Ֆուտբոլն իմ տարերքն է: Դրա հետ կապված ամեն բան ինձ հետաքրքրում է: Ունեմ նախընտրած թիմ՝ Ռեալ Մադրիդը, որի բոլոր խաղերին հետևում եմ:

Ամռանը ընկերներս շատ հաճախ էին վիճում ինձ հետ, քանի որ գրեթե դուրս չէի իջնում և ժամանակ չէի տրամադրում իրենց, այլ տանը նստած՝ Եվրոպայի առաջնությանն էի հետևում: Նրանք հաճախ էին ինձ ասում.

-Անահի՜տ, լավ, վերջացրու՜: Ի՞նչ ես ժամանակդ զուր վատնում: Ֆուտբոլը հիմարություն է, ուղղակի 22 հոգի վազում են մի գնդակի հետևից:

Իսկ իմ ընկերուհին՝ Լիլիթը, հոգուս հետ խաղալու համար ասում էր.

-Ռեալ Մադրիդը ուղղակի խաղալ չգիտի, իսկ այդ տգեղ ֆուտբոլիստները…

Տանն էլ ինձ հանգիստ չեն տալիս: Հաճախ երեկոները, երբ բազմոցին նստած՝ վայելում եմ սիրածս թիմի հաղթանակները կամ հազվադեպ պարտությունից արտասվում, մայրս բարկացած ասում է.

-Վե՛ր կաց, գնա քնի՛ր, Անահի՛տ: Առավոտյան դասի ես:

Նա նաև բարկանում է, որովհետև իմ սենյակի պատերը զարդարում են Ռեալ Մադրիդի պաստառները:

Բոլորի այն հարցին, թե ինչու եմ սիրում Ռեալ Մադրիդը, չեմ զլանա և մեկ անգամ էլ կպատասխանեմ.

-Ռեալ Մադրիդն իսկական խաղ է ցուցադրում, որից հոգեկան մեծ բավարարվածություն եմ ստանում: Այնտեղ կա պայքար, ինչպես և կյանքում, կան արցունքներ, հիասթափություն, անակնկալներ, հաղթանակ և ուրախություն:

-Դու փոքր ես, դարպասի մոտ կանգնիր:

-Դե լավ էլի, բոլորիցդ էլ լավ եմ խաղում,-նեղանում էի ու կանգնում դարպասի մոտ: Չնայած, ի՞նչ դարպաս, երկու քարեր էին՝ իրարից երկու-երեք մետր հեռավորության վրա, այն էլ մեր՝ մատնաչափիկի ոտքերով չափված: Իսկ «թշնամի» թիմի դարպասին էլ իմ հասակակից մի աղջիկ էր կանգնում: Դե, սա ուղղակի, էն անհանդուրժողականության վերաբերյալ:

Բայց, մեր՝ փոքրիկ կասիլյասիկների ու մեսսիիկների մասնակցությամբ  ամենակարևոր հանդիպումներից  առաջ ծնվում էր բակային ֆուտբոլի ոսկե կանոնը.

-Դարպասապահը (մեր խոսքով ասած՝ вратарь-ը) խաղում է:

Հա, համաձայնվեք, որ մեղմ ասած, հեշտ չի և՛ խաղալ, և՛ դարպասը անառիկ պահել (ինչպես ասում են ֆուտբոլային մեկնաբանները):

Ի՞նչ էի ասում: Մեզ համար դա այնքան էլ մեծ խնդիր չէր: Իսկ ուրիշ կերպ չէինք էլ կարող:Թե չէ՝ ավագներից մեկը մեզ կդատապարտեր մինչև խաղի վերջը հանդիսատես լինելու:

Ախր,  այդ երկու՝ անհարթ ու ձևից զուրկ քարերից բաղկացած դարպասը ռազմական սրբություն էր, դե, զորամասի դրոշի նման, էլի, իսկ նրա մոտ թշնամու խաղացող կամ, առավել ևս, թշնամու կողմից ուղարկված գնդակ թողնելը դավաճանություն էր, ինչն էլ պատժվում էր որակազրկումով:

Այս ամենն այն ժամանակ էր, երբ ֆուտբոլը մեր՝ երեխաներիս համար դեռ 22 հոգի ու մեկ գնդակ չէր, այլ ընդամենը 6-7 հոգանոց մի խումբ ու ինչ-որ գնդաձև բան, որ  մեր ձեռքում վաղուց դադարել էր գնդակ լինել: Հա, կար ժամանակ, երբ ինձ, ու գիտեմ, էլի շատ աղջիկների համար, բարբի տիկնիկներից ավելի կարևոր ու սիրելի բան կար: Հետո ի՞նչ, որ «թիթիզ» հասակակից  հարևանուհիները  զարմացած աչքերով պիտի նայեին: Օրվա մեջ մի քանի ժամ մենք գնդակից  բացի ոչնչի չէին նայում:

Մեր ֆուտբոլի դաշտը տան դարպասներից այն կողմ էր՝ փողոցի վրա ու դրան կից մի քանի  քառակուսի մետր  տարածք կազմող փոշոտ վայրում: Բայց իրականում այդ վայրը դրախտի էր նման, մանավանդ, երբ հարևաններն էլ տանը չէին:

Բայց մենք խնդիրներ էլ ունեինք: Իսկ եթե մի օր էլ հարևանները թույլ չտայի՞ն իրենց բակում ֆուտբոլ խաղալ, մոտակայքում ավելի հարմար տարածք չկա, ախր: Էհ, ի՞նչ արած, պիտի համակերպվեինք: Բայց դրանից մեր խաղերը չէին վնասվում, ամենամեծ հարվածը մեր ֆուտբոլի դաշտում կառուցվող շինությունն  ու անցնող տարիներն էին: Հետո մեր եռանդուն թիմը ցրվեց: Մեծացանք, ասում են: Սկսեցինք ֆուտբոլ միայն հեռուստացույցով նայել: Իսկ մեզ փոխարինող սերունդն էլ  դեռ չի  եկել:

Կգա՞…

Հ.Գ Նյութն էլ հենց այնպես, Ռեալ Մադրիդ-Մանչեսթր Յունայթեդ խաղն էի դիտում:

Հերթական օր, հերթական ժամ ու «Էլ կլասիկո», երբ աշխարհը բաժանվում է երկու մասի, երբ քույրերով դառնում ենք մրցակիցներ, երբ ողջ մոլորակում քաոս է տիրում… Քաոս էր տիրում նաև մեր տանը. քույրս Բարսելոնային է երկրպագում, իսկ ես՝ Ռեալին: Ամեն անգամ «Էլ Կլասիկո» նայելիս մեր տանը «պատերազմ» է սկսվում: Այս անգամ խաղը հուլիսի 29-ին էր, ժամը 4:00-ին, հետաքրքիր է, տեսնես՝ ինչքա՞ն մարդ է այդ օրը անքնությամբ տառապել, կամ ինչքան մարդ է 3:30, 3:35, 3:55 զարթուցիչը միացրել խաղը դիտելու համար: Ես ու քույրս էլ էինք այդպես արել:

Մինչև ժամը 4-ը հազար անգամ անկողնու մեջ աջ-ձախ, վերև-ներքև արեցի, վերջապես խաղն սկսվեց: Տրամադրվածությունը մարտական է, չմոռանամ նշել, որ հեռախոսի լույսի վրա եկած մոծակների տրամադրվածությունն էլ ավելի մարտական էր: Ֆեյսբուքում գրառում արեցի, ու ինչքան արթուն մարդ կար, հավաքվեց՝ Ռեալի ֆաները #HalaMadrid, իսկ Բարսայի ֆաները՝ #ViscaBarca հեշթեգերով: Առաջին խաղակեսն ավարտվեց 2-2 հաշվով: Պայքարը թեժ էր, արդեն ժամը 5:15 էր, որոշեցինք դուրս գալ և պատշգամբից լուսանկարել Հալիձորի արևածագը, մի քանի լուսանկար արեցինք ու գնացինք երկրորդ խաղակեսը նայելու: Մինչև վերջին րոպեները շունչներս պահած էինք նայում, մի փոքր նյարդայնանում էի, որովհետև այդ ռուս մեկնաբաններն իրենց խոսքի մեջ ակնհայտ ցույց էին տալիս, որ իրենք Բարսելոնային են երկրպագում: Խաղն ավարտվեց ի ուրախություն Բարսելոնայի երկրպագուների. Բարսելոնան հաղթեց 3-2 հաշվով:

Արդեն ժամը 6-ն անց էր, երբ որոշեցինք գնալ և մի փոքր քնել… Հավատացեք, չկա ավելի ինքնավստահ մարդ, քան ամբողջ գիշերը չքնած ու «Էլ Կլասիկո» նայած մարդը:

Հիշում եմ, մեկ տարի առաջ, երբ պատրաստվում էի Ռեալ Մադրիդ-Բարսելոնա խաղին, որոշեցի տունը զարդարել Ռեալ Մադրիդի պաստառներով: Գիշերը զարդարեցի, առավոտյան գնացի դպրոց, իսկ երբ դպրոցից վերադարձա, տեսա, որ քույրս, որը Բարսայի ֆան է, իմ ողջ աշխատանքը «ջուրն է գցել»: Մի քիչ տխրեցի, բայց փոխարենը Ռեալը հաղթեց 2-1 հաշվով, սիրտս տեղն ընկավ: Ամեն խաղի ժամանակ նույն իրավիճակն է տանը, իսկ դպրոցում բոլոր դասաժամերին քննարկում ենք խաղը: Եթե խաղը ուշ ժամի էր լինում, մեր աչքերից երևում էր, որ դիտել ենք…

Չեմ ուզում երկար-բարակ խոսել Ռեալի մասին, միայն կասեմ՝ Hala Madrid:

Այն, որ կանայք իրենց ֆուտբոլային հմտություններով ոչնչով չեն զիջում տղամարդկանց, արդեն ոչ մեկի համար տարօրինակ չէ: Լավ, միգուցե մի քանիսի համար տարօրինակ է:

Կանայք թափանցում են բոլոր բնագավառները՝ նկարչություն, սպորտ, քաղաքականություն, բիզնես, ու դա ոչ թե տարօրինակ է, արտառոց կամ լավ, այլ պարզապես նորմալ: Որոշ բնագավառներում կանանց ներգրավվածությունը փոքր մասշտաբներ ունի: Դա բնավ նրանից չէ, որ նրանք ի զորու չեն կատարել այս կամ այն գործը, ուղղակի մարդկանց աչքին դեռևս անսովոր է կին մրցավար, ֆուտբոլային գործակալ կամ մարզիչ տեսնելը: Բայց այսօր էլ կան վերը նշված մասնագիտություններով հաջողակ կանայք:
Օրինակ՝ «Միլան» ֆուտբոլային ակումբի նախագահը ակումբի սեփականատիրոջ՝ Սիլվիո Բերլուսկոնիի դուտրն է՝ Բարբարան, որը հաջողությամբ կատարում է ակումբի նախագահի պարտականությունները:
Միա Հեմմը ԱՄՆ-ի ֆուտբոլի հավաքականի նախկին խաղացող է, 90-ականներին իր թիմի հետ երկու անգամ նվաճել է աշխարհի օլիմպիական չեմպիոնի կոչումը:
Ռեյչլ Անդերսոնը ֆուտբոլային գործակալ է, զբաղվում է տղամարդ ֆուտբոլիստների տրանսֆերներով, ՖԻՖԱ-ի կողմից առաջին լիցենզավորված գործակալն է:
Հելենա Կոշտան էլ երեք տարի առաջ ստանձնեց «Գրենոբլի» ակումբի ղեկավարի դերը: Սա առաջին դեպքն էր, երբ կին մարզիչը ղեկավարում էր թոփ 5 լիգաներից մեկում հանդես եկող թիմ:
Ի դեպ, այս ամիս մեր Դսեղ գյուղում էլ բացվեց աղջիկների մինի ֆուտբոլի թիմ: Առաջ էլ կար, ուղղակի ոչ կանոնավոր հավաքներ էին անում, իսկ հիմա խաղում են տարածաշրջանային լիգայում հարևան գյուղերի թիմերի հետ: Ես զբաղվածության պատճառով թիմի անդամ չեմ, բայց մարզումներին մեկ-մեկ գնում եմ: Անկախ գնալ-չգնալուս, մեկ է, հաճելի է իմանալ, որ քո համայնքում ևս աղջիկները սկսում են պայքարել իրենց ուզած ոլորտում իրենց տեղը գտնելու ու այն ամրապնդելու համար:

Երբ ես փոքր էի, ինձ զարմացնելն անչափ հեշտ էր։ Ես միշտ իմ տարիքի աղջիկներից տարբերվել եմ։ Չեմ սիրել երկար մազեր, չեմ սիրել պարել, չեմ սիրել վարդագույնը, չեմ ցանկացել լինել արքայադուստր, դեռ ավելին՝ դասարանցիներիս խաբում էի ու ասում՝ իբր գնում եմ կարատեի, մազերս ձգտում էի կարճ կտրել, աղջիկների հետ խոսելու ընդհանուր թեմաներ կարծես թե չունեի, իսկ տղաներին անդադար նեղացնում էի։ Ու ծնողներիս միշտ խնդրում էի, որ ինձ տանեն կարատեի։ Հա՜, մոռացա ասել, որ այդ ժամանակ 9 տարեկան էի։ Փոքր էի, չէ՞։ Ինչպես ասում է տատիկս՝ «մեյմուն» եմ եղել։

Ծնունդիցս օրեր անց հայրս, ձեռքիցս բռնած, ինձ տարավ որևէ «սպորտի տալու»։ Սկզբում ոտք եմ դրել մի սպորտդահլիճ, որտեղ ձյուդո էին պարապում, ու սարսափահար փախել եմ, հետո՝ ըմբշամարտ, հետո՝ սամբո։ Շարունակ վախկոտի նման փախչում էի։ Շուտով հայրիկիս հետ առաջին անգամ ոտք դրեցի մի սպորտդահլիճ, որտեղ առաջին անգամ տեսա հիմա ինձ արդեն հարազատ ուսուցչիս և ընկերներիս։ Տարիները ձգվում էին մեկը մյուսի հետևից, և արդեն 7 տարի է, ինչ ես զբաղվում եմ կարատեով։

Ջեյ Քեյ Էյ (JKA) Արմենիա շոտոկան կարատեի ֆեդերացիան միակ և բացառիկ կարատեի կազմակերպությունն է, որը համալսարաններում և միջազգային կառույցներում ևս սկսեց անցկացնել պարապմունքներ և մարզումներ։
1957 թվականին Ճապոնիայում տեղի ունեցավ JKA-ի առաջին կարատեի առաջնությունը։ Այս ընթացքում կարատեի ուսուցման համակարգը ապրեց իր հետագա զարգացումն ու մշակումը և ընդլայնեց իր մասնաճյուղերը ողջ Ճապոնիայի տարածքով։ 2016 թվականին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում Սևակ Հակոբյանը պաշտոնապես գրանցեց JKA Armenia-ի Ամերիկյան մասնաճյուղը, որը ստեղծեց սպորտային յուրահատուկ կամուրջ երկու երկրների միջև։ Ես շատ շնորհակալ եմ մարզիչիցս՝ Տիգրան Կարապետյանից, որ ծնողներիս հետ հավասար դաստիարակեց ինձ և սիրեց հարազատ աղջկա նման։ Լինելով նրա սանը՝ ծանոթացա ուրիշ տարբեր մարզիչների հետ, որոնցից շատ բան վերցրի և դեռ վերցնում եմ։ Սևակ Հակոբյանը նույնպես, և՛ ուսուցիչ է, և՛ ընկեր, լավ մարզիչ, և՛ ուղղակի սպորտին նվիրված մարդ։ Նրանք երկուսով բացեցին իմ առջև մի ճանապարհ, որով ես որոշել եմ ուղղորդվել ողջ կյանքիս ընթացքում։

Գաղտնիք չէ, որ ֆուտբոլն աշխարհի ամենատարածված սպորտաձևն է: Աշխարհի բնակչության մոտ կեսը՝ 3.5 միլիարդ մարդ, հետաքրքրված է ֆուտբոլով:

Տարիներ շարունակ ֆուտբոլը համարվել է տղամարդկանց սպորտաձև: Ու թեև քիչ չեն ֆուտբոլասեր կանայք, տղամարդկանց զգալի մասը անլուրջ է վերաբերվում նրանց. «Աղջիկները ֆուտբոլից ոչինչ չեն հասկանում, հետաքրքրված են միայն ֆուտբոլիստների արտաքինով», կամ անհեթեթության հասնող այս մյուսը. «Նրանք ձևացնում են, թե սիրում են ֆուտբոլը, որ դուր գան տղաներին»: Մոտավորապես նույն կերպ են վերաբերվում և կին ֆուտբոլիստներին: Չնայած նրան, որ օրինակ՝ բրազիլուհի Մարթան կենդանի լեգենդ է, կամ ամերիկուհի Ալեքս Մորգանը տարեկան գրեթե կես միլիոն դոլար է վաստակում, միևնույնն է, «գուգլ»-ում կին ֆուտբոլիստների փնտրելիս նախևառաջ կտեսնենք «ամենագեղեցիկ և սեքսուալ ֆուտբոլիստուհիները» վերնագրով նյութեր:

Մինչդեռ կանայք ֆուտբոլով սկսել են հետաքրքրվել տղամարդկանց հետ միաժամանակ՝ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից: Պահպանված է 1869-ին արված մի նկար, որում կիսաշրջազգեստով ու երկարաճիտ կոշիկներով աղջիկները ֆուտբոլ են խաղում: Սրանից 25 տարի անց Անգլիայում ստեղծվեց կանանց ֆուտբոլային առաջին ակումբը՝ «British Ladies»-ը: Ակումբի հիմնադիր, կանանց իրավունքների պաշտպան Նելի Հադսոնն ասել էր, որ ստեղծել է ակումբը՝ ապացուցելու աշխարհին, որ կանայք այնպիսի անպետք ու դեկորատիվ էակներ չեն, ինչպիսին նրանց փորձում են ներկայացնել տղամարդիկ:

1920թ.-ին Անգլիայում արդեն կին ֆուտբոլիստներից կազմված 150 թիմ կար: Նույն թվականին՝ «Նվերների օրը» (Սուրբ Ծննդին հաջորդող օրն է, երբ շատ անգլախոս երկրներում ընտանիքները փաթեթավորում են տոնական ընթրիքի մնացորդներն ու այլ նվերներ և նվիրում աղքատներին), 53 հազար հանդիսական էր հավաքվել «Էվերթոն»-ի «Գուդիսոն Փարք» ստադիոնում և հազարավորներն էլ՝ մարզադաշտի դարպասների մոտ՝ դիտելու կանանց ֆուտբոլը: «Էվերթոն»-ի տղամարդկանց թիմի խաղերը 2014-15 մրցաշրջանում դիտել են 39 հազար մարդ:

Հենց 1920-ին էլ «Dick Kerr Ladies» թիմը պատմության մեջ առաջին անգամ խաղադաշտ դուրս եկավ ինչպես տղամարդիկ՝ կարճ շորտերով: Նախկինում հագնում էին ծնկից ներքև հասնող տաբատներ. ոչ մի բաց մաս մարմնի վրա:

Այնուհանդերձ, 1921-ի դեկտեմբերի 5-ին ֆուտբոլի ասոցիացիան արգելում է կանանց ֆուտբոլ խաղալ՝ համարելով այն անպատշաճ: Թեև այս քայլն էապես դանդաղեցրեց կանանց ֆուտբոլի զարգացումը, նրանք չհանձնվեցին: 1966-ին Անգլիայում տեղի ունեցավ առաջին ոչ պաշտոնական «World Cup»-ը. կանանց ֆուտբոլն սկսեց վերակենդանանալ:

1972թ.-ից ֆուտբոլն ամերիկուհիների շրջանում ամենատարածված խաղերից է, իսկ ԱՄՆ-ի կանանց հավաքականը՝ լավագույններից մեկն աշխարհում, մինչդեռ տղամարդկանց ֆուտբոլն այս երկրում անհամեմատ պակաս է զարգացած: Միայն 1991-ին Չինաստանում անցկացվեց կանանց ֆուտբոլի առաջին պաշտոնական աշխարհի առաջնությունը, որում հաղթեցին ամերիկուհիները: ԱՄՆ-ի թիմն ամենահաջողակն է՝ հաղթել է անցկացված 7 առաջնություններից 3-ում: Այլ է պատկերը Հայաստանում: Մեզ մոտ չի  անցկացվում կանանց թիմային առաջնություն, մինչդեռ տղամարդկանց բարձրագույն խմբում վեց թիմ կա:

Ինչևէ, այսօր ՖԻՖԱ-ն ու ՈՒԵՖԱ-ն մեծ գումարներ են ծախսում կանանց ֆուտբոլը զարգացնելու համար: ՖԻՖԱ-ի հաշվարկով այժմ ֆուտբոլ է խաղում ավելի քան 30 միլիոն կին, իսկ երիտասարդ ֆուտբոլիստների 14%-ը աղջիկներն են: Ո՞վ գիտե, գուցե կանանց ֆուտբոլն էլ ժամանակի ընթացքում նույնքան պոպուլյար ու մասսայական դառնա, որքան տղամարդկանցը: