Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի բնակիչներից շատերն են ստիպված եղել լքել Արցախը՝ տարբեր պատճառներով։

Արդեն երրորդ պատերազմը վերապրած Աստղիկ Հարությունյանը իր տղայի՝ 6-ամյա Հայկի հետ դեռ 2022 թվականի ապրիլին է Արցախի Մարտունու շրջանի Մաճկալաշեն գյուղից տեղափոխվել Վանաձոր։ Չնայած գյուղը հայկական վերահսկողության տակ է, այնուամենայնիվ՝ ստրատեգիական բարձունքները թշնամու տիրապետության տակ են։ «Եկել եմ միայն նրա համար, որ որդիս էստեղ ապահով լինի, 2020 թվականի կրակոցները դեռ նրա հիշողության մեջ են»,- ասում է Աստղիկ Հարությունյանը և թախծոտ ժպիտով հիշում Արցախն ու հայրենի գյուղ Մաճկալաշենը։

Արցախից Աստղիկն իր հետ հիշողություններ է բերել և Արցախի համը՝ ժենգյալով հացը։
«Այնտեղ ամեն ինչ ունենք՝ խաղողի և թթենու այգիներ, հողամաս, որում տարբեր բանջարեղեններ էինք աճեցնում և մեծ մասը վաճառում, ցորենի արտեր, որոնց մի մասը հիմա ադրբեջանական թիրախի տակ է։ Իսկ այստեղ՝ Վանաձորում, օրվա հացի գումարն աշխատելու համար Արցախի խորհրդանիշ ժենգյալով հացն եմ թխում և վաճառում»,- պատմում է Աստղիկը։
Հարցին, թե ինչու որոշեց ապրուստի գումարը վաստակել հենց ժենգյալով հաց թխելով՝ Աստղիկը պատասխանում է. «Այդպես մտքերով Արցախ եմ տեղափոխվում, հիշողությունները տանում են մեր տուն…»։

Աստղիկի խոսքով՝ դժվարությունները շատ են, բայց ամեն ինչ ավելի է դժվարանում, երբ արցախցիներին առանձնացնում են հայաստանցիներից: «Նույնիսկ երթուղայինի մեջ եմ հաճախ լսում, թե ինչպես են ասում՝ ղարաբաղցիները, կամ՝ դե նրանք մեզ նման չեն, և նմանատիպ արտահայտություններ։ Ախր, ղարաբաղցիներ կամ վանաձորցիներ չկան, մենք բոլորս հայ ենք, վերջ, կարևորը դա է»։

Մի տարուց ավել է՝ Աստղիկն ապրում է Վանաձորում, բայց Արցախի մասին հիշողությունները միշտ թարմ են. «Իմ կյանքի մեծ մասը ես Արցախում եմ անցկացրել։ Երբ նոր էինք տեղափոխվել Վանաձոր, դեռ հնարավորություն կար թեկուզ կարճ ժամանակով գնալ Արցախ, ամիսը մեկ անգամ գնում էինք, այցելում ծնողներիս, իսկ հիմա՝ բլոկադայի պայմաններում, հնարավոր չէ գնալ. ես և որդիս շատ ենք կարոտում Արցախը»։

Աստղիկը հայրենի գյուղի՝ Մաճկալաշենի կարոտն առնում է ժենգյալով հացի մեջ օգտագործվող մոտ 15-20 տարատեսակ կանաչիների բույրից, որն էլ հենց ժենգյալով հացի համեղ բաղադրատոմսի գաղտնիքն է։

«Ինչպես Արցախում, այնպես էլ այստեղ՝ Վանաձորում, սիրով եմ պատրաստում, հաճախորդներս էլ շատ հավանում են, շատերն ասում են՝ Արցախում փորձել ենք, անգամ այնտեղ պատրաստվածն այսպիսի համ չունի, բայց դե մենք գիտենք, Արցախի հողում աճած կանաչին ուրիշ համ ու հոտ ունի, այն հողի վրա պատրաստած ժենգյալով հացն էլ լրիվ ուրիշ է»։

Աստղիկի պատրաստած ժենգյալով հացերը մատչելի են՝ գինը զգալիորեն տարբերվում է շուկայական գնից։ Իսկ պատրաստման ընթացքը բավականին ժամանակատար է։
«Սկզբում լվանում եմ կանաչին, հետո՝ խմորը հունցում, մինչ խմորը կհասունանա՝ հնարավորինս մանր կտրատում եմ կանաչին, հետո խմորից գնդեր եմ հունցում, բացում գնդերը և կտրատած կանաչին դնում գնդերի մեջ։ Եփում եմ արդեն տաքացված վառարանում»։

Կնձմնձուկ, ճռճռոկ, վարթուկ, պտուտկուն, թրթնջուկ և այլն, սրանք են այն կանաչիները, որոնք յուրահատուկ համ են փոխանցում արցախյան խոհանոցի յուրահատուկ ուտելիքին՝ ժենգյալով հացին։

Աստղիկի խոսքով՝ մի օր անպայման վերադառնալու են Արցախ. «Ես չեմ պատկերացնում, որ երբևէ Արցախը հայտնվի Ադրբեջանի կազմում։ Այդպիսի բան պարզապես հնարավոր չէ։ Վերադառնալու ենք, անպայման… Իսկ իշխանություններին մի բան կասեմ՝ Արցախը հայկական է և միշտ մնալու է հայկական…»։

Արցախի համն ու հոտը և ավանդույթները կշարունակեն տարածվել Հայաստանում և ողջ աշխարհում։ Իսկ արցախահայությունը՝ իրենց տեսակին բնորոշ՝ հայրենիքում թե հայրենիքից հեռու, կապրի և կարարի հանուն Արցախի՝ մի օր նորից վերադառնալու հույսով՝ հայրենի գյուղ, հայրենի տուն…

 

Լեռներից, այրերից, հայրերից ծնունդ առած հայրենիքս։

ՀԱՅՐ ՄԵՐ։

Մեր կապույտ երկինքներում չվաստակած կարմիր խաղաղությամբ փնտրում եմ քեզ։

Ո՞Ր ՅԵՐԿԻՆՍ ԵՍ։

Ավետարանաց սրբերի մատուռում եռագույնիդ կողքին թշնամին հանգչող կրակ է որոնում։

ՍՈՒՐԲ ԵՂԻՑԻ ԱՆՈՒՆ ՔՈ։

Դարեդար իր իսկ ոստանում ոտնակոխ, ոտնատակ։

Էլ եղեռն, էլ գաղթ ու մահ։

ԵԿԵՍՑԷ ԱՐՔԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ՔՈ։

Ու քո կամքով պատերազմի դաշտից գոյաքարշ դեպի մանկան օրորոց

ԵՂԻՑԻՆ ԿԱՄՔ ՔՈ։

ՈՐՊԵՍ ՅԵՐԿԻՆՍ ԵՎ ՅԵՐԿՐԻՍ։

Ու նորից բախտից, ի դարեր քարից քամեցինք ԶՀԱՑ ՄԵՐ ՀԱՆԱՊԱԶՈՐԴ,

Ու նշխարդ ապաշխարանք ՏՈՒՐ ՄԵԶ ԱՅՍՕՐ։

Հանց մեր խաչը պայքարի ու սուրը Վանաօծ

Եվ ԹՈՂ ՄԵԶ ԶՊԱՐՏԻՍ ՄԵՐ

Հայրերի, հայրերի, որդյաց սուրբ արյունը խղճներիս։

Ինչպե՞ս ԵՎ ՄԵՆՔ ԹՈՂՈՒՄՔ ՄԵՐՈՆՑ ՊԱՐՏԱՊԱՆԱՑ։

Սուր յաթաղանի դեմ՝ սուրբ Ավետարան,

Կույր հրանոթի դեմ՝ հավատի գմբեթ։

ԵՎ ՄԻ ՏԱՆԻՐ ԶՄԵԶ Ի ՓՈՐՁՈՒԹՅՈՒՆ։

Աղոթքս առ քեզ,

Առ մեզ,

Առ մեզ։

ՓՐԿԵԱ ԶՄԵԶ Ի ՉԱՐԷ ։

Պապերից, հայրերից, մայրերից ժառանգեցինք հայրատունը մեր։

Քար ու դավերից, վար ու վերքերից սրտերում մեր նրան պահեցինք անեղծ ու անշեջ։

ԶԻ ՔՈ Է ԱՐՔԱՅՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՎ ԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԵՎ ՓԱՌՔ։

Խավարից զատվելով, զարկվածդ վերքերով և սուրբ ղողանջով։

Ծնվի’ր,

Վերածնվի՛ր,

Հավիտյանս հավիտենից, Հայաստա՛նս,

Հանուն հավերժացած ամեն քաջի,

Հանուն օրորոցի մեջ անմեղ քեզ կանչի,

Լեռներիդ մեջ դրոշմված ինքնությունդ պատմողի,

Հաղթանակներիդ մասին երգեր հյուսողների,

Ու քեզ հավատացողների,

Հանուն ընդ մեզ և ընդ քեզ

Սուրբ թող լինի ծնունդը քո…

Պատերազմ

Թող որ վառվեն լույսեր անմար,

Թող որ վառվի կրակն անմար,

Թեժ ու կարմիր կրակի շուրջ

Թող պտտվեն ամենքն հիմա:

 

Բայց թե հնչեն զանգերն բարու,

Ետ չի թեքվի ոչ մի գլուխ:

Աչքերի մեջ կրակն առած,

Կշարունակեն խաղ տալ նրանք:

 

Ետ կդառնան այնժամ միայն,

Թե հասկանան՝ պիտ հանգցնել

Կրակը այն, որ խաբկանք է,

Չարի ծուղակ, բայց մարելու ունի հնար:

 

Չարին ծառա, չարին ծուղակ՝

Պատերազմ է՝  անավարտ…

 

_______

Սգատուն է ու տխուր,

Իմաստունի սիրտը միշտ,

Խրախճանք է, անհոգ կյանք,

Անվախ մարդու սիրտը միշտ…

 

Բառերի մեջ այլազան,

Գործերի մեջ զանազան,

Որոշել էիր դու ընտրել

Մութն ու խավարը,

Իմ ընկեր:

Չէ, ետ պահել չի լինի,

Առաջվանը չէ ամեն ինչ,

Մեծ ես, հասուն, ինքնուրույն,

Ու՞մ խորհուրդն ես լսելու:

Բայց ինչ խղճով ես լռեմ,

Լավ է՝ վատը լինեմ ես:

Հազար խոսքի, խրատի մեջ,

Չարը, բարին հասկանալու,

Խոսել, լռելու մեջ

Մոլորվել ես  միգուցե:

 

Գիտեմ՝ բարդ է, իմ ընկեր,

Բայց միշտ պիտի դու հիշես՝

Սգատուն է ու տխուր,

Իմաստունի սիրտը միշտ,

Խրախճանք է, անհոգ կյանք,

Անվախ մարդու սիրտը միշտ:

Ճիշտ է լռել, հեռվից նայել,

Զվարճանալ՝  թե ճիշտ գիտես,

Բայց բոլորից սուտն ես լսել…

______

Պատրանք

Գույներ ու լույսեր կար անհամար,

Ու լիքը մարդիկ՝  արագ ընթացող,

Մեկը հեռու անկյունում կագնած,

Անցուդարձը այս ուշադիր զննող:

Խաղաղ ու մաքուր փողոցն այդ մեծ,

Բարի, ժպտացող հայացքներ անհերթ,

Շտապելը մոռացած, ընկածին օգնող…

 

Չէ, բավական է, որ ստեմ ես անվերջ,

Սա նկար է, ոչ իրականություն,

Որտե՞ղ եք տեսել այդքան բարություն:

 

Յոթ անգամ

Հավատով անսանձ, ոչ չարով ըմբոստ,

Բարով անսահման, ոչ վատով անեզր,

Վախով չափավոր, ոչ անվախ անչափ,

Հույսին զորավիգ, ոչ կեղծ ու ստին:

 

Հնչում են զանգերը յոթն անգամ հզոր,

Յոթն անգամ գլուխդ խոնարհիր անզոր,

Յոթն անգամ ներում խնդրիր դու Աստծուց,

Ծանրացած հոգուդ, կարծրացած սրտիդ,

Վերևից կիջնի լու՜ռ հանգստություն…

 

______

Դիմակ

Դու քեզ կարող ես ուժե՞ղ համարել.

Չէ որ դու չունես այնքան դիմակներ,

Որ ամեն խոսքի հետ շտապ պիտի փոխել,

Խելամիտ լինել, արագ տարբերել,

Դրությանը հարիր ճիշտ դիմակ ընտրել…

______

Ետ նայեցի՞ր ու տեսա՞ր,

Որ անցել էիր մի ճանապարհ,

Որ բերել էր քեզ խոստանում

Զղջում, ցավ ու տառապանք:

 

Առաջ նայեցի՞ր ու տեսա՞ր

Մարդկանց բազմություն մի խռնված,

Որ անել էր քեզ խոստանում

Անզիրջում դատ ու դատաստան:

 

Ու …հասկացա՞ր, որ կանգ առնել

Ու խուսափել փորձությանը առերեսվել,

Խոստանում է քեզ բերել

Մեծ պարտություն՝ անարգել…

Չեմ հիշում, թե որ թվականն էր, բայց պարզ գիտեմ՝ դեկտեմբերի 7-ն էր։ Դեկտեմբերի 7-ը աշխատանքային օր է, ուստի մենք էլ սիրուն պատրաստվել ու դպրոց էինք գնացել։ Դպրոցում բոլորս տարբեր, բայց միմյանց նկատմամբ անտարբեր չէինք. դա լավ եմ հիշում։ Կարծես սովորական օր լիներ սովորական մարդկանց համար։ Մոռացել եմ արդեն՝ այդ օրը քանի դասաժամ ունեինք, կամ թե զանգերն առհասարակ քանի րոպեն մեկ էին հնչում, կամ էլ թե դասամիջոցներին առավել հաճախ ինչ էինք անում։ Բայց հիշում եմ ձեր աչքերի տխրության քանակը, պարոն Հակոբյան։ Վստահ եմ՝ մեր հանդիպման ժամին Դուք ինձ չեք ճանաչի, սակայն գլխումս կուտակված պատկերների մեջ ձեր աչքերում արտացոլված երկրաշարժը երկար կմնա։

Այս անգամ թվականը գիտեմ, 2022 թվականն էր, օրն էլի դեկտեմբերի 7-ն էր…
Աղոտ եմ հիշում, թե ինչ բառերով մեզ ցույց տվեցիք Սպիտակի երկրաշարժը, բայց Ձեր աչքերը, Ձեր տրտմությունը, Ձեր դեմքի մռայլությունը այսօրվա պես լավ եմ հիշում։ Ինչքա՛ն, ինչքա՛ն շատ ասելիք կար այդ աչքերում, ու մի քանի օրում ինչքա՛ն, ինչքա՛ն փրկության ճիչեր էիք լսել։ Դուք էլ Ձեր տխրության մասին ասելիս երևի չգիտեիք, որ շարքերում նստած աղջիկներից մեկը գրի կառնի Ձեր աչքերի մասին ու դեռ երկա՛ր, երկա՛ր տարիներ կհիշի ու երկրաշարժը կտեսնի Ձեր իսկ աչքերով։ Այդ օրը դուք Ձեզ նման չէիք, Ձեր մարմինն ամբողջությամբ կարծես պատված լիներ Ձեր աչքերով, Ձեր մեծ մարմնից միայն Ձեր փոքր աչքերն եմ հիշում։ Սկսեցիք խոսել, հիշու՞մ եք։ Զարմանալի էր, որ դասից դուրս ինչ-որ բանի մասին էիք ուզում խոսել, բայց զարմանալի թեմա չէիք ընտրել։ Սկսեցիք խոսել, ու ոչ թե շարժվում էր Ձեր բերանը, այլ էլի ու էլի Ձեր աչքերն էին խոսում, Ձեր աչքերն էին դարձել ամենախոցելի մասը Ձեր մարմնի։ Այսինքն նրանք արդեն խոցվել էին, նրանք խոցվել էին փրկվել կամեցողների ու գտնված դիակների պատկերները տեսնելիս։ Դուք էլ էիք խոցվել, ես Ձեզ այդ կողմից երբեք չէի տեսել։ Ձեր աչքերը, պարոն Հակոբյան, Ձեր աչքերն ու դրանց մեջ շողացող արցունքի հատիկները…

Գուցե Դուք այդ պահին կարծում էիք, թե մենք բախտավոր ենք, բախտավոր ենք այնքանով, որ մեր մաշկի վրա խոր ցավ չենք զգացել, Դուք ու մյուս բոլոր ուսուցիչները կարծում էիք, թե մենք բախտավոր ենք… Բայց այդժամ իհարկե ձեզանից ոչ ոք չգիտեր, որ տարիներ անց մեր տղաներից շատերը էլ ողջ չեն լինի, նրանց մայրերն էլ չեն գա դպրոց ու չեն լսի իրենց տղաների չարությունների մասին… Մեզանից ոչ ոք չգիտեր, ոչ ոք չգիտեր, թե ցավն ինչ է, ոչ ոք կյանքի գինը չգիտեր… Մենք հուզվում էինք պատմություններից, որոնք ուրիշի աչքերում ու ականջներում էին մեխվել, իսկ այսօր օդն անգամ արցունքոտ է: Ո՜վ կպատկերացներ, որ մեր ընկերների գերեզմանին ծաղիկ պիտի դնենք, ընկերների, որոնք այդպես էլ չհասցրին կյանքի համն առնել…

Կյանքում ամեն բան պետք է կարևորել և բալանսավորել, ամեն ինչ պետք է դիտարկել հավասարապես, քանի որ կյանքը գործողությունների շղթա է, իսկ այդ շղթայում՝ տարբեր տարիքներում, պետք է հաջորդական շղթան լինի այնպես, որ կյանքի ամեն փուլ լինի գեղեցիկ և միևնույն ժամանակ, կարևոր։

Եթե նա լիներ գրքի հեղինակ, ապա վստահաբար կլիներ «Երբեք մենակ մի ճաշեք և նեթվորքինգի այլ կանոններ» գրքի հեղինակը, և Քեյթ Ֆերացու փոխարեն հեղինակի անունը կլիներ Մովսես Մակարյան։ Կրթությունը կարևորելով, և աշխարհի տարբեր ծայրերում ուսանելով, նա արդեն Հայաստանում է իր նորարար գաղափարներով և հայրենիքի զարգացման գործում իր դերը տեսնելով։ 

-Ծննդով Վանաձորից եմ, այնտեղ եմ ծնվել, մեծացել, հաճախել չորրորդ դպրոց, ապա նորաբաց մասնավոր դպրոց, հետո «Էվրիկա» բնագիտա-մաթեմատիկական հատուկ դպրոց, որն էլ կիսատ թողնելով, 14 տարեկանում տեղափոխվեցի Սինգապուր՝ կրթությունս շարունակելու։ Ավագ դպրոցը ավարտել եմ այնտեղ, ուսանելով Միջազգային Բակալավրիատ ունեցող Սինգապուրի ավագ դպրոցներից մեկում  (IB School)։

Առհասարակ և հատկապես Հայաստանում դժվար է պատկերացնել այդ տարիքում արտերկրում կրթություն ստանալը։ Պատճառները տարատեսակ են, և դրանցից ամենակարևորը՝ մենակ չլինելն է։ Մովսեսը իր կրթական ուղին անցել է քրոջ՝ Մարիամի հետ, ով այս պահին բնակվում է Սիդնեյում։ Մարիամը ևս, կրթությունն իր արյան մեջ կրողներից մեկն է, ում համար նույնպես դա հանդիսանում է անհատի և երկրի հիմնաքարը։ 

Ճիշտ է ասված, որ մարդու կենսակերպն ու բնավորությունը դեռ շատ փոքր տարիքից է ձևավորվում։ Բնականաբար դրա վրա ազդում են բազմաթիվ արտաքին գործոններ, բայց այնպիսին, ինչպիսին մենք պետք է լինենք, դեռ գալիս է վաղ տարիքից։ Մովսեսն այս հարցում ևս բացառություն չէ.

-Դեռ շատ փոքր տարիքից միշտ ձգտել եմ ինչ-որ բան անել, նոր գաղափարներ մտածել  և ձեռնարկել ուղիներ դրանք իրագործելու համար։ Վաղ տարիքից թղթի թափոններից փորձում էի նոթատետրեր  պատրաստել։ Թե ինչքանով էին դրանք ստացվում, դա հարցի մյուս կողմն է։ Կարծում եմ, որ այդ տարիքում կարևորն արդեն գաղափարի առաջ գալն էր և ձգտումը ինչ-որ բան անելու։ Փոքր տարիքում շատ հաճախ ծնողներիս հետ մասնակցում էի կարևոր հանդիպումների, որոնք էլ ավելի էին ինձ ոգևորում և դարձնում նպատակասլաց։ Միշտ փորձել եմ ձգտել նորարար բիզնես գաղափարներ ձեռնարկել, որոնք կլինեն չկրկնվող և միևնույն ժամանակ, կարևոր հասարակության համար։

Քույրս միշտ եղել է իմ ճանապարհի կարևոր ուղեկիցը։ Ցանկացած հաստատությունում նա միշտ եղել է առաջինը  և դարձել բոլորիս հպարտության առիթը։

Հաջողությունների և ձեռքերումների մասին խոսելը նա համարում է վաղ, կարծելով, որ դրանք այն են, ինչ պետք է լինի։ Հեռավոր ապագայի համար նպատակներ դնելը շատ կարևոր է, բայց ուղղակիորեն սպասելը նա համարում է ոչ այդքան ճիշտ, կարևոր համարելով՝ հստակ ժամանակում և հստակ վայրում որոշված և իրագործված մտքերը։

-Միշտ ցանկալի է շատ աշխատել, կապեր հաստատել, և բնականաբար երբեք նույն տեղում չլճանալ։ Աշխարհի տարբեր անկյուններում ունեմ ընկերներ, մեծ նեթվորք՝ կապեր, որոնք ամենակարևորն են ցանկացած հարցում, քանի որ միայնակ մարդը մեծ դժվարությամբ կարող է հասնել հաջողության։  

Թիմային աշխատանքը ամեն դեպքում դեռևս թերի է Հայաստանում, չնայած որ դա առավելագույն կարևոր գործիքներից է հաջողության հասնելու համար։ Շնորհիվ միջազգային փորձի, Մովսեսը, ինչպես բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարևորում են նեթվորքը, հաստատում են, որ առանց դրա փոքր ինչ անհնար է քաոսից դուրս գալ, բանակցել, կամ ունենալ այն բոլոր հմտությունները, որոնք էլ մեզ կօգնեն առաջ շարժվել։

-Հայաստանի այս դժվար շրջանում էլ ավելի կարևոր է մոտիվացված աշխատելը, նոր միջազգային կապեր ստեղծելը, և անել անհնարինը, որ մեր հայրենիքն իր դերն ու տեղը ունենա այս աշխարհում։ Այս տեսանկյունից՝ իր դերն ու տեղն ունենա բիզնես ոլորտում։ Բնականաբար տարբեր մշակույթներում ուսանելը, այդ թվում Սինգապուր, Ավստրալիա, Միացյալ Արաբական Էմիրություններ, Ֆրանսիա, ԱՄՆ, միշտ էլ օգնել են հասկանալ, որ կրթությունը միայն տեսությունները չեն, այն գործնական աշխատանքներն են։

Կրթություն ասվածը նաև մարդկային փոխհարաբերությունների մասին է, որն առաջին հերթին ընդգծում է մարդու վարվելակերպը իր իսկ շրջապատող աշխարհի ու մարդկանց հանդեպ։ Անկեղծությունն ու բարությունը կրթության հիմքը պետք է լինել, որ այն չլինի անտեղի կամ ռոբոտացված, և հենց այս հատկանիշներով օժտված երիտասարդի համար, ոչ միայն կարևոր է կրթությունը կամ աշխատանքը, այլ նաև կարևոր է երկրի համար ամուր հիմքերով ընտանիք ստեղծելը, որն էլ հենց լավագույն գործը կլինի հայրենիքի համար։

-Ինձ համար շատ կարևոր է, որ մարդիկ միմյանց սիրեն ու հարգեն։ Հայաստանում երևի առաջին հերթին դա կփոխեի, որ մարդիկ ավելի շատ սիրեն իրար, շատ օգնեն, և մեկը մյուսին կարեկից և աջակից դառնան, լինեն ավելի բարի, անկեղծ և հանդուրժող։ Իսկ կրթության մեջ ավելի շատ կցանկանայի տեսնել պրակտիկա, որ դպրոցներում և համալսարաններում փորձի վրա հիմնվեր կրթությունը, և ուսանողները ավելի շատ փորձի փոխանակում անեին միմյանց հետ, թե’ ներսից, և թե’ դրսից։

Պետք է երիտասարդները միշտ մոտիվացած լինել միջազգային կամուրջ դառնալու և սփյուռքի հետ կապը էլ ավելի ամրապնդելու համար։ Իսկ այս գործում Մովսեսն արդեն հաջողել է։

-Այժմ Ավստրալիայում Հայաստանի առևտրաարդյունաբերական պալատի ներկայացուցիչն եմ, իսկ 2019 թվականից՝ Ավստրալիայում հիմնադրված «Հայկական բիզնեսի զարգացման ասոցիացիա»-ի խորհրդի անդամ։ 2022-ին հիմնադրվեց eatn’act ռեստորանների ցանցը, որի համահիմնադիրներից եմ և տնօրենը։ Այն համարվում է նոր սերնդի արագ ռեստորան։ Առաջին անգամ, հենց առաջին փոքրիկ ռեստորանը բացվեց Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանի կողքին։ Սա ունի ավելի մեծ և միջազգային նպատակներ, և կարծում ենք, որ այն ոչ միայն հայերի սիրելի, այլ ամբողջ աշխարհի սիրելի վայրը կամ այլկերպ ասած՝ պահը կդառնան։

Իդեալական ոչինչ չի լինում,  և այն ինչ կառուցվում է` հաշվի առնելով մեր և շրջակա միջավայրի ցանկությունները, կարող են դառնալ ոչ միայն մեր, այլև հայրենիքի հաջողության շարժիչ ուժերը։ Մովսեսի պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ ցանկացած ժամանակում և ցանկացած հասարակության մեջ, կայուն և հնարավորինս անկախ լինելու համար, նախ, առաջինը պետք է ինքնակրթվել, կարևորել կրթությունը, հասկանալ դրա իրական արժեքը, և այս ամենի հետ մեկտեղ բաց չթողնել այն լավագույն պահերը, որոնք կարող են դառնալ մեր անձնական կյանքի, աշխատանքի ու մեր երկրի զարգացման ուղիներից։

-Իմ ամենաառաջին ու մեծ խորհուրդը նա է, որ երբեք պետք չէ դադարել փնտրել, գտնել, նոր գաղափարներ մտածել և իրագործել։ Լավ կլինի, որ երիտասարդները կարևորեն կրթության ոչ միայն թեորիան, այլ կարողանան այն օգտագործել գործնական կյանքում։ Պետք է կապեր հաստատել և երբեք հետ չկանգնել մեր մտքերից։

Տարիներ առաջ, երբ Վանաձորը դարձավ երիտասարդության մայրաքաղաք, շատ երիտասարդներ անվանվեցին Վանաձորի զարկերակներ, և Մովսեսը լինելով քաղաքից հեռու,  ևս այդ զարկերակներից մեկը կարող էր լինել, քանի որ ինքնակրթվելն առաջին հերթին ոչ միայն մեր անձնային աճն է, այլ կայուն և զարգացած երկիր ունենալու հիմքը։

Հույս ունենք, որ շատ երիտասարդներ Մովսեսի պատմությունից անպայման կմոտիվացվեն, էլ ավելի կկարևորեն կրթությունը, և հետ չեն կանգի իրենց գաղափարներից և կանցնեն գործի։