Մեր մանկության ամենահիշարժան պահերը և հիշողությունները մեր բակն են և թաղի պատմությունները: Մեր բակը շատ մեծ է, այն միավորում է տարբեր մարդկանց և տարբեր ընտանիքներ: Մեր բակը մի այնպիսի ջերմ միջավայր է, որտեղ մարդիկ աշխատանքից հոգնած նստում են և խոսում ամենատարբեր թեմաներից: Հիշողությունները շատ-շատ են մեր թաղից ու թաղի բնակիչներից: Ինչքան մտքով փոքրանում եմ, այնքան պատմություններն ավելանում են:

Մեր թաղում մեծամասնություն են կազմում երեխաները, իսկ ավելի կոնկրետ՝ աղջիկ երեխաները: Մենք 6 աղջիկ ենք՝ 6 ընկերուհիներ, ունենք շատ-շատ պատմություններ միասին: Հետաքրիրն այն է, որ առաջ մեզ փողոցից չէին կարողանում տուն բերել. մենք բարձր աղմուկ էինք հանում, խաղում էինք «գոռոզա», «փաղկվոց», «7 քար», իսկ եթե որևէ խաղ մեզ դուր չէր գալիս, մենք նորն էինք հորինում ու երևի մեզ փողոցից կտրելն անհնար էր, իսկ հիմա մեզ համոզում են, որ դուրս գանք փողոց: Ու հենց այդ պատճառով հետաքրքիր պատմություններն էլ չեն ավելանում։

Էստեղ ամենահետաքրքիրն այն է, որ մենք բոլորս նույն դպրոցից ենք, նույն դասարանից: Այսինքն՝ մեր հետաքրքիր պատմությունները շարունակվում են դպրոցում, քանի որ այնտեղ մենք ոչ թե 6-ն ենք, այլ 26-ը: Մեզ համար մի յուրահատուկ ավանդույթ էր դարձել դասից փախչելը: Դա իրոք վատ բան է, բայց ոչ մեզ համար։

Ամենահետաքրքիրն այն է, որ թե՛ թաղում, թե՛ դպրոցում անպակաս էին մեզնից կռիվները, բայց դրանք երկար չէին տևում՝ առնվազն 30-35 րոպե: Հետո մենք արդեն հաշտվում էինք:

Մենք բոլորս շատ մեծ սիրով ենք սպասում սեպտեմբերի մեկին, դե երևի միայն սեպտեմբերի մեկին, որովհետև դրանից հետո արդեն պետք է դաս սովորել:

Ես երկար, շատ երկար կարող եմ խոսել մեր թաղից և դպրոցից: Ինձ համար այդ օրերը, որ ես անցկացնում եմ դպրոցում և մեր թաղում՝ ընկերներիս հետ, յուրահատուկ են և անմոռանալի:

Ես հենց նոր կարդացի ու գիտակցեցի մի փաստ. մի օր քո սենյակն այլևս քոնը չի լինի, անծանոթ մեկը կգա ու կջնջի բոլոր էն հիշողությունները, որ դու պահել ես էդտեղ։ Անունդ էլ չի իմանա։

Անծանո՛թ, չգաս, էլի: Ես իմ սենյակը շատ եմ սիրում, չնայած՝ գիտակցում եմ, որ ոչ միշտ եմ մաքուր և հավաքած պահում:

Չգաս, որովհետև ես էստեղ շա՜տ սեր ու ջերմություն պիտի թողնեմ: Չգաս, որովհետև այն նկարները, որոնք հիմա պատիս են, ստիպված կլինենք պոկել՝ ես կամ դու:

Այն cd-ները, որ եռանկյունաձև կպցրել եմ սենյակում ու արևի ճառագայթների հետ սիրուն ծիածանի պես լույս է գցում պատին: Հենց դրանք: Արի երբեք չպոկենք, ու էս սենյակը միշտ թողնենք՝ լինի իմ պես գույներ սիրող դեռահասի սենյակ:

Սենյակումս ամեն ինչ շա՜տ խառն է, ու միշտ ասում են, որ էնքան բան եմ կպցրել, որ սենյակս սարքել եմ «կոշկակարի բուդկա»:

Դու երբեք չես իմանա, որ ամենալավ ու ամենավատ օրերս էստեղ են անցել, ու հիմա էլ գրում եմ՝ սենյակումս նստած:

Եթե գաս էլ, նույն էներգիայով արի։ Ձանձրալի չլինես։ Սենյակս չի սիրում։

Էս նյութս էլ շատ երեխայական ստացվեց, որովհետև գունավոր սենյակի գովք եմ անում: Մեկ-մեկ էլ էսպես է պատահում:

Մայրս պատմում է, որ երբ փոքր եմ եղել, տատս ինձ գրկել ու ցույց է տվել, թե ինչ է կատարվում շուրջս, որ շուտ ճանաչեմ աշխարհը։ Էդ ամենը հասել է այն աստիճանի, որ բացել է գազօջախի վրա դրված կաթսայի կափարիչը ու ցույց տվել, որ էնտեղ ջուր է եռում։ Մայրս էլ մտածել է՝ ջուր է էլի, եռում է էլի։ Դե, մեծերին հատուկ են նման ավանդույթները, դրա նման արտահայտությունները, որոնք կենաց են թվում, որոնք սովորել են ինչ-որ անհայտ տեղից, փոխանցում են իրար ու երբեմն իմաստը չեն հասկանում կամ չկա էլ, որ հասկանան։

Արդեն տարիք է գալիս, որ գրկից իջնում ես, լինում ես փնթի, անփույթ, վնասվում ես, եթե խորն են վերքերդ, հետո էլ ես հիշում, եթե ոչ այդքան, մենակ մեծերն են հիշում։ Էս տարիքից արդեն սկսում ենք հեքիաթ կարդալ, բայց դե իմաստը չենք հասկանում։ Հեքիաթ պատմողին ուղղակի մեր կողքին գիշերվա մեջ նստած մեծահասակ ենք ընկալում ու չենք հասկանում, որ էդ պատմածի մեջ հերոսներ կան, գործ են անում, կռվում են, պարտվում են։ Կեսից քնում ենք ու չենք ափսոսում, որովհետև չգիտենք, որ վերջում ընկնող խնձորներ կան, որոնց գոնե կարելի է սպասել։ Էդ մի քիչ ավելի հետո ենք հասկանում ու էլ կեսից չենք քնում, քնելուց էլ գոնե ափսոսում ենք։ Սա արդեն այն տարիքն է, որ բոլորիս կյանքում հայտնվում են փոքր, երեք ակ ունեցող հեծանիվները, որոնք միշտ անհետաքրքիր տեսք ունեն երևի անգամ էդ տարիքում։ Պապս ինձ գնեց էդ հեծանիվից ու սկսվեց մի ներկայացում, որի գլխավոր հերոսը դարձա ես, գործողության զգալի մասը լացն էր, բայց դե նպատակային էր։ Ուզում էի իմ հեծանիվով տուն գնալ։ Եթե ունեմ սեփական փոխադրամիջոց, տիրապետում եմ դրան, գիտեմ ճանապարհը, եթե չգիտեմ էլ, մեքենայի հետևից կգնամ, ինչի համար նստեմ ուրիշի մեքենան, նայեմ՝ ոնց է էդ ուրիշը վարում ու հասցնում էն տեղը, որտեղ ես էլ կարող էի հասնել։ Նույն ներկայացումը սպասվում էր սպորտային կոշիկներ գնելու ժամանակ։ Էլի գլխավոր հերոսն էի, էլի լաց կար ու էլի նպատակ՝ գնալ ինքնուրույն։ Էլի չէի հասկանում՝ եթե ունեմ ոտքեր, որոնք ամուր են, որոնք ունեն հատուկ վազքի համար կոշիկներ, եթե գիտեմ ճանապարհը, եթե չգիտեմ էլ, մեքենայի հետ հետևից կգնամ, ինչի համար նստեմ ուրիշի մեքենան, նայեմ՝ ոնց է էդ ուրիշը վարում ու հասցնում էն տեղը, որտեղ ես էլ կարող էի հասնել։

Էս լացուկոծը մի կողմ ենք դնում ու գնում դպրոց։

Սև, սպիտակ, սպիտակ. սա շարքի կանոնն էր, բայց քանի որ երրորդ կանոնը պարտադիրներից չէր, ես էլ սիրողներից չէի, ինձ մոտ բացակայում էր: Առաջին սևն ու սպիտակը դպրոցական համազգեստն էր, իսկ վերջին սպիտակը մեծ, աչք ծակող մազակալներն էին, որոնցից մի անգամ եմ ունեցել` դա էլ մորս ցանկությամբ: Նույն մազակալի կտորից կարված նասկիներին միշտ մկրատով էի դիմավորում, դարձնում էի կարգին նասկի ու մեծավարի հագնում, մեծավարի գնում դպրոց ու դրա բացակայությունը նկատող էլ չկար, դրա համար ցածր գնահատող էլ: Կիսամեծավարի հագնված գնացի դպրոց ու ստացանք միջոցառման համար խոսքեր, որում տղաներից մեկը պետք է ասեր՝ ամենադժվարը լավ մարդ լինելն է: Ախր էդ շրջանում սովորելուց ու գերազանցիկ լինելուց դժվար բան չկա, լավ մարդ լինելը դրա դիմաց ինչ է, որ։ Հիմա լավ մարդ լինելը իրենց հանդեպ չարությամբ լցված մարդկանց քանակով են որոշում, էդ քանակը կարևորվածության զգացում է տալիս, բայց ես հո գիտեմ, որ դա էդպես չի։

Լավ մարդ լինելու թեմայից էլ ավելի տարածված էր երբեք մի ասա երբեք-ը: Մենք էդ տարիքում երբեքը կամ առհասարակ չէինք օգտագործում, բայց ոչ կանոնին հետևելու նպատակով, կամ ամեն ինչ կարելի էր ասել երբեքից հետո ու շրջանցել կանոնը: Անհասկանալին դարձել էր բոլոր նման արտահայտությունների հարմար որոշիչ։ Մեզ երբեք կարգին չեն բացատրում, երբեք վտանգի մեջ չեն մտցնում, որ ավելի շուտ հասկանանք կարելիի ու չի կարելիի սահմանը, մենք ամեն ինչ շատ ուշ ենք հասկանում, երբեմն այնքան ուշ, որ ինքնուրույն կամ հանկարծակի է լինում։ Մայրս էլ տատիս չհասկացավ, ես ու դու էլ մեծերին ճիշտ ժամանակին չենք հասկանում, որովհետև մեզ շատ են խնայում, անկարելի շատ։

Փոքրանայի, տատս գրկեր, տաներ եռացող կաթսայի մոտ, թույլ տար ձեռք տամ ու վառվեմ, հետո ստիպեր հեքիաթը կիսատ թողնելու համար ափսոսամ ու հաջորդ օրը չշարունակեր, թույլ տար հեծանիվով գամ ու ընկնեմ ու ճանապարհի մյուս մասը ինքնակամ նստեմ մեքենան, նույն սցենարն օգտագործեր նաև մարզակոշիկի դեպքում, հետո մի անգամ էլ չթողներ էդ մազակալից ու նասկուց ունենամ, որ լիաթոք կարողանայի ասել, թե դրանցից երբեք չեմ ունեցել, հետո ներքին ուժ տար՝ուսուցչուհուն ասելու, որ ես չեմ հասկանում լավ մարդ լինելու դժվարը որտեղ է ու ինչ մոգական բան կա էդ երբեք-ի մեջ ու գուցե այդ ժամանակ ամեն ինչ ինքնուրույն, բայց ոչ ուշացած հասկանանք ու չօգտագործենք ըղձական եղանակը:

Ես սովորել եմ Բյուրեղավան քաղաքի Ս. Վարդանյանի անվան ավագ դպրոցում: Տասներկու տարի նույն պատերի ներսում եմ սովորել և բնականաբար շատ եմ կապվել այնտեղ եղած ամեն ինչին: Ի սկզբանե մեր դպրոցը միջնակարգ էր, և երբ ես արդեն չորրորդ դասարանում էի, այն դարձավ ավագ դպրոց: Դե իհարկե, մեզ չվռնդեցին դպրոցից, և ես մինչև վերջ սովորեցի այնտեղ:

Սովորելու տարիներին ուսուցիչների խոսքերը կամ արարքները, ինչպիսին էլ, որ դրանք լինեին, եղել են ամենատպավորիչը ինձ համար: Այսօրվա պես հիշում եմ, երբ մաթեմատիկայի ուսուցչուհին տեսնում էր, որ ինչ-որ աշակերտ դասի ժամանակ ձեռքը դրել է գլխի տակ, ասում էր.

-Ձեռքդ հանի՛ր գլխիդ տակից, թող այդ դատարկ գլուխդ ընկնի, ջարդվի:

Ինձ մինչ օրս էլ ծիծաղելի են թվում այդ բառերը, որովհետև ես վախից նրա դասաժամին այդպես չէի անում, ու «պատիվ չունեցա» լսելու այդ խոսքերը:

Պատմության ուսուցիչս մինչև մեզ դաս հարցնելը միշտ դասը պատմում էր, ու երբ պատմելիս ձեռք էինք բարձրացնում, որ հարց տանք, ասում էր.

-Մի՛ ընդհատեք ինձ, հարցը թղթի վրա գրե՛ք, որ չմոռանաք, երբ ավարտեմ, կհարցնեք:

Աշխարհագրության ուսուցչուհիս դաս պատմելիս գրեթե միշտ ասում էր․

-Դուք գիտե՞ք, որ…

Ամենազավեշտալին այն է, որ մենք ոչինչ էլ չգիտեինք. չէ՞ որ դա լրիվ նոր դաս էր և եթե որոշ բաների էլ ծանոթ էինք եղել նախկինում, մեկ է, չէինք հիշում:

Անգլերենի ուսուցչուհիս մեկ-մեկ նուրբ հումորներ էր անում: Օրինակ՝ մեզ զվարճացնելու համար գրատախտակի մոտ կանչելիս ասում էր.

-«Մույսը» դու կգաս:

Վերջում էլ ուզում եմ պատմել դպրոցը ավարտելուց առաջ վերջին ծիծաղելի դեպքը: Իմ շատ բկլիկ դասընկերուհին սոված էր, և ինչպես ասում են՝ գրեթե հանգչում էր սովից: Ես իմ մեկ ուրիշ դասընկերուհու հետ գնացի բուֆետ, որ նրա համար ուտելիք գնեմ, մինչ նա գրադարանում դասի պատրաստվի: Մենք գնեցինք կարտոֆիլով կարկանդակ: Մինչ բուֆետից հեռանալը, իմ ընկերուհին որոշեց սեղանին դրված աղամանը վերցնել ու մի քիչ աղ լցնել կարկանդակների վրա, որ մեր սոված ընկերուհին ավելի ախորժակով ճաշակի այն: Երբ աղամանը վերցրեց ու սկսեց աղ լցնել, աղամանի կափարիչը դուրս եկավ, և աղը լցվեց կարկանդակի վրա, մի մասն էլ թափվեց գետնին: Մինչ մենք խուճապի մեջ էինք, վաճառողուհին ճչում էր մեզ վրա.

-Վայ, մի քիչ զգո՛ւյշ եղեք, ամբողջը թափեցիք:

Նա սկսեց ավլել գետնին թափվածը` շարունակելով բողոքել: Ես վերցրի աղամանը և սեղանին դնելիս այս անգամ էլ այն իմ ձեռքից սայթաքեց, ու աղը թափվեց սեղանին: Կինը վերջնականապես պոռթկաց.

-Մեծ աղջիկներ եք, զգո՛ւյշ եղեք, էլի… գոնե սեղանին թափվեր…

-Հա, բայց այս անգամ սեղանին թափվեց,- չէր նահանջում ընկերուհիս:

-Պատահական ստացվեց, կներեք,- ես ինձ շատ վատ էի զգում:

Ինչևէ, երբ հեռացանք ու այդ աղոտ կարկանդակները տվեցինք իր տիրուհուն, նա առանց դժգոհելու հաճույքով սկսեց ուտել, իսկ ընկերուհիս պատմում էր.

-Թագուհին հազար անգամ ներողություն ասելով՝ մեջքանց դուրս եկավ բուֆետից…

Եթե մի օր ձեռքումդ հայտնվի իմ կյանքի օրագիրը, ու դու ցանկանաս կարդալ և ոգևորությամբ բացես այն, առաջին էջի առաջին նախադասությունը, որ կկարդաս, կլինի ոչ թե «Բարև, իմ անունը Թագուհի է», այլ «ես սիրում եմ գրել»: Այո՛, ես շատ եմ սիրում գրել, և երբ ուրիշները ընկճախտից ազատվելու իրենց մեթոդն են ասում, ես հիշում եմ, որ իմ մեթոդն ամենալավն է. պարզապես վերցրո՛ւ մի գրիչ ու սկսիր «գոռալ» թղթի վրա, գրի՛ր այն ամենի մասին, ինչը զայրացնում է քեզ․ հաստատ կօգնի:

Հա, ճիշտ ես հասկացել, ես թեմայից շեղվելու ակնհայտ տաղանդ ունեմ, այնքան տաղանդավոր եմ, որ մի անգամ ուսուցչուհուս հանձնարարած «Բերքահավաք» վերնագրով շարադրության մեջ մի ամբողջ կյանքի պատմություն էի պատմել և շրջանցել բերքահավաքի սուրբ ծեսը: Ինչևէ, քանի հիշել եմ գրելուս բուն թեման, ուզում եմ կիսվել իմ տպավորություններով 2020 թվականի ընդունելության քննությունների վերաբերյալ: Սկզբում ես շատ վախեցած էի, դե լավ, մի քիչ չափազանցնում եմ. ես նորմալ վախեցած էի: Բայց երբ սկսվեց քննությունը, և ես բացեցի թեստը, պարզապես ուրախությունից ծիծաղում էի (Չարենցավանի թիվ 1 դպրոցում հայոց լեզվի քննություն հանձնողների առաջին խումբ, հուսով եմ՝ չեք նկատել իմ ոչ նորմալ պահվածքը): Հետո այդպես երջանիկ դեմքով ես հանձնեցի քննությունը և (գլուխ գովել չհամարե՛ք) առաջինը դուրս եկա քննական սենյակից: Բոլոր ծնողները ինձ հարցուփորձ էին անում, իսկ ես կյանք տեսած իմաստունի հայացքով պատասխանում էի.

-Շատ հեշտ է: Եթե պարապել են, կընդունվեն:

Այսքանից հետո, սիրելի՛ ընթերցողներ, մի քիչ կհիասթափվեք, որովհետև երևի կմտածեք, որ հաստատ 20 ստացած կլինեմ, բայց չէ, 16 եմ ստացել։ Ամենևին չեմ տխրել, որովետև ես քննությանը մեն-մենակ եմ պատրաստվել, և ոչ մի ուսուցիչ ինձ հավելյալ դասեր չի տվել։ Ես եմ եղել թե՛ աշակերտը, թե՛ ուսուցիչը:

Իսկ հիմա՝ քննությունից հետո, ես ուզում եմ ասել հաջորդ տարվա դիմորդներին իմ թևավոր դարձած խոսքը, որով ես իմ դասընկերներին էի ոգևորում քննությունների ժամանակ․ «Ոչ թե առաջ, այլ վեր»։

Հ. Գ. Ի միջի այլոց, ես սովորելու եմ բանասիրական ֆակուլտետում և կարծում եմ, որ գրելու հանդեպ ունեցած մեծ սերն ինձ ուղղեց այստեղ:

1, 2, 3…

Միշտ երազել եմ ժամանակի պես արագ-արագ շարժվել, որ ոչ ոք չկարողանա ինձ հետ հավասար շարժվել, բայց…

1 տարի, 12 ամիս, 365 օր։ Ժանանակահատված էր, որ այնքան արագ անցավ, անգամ ես չհասկացա, թե ինչ կատարվեց։

18-րդ գարունս։ Ապրածս ամենայուրահատուկ ու ամենածանրաբեռնված տարին էր։ Դե, կարելի է համարել, որ մեծերի աշխարհում էի գտնում ինձ, կամ էլ արդեն իսկ գտած՝ վստահ առաջ էի գնում։ Մեծերի աշխարհում… 18-ս գեղեցիկ ապրեցի իմ աչքերով, հուսով եմ, որ Ձեր աչքերով ևս գեղեցիկ ապրեցի։

Ինչե՞ր կատարվեց մեկ տարվա մեջ։ Դե, էլ ինչ տարի, որ չկոտրվենք, որ վեր չկենանք, որ ինքներս մեզ շատ բան չապացուցենք։ Այո, ես այս կյանքում ապացուցում եմ ինձ, ոչ թե դիմացինիս… 18-ս դիմավորեցի «Արմաթի» աշակերտների հետ։ Չափահաս դարձա «Արմաթի» ջերմագույն գրկում։
17-ին չհամակերպված՝ 18-ը եկավ, հիմա էլ՝ 19-ը։ 18-ը յուրահատուկ տարի էր, չկրկնվող և չմոռացվող։ Աշխատանք, համալսարան, ծրագրային և կամավորական կյանք… 18-ում կորցրեցի, ինչ խոսք, բայց հիմա զգում եմ, որ գտածս ու վերագտածս ավելի շատ էր, քան կորցրածս։

Մեծերի աշխարհում յուրահատուկ է, բայց այժմ, երբ հոգսերը ավելացել են ու ես սկսել եմ ավելի խորը նայել ամեն ինչին, հասկանում եմ, որ երբեմն մանուկ հասակում սխալ էի անում, երբ մտածում էի ու երազում շուտ մեծանալու մասին։ Այս աշխարհը ուրիշ է՝ սպասելիքները, նպատակները, հույզերը։ Այստեղ դու պետք է ինքնուրույն քայլես և ընկնելուց ոչ ոք կողքիդ չի լինի, որ ոտիքդ վրա առաջացած վերքի վրա փչի, որ շատ չցավի, դու պետք է ցավ հաղթահարես։ Այս աշխարհում դառնում ես ավելի ուժեղ, ավելի ինքնուրույն ու որոշ տեղեր անգամ միայնակ։
18-ում երազանքեր, չէ, կներեք, նպատակներ կային, որ իրականացրել եմ, ու նպատակներ էլ կան, որ 19-ում կիրականացնեմ։

18-ում սիրեցի և սիրվեցի, չեմ թաքցնի, բայց կոտրվեցի։
Զգում եմ, որ ապրածս ամեն օրվա հետ ես ավելի եմ կատարելագործում բարությունս ու մարդկային արժեքներս։ 18-ն ամփոփելու համար մի ամբողջ ամիս կամ գուցե տարի է հարկավոր, որ կարողանամ ճշգրիտ պատմել 18-իս մասին, բայց ուզում եմ ասել, որ 18-ում ապրածս ամեն օր, ամեն ամիս սովորել եմ, փոխվել և դարձել ավելի ուրիշ։ 18-ը համարում եմ ֆանտաստիկ տարի։

Դե ինչ, մնաս բարով, 18, բարի գալուստ, 19։ Հուսով եմ, որ 18-ի պես կկատարելագործես ինձ ու 20-ին դիմավորելիս ավելի ուրիշ և էլ ավելի ֆանտաստիկ կլինի ապրածս 19-րդ գարունը։

Շնորհակալ եմ քեզ, 18։

Քանի որ մի ուսումնական տարի ևս իր ավարտին է մոտենում, ուզում եմ ամփոփել ավագ դպրոցիս առաջին տարին: Իհարկե՜, ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, շատ անհանգիստ էի ավագ դպրոց մտնելիս: Նոր շրջապատ, նոր ուսուցիչներ, նոր մթնոլորտ…

2019 թ. օգոստոսի 30

Մտնում եմ դպրոց, ոչ մեկի չեմ ճանաչում, ինձ հետ են նաև հին դասընկերներս, բայց քանի որ նրանք բնագիտական հոսքում էին սովորելու, ես գրեթե մենակ էի: Հերթով դասղեկները գալիս ու իրենց դասարաններին տանում են ներս, ընկերներիս էլ են տանում: Ես մնում եմ մենակ:

Զգում էի, որ կողքիս կանգնածներից ոչ մեկը տասներորդ դասարանցի չէ, չգիտեի՝ ինչ անել: Դասարանս արդեն հաստատ ներսում էր: Որտեղի՞ց գտնեի. մեկ էլ մի մենակ աղջկա տեսա, պարզվեց՝ ինքն էլ է տասներորդ դասարանցի: Որոշեցինք փնտրել մեր դասարանը: Հերթով մտնում էինք առաջին հարկի դասարանները:

-Էս դասարանը 10-ի հումանիտա՞րն է:

-Չէ, սա բնագիտական է:

-Բարև ձեզ, սա 10-ի հումանիտա՞րն է:

-Հա, եկեք, երեխե՜ք ջան:

Մտածում եմ, որ վերջապես գտել եմ դասարանս. էն էլ անունս չկա մատյանում:

-Ձա՜գ ջան, անունդ չկա: Արի քեզ մյուս հումանիտար դասարան տանեմ:

Գնում եմ, լարվել եմ: Մենակ ինձ են հատուկ նման դեպքերը, չէ՞:

Վերջապես մտնում եմ իմ դասարան: Աղմուկ է, չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Մեկ էլ մեկը ասում է.

-Արի, արի հլը: Կողքս նստի:

Ես թեթև ժպիտը դեմքիս տեղավորվում եմ սև մազերով, մեծ աչքերով, սիրունիկ մի աղջկա կողքին:

-Անունդ ի՞նչ է:

-Էդիտա, քո՞ւկդ:

-Լաուրա է, Լաուրա:

-Հաա, հաճելի է:

-Ի՞նչ ձևի աղջիկ ես: Դու էն սուսիկ-փուսիկների՞ց ես, թե՞ ժիր ես:

-Դե, եսիմ: Միջինոտ…

Շունչս սկսում է կտրվել: Չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Ուզում եմ փախչել:

-Ի՞նչ շորեր կսիրես հագնել: Ես օրինակ՝ դասական:

-Եսիմ: Դասական չեմ սիրե ես:

Մտքիս մեջ փրկություն եմ հայցում. «Աստված ջան, էս ուր եմ ընկել»:

Մեկ էլ կողքից սկսում են հերթով հետս խոսել ու թվարկել իրենց անունները: Իհարկե, ոչ մեկի անունը մտքիս չմնաց: Բացի…

Եթե անկեղծ լինեմ, ապա առաջին տպավորությունս ահավոր էր: Չէի էլ մտածում, թե ինչքան շուտ եմ «մերվելու» նոր դասարանիս: Չէի էլ մտածում՝ ինչքան եմ սիրելու: Ընդհանրապես ես շուտ եմ հարմարվում նոր միջավայրին, բայց այս անգամ ինձ թվում էր՝ երկու օրից ավել չպետք է մնայի այս դասարանում:

Չգիտեմ՝ ինչու է բոլորին առաջին հայացքից թվում, որ ես «էն սուսիկ-փուսիկներից եմ»: Բայց գիտեմ, որ էդ սուսիկ-փուսիկը շատ է լարվում դաս պատմելիս: Էլ չեմ խոսում, որ մի թեթև լարվելիս այտերս ահավոր կարմրում են: Սկսում եմ թեթև դողալ: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ առաջին անգամ դաս պատմելիս փորձում էի անընդհատ շունչ քաշել, որ չլարվեի։ Ես էլ ասածիս չեմ հավատում: Ես ո՞ւր, չլարվելն ո՞ւր:

Առաջին անգամ հայոց լեզվի դասը ես էի ուզում պատմել: Դասը սովորել էի բառ առ բառ, տառ առ տառ: Ես ընդհանրապես դաս սովորելիս մեկ անգամ կարդում եմ, մեկ անգամ էլ պատմում:  Բայց այս անգամ երևի 7-8 անգամ պատմել էի դասը, որ դասարանում պատմելիս ոչինչ չշփոթեի: Հերիք էր, որ մի բառ շփոթեի, ու պատրաստ էին կարմիր այտերս:

Գնում եմ դասը պատմելու, սկզբում լավ է ամեն բան: Չեմ խայտառակվել դեռ: Հետո զգում եմ, որ լարվածությունը սկսում է կուլ տալ ինձ: Մտքիս մեջ ասում եմ. «Էդիտա, չխառնես, կսպանեմ»: Ու ես լարվածությունից սկսում եմ բառեր հորինել: Հա, շատ է լինում, որ հայերենս արաբերեն է դառնում.

-Հայերենի ձևավորումը համընկնում է հայ ժողովրդի կազ, կազ, կազմվանը..․

-Հավանաբար, կազմավորմա՞նը:

-Հա, հա:

Մեկ է, չստացվեց: Մի թարս բան անելու էի, չէ՞: Մեկ էլ զգում եմ, որ այտերս այրվում են, դասը պատմում, նստում եմ: Ձեռք եմ տալիս այտերիս…

Գրեթե նույն բանը կրկնվում է պատմության ժամին: Գնացել էի՝ տեղանուններ ու թվեր պատասխանելու: Ջրի պես սովորել էի: Հերթով երկրաշարժերն էի պատասխանում: Ու ահավոր վախենում էի: Մտածում էի՝ հիմա կսխալվեմ: Կսխալվեմ ու կմտածեն՝ ես չեմ սովորել:

-Առաջին երկրաշա՞րժը:

-341։

-Անիի՞։

-1679։

Խառնեցի էլի, Դվինինն էր 1679թ-ին: Է՜հ:

Ու հիմա կարանտին է: Մենք ստիպված դասերը անցկացնում ենք հեռավար կերպով: Երկրորդ կիսամյակում շատ էինք մտերմացել: Այնքան էինք մտերմացել, որ մոռացել էինք, որ ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ ճանաչում ենք միմյանց: Ու հեռավար կերպով դասերն անցկացնելը, իրոք, բոլորիս շատ տխրեցրեց: Եվ բոլորս էլ հոգու խորքում ափսոսում ենք, որ գրեթե երեք ամիս կորցրինք: Իսկ տարին էլ առանց մեկս մյուսի ենք ավարտելու։

Ես չէի կարողանում հարմարվել աշխարհին…

Երբեմն լինում են ծայրահեղ ծանր ժամանակներ։ Ժամանակներ, որոնց հետ չհամակերպվելով՝ փորձում ես ստեղծել քո իրականությունը, որը երբեք չի դառնում իրական, որովհետև դա քո աշխարհն է, ու այնտեղ ոչ ոք տեղ չունի… Ինձ համար իսկական հոգեկան տանջանք էր գիտակցելը, որ ես ապրում եմ մի աշխարհում, որտեղ մարդիկ մեկը մյուսին ցավ պատճառելուց բավականություն են ստանում։ Ես հոգնել էի բարին մատուցող վհուկներից, հոգնել էի կեղծ ժպիտներից, ես ամեն օր ավելի էի հիասթափվում, որովհետև գիտակցում էի մարդկության մեղսագործության աստիճանը։ Ես գիտակցում էի, թե որքան խղճուկ ենք մենք՝ մարդիկս, որ հայտնվել ենք Երկիր մոլորակի վրա… Երբ ուզում ես փախչել աշխարհից, որովհետև սկսում ես գիտակցել, որ քո մեջ կորցրել ես Աստծուդ, ամենագարշելին այն գիտակցումն է, որ մարդկային թերությունդ ու սեփական թուլությունդ այնքան զորեղ են եղել, որ մարդիկ կարողացել են տանել քեզանից հենց քո իսկ սեփական փրկությունը։

Ես տասնինը տարեկան էի, երբ հոգեկան տանջանքներն ինձ ստիպում էին արթնանալ ու ոռնալ անձայն։ Անձայն էր, որովհետև ձայնս մարդկանց համար լսելի չէր ու անգամ ծիծաղելի էր, ինչը չափից ավելի զզվելի էր։ Շատ տհաճ էր հասկանալ, որ քո ցավը ինչ-որ մեկի ծիծաղի պատճառն է դարձել։ Ես մոռացել էի, թե ինչ է նշանակում գլուխը հանգիստ դնել բարձին ու քնել: Ու այդպես շարունակվեց երեք ամիս։ Դժվար էր հայելու մեջ նայել տասնութ տարվա սեփական «Ես»-իդ ու հասկանալ, որ տասնիններորդ տարում դու նոր, լրիվ ուրիշ մարդ ես, որի սովորությունները, նախասիրությունները, ամեն ինչը փոխվել է… Երբ կողքիդ վառվող գլանակներն առաջվա պես հանգցնելու փոխարեն, դու գրպանիցդ հանում ես ծխախոտն ու կրակայրիչը՝ սկսում ծխել՝ մեկ հատ, երկու, երեք… Ու այդպես շարունակ, մինչև ձեռքդ հանդիպում է քեզ համար անսովոր դատարկության. ծխախոտի դատարկ տուփը հիասթափություն էր առաջացնում, որովհետև… Ա՜խր, ես չէի ծխում։

Բայց երևի կյանքը հենց դրանով է կյանք, որ ստիպի վերստին հայտնվել այնպիսի իրավիճակներում, որոնք քեզ համար անտանելի են եղել, ու այդպես ապացուցի  քո  մարդկային թերարժեքությունը… Մի տարի շարունակ ես անում էի այն ամենը, ինչը մնացած տարիներին ինձ համար անընդունելի էր եղել, ու հենց այդ ժամանակ էր, որ ես սիրահարվեցի մի մարդու, որի ֆիզիկական ներկայությունը կողքիս դանդաղ սպանում էր ներաշխարհս, իսկ բացակայությունը ստիպում, որ մեռնեմ…

Ես հոգնել էի, և դա այն սովորական հոգնածություններից չէր, որ ութ ժամվա քնով հաղթահարվեր, դա մի զգացում էր, որ նմանվում էր մե՛կ ցավի, մե՛կ հաշմանդամության, մե՛կ անհաղթահարելի նոպաների, ու դրանց դեմ ոչ դեղամիջոց կար, որ գոնե մեղմացներ, ոչ էլ բժիշկ, որ կարողանար բուժել։ Իմ ցավերի հետ ես մենակ էի… Ես շատ էի փորձել հասկանալ, թե ի՞նչ է ցավը, ու իմ որտեղն է ցավում, բայց այն ընդամենը մի բութ զգացողություն էր, որը ներսից կամաց-կամաց հասցնում էր հոգեկան անհավասարակշիռ վիճակի. ես երևի գժվել էի։ Ես քայլում էի փողոցներով ու ամենուր տեսնում այն, ինչն ընդհանրապես գոյություն չուներ… Ես փնտրտուքների մեջ էի, բայց ոչինչ ու ոչ ոքի չէի փնտրում. ես ինձ էի փնտրում։ Ուզում էի հասկանալ՝ ինձ ո՞ւր եմ թողել, որտե՞ղ եմ կորցրել, որովհետև ոչ մի տեղ չկայի… Այս փոքր քաղաքում ես ինձ շատ հեռու էի թողել։ Մի քաղաք, որին և՛ սիրում էի, և՛ ատում ու նայելով նրան՝ հասկանում, որ նույնն էլ ինքն է զգում իմ հանդեպ։

Ու այդպես էլ չեն հասկանա ինձ՝ ոչ քաղաքը, ոչ էլ մարդիկ… Եվ գիտե՞ք, ես չեմ մեղադրում նրանց, քանի որ տեսակս չափից շատ է բարդ, չափից շատ է անհասկանալի։ Ես ընտրում էի իմ կյանքում այնպիսի մարդկանց, որոնց կկարողանայի սիրել ինձնից շատ ու չէի հասկանում, որ ի վերջո նրանք կգնան՝ հասկանալով, որ իրենց հեռացումը կկործանի ինձ։ Էդպիսին է այն բոլոր հիմարների վերջը, ովքեր իրենցից շատ որոշում են սիրել ուրիշներին։

Հիմա, երբ նրանց բոլորի մասին խոսում եմ, հասկանում եմ, որ իրականում նրանցից ամեն մեկը մի ամբողջ կյանք տարավ իր հետ ու մի ամբողջ կույտ թողեց հիշողությունների, որ ոչ ուզում եմ պահել, ոչ էլ կարողանում եմ ջնջել։ Ու սուտ է, որ ասում են, թե մարդը մոռանում է ժամանակին իր հետ կատարվածը, որովհետև կյանքում ոչինչ չի մոռացվում։ Ամենատաղտկալին այն զգացողությունն է, որ անզորությունդ ստիպում է համակերպվել՝ համակերպվել, որ դու ոչինչ ես ինչ-որ բան փոխելու համար։ Ես շատ եմ մտածել ժամանակը հետ տալու մասին ու հասկացել եմ, որ գնացել է այն վաղուց՝ ես նրա հետևից հասնել չեմ կարողացել։ Դրա համար էլ հարցերը կուտակվել ու խեղդել են ինձ, ինչպես պարանը, որ ինքնասպանություն գործած մարդու վզից մի կերպ են հանում։ Կուզեի մի քանի րոպեով հետ գնալ մանկության իմ աշխարհ ու մորս հարցնել. ինչո՞ւ…

Նա առաջինն էր, որ թողեց ինձ այն ժամանակ, երբ ամեանաշատը բռնվելու կարիք ունեի։ Այն ժամանակ, երբ ես անմեղ ու անփորձ էի։ Նա պիտի սովորեցներ ինձ կյանքում ճիշտ ապրել, բայց ես այդ ամենը ստիպված եղա հասկանալ ինքնուրույն։ Ինքնուրույն հասկացա նաև, որ սրտումդ հարազատ մարդկանց թողած բացերը լրացնել չի լինում ու ամեն գնացած հարազատից հետո հորդառատ անձրևներ են պետք լինում համակերպվելու համար։

Շատերի մեջ եմ քեզ փորձել գտնել, մամ, չնայած նրան, որ դու չես մահացել… Շատերի քնքուշ բառերի մեջ փորձել եմ գտնել քոնը, մինչև որ գիտակցել եմ, որ դրանք իմը չեն, որ օտար են, իսկ օտարը հարազատ երբեք չի դառնում։ Շատ եմ մեղադրել քեզ ինձ թողնելու, լքելու, գնալու համար։ Բայց հիմա, երբ քսան տարեկան եմ, ու միտքս ավելի հասուն է դարձել՝ կուզեի ասել, որ ներել եմ քեզ։ Եվ որ շնորհակալ եմ ծնունդիս համար… Թեև գիտեմ, որ ծնունդս քեզ համար սպասելի չէր ու անգամ հաճելի չէր, բայց ես շնորհակալ եմ ու ամեն անգամ երախտագիտության ավելի մեծ զգացում եմ ունենում, երբ հասկանում եմ, որ չսպասված ծնունդս փառահեղ կյանքի ու պատմություն դարձած մահվան սկիզբն է կնքել։

Ես ինձ շատ եմ փորձել համոզել հեռանալ անցյալից, բայց չկարողանալով դա անել՝ շատ անգամներ կոտրվել եմ, որովհետև զգացել եմ, որ հոգեպես ուժ չունեմ դա անելու համար. ես թույլ էի ներկայում ապրելու համար։ Դժվար է տարիներ շարունակ ապրել ցավի հետ կողք կողքի։ Դժվար է ամեն անգամ հիասթափվել մարդկանցից, որոնց մարդ լինելուն հավատացել ես։ Ինձ երբեք չեմ համարել ռեալիստ, որովհետև միշտ ապրել եմ իմ ստեղծած աշխարհներում, իսկ մարդիկ ստիպել էին հեռանալ իմ պատրանքներից։ Ես ուզում էի հետ բերել այն աշխարհը, որը բոլորից հեռու էր, որում ոչ ոք չկար: Ես վերադարձել էի մի տեղ, որը մարդիկ իրականություն էին կոչում. մի տեղ, որում բացի ցավից ուրիշ ոչինչ չկար։ Ես երջանիկ չէի ու այդ փաստը ոչ մի կերպ թաքցնել չէի կարողանում։ Մինչդեռ նրանք ինձ անընդհատ ասում էին, որ ժպտա՛մ, ժպտա՛մ, որ պարտադիր չէ ուրիշներին ցույց տալ ներսումս եղածը… Ախր, դուք ի՞նչ գիտեիք՝ ինչ եմ զգում ես։ Դուք անգամ ի վիճակի չէիք հասկանալու, որ իմ արցունքները ոչ թե վկայում էին այն մասին, որ ես թուլամորթ եմ, այլ պարզապես դա միակ բանն էր, որ մնացել էր ինձ…

Իմ տարեդարձը, իմ տասնինը տարեկանը ես դիմավորեցի արցունքներով, որովհետև չէի հավատում, որ ևս մեկ տարի անցավ ու ես դեռ ողջ եմ, քանի որ ես ամենուր իմ մահն էի փնտրում։ Չմեղադրեք ինձ․ ես պարզապես հոգնել էի։

Ես մեկ ատում էի ինձ ու մեղադրում աշխարհին, որ ծնվել եմ, մեկ էլ հիանում ինձանով ու շնորհակալություն հայտնում Աստծուն, որ ինձ այսպիսին է ստեղծել։ Ինձ շատերն էին սիրում, իսկ ես սիրում էի նրանց, ովքեր ինձ երբեք չէին սիրելու։ Ու միշտ է այդպես լինում կյանքում․ մենք խելագարի պես սիրում ենք նրանց, ովքեր մեզ չեն սիրում։ Վախենում ենք նրանց բացակայությունից, իսկ մարդուն չպիտի էնքան սիրես, որ կորցնելուց վախենաս։ Ես շատ եմ համոզվել, որ ոչ ոք ոչ մեկի կյանքում երկար չի մնում։ Բոլորը գալիս, անցնում են։ Ոմանք իրենց հետ ամեն ինչ տանում են՝ քեզ ոչինչ չթողնելով, ոմանք էլ իրենցից հետո հետքեր են թողնում՝ չմաքրվող հետքեր։

Ու պատահում է երբեմն, որ մենք մնում ենք անցյալի ու ներկայի մեջտեղում։ Ախր, անցյալն այնքան պատմություններ է ամփոփել իր մեջ, այնքան պահեր են եղել, որոնք ներկայում զգալու համար պատրաստ ենք ամեն ինչի։ Եվ միևնույն ժամանակ այդ անցյալից հիմա մենք այնքա՜ն հեռու ենք, իսկ ներկայում ապրելն անտանելի ծանր է, որովհետև հետևում կիսատ թողած շատ պատմություններ կան, և որովհետև ներկայի ամեն անցած օրն իր մեջ անցյալ է պարունակում. ամեն օրվա գնալու հետ մեզանից ինչ-որ բան մնում է անցյալում։ Ինչ-որ անհասկանալի կարոտ կա, ինչ-որ դատարկ հանդարտություն…

Կեսգիշեր էր: Հյուրասենյակում մնացել էինք ես ու պապան: Բոլորը քնած էին: Իրականում, ծանր աշխատանքային օր ունենալուց հետո պապան էլ էր բազկաթոռին քնել: Չուզեցի արթնացնել ու որոշեցի ծածկոց գցել վրան, մեկ էլ.

-Չէ՜, գալիս եմ:

Բարձրացանք վերև, պառկեցի, հեռախոսիս ձայնն ինչպես միշտ անջատեցի, որ հաջորդ օրը մոռանամ միացնել ու բաց թողնեմ տասնյակ զանգեր ու միշտ լսեմ «էդ հեռախոսդ ինչի՞ համար ա» արտահայտությունը: Բայց ամեն դեպքում արեցի էնպես, ոնց միշտ եմ անում: Փողոցի լամպի լույսն ընկնում էր ուղիղ աչքերիս մեջ. էլի վարագույրը մի կողմ էին տարել: Մեկ էլ էդ լույսի պես ու լույսի արագությամբ գլխիս մեջ ընկան հիշողություններ ու սկսեցին դասավորվել փոքրից մեծ. հիշեցի ինձ ու վարքագիծս տարբեր տարիքներում: Չգիտեմ՝ ինչպես կոչել․ մտածողության, բարության, գիտակցության կամ գուցե հասունության փուլեր:

Արի քեզ պատմեմ մտքերիս մասին, ձեռքդ բռնեմ ու բարձրանանք իմ տարիքային աստիճաններով:

Երբ փոքր էի, ծայրահեղ եսասեր երեխա էի: Խանութի ամենասիրուն տիկնիկն ուզում էի ու իր ճակատագիրը պարզ էր մամայիս համար։ Բերում էի տուն ու շատ կարճ ժամանակ անց տիկնիկ չկար, ու էդպես՝ միշտ: Երեխա էի, չէի հասկանում, որ դժվար վաստակած գումարով գնված նվերին գոնե պիտի լավ վերաբերվեմ, չէ՞ որ պարտադրել եմ, որ գնեն ինձ համար, իսկ եթե չգնեին, երևի մազերս կպոկեի տանը, պոկելուց հետո էլ երևի կլացեի ու կպահանջեի, որ կպցնեն մազերս, ոնց անում էի, երբ իմ կամքին հակառակ կտրում էին մազերս: Ինչևէ, գիտեմ, որ հեչ լավը չեմ եղել:

-Մա՛մ, քո տեղը լինեի՝ ինձ չէի պահի,- ասում եմ ես, իսկ մաման ժպտում է ուղղակի, որովհետև ինձ շատ է սիրում՝ անկախ ամեն ինչից:

Հետո մեծացա, բայց էն «էծանալու» պահը չէ: Դարձա հանգիստ, հավասարակշիռ երեխա (դե, էլի երեխա էի դեռ): Ես չէի ստիպում, որ ամեն օր ինձ համար պաղպաղակ գնեին, արդեն գիտակցում էի, որ գումարը գրպանի մանրաթելերից չի առաջանում ու որ պետք է հասկանալ: Երբ ինչ-որ ցանկությունս մերժվում էր, ժպտում էի մամայիս՝ հիմար կապրիզների փոխարեն:

Միշտ ընկերներիս հետ էի, բայց չէի զգում՝ ինչ է ընկերությունը: Երբ ընկերներիցս մեկին մի բան էր լինում, ինչ-որ անհասկանալի բաներ էի մտածում: Այ, օրինակ միշտ ինձ էի մեղադրում, եթե կողքինս տխուր էր, եթե անգամ հենց ինքն էր մեղավոր իր տխուր լինելու համար, բայց անընդհատ քեզ մեղավոր զգալն ու անընդհատ էդ բեռից ճկվելը ճիշտ չի, չէ՞: Չգիտեմ, երևի լող էի տալիս բարության, պաթետիկության ավազանում, բայց դե դա չի բարությունը:

Մենք ամեն օր փոխվում ենք, չէ՞, ամեն օր նոր մտքեր ենք ունենում, նոր «բարի լույս» ենք ասում աշխարհին: Հիմա շատ բան է փոխվել, դա բնական է, հիմա շատ բաների այլ աչքով եմ նայում ու այլ կերպ եմ ընկալում: Հիմա ես չեմ ապրում որպես մեկի ընկեր, մեկի քույր, մեկի աղջիկ ու էդպես շարունակ: Ես գիտեմ, որ մեկն եմ ու եթե մեղավոր եմ, դա էլ գիտեմ. ես ընդունում եմ սխալս ու սովորում եմ դրանից: Ես գիտեմ, որ առանձնին անհատականություն եմ ու ունեմ իմ իրավունքները՝ ինչպես մյուսները: Գիտեմ, որ պետք է շատ սեր ունենա մարդ իր մեջ, որ չչարանա ու չատի որևէ մեկին. էդպես էլ փորձում եմ անել (մեկ-մեկ շեղվում եմ):

Ու գիտեմ, որ առայժմ իմ էս տարիքն եմ սիրում ու հասունությանս էս մակարդակը: Նաև գիտեմ, որ էսքան պատմածիս մեջ գոնե մի տեղ քեզ գտել ես: Բայց աչքերս արդեն փակվում են ու ուզում եմ էսօրվա «բարի գիշերը» մաղթել: Վաղը արի թեյ խմենք միասին, մեխակով ու դարչինով կպատրաստեմ, հետո էլ կհիշեցնես, որ հեռախոսիս ձայնը միացնեմ, թե չէ հաստատ մոռանալու եմ: