astghik ghazaryan

Ամայիս` տատիս մենախոսությունը

-Ի՞նչ ասեմ… Մղկտալու պանը ի՞նչ ասեմ… Որբ մեծացած րեխա…

Հը՞ն, բալա ջան, պեպիկ ման էկել, խրձների տակին պահել են, վեր բրիգադիր Վասիլը հունձ անիլու վախտը էկել ա, տենա վեչ, վեր հասկն եմ հվաքմ, ի՞նչ ասեմ, չարդ տանեմ…

Հլա տես, էս պամիդորնին. ութն էլ մի թփից եմ քաղել…

Ի՞նչ ասեմ… Ես ծնվել եմ, հորս աքսորել են, բալա ջան, մերս էլ… Հա, իմ մերը րեխա ունենալիս չի լել, հերս վրին կնիկ ա պիրել, մի տղա ա ունեցել, հերս րեխուն վեր ա կալել, տրան տուս արել: Բայց էդ կնգանը լավ օժիտ ա տվել: Էդ օժիտի հմար հերս վեր վեչխար ա ճկիլիս լել, սևերին ա ղրաղ արել:

-Օրդ տհե սև լի,- անծել ա տա… Անեծք էր, կատարվեց…

Տրանից ետը՝ երեսունիրեք թվին, մերս իմ աղբեր Մուրադին ա պիրել, երեսունվեց թե երեսունյոթ թվին էլ ես եմ ծնվել: Մերս էդ որբերին պահել ա:

Հերս հարուստ ա լել, մերս ասմ էր՝ վեր հորս տարան, յոթ տեղնաքյունջ խալչա ունինք՝ իրար վարա տեղաշորի նման ծածկած: Կեղմ մարդիկ ին, վեր հորս փռնիլ ին տվել: Էդ մրդկերանցիցը կյողեր են ղրգել, վեր թլանեն, խալչեքը տանեն: Մեզ մի շուն ունինք, իմ մերն ասմ ա՝ Աղաբեկ աղբերս, հրողբորս աղջիկն ու ինքը, տռանը դեմ լած, հիլ չեն արել՝ պաց անեն, մտնեն մեջը:

-Ռավետը վեր զարթնեցինք,- ասմ ա մերս,- տեհա տուռը հացի կտորտանքը լիքը. շանն են տվել, վեր ուտի, իրանք մոտանան, տուռը կոտրեն, նի մտնեն:

Տհենց իմ մերը պահել ա մեզ: Էն պակաս տարենին իմ մերը, վեր հակայի կնիկ ա լել, հունձ անիլ ին տալիս տղամրդկերանց հետ, ես էլ իմ մոր ետնա պեպիկ հասկն ի հվաքմ: Մենք սովել չենք. հեկտարանոց բաղչա ենք ունացել, էդ բաղչեն վարմ ինք: Իմ աղբորը՝ երեսունիրեք թվի ծնվածին, գութանն ին ղարգմ: Իմ աղբերը քալուց առաջ բաղչի միջին գիծ էր քաշմ, ես էլ րեխա, ինքն էլ րեխա, ասմ էր.

-Կյամ տենամ, Հրանուշ, էսքանը վարել ես:

Մի օր Մուրադն ասեց.

-Հրանուշ, արի քյանք, հասկը կտրենք:

Էրկու րեխով քացինք: Աչքիս պան էր րևըմ, վենց վեր օքմենի կյային:

-Մուրադ,- ասմ եմ,- էնա օքմենի են կյալի…

-Վախիլ մի, իմ քիր, վախիլ մի, օքմի չկա…

Աչքիս էր րևըմ, թե ինչ, իմ բալա, բայց վեր էկանք տուն, Մուրադն ասեց.

-Ա՜յ թուլա, էնքան ասեցիր, վեր ես էլ վխցա…

Տհենց ապրել ենք, չարդ տանեմ, սովել չենք. իմ մերը՝ անմարդ կնիկ, կով ա պահել, ամեն ձևի չարչարվել ա, չարչարվել ա, ապրել ենք…

Դպրոց եմ քացել, վեչ կիրք եմ ունեցել, վեչ տետրակ եմ ունացել, վեչ թանաք… Բա վե՞նց դի ես դպրոց քալ. փոխվել եմ չորրորդ դասարան ու էլ չեմ քացել:

Աստղիկ ջան, մի ծեռդ մեկնի, էդ խյարը քաղի…

Հա, իմ քեռուն մի աղջիկ ուներ: Չաղ էր, կլխին մազ էլ չկար, իմը երկար էր, ծնկներիս էր թակմ: Տա նախանձմ էր. էնքան արեց, մազերս կտրեցին: Կրիշմ կախ արած էր, քամին տալիս էր, ես էլ մղկտմ ի…

Վերգինեն հեր ուներ, բրիգադիր էր, ես անհեր ի, նախանձմ ի, նախանձմ…

Ի՞նչ  պատմեմ, ապրե՞լ եմ… Էլ եմ ասմ, սովել չենք, բայց լավ տուժվել ենք… Ի՞նչ ասեմ, ապրել չեմ, շունչս վրիս ա լել, բայց իմ ուզածի ապրել չեմ, հենց նհե Աստված պահել ա չրչարվիլու, տուժվիլու հմար, մինչև առ էսօր, ինչ ասեմ…

Տասնյոթ տարեկանից իմ մերը մարդի տվեց ըստեղ, մոտիկ էր, տվեց, վեր ինձ ամեն օր տենա: Ըստի էլ լավ օր չեմ տեսել. կլխիս տվել են նստցրել, վետիս տվել են կղնցրել: Իմ մերն էլ ա տուժվել, ասմ են՝ մորը բախտ, աղջկան թախտ:

Կլխի չեմ հայրիկ ասիլն ինչ ա, ինչ պան ա հայրիկը… Վերգինեն հեր ուներ… Իմ հերը լեր, ես ի՜նչ մարդ կտառնի…

Էսօր կիրակի ա, կքնաս խաչը, իմ իրեսն իրա վետի տակը, իմ բալենուն, իմ քուլփաթը պահի: Մտքմըդ կաղոթես, կասես՝ Աստված ջան, էն էրկու բալիս Ղարաբաղմ պահի… Ակոս նվեզ ա, իրա հմար շատ եմ նեղվմ, Դավիթս բլակ ունի, բայց Ակոս նվեզ ա… Քոռանամ ես, Կամոս (տղան) երեկվա րեխեն չի, պռավել ա, էն սարերմ չրչարվմ ա, քոռանամ ես… Վե՞րի մասին մտածեմ… Ի՞նչ ասեմ, բալա ջան, ասա մեղկ լես, ամայ ջան, մեղկ լես:

Զրոյից էսքանը ետ եմ քցել տառը քրտինքով, զրոյից…

Աստված ինձ ստեղծել ա վեչ խնդալու հմար… կտրի իմ օրը…

Աշխարհ ա էլի, մինը ծնվըմ ա ապրիլու հմար, մինը ծնվըմ ա տուժվիլու հմար…

Օգոստոս, 2016 

meri antonyan

Կես

Չեմ սիրում կիսատությունները, կիսատ մարդկանց, կիսատ սերը, կիսատ վերաբերմունքը, կիսատ ընկերությունը, կես ընկած ներկայությունը։ Ես պահանջում եմ, որ ինչ լինելու է, լինի լրիվ, անթերի, ամբողջական։ Հա՛, ինձ համարեք ագահ, եսասեր, մեկ է՝ չեմ հանդուրժում որպես ողորմություն նետված կիսատ-պռատությունը։ Ավելի լավ է՝ չլինի, քան թե լինի անբավական, չհերիքող։ Չեղածից լավ ինձ համար գոյություն չունի։ Եթե կա, ուրեմն, պարտավոր է լինել ճիշտ քանակով, չափով։

Եթե ես լինեի մի բազմություն, կգերադասեի սոված մնալ, քան բազմությանս մեջ կիսել մեկի բաժինը։ Կգերադասեի մենակ մնալ, քան թե երրորդի հետ կիսել իմ սերը։ Կգերադասեի գիտակցել անազատությունս, քան թե ինձ ազատ հայտարարել մեկ-մեկ ձայնս լռեցնելու համար ինձ նետված ազատությունովս։

Միշտ էլ գերադասել եմ գիշերն ուշ քնել, քան թե առավոտյան քունս կիսատ թողած շուտ արթնանալ։ Միշտ գերադասել եմ դասը չպատասխանել, քան թե կիսատ-պռատ կմկմալ։ Միշտ մտածել եմ, որ ավելի լավ է՝ գործը չսկսեմ, եթե պիտի անավարտ թողնեմ, իսկ սկսածս գործը երբեք կիսատ չեմ թողել։ Գուցե ծիծաղեք՝ ավելի լավ է ուտելիքը քիչ լցնեմ, հետո ավելացնեմ, քան թե ափսեումս կիսատ թողնեմ։

Չեմ սիրում իմ քաղաքի կիսատ շինությունները. քաղաքին անշուք տեսք են տալիս։ Տեսնելիս ուզում եմ քանդել, որ էլ չլինեն, կամ էլ՝ հնարավորություն ունենալ, վերցնել ու սարքել, մի լավ բան դարձնել։

Չեմ սիրում միջակ ուսանողին կամ աշակերտին, ով կիսատ սովորելու արդյունք է։ Սարսափելի է կիսատ մասնագետը։ Պատկերացրեք՝ կիսատ բժիշկ, որ իր կիսատ հմտություններով դեռ շատ կյանքեր է կիսատելու։ Կամ՝ կիսատ ուսուցչին, ով աշակերտի մտահորիզոնն է կիսատելու։

Չեմ սիրում կիսատ վեճերը, որ միայն փչացնում են երկուսի հարաբերությունները, բայց գոնե չեն ձգվում այնքան, որ կիսատ մնացած հարցերը պարզաբանվեն, ու ամեն ինչ առաջվանը դառնա։ Դրանից հարաբերություններն էլ շատ հաճախ կիսատ են մնում ու հետո ամբողջ կյանքում երկուսին էլ ցավեցնում։ Համոզված եմ՝ ձեզ էլ է նյարդայնացնում կիսատ ասած խոսքը.

-Եսիմինչ… Այ, Եսիմինչ…

-Հը՞:

-Հա, լավ, հեչ։

-Թո՛ւհ։

Բա կես-կատակ, կես-լուրջ ասա՞ծը։ Չգիտեմ՝ ոնց ընդունեմ, ասածից ինչ հետևություն անեմ։

Չեմ սիրում երեկոյան ճնշող կիսախավարը, ամպամած օրերը. Ես արև եմ սիրում, որն արդեն իսկ լրիվություն է։

Չեմ սիրում, որ տնային կենդանուն դուրս են շպրտում տնից, որովհետև ձանձրացել են։ Եթե պահելու եք, պահեք մինչև վերջ, ոչ թե կյանքի կեսին անպաշտպան դուրս թողեք, երբ նա ծնված օրից սովոր է ձեր հովանավորությանը։

Քանի չեմ մոռացել. միշտ էլ չեմ սիրել, որ մի բան խոստացել ու չեն արել, իրենց խոստումը կիսատ են թողել։

Եթե քեզ չի բարկացնում կիսատությունը, մի պահ պատկերացրու կիսաեփ ճաշը, խոնավ մնացած լվացքը, դեռ չհասած քո սիրած միրգը, թաց ձյունը, որ կես-անձրև, կես-ձյուն է, կիսատ մնացած հաճելի երազդ, որ ընդհատվեց զարթուցիչի ձայնից, լողանալուդ կեսից ջրերի կտրվելը, աշխատանքիդ կեսին համակարգչի անջատվելը, դու դեռ փողոցի կեսում՝ լուսացույցը կարմիրի փոխվելը, աշունը կիսատ մնացած՝ արդեն ձմեռնանալը, աշխատանքից ուշանալիս կես ճամփին մեքենայի փչանալը…

Զզվում եմ, ախր, ես էդ անտեր կիսատ էություններից, միջակություններից։ Ախր, կիսատությունն ինքնին ողորմելի է։ Ինչո՞ւ դառնանք կիսատ, երբ մենք ծնվել ենք ամբողջական։ Կիսատից ոչ մի օգուտ չկա, է՜։

mariam tonoyan

Վերհուշ

Երբեմն ամպրոպի կամ անձրևի ժամանակ բացում էի դեպի Լինցերգասսեն նայող իմ ժամանակավոր տան պատուհանը, հենվում պատուհանագոգին ու նայում Զալցբուրգի փոփոխական եղանակին սովոր անցորդներին։ Այդ փողոցում մշտական բնակիչներ գրեթե չկային, բայց կային դեմքեր, որոնց միշտ կարելի էր հանդիպել։ Հանդիպակաց Goldene Krone հյուրանոցի առաջին հարկի բացօթյա սրճարանն ամենաաղմկոտն էր մոտակայքում։ Սրճարանի տնօրենը՝ մուգ, երկար մազերը ծոծրակին հավաքած հաղթանդամ մի տղամարդ, ամեն օր, առանց մի բառ ասելու, գարեջուր էր հյուրասիրում մայթին ծալապատիկ նստած ցնցոտիավոր մուրացկանին։ Երեկոյան, հատկապես շաբաթ-կիրակի օրերին, Goldene Krone-ից լսվում էին բարձր կենացներ, բռնկուն քրքիջ ու ինչպես իրենք են ասում՝ բաժակի երգերի աններդաշնակ ձայներ։ Այդպես էր հարբում այդ ժողովուրդը. նրանք չէին հայհոյում, չէին վիճում, ոչ մի ծեծկռտուք, երգում էին մինչև լույս, լցնում գավաթներն այնքան, մինչև կանայք չդիմանային մտախոհ հայացքով ծխախոտ վառելու գայթակղությանը, իսկ տղամարդիկ հոգնած, կիսաբաց աչքերով, սեղանին հենված հետևեին ինչ-որ կտուրի տակ դողացող կամ անձրևի տակ ճեմող, մինչև ոսկորները թրջված ժպտադեմ կանանց, որոնց եթե հարցնեիր, կհաստատեին ասույթը, թե չկա վատ եղանակ, կա ոչ համապատասխան հագուստ։ (Հաստատ կգտնվեին մի քանիսը, որոնք կառաջարկեին պաղպաղակ համտեսել՝ գրողի ծոցը անձրևը):

Չգիտես որտեղից ամենահարմար պահին միշտ հայտնվում էր հաստլիկ, ժպտադեմ ծաղկավաճառը՝ ձեռքին ալ կարմիր վարդերի մի հսկա փունջ։ Շրջում էր սեղանների արանքով, տղամարդիկ հաճախ մի ժեստով հրաժարվում էին գնել, իսկ կանայք փորձում էին անտարբեր թվալ։ Արևոտ եղանակներին փողոցը կենդանանում էր, կտեսնեիր իրար հաջորդող թափառական երաժիշտների՝ տարբեր ժանրերի երգ-երաժշտությամբ, օրհնանքի խոսքերով ողջունող անօթևանների ամեն քայլափոխի, օրաթերթ վաճառող օտարերկրացիների, տարեց հեծանվորդների, ճամպրուկը սալահատակի վրա աղմուկով քարշ տվող զբոսաշրջիկների, և մորեխի աչքեր հիշեցնող արևային ակնոցներով այն նորաոճ մարդուն՝ ձեռքին հաստափոր գրքով, որ նստում էր սրճարաններից մեկի առջև այնքան, մինչև հնչում էին կաթոլիկ քաղաքի բոլոր եկեղեցիների թնդաձայն զանգերը։ Ամեն երեկո իմ հանդիպակաց պատուհանից այն կողմ նոր մարդ էր երևում։ Հիշում եմ մեկին՝ հեռախոսով երկար ժամանակ սենյակի մեջ այս ու այն կողմ քայելով  խոսելիս. փորձում էի ինքս վերականգնել ականջիս չհասնող ձայները՝ մտքումս հորինելով նրանց երկխոսությունը։ Անփոփոխ էր երկրորդ հարկի պատշգամբով տան բնակիչների առօրյան. վարդագույն ինտերիերով մի սենյակ, երեկոյան՝ հիմնականում մոմի լուսավորությամբ, բազկաթոռին մշտապես պառկած գիրուկ մի կին՝ վարդագույն տնային հագուստով հեռուստաալիքները թերթելիս։ Պատշգամբ էր դուրս գալիս երբեմն նրանց շունը կամ մի նույնպես գեր տղամարդ՝ միայն ծխելու համար, որ անձրևոտ օրերին պատուհանից դուրս կախված էր վայելում իր ծխախոտը …

….Եթե ես լոկ հոգի լինեի առանց մարմնի, գուցե այդ օրը «թրջվելու դուրս գալու» փոխարեն պատուհաններից ներս թափանցեի և փորձեի գտնել ամեն օր դեռ լույսը չբացված փողոց դուրս եկող ծերուկի տունը, որի մասին ասում էին, որ զարթնում է ժամը 5-ից, քանի որ վախենում է լուսադեմին մահանալուց։ Վախ էր, նախախնամաություն, թե մահից խույս տալու եղանակ՝ չգիտեմ։ Համենայնդեպս հաջորդ առավոտներին էլ չհանդիպեցի նրան։

Այս տարի Զատկի տոնին աշխատավայրում մի զանգ ստացա հերթական գերմանացի հաճախորդից։ Արդեն տրամադրվել էի, որ բողոք-զանգ է։ Կարճ բարևից զգացի, որ դադարը ժպիտի պատճառով է։ Ճիշտ էի։ Բարևին հետևեց մանկականի նման անմեղ, ասես միամիտ մի ծիծաղ, իսկ հետո ջերմ-ջերմ շնորհավորանքներ տոնի առթիվ։ Մարդու շունչը հազիվ էր հերիքում ձայնին ոգևորություն հաղորդելու համար։ Պատասխան շնորհավորանքիցս ուրախացած՝ անկեղծացավ.

-Մտածում էի՝ ո՞ւմ զանգեմ։

… Եթե ես միայն հոգի լինեի առանց մարմնի, երևի ցավ պատճառելու դիտավորությամբ կապտուկի դիպչելուն համարժեք հոգևոր կսկիծ զգայի, եթե դեռևս նրանց մեջ ապրելիս նկատած լինեի այդ մարդկանց խղճալի մենությունն ու իմ անսփոփ օտարությունն այդ իրականության մեջ։ Մենությունը ծերացող ժողովուրդների հիվանդությունն է։ Ես տեսնում էի լեռներում, անտառների մեջ ծվարած մենավոր տներ, քաղաքային մեծ, շքեղ առանձնատներ, որտեղ միայն մի զառամյալ ծերունի էր ապրում՝ առանց ժառանգ, ու միայն հիմա եմ հասկանում, որ իրականում մահը մահ չէ, երբ շարունակվում ես քո սերունդներում։ Ես տեսնում էի խիտ բնակեցված, բայց ասես ամայության մեջ ապրող մարդկանց ու վերջապես հասկանում ու կարեկցում եմ Հեսսեին. «Տարօրինակ է մշուշի մեջ թափառելը. մենություն է կյանքն այդտեղ։ Չի ճանաչում մեկը մյուսին, ու բոլորն են միայնակ»։

…Եվ եթե ես միայն մարմին լինեի առանց հոգու, երևի թե կկարողանայի քնել այս մտքերից հետո։

 

Մարիամ Տոնոյան

Anush abrahamyan

Ջրի հերթը մերն է․․․

Աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր: Ես լավատեսորեն վստահ եմ, որ ոչ մի լավ բան երբեք կանգ չի առնի… Կա մի լռություն, որ ոչ թե տխրություն է քարոզում, իր գրկի մեջ հավաքելով միայնակների վախեցած ազատությունը, արցունքները, այլ, տարածվելով օդում, թիկնոցի պես իջնում է ուսերիդ` լրացնելով քեզ: Լիության ուրվականն է դա, բախումն է քո ու էջերի, որտեղ ուզում ես պարտվել: Ամեն ինչ քաղցր քնի մեջ էր: Կարդալիս համոզվում էի,  որ դատարկությունը սպանում է այնքան, որքան զգացումները կախաղանից առաջ: Դեռ չէի ավարտել, բայց լույսը մարեց: Մութն անմիջապես կատաղած շան նման հաչեց երեսիս, թվում է՝ հիմա կմաղվեմ վախի ուժից: Օգնության կանչելով բանականությանը՝ հազիվ հասա պատուհանի մոտ: Բացեցի պատուհանը ու ձեռքս մեկնեցի՝ սպասելով, որ աստղեր կընկնեն: Հենց այդ ժամանակ երկնակամարը աքսորեց մի քանի աստղերի ու ես զգացի հրաշքի բույրը: Եվ, առհասարակ, ի՞նչ է հրաշքը: Մենք պատրաստ ենք ճչալ, որ հավատում ենք հրաշքների, բայց երբեք ի զորու չենք ճանաչել նրանց: Ես ճանաչեցի այն, թեև հազար անգամ նայել էի երկինք: Նրանցից ոչ մեկն ափիս մեջ չընկավ, եթե ընկներ էլ, միևնույն է, չէի նկատի։ Ես մոռացել էի ինքս ինձ, իրենց առաքելությունը կատարում էին միայն աչքերս: Օդը կատարյալ հանգիստ էր, ոչ մի դող չէր համարձակվում մոտենալ ինձ, մոտ մեկ ժամ չէի կարողանում կտրվել այն աշխարհից, որը ժամանակավորապես երկիր էր իջել: Գիշերվա ժամը 4-ն էր, երբ հայրս թխկոցով բացեց դուռը: Ես արագ փակեցի պատուհանը, բայց չկարողացա գլուխս կախել ու լռել, այլ սկսեցի ինձ հատուկ շատախոսությամբ նկարագրել գիշերը…

-Ջրի հերթը մերն է, մայրդ ու դու հողամասում կսպասեք, որ ջուրը գա, իսկ ես ու եղբայրդ կգնանք` ուժեղացնելու:

Բայց ես համառեցի ու, վերցնելով բահը, ճանապարհ ընկանք: Քայլում ենք, ու լուսինն ինձ համար ավելի պայծառ է դառնում: Խոսում էինք ամենատարբեր թեմաներով՝ մասնագիտությունից, երկնքից, կեղծիքից: Հանկարծ՝ մի տուն իմ  ուշադրությունը գրավեց: Գիշերվա այդ ժամին մի սենյակում լույսը դեռ վառված էր: Ինչո՞ւ ես երջանկացա այն տեսնելով, ինչո՞ւ այն ինձ այդքան խորհրդավոր թվաց: Միգուցե ես հանդիպեցի ինձ մի այլ վայրում, չէ՞ որ, հավանաբար, մեկ ուրիշի մտքում էլ է խորհրդավորությունը բնակվել, երբ անցել է իմ պատուհանի կողքով:

Մի որոշ ժամանակ անց հասանք այն վայր, որտեղ սարերից եկող ջուրը բաժանվում էր 2 գյուղի միջև: Հորիզոնը ամայի էր, ու քամին իրեն զգացնել տվեց: Մի կողմում կանաչ սարերն էին, իսկ մյուսում՝ սպիտակ երեսով լեռները: Հենց այդ ժամանակ ես նկատեցի հեռավոր սարերի լուսաբացը՝ ամենաչքնաղ լուսաբացը: Հորիզոնը թույլ կապտեց, իսկ հետո դարձավ վարդագույն, որը դանդաղ իջավ լեռներից: Հետզհետե աստղերը խամրեցին, դրան զուգակցում էր բահի ու քարի բախումից առաջացած ձայնը: Լույսը տարածում էր իր իշխանությունը, և մենք վերադառնում էինք:

Երբ հասանք տուն, եղբայրս ու մայրս հողամասն էին ջրում, ջուրը մեզնից առաջ էր ընկել: Հատկապես հետաքրքրական էր այն պահը, երբ փորձեցի հասնել մորս մոտ ու տեղ հասա ցեխոտ երեսով ու առանց կոշիկների, քանի որ կոշիկներս ցեխի պատճառով մարգերի մեջ էին խրվել, մնացել։ Տուն մտա: Վերցրի Աստվածաշունչը, որ կարդացել էի գիշերը ու, համոզվելով, որ այն, ինչ եղավ ինձ հետ գրքի պատճառով էր, մեկ անգամ ևս համոզվեցի, որ բազում հիասթափություններից հետո էլ լավը կշրջանառվի աշխարհով մեկ: Չէ՞որ աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր…

Փետրվար, 2017

Sabina Davtyan

Ուսուցիչ դառնալու ճանապարհին

Շատերն իմանալով, որ սովորում եմ Հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում, միշտ զարմանում են ու հարցնում, թե ինչն է ինձ դրդել ընդունվել այս համալսարան: Երևի, առաջին հերթին մարդկանց զարմացնում է արտաքին տեսքս՝ մազերիս փոփոխական գույները, դաջվածքներս, հագնվելուս ոճը, բայց արտաքին տեսքը ոչ գիտության վրա է անդրադառնում, ոչ սովորելու և ոչ էլ սովորեցնելու: Չգիտեմ կարծրատիպերը, երբ հասան կրթությանը, բայց ես միշտ կոտրել եմ ու կշարունակեմ կոտրել այդ կարծրատիպերն ու կապացուցեմ, որ ոչ մազերի գույնը, ոչ հագուկապը, ու ոչ էլ դաջվածքները հայրենասեր, խելացի, վերլուծող, մտածող սերունդ դաստիարակելու և կրթելու հարցում դեր չեն խաղալու և ամենակարևորը. ապագա աշակերտներիս առաջին բանը, որ կսովորեցնեմ, այն կլինի, որ երբեք մարդուն չի կարելի դատել արտաքին տեսքով:

Ինչևէ,  շուրջ երեք տարի ինքս չեմ հասկացել, թե ինչ եմ անում այս համալսարանում, ո՞րն է այստեղ սովորելուս իմաստը կամ առաքելությունը: Երբ հանձնարարում էին գրել էսսե՝ ինչու եմ ընտրել ուսուցչի մասնագիտությունը, դժվարանում էի գրել, մտքերս չէի կարողանում դասավորել, ընտրությանս վրա կասկածում էի ու մտածում, որ սխալ մասնագիտություն եմ ընտրել, բայց երեկ վերջապես հասկացա, ու բացի հասկանալուց, արդեն այն հարցին, թե ինչու եմ սովորում հենց այս համալսարանում, հանգիստ կարող եմ պատասխանել:

Բոլորդ էլ գիտեք, միշտ չէ, որ ամեն բան առաջին անգամից է ստացվում: Առաջին անգամ դաս տալու փորձը ձախողվեց. շատ լարված էի, չգիտեի` ինչ խոսեի, ինչ անեի, որ երեխաները իրենց լավ զգան, չձանձրանան, և  բացի դրանից էլ, լարվելուս պատճառն այն էր, որ ֆորս մաժորային իրավիճակ ստացվեց, որը հանգեցրեց խառնաշփոթի: Դասարանից դուրս եկա անտրամադիր, հիասթափված ու ինչու չէ՝ նաև փոքր ինչ վրդովված, որովհետև չէի սպասում, որ այդպես կստացվի: Խուսափում էի ու չէի ուզում էլ  դաս տալ, բայց դպրոցի ուսուցիչներից մեկը, ով մեր համալսարանում մագիստրոս էր, ասաց` չհիասթափվես, դա ամենակարևոր բանն է, որից հետո փոքր-ինչ հանդարտվեցի: Ինչևէ, երեկ արդեն դասավանդելուս երկրորդ փորձն էր:

Պատասխանատվությունից փախչելով և համապատասխան փորձ չունենալու պատճառով որոշեցի դասավանդել 6-րդ դասարանում: Կյանքում այդքան լարված զանգի ձայնին չէի սպասել: Զանգը տվեց, երեխաները ոտքի կանգնեցին, նրանց դասավանդող ուսուցչուհին ասաց, որ դասն այսօր ընկ. Դավթյանն է անցկացնելու: Համ ուրախ էի, համ տխուր, համ էլ չէի գիտակցում, որ հասել եմ այն կարգավիճակին, որ ուղղակի Դավթյան ազգանվանս կողքին ավելացավ նաև ընկերը, բայց չէ՞ որ ընկեր բառն իր մեջ բազմաթիվ պատասխանատվություն ու իմաստ է պարունակում: Պետք է գիտակցես, որ առաջին հերթին քո աշակերտի ընկերն ես, հետո նոր ուսուցիչը:

Երեխաներին պատմում էի հին Հայաստանի տնտեսության մասին, ու դուք պետք է տեսնեիք առաջին շարքի նստած աղջկա հիացած ու հետաքրքրված հայացքը:  Ամբողջ դասի ընթացքում նրան նայելով ջերմություն էի զգում ու ինձանից անկախ ժպտում: Միգուցե հենց նրան նայելով հիշում էի ինձ իր տարիքում ու մի պահ ուզեցի հայտնվել նրա տեղում, ոչ թե անհոգ մանկություն ունենալու, այլ ինձ կողքից տեսնելու համար: Տեսնելու համար, թե ինչպես այն աղջիկը, ով ամբողջ կյանքում դպրոց սիրով չի գնացել, այսօր մեծ եռանդով, սիրով ու պատասխանատվության զգացումով նորից մտել է դպրոց, բայց ոչ թե սովորողի կարգավիճակով, այլ՝ սովորեցնողի: Անկեղծ ասած՝ ամբողջ դասի ընթացքում մտքումս իմ դպրոցի պատմության ուսուցչուհու խոսքերն էին պտտվում, երբ բղավում էր վրաս ու ասում, որ չսովորելով ոչնչի չեմ հասնի, համալսարան չեմ ընդունվի: Երկու տարի ինձ դասավանդելուց հետո էլ անգամ չհասկացավ, որ ոչ թե ես չեմ ցանկացել սովորել, այլ նա է դասավանդել այնպես, որ ես չեմ ցանկացել սովորել: Նա չէր գիտակցում, որ իր մասնագիտությունը պատասխանատվություն, նվիրում, համբերություն էր պահանջում: Չէր գիտակցում, որ իր ֆինանսական և ընտանեկան խնդիրները դասարան ներս մտցնել պետք չէ, որովհետև մենք ամեն ինչ զգում ու հասկանում էինք: Չեմ հասկանում, թե ո՞նց էր կարելի Հայոց պատմություն առարկան այդքան ձանձրալի դասավանդել. ոչ մի մեթոդ, ոչ մի նորություն, ոչ մի մոտեցում: Միայն անհիմն բղավոցներ ու մեղադրանքներ…

Իր դասերի ժամանակ միշտ մտածում էի. եթե օրերից մի օր հանկարծ որոշեմ դառնալ մանկավարժ, նա կլինի այն մանկավարժի օրինակը, որին երբեք չեմ նմանվի, իսկ մյուս կողմից էլ մտածում եմ իմ մասնագիտություն ընտրելու հարցում ամենամեծ ներդրումը հենց ինքն է կատարել, ցույց տալով, թե ապագայում ինչ սխալներ ես երբեք թույլ չեմ տա ու աշակերտներիս կոպտելու փոխարեն միշտ կողջունեմ իրենց ընտրությունն ու ամեն կերպ կաջակցեմ նրանց…

Taguhi Agasyan

Երեք փաստ ուսուցիչ չդառնալու համար և հակափաստարկներ

1. Որքան էլ տհաճ է, խոսքս կսկսեմ ֆինանսական թեմայից. երևի դա իսկապես կարևոր է, հակառակ դեպքում, դժվար թե աշակերտներս առաջին օրվանից ինձ հարցնեին`  արդյո՞ք ինձ կբավականացնի ուսուցչի աշխատավարձը, եթե ես աշխատեմ դպրոցում։ Շնորհակալ եմ նրանց այդ հարցը տալու համար, քանի որ այնպիսի տոնով են ասում, որ տպավորություն է ստեղծվում, թե ուզում են հետ պահել ինձ մի վատ բանից։ Պարզվում է, որ ես այդ վատ բանից ամենևին չեմ վախենում։ Ամեն ինչ չէ, որ գումարով գնել կլինի։ Որքան էլ գումարը կարևոր լինի, իմ նպատակը մեկն է` ուզում եմ հայ երեխաներին սովորեցնել իրենց ունեցած ամենագեղեցիկ լեզուն ու ամենահարուստ գրականությունը, իսկ դրա համար աստղաբաշխական գումարներ պետք չեն։ Իմիջիայլոց, գարնանային ջերմ եղանակը հրաշալի առիթ է, կարող ենք գնալ Մատենադարան:

2. Աշակերտներս շատ հոգատար են։ Հաջորդ վատ բանը, որից ինձ հետ են ուզում պահել, զայրույթն է։ Նրանք ասում են, որ ուսուցիչ դառնալու ցանկություն երբեք չեն ունենա, քանի որ այդքան նյարդեր չունեն։ Ես դեռ այնքան փորձ չունեմ, որ վստահ պնդեմ, թե երբեք ափերից դուրս չեմ գա, բայց դեռևս այնքան  համբերատար եմ, որ կարող եմ դասարան մտնել` հանգիստ տոնով խոսելով, չբղավելով այնպես, որ կոկորդս պատռվի։ Ի վերջո, էլ ինչո՞ւ են այս մասնագիտությունն ունեցողները նվիրյալներ կոչվում, եթե պետք է պատրաստ չլինեն իրենց զոհել հարկ եղած դեպքում։

3. Հասանք իմ չսիրած կետին. սերունդը սովորել չի սիրում։ Իսկապե՞ս։ Չեմ հավատում։ Ավելի շուտ սերունդը սիրում է սովորելուց զատ սովորեցնել, իսկ ոմանք դա հանդուրժել չեն կարող։ Ես հասկացա, որ առանց աշակերտների ապրել չեմ կարող այն ժամանակ, երբ քառասունհինգ րոպե շարունակ լսելով աշակերտիս պատմություններն ու հարցերը` հոգնածություն չզգացի ու ոչ էլ ձանձրույթ։ Ես սիրում եմ սովորել ու որքան էլ հիմա սովորեցնողի դերում եմ, չափազանց հետաքրքիր է լսել աշակերտի կարծիքը, ծանոթանալ նրա հետաքրքրություններին ու ի վերջո ցույց տալ, որ աշակերտը երբեք անտեսված չէ, նա ապագայի մարդն է` մեկը, ով մեզ կտանի լույսի ճանապարհով։

Պատերազմների ժամանակաշրջան է…

Մեր գյուղի ծայրում է գտնվում մեր մեծ տունը…

Մե՜ծ…

Տեսնես ինչի՞ համար են մեծ տները, երբ բավական է աշխարհում պարզապես մի փոքրիկ անկյուն ունենալը, այն էլ, երբ այն քո հայրենիքում է լինում։ Հավատացնում  եմ, աշխարհում ոչ մի տեղ ինձ այնպես լիարժեք չեմ զգում, ինչպես մեր գյուղի ծայրում գտնվող մեր մեծ տանը:

Հիմա մի փոքր այլ է…

Ես նստած եմ մեր բակի հին նստարանին, ուր այն ժամանակ տատս էր նստում ինձ հետ, խոսում ամեն ինչից ու երբեք չէր հոգնում մանկական անմիտ հարցերիս պատասխաններ տալուց։ Հիմա երկինքն էլ անգամ տխուր է ու մռայլ, հիմա  մարդիկ են անգամ մռայլ։

Երբ գարնան առաջին ձնծաղիկներն արդեն ծաղկում էին` սառը հողը ճեղքելով,  մենք մեր դասարանցիներով  գնում էինք հավաքելու, մայրիկներին և ուսուցչուհիներին նվիրելու համար։

Հիշում եմ… Ոչինչ չեմ մոռացել…
Մենք ժպտում էինք, մենք երջանիկ էինք, որովհետև աշխարհում այդ օրը բարի գործ էինք կատարել, բայց իրականում միայն հիմա եմ հասկանում, որ մենք ծաղիկներին  կյանքից էինք զրկում:

Հիմա մի քիչ ուրիշ է… Պատերազմների դարաշրջանն  է։ Հիմա միայն հեռվից կարող ենք դիտել այն, ինչ առաջ մերն էր, ինչ առաջ հասանելի էր ու հաճելի։ Տեսնես ո՞վ զրկեց մեզ մեր մանկությունը մի օր նորից վերապրելուց։ Տեսնես` ի՞նչ եղավ։
Չեմ հիշում երբ էր, բայց հիշում եմ, թե որքան նրբանկատ էինք մենք… Բակում խաղալիս ընկերներիս հետ քանի վիրավոր թռչուն ենք գտել, քանիսը` մեռած… Թաղում էինք, ոնց կարգն էր, ու տխրում, լացում, մինչև հիմա հիշում եմ, չեմ մոռացել…
Այդ ինչպե՞ս մարդուն հողը դնելը մեզ համար սովորական դարձավ, այդ ինչպե՞ս կարողացանք ամեն մեկս մեծանալ ու հողի համար արցունք թափել, այդ էլ քիչ էր` մարդիկ կորցնել… հերոս մարդիկ։

Չգիտեմ, արագ անցան ժամանակները, ընկերներ չկան, բակը չկա, թռչունները մեռնում ու մնում են` որտեղ պատահի, ծաղիկներն այլևս չեն պոկվում: Պատերազմների ժամանակաշրջան է…
Հիմա մի քիչ ուրիշ է…

anahit ghazakhecyan nor

Անսովորի մասին

Սա սովորական փոքրիկ խոհանոց է:

Սովորական սեղան, չորս աթոռ, կիսամթություն ու դեղին լամպ:

Սա սովորական կիտրոնով թեյ է:

Ու սովորական բաժակ:

Որից սկզբում սովորական գոլորշի է բարձրանում:

Լեզուն վառելու սովորական երևույթն է, որ ամեն անգամ կրկնվում է:

Այստեղ սովորական համակարգիչ է դրված, որտեղ հազար ու մի ցնդաբանություն կա՝ նկարների, պոեմների, գրքերի տեսքով: Սա ամենասովորական համակարգիչն է, որը բացելիս մտքիդ ծայրով անպայման միշտ նույն բանն է անցնում: Կամ նույն մեկը:

Այստեղ սովորական գազօջախ կա, որը վառված է, որովհետև այսօր ցուրտ է: Կրակի վրա թեյնիկ կա, որը պարզապես չի կարող չլինել:

Այստեղի մենակությունը սովորական է, որովհետև մենակությունը երբեք, միշտ հիշիր, ախր, երբեք անսովոր չի լինում: Մեր մարմնի, հոգու, տան ձևերը սովորում են դրան, ու չլինելու դեպքում մենք անգամ ստեղծում ենք այն:

Սեղանի դիմաց սովորական պատուհան է, որտեղից երևում է աշխարհի ամենասովորական քաղաքը: Բայց դու կարծես սովոր ես այդ քաղաքին: Կարծես դու ծնվել ես այդտեղ ապրելու համար, ու կարծես քո մարմինը հաշվարկված ճշգրտությամբ համապատասխանում է սալահատակին, տրոլեյբուսին, կինոյի հին շենքին:

Սա սովորական միհոգանոց երեկո է:

Այստեղ հայելի կա, որի մեջ արտացոլվողի սանրվածքը մեկ-մեկ փոխվում է: Ուրիշ ոչինչ:

Սրանք սովորական հիշողություններ են, իսկ խոհանոցի էդպես էլ չանջատվող լույսը՝ դրանց սովորական հետևանքը:

Այստեղ հաճախ միանում է “Can’t get out of my head” երգը: Այստեղի պատերը նույնիսկ հուշում են այդ երգի մասին:

Սա օդը կտրող սովորական թախիծ է, որին ամեն օր ձեռքով ես բարևում:

Փռշտոց՝ առանց առողջություն ասելու ակնկալիքի:

Սրանք կյանքին կապող հերթական ամենասովորական տողերն են, ամենասովորական բաները, որոնք կարող էի ասել: Որոնք հնարավոր է լսել:

2017/03/14

Anush abrahamyan

ՎԱ՜Յ, ՏԱՏ

-Տա՛տ, բա չէիր վախենո՞ւմ,- անհամբերությամբ լի աչքերով ասաց նստածներից մեկը:

-Այ տղա՛, լա փեջն փեդ թալ, ցրտեց: Տո, չէ՜, այ բալամ, ի՞նչ վախենենք: Էն վախտ էդի նորմալ էր:
Վառարանը նորից սկսեց ագահությամբ խժռել փայտի կտորը ու եփել իր վրա շերտ-շերտ դրված կարտոֆիլը, որը սկսում էր կարմրել:
Երեխաները լռել էին: Չէ՞ որ շատ չեն նման դեպքերը, երբ տատիկը միանում է վառարանի շուրջը հավաքված չարաճճի երեխաներին:
-Հա՛,- կարծես հիշելով՝ շարունակեց տատիկը,-երբ օր էրգու մեշոկն բերնեբերան լցի (այստեղ տատս երկու ձեռքով այնպես ցույց տվեց լցված պարկն, ասես այն հենց մեր առաջ էր)՝ քաշելով հետ դարձա ավտոյի մոտ: Արդեն իրգուն էր, մութն էլ հա՜-հա էր (համարյա) վրա կհասներ: Հասա էն տեղն, դոր օր ավտոն պդի էղներ, է՛ ի՞նչ՝ ավտոն չկար, կող ու կուշտս էլ՝ չոլ: Հա կնայիմ, հա կնայիմ էս յան, էն յան, մտածիմ՝ կարող ա՞ ավտոն ա տեղն փոխե: Է, ո′չ ավտոն կա, ո′չ էլ՝ էդ կընգտիք: Մեշոկներն էլ՝ չարչրվիմ, խո չթողի՞մ:
Բոլորը շունչները պահեցին:
-Դու մի ըսա, էս ավտոն ընձի թողե, գածե, էսրա շոֆերն էլ ըսե, թե երևի ուրիշ ավտոյով ա գացե, արեք էրտանք: Ինչքա՜ն քուրըս լացե, թե բա՝ չէ՜, քուրս մացե դաշտ, չլսած, ելած, էկած: Օր էկած, խեղջ մերըս ըսե, թե իմ մեկել ախճիգ դո՞ր ա: Ըսած` ընչի չեգե՞: Էս խեղջ մերըս էլ ձենը թալա գլոխ, թե իմ ախճգան տարաք էրիք գիլու փայ: Հերըս էլ տրակտոր վերծա, գընգնի դար ու դաշտ: Սաղ հարևաներ գիկան, բա՝ ոչինչ, Մարկրիդ ջան, հեսա Ապետն կբերա: Մարդըս էլ էդ վախտ գեղն ա, դը մենք Զոմեն (յայլայի անուն) ինք:

Մգա հասեմ գիլու ձորի մոտ ահն ընգե սիրտս, կմտածիմ, թե մգա գելն է՞ս կողմից կերևա, չէ՛ էս մեգել: Մեգ էլ տենամ հեռվից հեռու երկու հադ լուս գիկա, ըսի գիլու աչքերն ին, բայց օր ձենն լսի հասկցա, օր ավտոյա: Եկավ, եկավ, տենամ հերըս ա: Նոր մեշոկներս թալի տրակտոր, ես էլ նստա ու էգանք:
-Տատ, բա էդ վիջագով իմալ է՞ր կերտեր դաշտ:
-Հա ի՞նճ կեղներ, 8 ամսկան ենք հղի, էլի:
-Վա՜յ, տատ,- լսվեց բոլոր կողմերից գոհունակությամբ:
Տատս վերցրեց վառարանի վրա դրված կարտոֆիլներց մեկը, աղ լցրեց և տվեց մեզնից ամենափոքրին:

…Երեխաները նորից սկսեցին աղմկել:

Ապրիլ 6, 2017 

Արև ա շողեր

Դպրոցներում գարնանային արձակուրդ է։ Այս ժամանակաշրջանը սիրելի է թերևս բոլոր աշակերտների համար։ Իմ աշակերտները բացառություն չեն։ Այո, իմ երազանքի ճանապարհին ես ունեցա իմ առաջին աշակերտներին, որոնց համար ժամանակավոր, բայց նաև վերջին ուսուցիչն եմ, քանի որ նրանք ավարտում են դպրոցը։

Բազում ֆիլմերից, գրքերից ու իրական պատմություններից ոգեշնչված` ես մտա դասարան` ևս մեկ անգամ սեփական օրինակով սովորեցնելու համար, թե ինչ կարևոր է սիրելը մեր լեզուն ու գրականությունը։

Իմ աշակերտները շատ խելացի են, նրանցից յուրաքանչյուրը մի նոր հավատ է, նոր սեր մարդկային կյանքում։ Նրանք նաև չափազանց հոգատար են ու հնարամիտ։ Ես հասցրել եմ կարոտել նրանց արձակուրդների ընթացքում։ Դպրոցը մառախլապատ ու փոթորկահար անտառի է նման, երբ այնտեղ չկան աշակերտներ։

Երբեք չեմ մոռանա իմ առաջին դասը ու այն հարցերը, որոնք ուղղված էին ինձ։ Ժամանակի ընթացքում իմ աշակերտները ճանաչեցին ինձ, գուցե ոչ այնքան լավ, որքան կուզեի, բայց երբ ամեն անգամ նրանց շուրթերից լսվում է ինձ կանչող ձայնը, ես հասկանում եմ, որ դպրոցն այն վայրն է, որտեղ ես միշտ պետք է լինեմ։

Մինչև արձակուրդի սկսվելը` ունեցածս վերջին դասի ժամանակ, ես պատիվ ունեցա լսել նրանց երազանքների մասին։ Ես հավատում եմ աշակերտներիս երազանքների իրագործմանը։ Հավատում եմ, որ նրանցից յուրաքանչյուրը կդառնա այն մարդը, ինչ որ ցանկանում է. բժիշկ, ծրագրավորող, հնէաբան, Մեծ մարդ…

Երևի նրանք պատկերացնել անգամ չեն կարող, թե ինչ հաճախ են ուսուցիչները հիշում նրանց, ժպտում նրանց ասած մի բառից, սիրում նրանց` բոլոր սովորական ու անսովոր հատկանիշները, ու կարոտում, կարոտում, կարոտում։

Ուսուցիչն այն արևն է, որ պետք է լինի ամեն դասարանում, բայց նրա շողերը աշակերտներն են, առանց որի արև չի լինում։

Կան ուսուցիչներ, որոնք հաճախ են ուզում լսել, թե ինչ հիացած են իրենցով աշակերտները, բայց չգիտես ինչու, վախենում են հիացական խոսքեր ասել այդ նույն աշակերտներին։ Ես նման վախեր չունեմ ու այսօր, ավելի քան երբևէ, ուզում եմ ասել իմ աշակերտներին, որ շնորհակալ եմ այդքան տարբեր ու յուրահատուկ լինելու համար, և ի վերջո, չնայած, որ նրանցից միայն մեկն է իրեն այդպես կոչում, բայց ես բոլորին տեսնում եմ հենց այդպես` ՇՔԵՂ։