե իմ դասընկեր Դավիթը լսեր սա, ապա կասեր, որ հումորի զգացումս ինչպես միշտ, ինչ-որ մեկի բռունցքներին է բախվել։

Սակայն Դավիթն այժմ բանակում է, ինչպես իմ մյուս ընկերները, որոնց անչափ կարոտել եմ։ Բայց վստահ եմ, որ եթե Դավիթը կամ նրանցից որևէ մեկը կարդար հոդվածս, ապա կասեր, երջանիկ է, որ ինձ հետ հանդիպումը ևս երկու տարով հետաձգվել է։ Դե՛, ես չեմ նեղանում, որովհետև գիտեմ, որ կատակում են (հը՛մ, իրականում գիտեմ, որ չափից շատ եմ խոսում ու երբեմն առիթ եմ հանդիսանում, որ նրանց նեյրոնները ինքնասպան լինեն)։

Լավ, անցնեմ բուն նյութին։ Ինչպես տեսնում ես՝ այս ընթացքում բոլորիս կյանքում ինչ-որ փոփոխություն է եղել։ Օրինակ, իմ կյանքում ավելացել է ակնոցը, նաև՝ քաշս։ Հա՛, քիչ մնաց մոռանայի․ նաև երկիրը, որտեղ ապրում եմ։ Այս փոփոխությունները ՖԼԵՔՍ փոխանակման ծրագրի շնորհիվ է, որն ինձ հնարավորություն է տվել մեկ ակադեմիական տարի ուսանել ԱՄՆ—ում` Կանզաս նահանգի Հատչինսոն ավագ դպրոցում։

Բայց ավելի կարևորն այն է, որ երկար դադարից, մաքառումներից, հերթական «ալարումների» տեղատարափը հաղթահարելուց հետո, ես կրկին վերագտա գրելու ցանկությունս։ Այսօր եկել եմ, որ օվկիանոսի այն կողմից քեզ հետ կիսվեմ իմ փոքրիկ պատմություններով ու զրույցներով, որոնք հուսամ քեզ դուր կգան։ Ուզում եմ նաև նշել, որ հնարավոր է` դրանք քեզ անավարտ անհեթեթություններ թվան, բայց ինձ համար ինչ—որ խորհուրդ ունեն․․․

 

Միսս Ստատսմենը

-Good morning. My name is Anush. I am an exchange student from Armenia,- ողջունեցի կենսաբժշկության ուսուցչուհուս առաջին ուսումնական օրը։

-Բարև, ո՞նց ես, ես լավ եմ,- պատասխանեց նա ինձ հայերենով՝ հանգեցնելով բբերիս լայնացմանը և դոպամինիս մակարդակի բարձրացմանը։

Սկզբում մտածեցի, որ նա հայ է, ու արդեն պատրաստվում էի հայկական ավանդական քոչարին միացնել, խորոված պատրաստել ու նշել այդ փաստը։ Չեմ թաքցնի, այդ մի քանի նանովայրկյանների ընթացքում հազար ու մեկ վարկած մտածեցի նրա հայ լինելու ու հայերեն խոսելու փաստի մասին, սակայն դրանք ապացուցելու ճանապարհին, միսս Ստատսմենը (այդպես է ուսուցչիս անունը) առաջ քաշեց այնպիսի փաստեր, որոնք միանգամից հերքեցին դրանք։ Նա պատմեց, որ ծնվել է Գլենդելում ու շրջապատված է եղել հայերով։ Իրականում, հաճախ կատակում է, որ կիսով չափ հայ է։ Ավելին, առաջին եռամսյակում չկար մի դասաժամ, որ Հայաստանի պատմությունից, մշակույթից, խոհանոցից ու սովորություններից չխոսեինք։ Միսս Ստատսմենը հիշում է, որ ապրիլի 24-ին գրեթե ոչ ոք դպրոց չի գնացել, որովհետև դպրոցում մեծամասամբ հայեր են եղել, ու իր ընտանիքն էլ, ինչպես ամեն հայ ընտանիք, անսահման ցավով է լցվել այդ օրը։

Նա ամենից շատ սիրում է պատմել, թե ինչպես են հայ տատիկներն ու պապիկները խնամում թոռնիկներին, երբ ծնողները գնում են աշխատանքի։ Նաև հաճախ դժվարանում է առանձնացնել իր ամենասիրելի հայկական ուտելիքը և բոլորին հորդորում է այցելել Հայաստան։ Երբեմն դասերից հետո միասին թերթում ենք նրա ֆեյսբուքյան ընկերների ցանկը, փնտրում հայերի ու երկար զրուցում նրանց մասին։ Միսս Ստատսմենը սիրում է պատմել իր հայ ընկերների մասին, թեպետ երբեմն դժվարանում է արտասանել Իշխանուհու կամ էլ Ոսկեհատի անունը։ Արդարության համար նշեմ, որ այս վեց ամիսների ընթացքում նա միակն է, ով ճիշտ է արտասանում անունս․ դեռ մի բան էլ՝ իսկական հայի նման։ Ինձ հանդիպելու հաջորդ օրը նա ոգևորությամբ պատմում էր, որ խոսել է իր մայրիկի հետ, ով Գլենդելում ուսուցիչ է, ու պատմել է իմ մասին։ Մենք որոշեցինք երբեմն խոսել նրա մայրիկի հետ տեսազանգով, որպեսզի տեսնեմ նրա հայ աշակերտներին։ Միսս Ստատսմենի դասերին ես ինձ տանն եմ զգում։ Իզուր չէ, որ նա իմ ամենասիրելի ուսուցիչն է այստեղ։

 

Իմ անսովոր անունը

Ամերիկայի պատմության դասաժամ, երբեմնի Անուշ, ում այժմ դիմում են ամեն կերպ՝ բացի Անուշից, ու անհամար հարցեր․․․

-Հե՜յ, Անուկ, Ռումինիայում կովեր կա՞ն,- հարցրեց դասընկերներիցս մեկը։

-Անուշ, Արմենիա, այո՛, կան,- արդեն հազարերորդ անգամ ուղղելով, սեփական նեյրոններիս մահը տեսնելով, բայց խոհեմաբար ժպտալով պատասխանեցի ես։

Երկու րոպե լռություն․․․

-Աշուն, իսկ խոտ ունե՞ք,- լսվեց դասարանի մյուս ծայրից։

Թեպետ ես կուզեի գարուն լինել կամ գոնե ամառ, բայց ինչ արած, համակերպվել է պետք:

-Դե հա, ունենք: Ինչ-որ բան պիտի լինի՞, որ այդ խեղճ կովերն ուտեն,- փորձեցի սրամտել ես։

-Ա՜շ, Աշո՜տ, իսկ խնձոր ունե՞ք։

Այս սա արդեն չեղավ․․․ Անկեղծ ասած, դժվար է զսպել ծիծաղդ, երբ քեզ դիմում են եղբորդ անունով։ Իրականում, այն մարդիկ, ովքեր ինձ ճանաչում են ու կարդում հոդվածս, գիտեն, որ բնույթով համբերատար չեմ, սակայն ուզում եմ շնորհավորել նրանց․ համբերատար դառնալը, երևի, իմ փոխանակման տարվա ամենամեծ ձեռքբերումն է։

-Ը՜մ, ունենք, կախարդական համ ունի,- պատասխանեցի ես ու մտքումս ավելացրի,- բայց ի տարբերություն այստեղի խնձորների՝ Մոխրոտի քեռակին կախարդուհին թղթից չի պատրաստել, այլ արևից։

Երանի հիմա այդ խնձորներից մեկը այստեղ լիներ՝ կանա՜չ, խրխրթա՜ն… Երանի հիմա ուտեի ու այնպե՜ս խրթխրթացնեի, որ մամաս կողքի սենյակից ամեն անգամվա նման բղավեր, որ դուռը ծածկեմ, կամ էլ անձայն ուտեմ, կամ էլ ուրիշ սենյակում ուտեմ։ Ու ես շարունակեի այդպես ուտել, որովհետև խնձորն այդպես են ուտում:

Հետաքրքիր է, եթե մի փոքր կարոտելու տրամադրություն ունես, ինչքա՜ն կարոտելու բաներ կարող ես գտնել: Նույնիսկ ամենափոքր ու աննշան բաները կարող են բացել մտքերիդ կծիկը, թափանցել հոգուդ մեջ ու քեզ հիշեցնել, տխրեցնել ու․․․ Առաջին արցունքդ արդեն պատրաստ է ցած սահել։

 

Մետրո, տաք շոկոլադ…

Փակիր աչքերդ ու մտովի վերադարձիր այնտեղ, որտեղ ամենից շատ կուզեիր կրկին լինել․․․ Դե՜, օրինակ այն այգին, որտեղ սիրում ես նստել ամռանը ու սուզվել ժամանակի մեջ, չնկատել շուրջդ ոչինչ, մոռանալ խնդիրներդ, խմել հյութդ և ուտել սիրելի բուլկիդ: Կամ էլ այն պոնչիկանոցը, որտեղ մի անգամ պատահաբար թափել ես ձեռքիդ կակաոն, հետո արագ անձեռոցիկները լցրել վրան, որ ոչ ոք չնկատի, թե ինչ անփույթ ես: Այն փողոցը, որ քեզ տանում է տուն՝  գարնանը լի կանաչով ու թռչունների ծլվլոցով, ամռանը՝ երեխաների բղավոցներով ու աղմուկով, աշնանը՝ ջրափոսերով, իսկ ձմռանը՝ ցեխով, մինչև ծնկներդ կեղտոտված հագուստով՝ ողողված քո անուշադրության մասին ընկերներիդ բողոքներով ու հորդորներով։ Մեր մոլորակը լի է նման վայրերով․ վայրեր, որոնք կարող են փողոցն անցնող կնոջ համար ոչինչ չնշանակել, իսկ մեզ համար լինել ամենախաղաղ ու տաքուկ անկյունն աշխարհում։

Ահա այդպիսի մի վայր է ինձ համար Մետրոն, որը ես գտա այստեղ ժամանելուս առաջին օրվանից: Բայց այս Մետրոն նման չէ աշխարհի մյուս մետրոներին․ այն տաքուկ է, հարմարավետ, չափից շատ համեղ ու մտերմիկ։ Մետրոն սուրճի խանութ է, որտեղ չի կարելի գնալ առանց գրքի։ Մի վայր, որտեղ կարող ես գնալ, երբ տխուր ես, երբ ուզում ես հանգստանալ ու կտրվել առօրյա հոգսերից, որովհետև մարդիկ այնտեղ ջերմ են, բարի, տաք շոկոլադն այնտեղ ազդում է ավելի արագ, քան հանգստացնող հաբերը, իսկ այ, բանանով ու ընկույզով թխվածքի մասին ավելի լավ է լռել․․․

Երեկ, նման շաբաթվա մյուս օրերին, ես վերցրի գրքերս ու քայլեցի դեպի Մետրո։ Այս անգամ որոշել էի փորձել հաղարջով կեքս, բայց, ինչպես հետո պարզվեց, բանկային քարտս դեմ էր դրան։ Երբ քարտս պարզեցի վճարելու, համակարգը մերժեց այն։ Ես շփոթված ներողություն խնդրեցի, որին ի պատասխան վաճառողն ինքը սիրալիր ներողություն խնդրեց՝ ցավելով, որ քարտիս հետ ինչ-որ բան այն չէ։ Ես քայլեցի դեպի սրճարանի իմ սիրելի անկյունը։ Հենց նույն պահին ինձ մոտեցավ վաճառողը՝ ձեռքին հաղարջով կեքս։ Նա պնդեց, որ այն պարզապես նվեր է՝ այս արևոտ օրվա առթիվ։

Ուրիշ ի՞նչ անել, եթե ոչ ժպտալ, վայելել կեքսդ ու հուսալ, որ Հայաստանում էլ մի օր բոլոր սրճարանները ու դրանց վաճառողները կնմանվեն Մետրոյին։

Ինձ թվում է, երբ վերադառնամ Հայաստան, ամենաշատը հենց այս վայրն եմ կարոտելու:

Razmik Gasparyan zinvor 2

Ես արդեն զինվոր եմ

Հունվարի 30, հինգշաբթի, կեսգիշերից 3.5 ժամ անց: Նստած եմ լսարանում՝ գրիչը ձեռքիս, մտքերս եմ շարադրում (այո՛, այս անգամ ոչ թե հեռախոս կամ նոթբուք, այլ՝ թուղթ ու գրիչ)…

-15 օր առաջ…

…Փակվեցին ավտոբուսի դռները: Ակվարիումի տեսք ունեցող ավտոբուսը 4 կողմից շրջապատել էին էմոցիաներով լեցուն հարյուրավոր մարդիկ: Մեկն ուրախ էր, մյուսը՝ տխուր, մեկն արտասվում էր, մյուսը՝ ծիծաղում, մեկը բացված  շամպայնից թրջված ձեռքն էր մաքրում, մյուսը՝ արցունքները. մի խոսքով` էմոցիաների տարափ էր:

Վերջապես շարժվեց ավտոբուսը, մարդիկ մնացին ետևում: Հասանք: Անծանոթ-ծանոթ մարդիկ, անծանոթ միջավայր: Բուժզննում անցնելուց հետո սկսվեց մեր կյանքի րոպեներն անիմաստ սպանելու առաջին օրը: Այդ օրը ոչ մի էական բան չկատարվեց, բացի նրանից, որ մոտ մեկ ժամվա ընթացքում բոլորս դարձանք միանման (հագուստներով) ու սկսեցինք փնտրել մեկս մյուսին: Արդեն հաջորդ օրը, երբ բոլորիս ճակատագիրը պարզ դարձավ, տեսանք մեր հարազատներին, բաժանվեցինք նրանցից և նրանցից էլ, որոնց հետ մեկ օրվա ընթացքում հասցրել էինք մտերմանալ. ամեն մեկս գնաց իր ճակատագրով որոշված տեղը, հա, մոռացա ասել, խոսքը բանակի մասին է: Արդեն 15 օր է, ինչ հայկական բանակի Ռազմիկ եմ (կամ ռազմիկ, տարբերությունը էական չէ):

15 օրը շատ քիչ է դատողություններ անելու, հասկանալու ու ըմբռնելու համար էն ամեն ինչը, որը կատարվել ու կատարվում է քեզ հետ: Բայց, իհարկե, կան բաներ, որ արդեն իսկ հասկացել եմ բանակում:

Ամենաառաջին բանը, որ պատկերացրի ու հասկացա, դա «մեկ մարդու պես» արտահայտությունն է: Պարզ արտահայտություն, որի լիարժեք իմաստը կհասկանաս միայն բանակում: Երկրորդ ու ամենակարևոր բանը, որը հասկացել եմ, դա ազատության արժեքի գնահատումն է: Բանակում դու գրեթե 99%-ով անազատ ես: Ամեն օրը մի բան է սովորեցնում, ավելի ճիշտ՝ հասկացնում, տեղիք տալիս գնահատելու էն արժեքները, էն ազատություններն ու հնարավորությունները, որոնք ունեցել ու ունենալու ես…

Կյանքի բերած փոփոխությունները, որոնք իրենց հետ բերում են դժվարություններ, սահմանափակումներ ու արգելքներ, միշտ էլ առաջին հայացքից տհաճ ու անհաղթահարելի են լինում, ինչպես ծառ տնկել, խնամել, ջրել և աճեցնելն է դժվար: Բայց տանջանքով աճեցրած ծառի պտուղները այնքանով են համեղ, ինչքան որ կյանքի բերած դժվար փոփոխությունների արդյունքներն են կարևոր ու կենսական կյանքի հետագա տարիների համար:

Մի քիչ երկար ստացվեց, ու չգիտեմ՝ հետաքրքրեց, թե ոչ, բայց սա դեռ ամենը չէ: Դեռ սպասեք հաջորդ նյութերիս, որտեղ կփորձեմ պատմել ավելի հետաքրքիր բաներ ու կկիսվեմ էն ամենով, ինչը հասկացրել է ինձ բանակը: Լավ, ես արդեն գնամ, կանգնեմ պահարանի կողքին, օրապահներով տեղերը փոխելու ժամանակն է:

Հ.Գ. Չգիտեմ՝ ոնց ու ով է ուղարկելու նյութս, բայց եթե կարդում եք, ուրեմն մի հնար գտել եմ:

17-ի կողմից. Բարի ծառայություն քեզ, սիրելի Ռազմիկ: Միշտ կսպասենք նյութերիդ: