Օդը սառն է։ Էլի քեզ վրա ջղայնանում ես, որ շարֆդ չկապեցիր, ու շղթադ բարձրացնում, ուզում ես էլի բարձրացնել, բայց էլ տեղ չկա, հասել է վերջին։ Մրսած քայլում ես, ալարում ջրափոսը շրջանցել, բացում դուռը ու հանում անձը հաստատող փաստաթուղթը։

Հիմա կարող էի տանը թեյ, չէ, «չայ» խմել (թեյը մի տեսակ պետք է սրճարանում խմել)։ Երևի էս մտքերով մարդիկ փողոցում քայլում են, էն ջրափոսի վրայով թռչում ու բացում ընտրատեղամասի դուռը։ Խուճապ։ Ինչքան էլ քեզ բացատրեն կամ տեսանյութով ընտրելու կարգը նայես, մեկ է, մտածում ես՝ երբեք ինքնուրույն չես հասկանա՝ առաջինը որ սեղանին մոտենալ։ Այ էս խուճապն արտահայտող դեմքով մարդիկ մտնում, հետո կանչող ձայներին արձագանքելով՝ մոտենում են սարքին, որ մատնահետք ստուգվի։ Սարքը չի ճանաչում։ Մյուսինն էլ չի ճանաչելու։ Գյուղը, որտեղ դիտորդ էի, ոչնչով չտարբերվելով մնացած գյուղերից՝ ստիպում է մարդկանց էնքան աշխատել, որ մատնահետքը կորցնեն։

Անձը հաստատող փաստաթուղթը, իհարկե, բերել են, որ մոտենան մյուս սեղանին… Չէ, էն տատին ոնց որ չի բերել։ Հիշողություն..․ Ինքն իր վրա ջղայնացավ։ Երևի կգնա, էլ չի գա։ Հազիվ էր քայլում։

-Բայց էսքան թուղթ ինչի՞ եք տալիս, է, էսքանը ի՞նչ եմ անելու, ինձ մեկը հերիք է։

Չէ, դե կարգն է, ինչքան էլ որոշած են գալիս, պետք է բոլոր կուսակցությունների քվեաթերթիկները վերցնել։ Դե, հիմա հերթ կանգնեք, որ մտնեք քվեախցիկ։ Վայ, էն երեխեքն առաջին անգամ են քվեարկում, նվերը չտվին, կրծքանշան ա, ուրիշ բան չի, առաջ նայեք` Ձեր հերթն եկավ, մտե՛ք, ինչ էլ ուրախ ա դուրս գալիս, սպասեք, է, մի շտապեք՝ դրոշմը կպցնեն։

Էն տատին հետ եկավ, ասում ա՝ անձնագիրս բերել եմ։

Ընտրողների մեծամասնությունը 60-ն անց էին։ Երևի թեյը նրանց էլ չի գրավում, բայց մի տեսակ ուրիշ հայացքով էին տուն վերադառնում․ իրեն կարևորված զգացող մարդու հայացքով։

Ուզում եմ հասկանալ ուսանողների մի զանգվածի (խոսքս իմ համալսարանի` մանկավարժականի մասին է), որը միշտ դժգոհ է ամեն ինչից, ամեն պարագայում:

Մեր համալսարանը ուսանողներին մեկ կիսամյակ անվճար ուղարկում է լողի պարապմունքների «Ակվատեկում»: Մատների վրա կարելի է հաշվել այն ուսանողներին, որոնք դրական են վերաբերվում այս ամենին: Առանձնացնեմ այն ուսանողներին, որոնք առողջական խնդրից ելնելով չեն կարող գնալ` ներկայացնելով համապատասխան թուղթ: Իսկ ինչ վերաբերվում է այն ուսանողներին, որոնք ասում են՝ ի՞նչ լող, է, իրենք ուղղակի պիտի նույն «Ակվատեկին» ամսական խոշոր անդամավճար վճարեն ու հայտարարեն` ես լողի եմ գնում, էդպես էլ արեք: Ուղղակի ես միշտ նկատել եմ, որ մեր ուսանողների համար ինչ լավ բան էլ անեն, միևնույնն է, դժգոհ են:

Կամ, օրինակ, «classroom» հավելվածը: Այն ունի որոշակի բացասական կողմեր, բայց դրանք միայն տեխնիկական են: Հավելվածի միջոցով դասախոսները գնահատվող առաջադրանքներ են տեղադրում, որոնք ուղղակի շատ հեշտ ակտիվության գնահատական են ապահովում: Եթե ուսանողը սեմինարի ժամանակ գնահատական չի ստացել, ապա առաջադրանքը կատարելով՝ կունենա ակտիվության գնահատական: Իրենք էլի պիտի բողոքեն` իմաստը ո՞րն է այդ առաջադրանքի, բան չեմ հասկանում, դժվար ա: Ախր, դու եկել ես համալսարան, ոչ թե դպրոց, ու այստեղ քեզ շատ դժվարություններ են հանդիպելու, իսկ այդ առաջադրանքի հիմքում ընկած սլայդ պատրաստելը կամ ճիշտ պատասխանի տարբերակն ընտրելը դժվար չէ, ուղղակի դու սովորել ես երևի, որ ամեն ինչ պատրաստի պետք է լինի:

Կամ, նույն հավելվածում դասախոսության տեղադրումը շատ դրական կողմ ունի: Նույն դասախոսությունից օգտվելով՝ կարող ես ռեֆերատ գրել: Բայց դուք էլի եք բողոքում, որ չկա իմ թեման, չեմ գտնում: Իսկ եթե մենք ապրեինք մեր դասախոսների ուսանողական տարիներին, ու մեզ ուղղակի թեմա տրամադրեին, նույնիսկ գրքերի ցանկ չտային, որ հիմա տրամադրվում է պարտադիր, մենք դա էլ չէինք անելու: Բա նրանք ինչպե՞ս են արել: Ես անկեղծ, շատ կդժվարանամ, իսկ այսօրվա ուսուցման համակարգը խաղ ու պար է: Այսքանը:

«Մարդու իրավունքները տրված են բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակության վայրից, լեզվից, կրոնից, ազգային ծագումից և այլ կարգավիճակից»։

Ինչպես միշտ` պարապում եմ քննությունները: Դե, տարին արդեն մոտենում է իր ավարտին, ինչը չի նշանակում Նոր տարվա պատրաստություն, մանդարին, «բլինչիկի լիստերը մի կեր», աղմուկ, Հարրի Փոթեր, այլ` քննություններ, ստուգարքներ, լացուկոծ, «բա ես հիմա սա ո՞նց անեմ» և այլն:

Մարդու իրավունքներ, մարդու իրավունքներ, մարդու իրավունքներ… Հա, բա վե՞րջը:

Դե, չգիտեմ:

Ըհն, ոնց որ մեր 17.am-ի փակ խմբում գրեցին:

«Դեկտեմբերի 10- մարդու իրավունքների միջազգային օր»։

«Ինչի, հիմա դա նշո՞ւմ են», – մտածեցի ես, ու լեզուս վառելով, խմեցի սուրճիս 4-րդ բաժակը:

«Տո չէ, հա»,- իմ միակ ու անբաժան ընկերը` ենթագիտակցությունս, իրեն չի կորցնում:

Բայց ես հիմա մարդու իրավունքներ եմ, չէ՞, ուսումնասիրում, վաղն էլ պետք է «զաչոտս» փակեմ:

Ախր, մարդու իրավունքները երբեք էլ չեն հիշվում գործնականում, է:

Տեսությունը բոլորս էլ գիտենք: Գիտենք, որ յուրաքանչյուրս էլ ունենք խոսքի ու ձայնի իրավունք, ունենք ինքնապաշտպանվելու իրավունք, դատարանում խոսք արտահայտելու իրավունք:

Բայց ունե՞նք որ:

Մտովին գնամ հետ` 2-րդ դասարան:

Ուզում եմ հիշել` մարդու իրավունքներին ես ընդհանրապես ականատես եղե՞լ եմ, թե՞ ոչ:

-Դու սուս,- լսում եմ ինչ-որ ծանոթ ձայն։

-Ինչի՞, չե՞մ կարա խոսամ,- կոտրտված ձայնով մի աղջիկ էր խոսում։

-Չէ, չես կարա: Ես եմ տենց ասում։

Փոքր, անիմաստ զրույց էր, որը լսել էի բուֆետ վազելու ճանապարհին:

Լավ, մի քիչ էլ ինձ Վանգայի կամ էլ Նոստրադամուսի տեղը դնեմ` ճանապարհորդեմ ժամանակներով:

-Բայց ախր, ես մեղավոր չեմ։

-Դու երբեք էլ մեղավոր չես,- փողոցի բարկացած տղան էր գոռում ընկերոջ կամ էլ ուղղակի ծանոթի վրա։

-Կներես, իրոք,- խեղճը չհասցրեց «իրոք» բառն արտասանել, միանգամից դեմքին բռունցքով ստացավ։

Լավ, հիմարություններ ես հիշում:

Մարդու իրավունքները միշտ էլ կան, եղել են ու կմնան:

«Նյութերդ կարդա, այ մարդու իրավունքների պաշտպան»,- կարիք չկա հիշեցնելու, թե ով է խոսում:

«Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր», հոդված 1. «Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար՝ իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով»։

Լավ, կհիշեմ, առաջին հոդվածները միշտ էլ հեշտ են հիշվում:

Հեշտ են հիշվում նաև երթուղայինի դեպքերը, երբ հաշմանդամ տղայի համար վարորդը չափից դուրս վեհ ու անդաստիարակ էր: Հեշտ են հիշվում այն բոլոր հայկական «ավանդական» ընտանիքները, որտեղ կինը հալածանքների է ենթարկվում: Հեշտ կհիշվեն նաև այն բոլոր բժիշկները, որոնք նկարիչներ էին ուզում դառնալ, այն բոլոր-բոլոր տնտեսագետները, որոնք հրաշալի երաժիշտներ կլինեին:

«․․․քանզի անհրաժեշտ է օրենքի իշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները, որպեսզի նա, որպես վերջին միջոց, հարկադրված չընդվզի բռնակալության ու ճնշման դեմ»,- «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր», նախաբան, 1948։

Փակում ու մի կողմ եմ դնում բոլոր նյութերս, ուղղակի պառկում եմ գետնին ու ցանկանում եմ հիշել գոնե մի դեպք, որը կնկատվի որպես իրական մարդու իրավունքների պաշտպանության դեպք:

Մեր օրերում բոլորս հումանիստ ենք դարձել, մարդու իրավունքների պաշտպան, բայց ախր, գոնե մի դեպք չենք կարողանում հիշել ու հպարտ ասել.

-Մարդու իրավունքները լիովին պաշտպանված են։

Վաղը տուն կգամ, մաման կասի.

-Հըն, ի՞նչ ստացար։

-«Նստի, 9» ստացա, մամ։

-Մարդու իրավունքների՞ց։

-Ահա։

-Բայց դու տենց լա՞վ գիտես մարդու իրավունքները։

-Էհ,- կասեմ ես ու կգնամ հաց ուտելու…

1․ Կարթնանայի, կլվացվեի, ու հավանաբար մայրս կկանչեր նախաճաշելու։

2․ Ուտելու ընթացքում կհագնվեի, ու էդ ամեն ինչին զուգահեռ, կբողոքեի, որ ջեմ չկա ուտելու։ Մայրս կասեր, որ երբ լինում ա, չես ուտում, էլ ինչի՞ լինի։

3․ Մինչև ցերեկ կգնայի ընտրատարածք, որովհետև կմտածեի, քանի մարդիկ չեն արթնացել, գնամ շուտ ընտրեմ ու գամ, հետո համբերություն չկա էդքան հերթ կանգնելու։

4․ Հենց հասնեի ընտրատարածք, շուրջս կնայեի ու մտքիս մեջ թաքուն կհպարտանայի, որ չափահաս եմ ու ունեմ ընտրելու հնարավորություն։

5․ Պատահականությամբ կմոտենայի մարդկանց, կհարցնեի` բա ո՞ւմ եք ընտրում: Մի կուսակցության անուն կտային, հետո կռիվ կանեի, կասեի` հա, ինչի՞ ասացիք որ, ո՞վ եմ, որ վստահեցիք ասացիք։

6․ Կմոտենայի, ցույց կտայի անձնագիրս, կասեին` առաջին անգա՞մ եք ընտրում, ես էլ օձիքս ուղղելով կասեի՝ այո։

7․ Հետո քվեաթերթիկիս վրա հերթով կկարդայի բոլոր կուսակցությունների անունները, քմծիծաղ կտայի, գլուխս տխուր կօրորեի, բայց հետո քվեաթերթիկիս վրա արևներ կնկարեի, կծալեի կդնեի ծրարի մեջ։

8․ Կմոտենայի քվեատուփին, ծրարը կգցեի դրա ներսը ու դուրս կգայի ընտրատարածքից, հպարտանալով, որ ոչ թե ասել եմ, թե ոչ մի կուսակցության չեմ հավատում՝ դրա համար չեմ գնում ընտրության, այլ չեմ հավատում, բայց գնում եմ պաշտապնելու կարծիքս, որ հետո կարողանամ ապացուցել։

9․ Տուն կգայի, մերոնք հավանաբար կհարցնեին, թե ում օգտին եմ քվեարկել, որովհետև իրենք էլ ունեն ծայրահեղ տարբեր ֆավորիտներ, կասեի՝ ոչ մեկին, մեծ հաշվով կլռեին, կամ էլ միայն մայրս կասեր՝ ու՜ֆ, հաց կուտե՞ս։

10․ Հաջորդ օրը, երբ պարզ կլինեին ընտրության արդյուքները, ուղղակի հավատով լցված ու աչքի տակով կստուգեի, բայց հաստատ չէի զարմանա, եթե ուզածիս հակառակը տեսնեի, որովհետև ես ուզածիս հակառակը դեռ էնքան ժամանակ կտեսնեմ, մինչև մեծամասնությունը ապուշ չլինի, ոնց որ կասեր Ռեմարկը։ Բայց ես էլի հավատով կսպասեի մտքի հեղափոխությանը։

Ինչեր ասես, որ չի անում մի գավաթ սուրճը։ Մարդկանց առօրյա հոգսերից հասցնում է մինչև քաղաքականություն։ Քաղաքականությունից էլ` դեպի նոր սպասելիքներ։ Մարդիկ նոր ընտրություններից նոր ակնկալիքներ ունեն։ Եվ այս ընտրություններին մարդիկ իրենց մասնակցությունը պարտադիր են համարում, իսկ իրենց ձայնը արժեվորված։ Այս մասին են պատմում ընտրական շտաբերում և տանը պատրաստված սուրճը։ Այդպես էլ մեր տանը սուճը արեց իր գործը։ Հարևանները պատմում էին իրենց ակնկալիքների ու ցանկությունների մասին։ Նախորդ ընտրությունների համեմատ այս անգամ հաճախ են այցելում ընտրական շտաբներ ու տեղեկանում նոր իրողությունների մասին։ Շտաբներից մեկն էլ մեր հարևանի տանն է։

Գյուղացիների մեջ մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում նախընտրական քարոզարշավը և յուրաքանչյուր թեկնածուի մասին տարբեր կարծիքներ են արտահայտում։ Այլ է դրությունը շտաբներում, որովհետև ամեն շտաբ իր թեկնածուին է գովաբանում։ Սակայն կան այնպիսի շտաբներ, որոք փորձում են ինչ որ կերպ շատ ընտրողներ ու բնականաբար նաև շատ ձայներ հավաքել։

Շատերը կարծում են, որ որքան շատ ընտրողներ հավաքեն, այնքան մեծ օգուտ կունենան, բայց թե որտեղից են օգուտ ստանալու` ոչ ոք չգիտի։

Սուրճը, բացի քննարկումից, բերում է նաև բամբասանք։ Մի շտաբում բամբասում են մյուս շտաբից, տանը բամբասում են բոլոր շտաբներից ու նրանց ներկայացուցիչներից։ Բամբասում են այն մարդկանց պահվածքից, ովքեր ինչ որ կերպ աշխատում են ուղղորդել, թե ում ընտրել։ Եվ հենց ուղղորդողներն էլ նկատում են, որ բոլորը տարակարծիք են ու չեն պատրաստվում ընտրել նրան, ում խորհուրդ են տալիս։ Մարդիկ արդեն միամիտ չեն, որ հավատան բոլորին, մարդկանց  տառապանքը փորձ ունի։ Սակայն նրանք հավատում են նոր կառուցվող ապագային, այդ մասին անգամ սուրճի բաժակի տակ մնացած նստվածքն է պատմում։

Այսօր ընտրություններ են, դեռ սուրճ չեն խմել…

Համոզված եմ, որ բոլորդ էլ լսած կլինեք, և չեմ բացառում, որ մտահոգված կլինեք (#չքաղաքականացնել)  ՀՀ պետական պարտքով: Սակայն խնդիրն այն է, որ շատերը չեն էլ պատկերացնում, թե այն իրենից ինչ է ներկայացնում, և պարզապես ալիքի ազդեցության տակ շարունակում են քննադատել կառավարությանը: Դրա համար որոշեցի գրել այս նյութը և փորձել բացատրել:

Նախ, միանգամից տարանջատենք` ներքին և արտաքին պարտքեր հասկացությունները: Առաջինի դեպքում պետությունը «պարտք է» իր իսկ քաղաքացիներին: Անհնա՞ր է, բացատրեմ. ի՞նչ ենք մենք անում, երբ մեր ծախսերը գերազանցում են եկամուտները. բնականաբար պարտք ենք վերցնում: Պարտք կարող ենք վերցնել մեր բարեկամներից (պայմանական` ժողովուրդ) կամ` ֆինանսական կազմակերպություններից (արտասահմանի ծանոթներ): Բարեկամից վերցնելը ավելի շահավետ է. դե, ցածր տոկոսադրույք, համ էլ «լավություն կանես»` տոկոսներ վճարելով: Երկրորդ տարբերակն էլ դասական օրինակով որևէ միջազգային բանկից կամ պետությունից փոխառնություն վերցնելն է:

Իսկ ինչպե՞ս է պետությունը պարտք վերցնում իր իսկ ժողովրդից: Տարբերակները շատ են, սակայն կնշեմ ամենատարածված եղանակը` պարտատոմսերը: Սրանք յուրահատուկ արժեթղթեր են, որոնք գնելուց հետո քեզ տոկոսի ձևով եկամուտով են ապահովում: Պետությունը վերցնելով վճարածդ գումարը, այն ներդնում է որոշակի ոլորտում կամ ծրագրերում, դրա միջոցով ստանում է եկամուտ և որոշ ժամանակ անց քեզնից հետ գնելով պարտատոմսը` մարում է պարտքը: Եվ այստեղ հետաքրքիր բան է տեղի ունենում. բնակչությունը պարտատոմսերի հաշվին ստանում է լրացուցիչ եկամուտ, այսինքն, ստացվում է հայտնի կարգախոսի հակառակ տարբերակը` «Շահում է պետությունը, շահում ես դու»: Սակայն իրականում ամեն ինչ այդպես դրախտային չէ: Պետական պարտատոմսերը, որպես կանոն, ապահովում են ցածր եկամտաբերություն, և բնակչությունը հաճախ շահագրգռված չէ սովորական պարտատոմսերի փոխարեն պետականը գնել: Եվ հենց այս պահին էլ պետությանը «օգնության» են գալիս  արտասահմանի բարեկամները: Վերցնում ենք պարտքը և սկսում ուրախ ապրել, մինչև կգա այն մարելու ժամանակը:

Պետության դեպքում կարելի է նաև լրացուցիչ քանակությամբ փող թողարկել կամ հարկերը բարձրացնել, սակայն երկուսն էլ հղի են վտանգավոր երևույթներով: Չափից շատ թողարկումը կտանի փողի արժեզրկմանը, իսկ հարկերի բարձրացումը` աշխատելու մոտիվացման նվազման: Դրա համար պետությունը հիմնականում դիմում է պարտքային գործիքներին:

Ներկայում չկա այնպիսի պետություն, որը չունենա պետական պարտք: Այդպիսի պայմաններում ոչ մի տնտեսություն չէր գոյատևի: ՀՀ պետական պարտքը Համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) նկատմամբ 2016թ.-ին կազմել է 56.7%, իսկ 2017թ.ին` 58.9%, և ըստ Արժույթի միջազգաին հիմնադրամի (ԱՄՀ), այն կշարունակի աճել: Բանն այն է, որ նախկինում սահմանադրությամբ սահմանվում էր արտաքին պարտքի վերին սահման (ՀՆԱ 60%), սակայն հիմա այդ օրենքը չի գործում, և պետական պարտքը կարող է գերազանցել այդ շեմը:

Սակայն արդարության համար նշեմ. այնպիսի հզոր պետություններ, որոնց պետական պարտքը ՀՆԱ-ի համեմատ ավելի մեծ թիվ է կազմում, քան մեր երկրում` Ճապոնիա` 223,8%, Հունաստան` 180%, Իտալիա` 131%, Բելգիա, ԱՄՆ` 104%, Ֆրանսիա` 98,5%, Մեծ Բրիտանիա` 90,4%, Գերմանիա` 64%: Գուշակեք, թե որ երկիրն ունի ամենափոքր պետական պարտքը. պատասխան` Հյուսիսային Կորեան իր 1,5%-ով:

Վատ կողմն այն է, որ մենք չենք կարող համեմատվել վերը նշված երկրների հետ, քանի որ, նրանք ունենալով ընդգծված տնտեսական առաջադիմություն, ի վիճակի են ժամանակին մարել պարտքը, իսկ մեր նման փոքր տնտեսության համար մեծ  չափերի հասնող արտաքին պարտքը, իրոք, վտանգավոր է: Օրինակ, 2013թ.ին ՀՀ-ն Ռուսաստանի տրամադրած գազի նկատմամբ կուտակել էր 300 մլն դոլարի պարտք և որպես փոխհատուցում «Հայռուսգազարդում» ունեցած իր 20% բաժնեմասը վաճառեց ռուսական «Գազպրոմին», ով դրանից հետո դարձավ «Հայռուսգազարդի» 100%-անոց սեփականատերը: Ուղղակի նշեմ, որ  «Հայռուսգազարդը»-ը համարվում է ռազմավարական նշանակության կառույց, որը փաստացի չի պատկանում ՀՀ-ին…

Հ.Գ.-Հուսամ, մի քիչ լուսավորեցի, հիմա հանգիստ կարող եք մտահոգիչ ստատուսներ գրել պետական պարտքի մասին, և ի դեպ, այս նյութի գաղափարն էլ ծագեց Վալենտինա Չիլինգարյանի պատին արված գրառումից:

Ամեն ինչից անկախ` յուրաքանչյուր ընտրությունից առաջ ժողովուրդը միշտ էլ որոշակի հույս ունենում է` մի քիչ, շատ քիչ, հոգու էն ամենախորքում, որ այս անգամ ուրիշ է լինելու, որ մարդիկ իրոք իրենց ընտրությունն են կատարելու, որ նորից չեն հիասթափվելու ու խաբվելու: Խնդիրներն ամենուր են, լուծումներին սպասում են բոլորը, բայց գյուղում ավելի շատ են սպասում, ավելի շատ են ուզում հավատալ, որ հաջորդ տարի բերքը գետնին ու ծառերին չի մնա, ջուրը ժամանակին կլինի, հարկերը աշխատածից ավելի շատ չեն լինի, ու հավատում են` ուզած-չուզած, որքան էլ բողոքում են, մեկ է, ընտրությունից առաջ էլ, հետո էլ, իրենք իրենց հողի հետ են, ծառերի ու այգիների, կենդանիների հետ են: Բողոքում ու ցանում են, բողոքում ու բերքահավաք են անում ու ամեն սերմի հետ հավատ են ցանում, որ բերքը առատ է լինելու, բերքահավաքին հույս են հավաքում, որ բերքը ամբողջությամբ վաճառելու են ու ձմեռն ավելի ապահով են դիմավորելու:

Այս տարի բերքը այդքան էլ լավ չի վաճառվել, ճանապարհներին է մնացել, բայց Ռաֆիկ պապը, անկախ ամեն ինչից, ձմռանն է պատրաստվում: Փայտը կոտրատելու ձայն եմ լսում իրենց բակից, գնում եմ ու թակում դարպասը, բայց կացնի ձայնն ավելի բարձր է: Հենց այդպես ներս եմ մտնում, որովհետև Ռաֆիկ պապի բակ մտնելիս դարպասը թակելը կարևոր ու պարտադիր չէ. դռներն ու սրտերը միշտ բաց են:

-Ռաֆիկ պապ, ի՞նչ կասես, ի՞նչ ես սպասում ընտրություններից, մի բան կփոխվի՞:

Հարցիցս հետո ծիծաղելով ասում է․

-Էլի թուղթն ու գրիչն առած եկա՞ր,- ու շարունակում,- ամեն անգամ բարձրանում, սիրուն-սիրուն խոսում են, վերջում տեսնում ենք` սայլը տեղից չի շարժվում, ես ի՞նչ գիտեմ` էս անգամ էլի տարբեր մարդիկ նույն պատմությունը չե՞ն կրկնի: Ինչ էլ լինի, ես հո ուրիշ տարբերակ չունե՞մ: Էլ էս երկրից, էս գյուղից գնացողը չեմ, ով էլ գա` պիտի հարմարվեմ: Ես իմ հողի ու անասունի տերն եմ, ինձ հերիք ա, որ գոնե մի քիչ հարկերը թեթևացնեն, որ գյուղացին իրա տանջանքի դիմաց գոնե իրա բերքից մի քիչ օգուտ ունենա:

Որոշում եմ շատ չխոսեցնել Ռաֆիկ պապին, որ ցախի օրվա բաժինը շուտ կոտրի` գնա տուն, որ հասցնի հանգստանալ, թեյ խմել, մի քիչ լուրեր նայել ու քնել` հաշվելով, որ երեք օրից արդեն կվերջացնի, չորրորդ օրը կոտրած փայտը կպահեստավորի ու վառարանը կդնի:

Փողոցի վերևից իջնում եմ դեպի մեր տուն ու հարևան Հրաչի երգելն եմ լսում: Մեր ու իրենց բակը բաժանող պատի մոտ կանգնում ու հանգիստ խոսում եմ, փոքր տարիքում անգամ այդ պատով իրենց բակ էի մտնում: Իսկական հարևանություն եմ ասել, է՜: Միշտ ընդդիմադիր Հրաչն էլի դժգոհ է, ասում է, որ մոտակա 4-5 տարին հույս չունի, որ ինչ-որ փոփոխություն կլինի կամ փոփոխությունը կհասնի գյուղին.

-Բոլոր երկրներում գյուղացիներին 2 տոկոսով վարկեր են տալիս, դուք մեր վարկերի տոկոսները տեսե՞լ եք: Գյուղացին մի վարկը փակելու համար մյուսն է վերցնում, իրեն էլ ոչ մի բան չի մնում: Շատ կուզեի, որ երբ բերքը հասներ, ոչ թե գյուղացին ընկներ շուկաները, որ իր բերքը ծախեր, այլ գային, դաշտից մեծ մեքենաներով գնեին ու տանեին, որ գյուղացին ժամանակ ունենար ամբողջ օրը ծառերով ու բերքով զբաղվելու, որովհետև էդ բոստանը մշտական խնամքի կարիք ունի:

Եկա, Հրաչին նորից խոսեցրի, դարդերը խառնեցի ու թաքուն հեռացա, որ ընկերուհուս հետ թեյ խմեմ: Մենք ամեն ինչից խոսում ենք, բայց քաղաքականությունից, ընտրություններից` հազվադեպ: Իրենց ծառերի նուռն ուտելով, թեյով տաքանալով կամաց-կամաց թեման բացում եմ.

-Նար, ընտրության գնալո՞ւ ես, իրար հետ գնանք:

-Չգիտեմ, որ գնալու լինեմ` կասեմ քեզ:

-Ի՞նչ ես մտածում, բա:

-Գիտես, որ քաղաքականությունն ինձ չի հետաքրքրում, բայց հավատում եմ, դե, գոնե ուզում եմ հավատալ, որ ինչ-որ բան կփոխվի, կամ արդեն փոխվել ա, ոնց դու ես հավատում ու շատերը: Առաջին անգամ ես, չէ՞, ընտրելու: Կգնանք, կընտրես, որ քո ընտրությունը հաղթի, կհասկանաս, որ փոխվել ա, որ հավատալդ իզուր չէր: Ես առաջին անգամ չեմ գնում, բայց էս անգամ ես էլ հույս ունեմ, որ իմ ընտրությունը տեղ կհասնի:

Իմ գյուղում ու մնացած գյուղերում մեծահասակների մտածմունքի թեման հողն ու ջուրն են, կանայք խոպանից ամուսիններին ու որդիներին են սպասում, աշխատատեղերի բացվելուն են սպասում, երիտասարդները գյուղում հետաքրքրությունների են սպասում, ես էլ եմ սպասում, որ գյուղերին կնկատեն, որ այնպես կանեն, որ ուսանողները հաճույքով վերադառնան գյուղ դասից, իմանան, որ երեկոյան արդյունավետ ժամանց են ունենալու, բոլորով մի տեղ հավաքվելու տեղ են ունենալու:

Ու էսպես գյուղում ու Հայաստանում ամեն ընտրությունից առաջ նոր հույսեր են վառվում: Այս անգամ հույսերը մեծ են, սպասումները` շատ, ու որքան շատ ենք սպասում, հիասթափությունն այնքան մեծ է լինում:

Բայց սա լրիվ ուրիշ պատմություն է, այս անգամ մենք հիասթափությունը տան ամենախորը դարակում պահելու ու նոր ընտրության ենք գնալու: