Վերջերս լրագրողական մի մրցույթի էի մասնակցում և հաղթահարելով բոլոր փուլերը՝ կարողացա հաղթել։ Ընթացքում ստացածս պրակտիկ գիտելիքի մասին եմ ուզում պատմել և մի քանի խորհուրդներ նվիրել սկսնակ լրագրողներին։ Դրանցից շատերը պարզ ու հասարակ կթվան, բայց հաստատ կօգնեն ձեզ, եթե երբևէ հայտնվեք ստորև թվարկածս իրավիճակներում, իսկ աշխատելով որպես լրագրող անպայման առերեսվելու եք սրանց։

Մրցույթներ, դասընթացներ․ ինչ-որ բանից սկսեք մինչև համալսարանն ավարտելը.

Եթե ձեռքներդ ծալած նստեք սպասեք, թե երբ աշխատանք կունենաք կամ պրակտիկայի կհրավիրեն, այդ օրը երբեք չի գա։ Պատրաստեք պորտֆոլիո․ մեկ ֆայլում հավաքեք ձեր գրած ու տպագրած ԼՐԱԳՐՈՂԱԿԱՆ նյութերը (լրագրողական բառը շեշտում եմ, որովհետև շարադրությունը լրագրողի աշխատանքի հետ կապ չունի) և ուղարկեք տարբեր լրատվամիջոցների։ Հնարավոր է, որ տասից մեկը պատասխանի և աշխատանք առաջարկի։

Մասնակցեք տարբեր դասընթացների, դասախոսությունների ու մրցույթների, գուցե աչքի ընկնեք, ձեզ նկատեն ու աշխատանք առաջարկեն։ Գուցե դասընթացի խոսնակներից մեկը հայտնի թերթի խմբագիր լինի, վերջում մոտենաք նրան ու խնդրեք՝ ձեզ պրակտիկայի վերցնի։

Մրցույթների մասնակցելու դեպքում պատրաստվեք նախօրոք։ Քրքրեք համացանցը, գտեք մրցույթի կազմակերպիչներին, անցկացման կարգը, նկարներ նայեք, ֆեյսբուքյան էջերն ուսումնասիրեք։ Այս ամենը կօգնի ձեզ ինքնավստահ ու իրազեկ ներկայանալ անծանոթ միջավայր։

Դասընթացներ ու մրցույթներ կարող եք գտնել լրատվական կայքերի ֆեյսբուքյան էջերում արված հայտարարություններից, իվենթներից, նաև համացանցում հաճախակի որոնում կատարելով։

Ունեցեք համացանց ձեր սմարթֆոնի համար.

Քանի որ ես նախօրոք գիտեի, որ նկարահանումների ընթացքում մեզ հանձնարարություններ են տալու, իսկ թեման ուսումնասիրելու համար ես միայն հեռախոս էի ունենալու, նախապես կարգավորեցի այս հարցը (կան մատչելի փաթեթներ և օրավարձով տրամադրվող մեգաբայթեր)։ Առաջադրանքը լսելուն պես մտա ինտերնետ ու սկսեցի աշխատել։ Իսկ մյուս մասնակիցները, ժամանակ կորցնելով, Wi-Fi էին փնտրում ու գաղնտաբառը հարցում։

Այսօր համացանցը կարևոր օգնական է լրագրողի համար։ Կշահի այն լրագրողը, ով դեպքի վայրից կգրի նյութն ու կուղարկի խմբագրին։

Իմանացեք օտար լեզու.

Համացանցն իհարկե օգնում է, եթե կարողանում ես ճիշտ որոնում կատարել։ Գաղտնիք չէ, որ հայերեն նյութերն ու նկարները քիչ են։ Ուրեմն պիտի կարողանաք որոնում կատարել անգլերենով։ Ներբեռնեք նաև հայերեն-անգլերեն բառարաններ, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում թարգմանեք և որոնում կատարեք անգլերեն համարժեքով։

Ծանոթ եղեք տեղանքին.

Իմացեք այն քաղաքի կենտրոնական փողոցները, թաղամասերը և կարևոր հաստատությունների տեղերը, որտեղ աշխատելու եք։ Նկարահանումների գնալիս օպերատորը ձեզ հարցնելու է՝ ուր ենք գնում, և չի փնտրելու-գտնի անհրաժեշտ վայրը։ Ձեզ հետ աշխատող վարորդն էլ պարտավոր չէ քաղաքի բոլոր հասցեներն իմանալ։ Սա նույնպես լրագրողի գործն է։ Ժամանակն ու նյարդերը խնայելու առումով կշահի այն լրագրողը, ով հեշտ ու արագ ճանապարհը կբացատրի վարորդին։

Կարելի է օգտվել քարտեզից, «նավիգատոր» ծրագրերից (Yandex navigator, maps.me), զբոսնել քաղաքում՝ մտապահելով փողոցների անուններն ու տեղերը։

Ուշադիր եղեք ձեր շրջապատում կատարվող իրադարձություններին.

Ձեր ընտանիքի ադամները, ընկերները, հարևանները ամեն օր ինչ-որ առօրեական խնդիրների են բախվում, բողոքում են ու անցնում առաջ։ Իրականում այդ անկարևոր թվացող մանրուքները կարող են լուրջ թեմայի նյութ դառնալ։

Ինձ հանձնարարել էին անդրադառնալ առողջապահության ոլորտում առկա խնդիրներին։ Ես հիշեցի, որ մեկ ամիս առաջ մեր բարեկամներից մեկին պիտի վիրահատեին, իրենք էլ վիրահատության գումար էին փնտրում։ Ռեպորտաժիս թեման դարձավ թանկարժեք վիրահատությունը․ ի՞նչ անի մարդ, որ գումար չունի վիրահատության համար, մահանա՞։

Նմանատիպ խնդիրների դուք էլ կհանդիպեք, եթե ուշադիր լինեք։

Արագ կողմնորոշվեք.

Պատկերացրեք դուք վաղը նկարահանման եք, որը հետաձգել չի կարելի, իսկ ձեր հերոսը, ով պիտի հարցազրույց տար, հրաժարվում է մասնակցել։ Ի՞նչ պիտի անեք։ Կարևոր է նման իրավիճակներում արագ կողմնորոշվել․ կամ փոխում եք ռեպորտաժի սցենարը՝ հանելով այդ հերոսի խոսքը, կամ շատ արագ գտնում եք մեկին, ով կասի նույն տեքստը։

Հետևեք լրագրողների խմբին.

Ֆեյսբուքյան լրագրողների խումբ կա նույն վերնագրով։ Այնտեղ լրագրողները տեղեկատվություն են տեղադրում սպասվող մամուլի ասուլիսների մասին, ինչպես նաև հարցնում են որևէ քաղաքական գործչի հեռախոսահամարը կամ մասնագետի տվյալներ, մյուսները պատասխանում են։ Դուք էլ կարող եք միանալ այս խմբին։ Հետևեք իմ օրինակին․ դուրս գրեք բոլոր անուններն ու կոնտակտային տվյալները և ձեզ համար ցանկ պատրաստեք։

Ինքնակրթվեք.

Եթե ուզում եք ձեր ռեպորտաժը տարբերվող ու հիշվող լինի, ուրեմն պիտի տեղեկացված լինեք, ինքնակրթվեք։ Այդպիսով դուք յուրահատուկ մոտեցում կցուցաբերեք լրագրողական նյութ պատրաստելիս, ավելի հեշտ կշփվեք այն ոլորտի մասնագետի հետ, ում հետ հարցազրույց եք ունենալու։

Իսկ ինչպե՞ս ինքնակրթվել ու ինչի՞ց սկսել․ այս մասին կարող եք կարդալ Ի՛նքդ սովորեցրու քեզ հոդվածում։

Ա՜խ, այդ երկրաչափության խնդիրը

 

-Երեխաներ, լուծեք լրացուցիչ խնդիրը, մի քիչ բարդ է, բայց փորձեք,- ասաց մեր երկրաչափության ուսուցչուհին` գրատախտակին գրելով խնդիրը:

«Ես սա պիտի գրեմ»,- ասացի ինքս ինձ:

Զանգը հնչեց:

-Երեխեք, եկեք երկար դասամիջոցին գնանք բուֆետ: Լուսո, դե լավ էլի, դու էլ, քո խնդիրն էլ:

-Դե, կգամ, դուք գնացեք:

Ես մտածում, մտածում, մտածում էի, բայց ոչ մի արդյունք: Մեկ Էրիկն էր իր ջրիկությամբ խանգարում, մեկ ընկեր Բաղդասարյանն էր գիրք-տետր ուզում:

-Լավ, կգնամ, տանը կմտածեմ,- ասացի ինքս ինձ ու միացա ընկերներիս:

Դասերն ավարտվեցին, ընկերներիս հետ գնում էի տուն:

-Երեխեք, մենակ իմանաք էսօր ինչ է եղել, ուրեմն…,- պատմում էր ընկերուհիս:

Իսկ ես այդ ժամանակ մտածում էի` ինչպես ապացուցեմ, որ հարթությանը զուգահեռ ուղիղի մի կետով մեկ այլ ուղիղ անցնելիս հատում է այդ հարթությունը…

-Լուս, դու ներկա՞ էիր:

Եվ ոչ մի պատասխան:

-Լուսո,- նորից կանչեց ընկերուհիս,- դե, լավ, էլի, գրազ եմ գալիս, որ էն խնդիրն ես լուծում:

-Ի՞նչ, ի՞նձ էիր ասում,- հարցրի ես:

-Ասում եմ` ի՞նչ ես մտածում:

-Դե, էն խնդիրը:

-Տենց էլ գիտեի:

Տանն էլ շարունակում էի մտածել: Վերջը լուծեցի: Երբ պատասխանն ստացա, ուրախությունից այնպես էի թռչկոտում, որ բազմոցին քնած հայրս արթնացավ: Բայց ամենաահավորն այն էր, որ ես այդքան տանջվել էի խնդիրը լուծելու համար, իսկ դասարանցիներս ուղղակի արտագրեցին` առանց տանջվելու: Բայց դա էլ վերջը չէր: Երբ ուսուցիչը հաջորդ դասին հանձնարարություններն ստուգեց, ոչ էլ անդրադարձավ այդ խնդրին:

Լուսինե Սարիբեկյան, 14 տարեկան

 

Հիասթափություն

Երբ սեպտեմբերի 1-ին գնացինք դպրոց, ինչպես միշտ, մեծ էր հետաքրքրությունը` նորեկ եկե՞լ է, մեծացե՞լ են երեխաները, ի՞նչ է եղել ամառային արձակուրդներին…

-Բարև, ո՞նց ես,- ասում էինք իրար, գրկախառնվում:

Հետո մեր տնօրենը կարդաց իր ավանդական ճառը, որն այս տարի երկարել, դարձել էր մեկ ժամ. մեր տարիքի հետ երկարում են նաև նրա ճառերը: Բարձրացանք մեր դասարան: Ամեն ինչ լավ էր, մեկ էլ.

-Դե, բոլորիդ բարև: Երևի արդեն լսել եք նոր օրենքի մասին:

Այսպես դիմավորեց դասարանին մեր դասղեկը:

-Հա, լսել ենք,- միաբերան ասացինք մենք:

-Դե, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ ամենին:

-Ճիշտ է, մեզ համար շատ դժվար կլինի համակերպվելը, որովհետև առաջին դասարանից հին ձևով ենք սովորել, բայց ոչինչ, ինչ է, բալեր են, կսովորենք: Նորմալ է, հա, նորմալ,- ասաց ընկերուհիս:

Մենք էլ կողքից նույնը կրկնեցինք: Սակայն դասղեկս դեմքի մտահոգ արտահայտությամբ ասաց.

-Ես հասկացա, որ դուք չեք լսել: Չէի ուզենա փչացնել այս օրը, բայց… Շատ հնարավոր է, որ հաջորդ սեպտեմբերի 1-ն անցկացնեք ուրիշ դպրոցում…

-Ինչո՞ւ, դպրոցը վերանորոգո՞ւմ են,- լսվեց դասարանից:

-Մի խանգարիր… Բոլորիդ պետք է տեղափոխեն ավագ դպրոց:

-Այս ի՞նչ է նշանակում:

-Նշանակում է, որ ձեզ կցրեն Էրեբունի համայնքի դպրոցներում, և ձեր դասղեկը ես չեմ լինի: Շատ հնարավոր է, որ դասարանցիներով իրար հետ վերջին տարին եք անցկացնում…

Նա դեռ խոսում էր, բայց ես այլևս ոչինչ չէի լսում: Արցունքները գնում էին աչքերիցս. «Մի՞թե սա վերջին տարին է»:

Այս օրը ոչ ոք էլ ուրախ չէր: Բոլորս մտախոհ նայում էինք իրար ու պատկերացնում, թե առանց իրար ոնց ենք մնալու, ուրիշ երեխաների հետ ոնց ենք մերվելու, և մեր դասարան ովքեր են գալու: Բայց ինչո՞ւ…

Քրիստինե Սարգսյան, 14 տարեկան

 

Համարյա

-Երեխեք, ֆիզիկան սովորե՞լ եք:

-Չէ, մարդ կա՞, որ սովորել է:

-Վայ, շատ դժվար դաս էր, ինչքան կարդացի, գլուխս բան չմտավ:

-Շուշ, թե դասը, թե անցած բոլոր բանաձևերը գրատախտակին գրել ա տալու:

-Բա ի՞նչ անենք:

-Մի լավ գաղափար ունեմ: Եկեք գրազ գամ ընկեր Կարախանյանի հետ,- ասաց Խաչիկը:

-Գրա՞զ, դո՞ւ, ընկեր Կարախանյանի հե՞տ,- հարցրի ես,- ինչի՞ վրա:

-Որ ես բոլոր բանաձևերն ինքնուրույն, առանց տետրի, առանց հուշելու գրեմ, ինքն ինձ «տասը» դնի:

-Խաչ, նախ դու ոչ մի բանաձև էլ չգիտես, երկրորդն էլ` ինքը ոչ մեկիս «ինը» չի դնում, ուր մնաց քեզ «տասը» դնի:

-Արփ, դրանում էլ դու ինձ կօգնես:

-Խաչ, ո՞նց…

-Հեսա ես կմիացնեմ հեռախոսիս ձայնագրիչը, ու ինչքան բանաձև այս տարի անցել ենք, դու դանդաղ կասես, հետո ես ականջակալներս կդնեմ, գլխարկս կքաշեմ գլխիս ու… «տասը» կստանամ:

-Վայ, Խաչ, վայ, հեռախոսդ բեր: Շուտ:

Զանգը հնչեց, և մենք գնացինք ֆիզիկայի կաբինետ:

Ընկեր Կարախանյանն սկսեց մատյանը լրացնել, Խաչիկը կանգնեց ու ասաց.

-Ընկեր Կարախանյան, եկեք գրազ գանք: Ես` Խաչատրյան Խաչիկս, կգամ գրատախտակի մոտ, կգրեմ բոլոր բանաձևերը` իրենց բացատրությամբ: Ոչ տետր կվերցնեմ, ոչ դասարանն ինձ կհուշի, ու դուք ինձ «տասը» կնշանակեք: Համաձա՞յն եք:

-Համաձայն եմ:

Խաչիկը գնաց գրատախտակի մոտ: Գրեց, գրեց, գրեց ու երբ արդեն հասել էր վերջին բանաձևին, ձեռքը ձգեց վերև… Եվ ի՞նչ: Ականջակալի ծայրը դուրս եկավ հեռախոսի միջից, ու քար լռության մեջ լսվեց իմ ձայնը.

-X-ը հավասար է… Վեկտորները չմոռանաս, Խաչ:

Ընկեր Կարախանյանը մեկ նայեց ինձ, հետո` Խաչիկին ու ամբողջ դասարանին, ապա մոտեցավ մատյանին ու ասաց.

-Առաքելյան Լիլիթ` «մեկ», Գասպարյան Անդրանիկ` «մեկ»…

Ու այսպես մինչև մատյանի վերջին աշակերտը: Հետո քայլերն ուղղեց դեպի դուռը` ավելացնելով.

-Կվերցնեք հաջորդ դասը` պարագրաֆ 19:

Արփեն Չիչակյան, 15 տարեկան

 

«Մանանա», 2008թ.

Հա, վաղուց չեմ գրել ու նաև գիտեմ, որ դժվար էլ հիշեիք իմ չգրելու մասին: Հիմա էլ գրում եմ, որովհետև խառը մտքեր կան ու որոշեցի, որ իրենց հետ քայլելով մի բան կստանամ: Նախ չէի գրում, որովհետև շատ բաներ կային ասելու, բայց չգիտեի ինչպես տեղ հասցնել ու ընտրեցի լռության տարբերակը: Բայց հիմա գրում եմ ու ընթացքում ինչ ստացվեց` ստացվեց:

Էս ամառը շատ գրքերի, նոր ծանոթությունների ու ինքնահարցումների ամառ էր: Երևի խոսեմ օրերի մասին: Հա, օրերի: Օրերը իրոք սիրուն են, ու ես էլի մտածում եմ, որ նույն օրերն են տարբեր ամիսների անուններով, ու կապ չունի նաև եղանակը, ամբողջը մեր տրամադրվածության արգասիքն է: Իսկ ամենամեծ բանը ստացա ամռան վերջին օրը, երբ նստած մտածում էի, որ երբ գլխացավ ենք ունենում, դեղ ենք օգտագործում, որ ցավը  «թողնի»:  Իսկ ես ուրիշ բան եմ մտածում այդ ամենի մասին: Երբ դեղահաբ ենք օգտագործում, ցավը չի թողնում, այլ ժամանակավորապես չի թողնում զգալ մեզ ցավը, բայց մեկ է, մի քանի օր հետո նորից ցավեր ես ունենում, ու այ, դրանք էն  ցավերն են, որ ժամանակին, իբր դե անցկացրել ենք, ու ես որոշեցի գլխացավերը հաղթահարել դասական երաժշտություն լսելով, քնելով: Դուք էլ փորձեք:

Մեկ-մեկ վախենում եմ մտածել, թե ինչից եմ վախենում ու հիմա հասկացա, որ վախենում եմ չհասկացվածությունից: Տեսեք հիմա էսպես խառն եմ գրում, ու իմ կյանքը, առօրյան էլ է էսպես դրսևորվում:  Կարող է`  շատ սիրուն երաժշտություն միացնեմ, հետո նստեմ ու սկսեմ նայել մի կետի ու շատ մտածել, հետո քնել ու առավոտ զարթնել էդ մտքերից ամենասարսափելի միտքը գլխումս: Վայ,  բա որ սե՞նց  լինի:

Նորից կապը կորավ, գիտեմ: Խոսեմ իմ սենյակի մասին: Հիմա կասեք` սենյակի մասին ի՞նչ պիտի խոսի: Ուղղեմ: Խոսեմ իմ սենյակի ու մամայի հարաբերությունների մասին: Իմ սենյակը գերլցված վիճակում է: Մի անկյուն չես գտնի, որտեղ մի բան չկա, ու տարօրինակորեն էն աղջիկների սենյակներից չի, որ շորեր են դարսված միայն: Չէ, գրքեր են, որ կարդում եմ, գրքեր են, որ կարդացել եմ ու պահել եմ, որ սիրած մասերն էլի կարդամ, ու շտեմարաններ, որոնց հետ հեսա-հեսա շփվելու եմ: Էջանիշներ են, նոթատետրեր` ամեն մեկը հատուկ ինչ-որ բանի համար: Մամայի մասին. մաման շատ է սիրում կոկիկություն, իսկ իմ սենյակում էդ չկա, ու ես գտա լուծման ձևը. ուղղակի թողեցի նույն ձևով, ու մաման սկսեց սենյակս համեմատաբար քիչ մտնել ու չնյարդայնանալ: Ինչևէ, ես սիրում եմ խառը, գունավոր, իրար վրա դարսված շատ բաներ, իսկ թե ինչպես էդ ձևը  պահպանել` արդեն ասացի մի քիչ վերևում: Խառը լինել սիրում եմ, չգիտեմ, գուցե խառը չի, ուղղակի ես եմ էդպես կոչում դա: Այսքանը:

-Ի՞նչ կենես, տղա՜, ի՞նչ կենես… Ի՜նչ կենե, Աստվա՜ձ…,- ձեռքերը մեկ գլխին ու մեկ ծնկներին էր զարկում ծերունին։

- Թո’ղ, ա’յ մարդ, թո՜ղ, ինչ կենե՝ էնե,- լացակումած փորձում էր հանգստացնել պառավը։

Ալեհեր մարդ ու կին էին, որ տան շեմքին կուչուրած, ողբագին «ա՜խ» էին քաշում՝ տեսնելով իրենց որդուն, որ խենթացած իրեն պատեպատ էր զարկում ու կոտրում-փշրում ձեռքի տակ ընկած ամեն ինչ։ Հերթական պահարանը շուռ տալուն պես, մի բան դուրս թռավ միջից ու ընկավ ոտքերի տակ։ Հայացքը կախեց, թե չէ, կատաղությունից կարմրատակած աչքերից պեծեր թռան, ու արյունն իր շրջանառության ամբողջ ուժով զարկեց գլխին։ Կռացավ, վերցրեց ձեռքը և ուզում էր պատռել, երբ լսվեց պառավի աղեկտուր ճիչը.

- Վո՜ւյ մե, չենե՜ս, բալա՜, ղուրբանդ էղնիմ, մեղք է, բալա՜. մեղք է…

Մայրական աղերսի հետ ձմռան ցրտից պոկված մի սառը շունչ, սահեց բաց դռնից ու զարկվավ երիտասարդի բեղ մորուսով ծածկված դեմքին, մարեց աչքերի կատաղության բորբն ու նորից դուրս սահեց՝ սգավոր քաղաքի գիրկը։

89 թվականի սկիզբն էր։ Նա ոչ թե քայլում, այլ մի կերպ ոտքերն էր քարշ տալիս քաղաքի որբացած փողոցներով, անտարբեր աշխարհի անցուդարձին ու ձեռքում պահած մի հնակազմ, փոքրիկ գիրք։

- Բարի օր, ա’յ մարդ, ի՞նչ գուզես,- արդեն բավական ժամանակ խանութ մտած և ձայն չհանող հաճախորդին դիմեց վաճառողը։

- Կառնի՞ս,- երիտասարդն էր, որ ձեռքի գիրքը դնելով վաճառասեղանին, հարցնում էր վաճառողին,- գծախեմ, կառնի՞ս։

Վաճառողը շփոթված մե’կ գրքին էր նայում, մե’կ հաճախորդին.

- Ծո’, խելռա՞ր։

- Կառնի՞ս, թե՞ էրտամ։

Մի պահ գիրքը նորից զննելուց հետո վաճառողը ձայն տվեց պահեստային մասում ինչ-որ բանով զբաղված ընկերոջը.

- Օնո՜… Ծո, Օնո՜…

- Ի՞նճ է։

- Րոբեմ արի։

Խանութի մյուս ծայրին երևացող դռնից ելավ Օնոն ու վրան-գլուխը թափ տալով մոտեցավ վաճառասեղանին.

- Ի՞նճ է, ծո’, րոբեմ առանց ընձի չկրծա՞ք, չեք թողնում՝ մարտ գորձ էնե։

- Հոս նայե,- մատնացույց անելով սեղանին դրված գիրքը, խոսեց վաճառող ընկերը,- գծախե…

Օնոյի հայացքը մի պահ գամվեց գրքի, ապա վաճառասեղանի մյուս կողմում կանգնած երիտասարդի վրա, հետո սթափվեց ու ի վիճակի եղավ  շուրթերը շարժելու.

- Ծո՜, խո չե՞ս խելռե. «Նարեկ» է, ծո’, հարուր-երգու հարուր տարվա «Նարեկ»։ Էսոր առնել-ծախել մեղք չէ՞, ա’յ մարդ։

- Ա’յ մարտ, ես եմ ու գծախեմ էս գիրքը, կառնի՞ս, թե՞ էրտամ։

- Հո՞ւր էրտաս, ա’յ մարտ, կեծի րոբեմ,- մի պահ խճճվեց Օնոն. համ չէր ուզում բաց թողնել այդքան հնության «Նարեկ» ձեռք բերելու առիթը, և համ էլ վախենում էր այդպիսի սուրբ նշխարի առուծախի մեջ մտնելուց (ախր, տարին էլ` փորձանք տարի)։ Բայց ահա գտավ ելքը.

- Ծո, Կարո’,- դարձավ ընկերոջը Օնոն,- շուդմ հասի ժամ ու եդ դառի։ Տերդերին հարծու՝ խո էս գիրքը առնել-ծախել մեղք չէ՞։

Կարոն շտապ դուրս եկավ խանութից ու վազեց եկեղեցու կողմը։ Իսկ երիտասարդը, որ վաճառասեղանի մյուս կողմում կուչ էր եկել մաշված պիջակի մեջ, փորձեց վերցնել գիրքն ու դուրս գալ՝ հիասթափված խոսքեր նետելով.

- Չէ՜, դուկ բան առնող չեկ…

- Տո կեծի’, ա’յ մարտ, խո տեր վռազը չե՞ս։ Արի, նստինք մե-մե բաժագ բան խմենք, մե երգու բերան խորատա էնենք, հարի Կարոն էլ գուկա, գիրկդ կառնիմ, ընճի՞ գնեղենաս,- ու առանց մերժման սպասելու, ուղեկցեց նրան խանութի անկյունում դրված փոքրիկ սեղան-աթոռի մոտ։

Մեկ-երկու բաժակ օղի էին պարպել արդեն, երբ Կարոն շնչակտուր ներս ընկավ։

- Հը՞ն, տերդերին տեսա՞ր, ի՞նչ ըսավ,- վրա տվեց Օնոն։

-Տո… Տնաշե՜ն,- շունչը հազիվ տեղը բերելով խոսում էր Կարոն,- հբը… Հբը դու մա՞րտ ես, չես ըսե՝ պաղաձ կեղնի խեղջը. դուսը մառոզ է, բաժագմ բան տամ՝ ինկն էլ խմե, նոր հարծ տամ,- մոտեցավ ու ընկերոջ ձեռքից խլեց բաժակը։

- Ծո օղո’ւլ, զահլեդ չունիմ, զավզագուտյուն մի’ էրա, ըսա տեսնիմ՝ ի՞նճ ըսավ տերդերը։

- Պա՜հ,- նեղացավ Կարոն, ապա դժգոհ շարունակեց,- ի՜նճ ըսավ, հա՝ ի՜նճ ըսավ։ Ըսավ՝ «Նարեկ» առնելը մեղք չէ, հըմը ծախելը՝ մեղք է ու մեղք…

Օնոն խոր հոգոց հանեց ու հայացքն ուղղեց գրքի տիրոջ կողմը, ով Կարոյի ասածներին անտարբեր, հերթական օղու բաժակն էր դատարկում։

-Է՜հ, ախպե՜ր, ես էս գիրք կառնիմ, մենագ թե կսեմ՝ կարո՞ղ է չծախես. դու էլ մարտ ես, տերդերի ըսաձ մեղքի տագ չհնգնիս։ Ախր, իսիգ Աստծու բան է, ծախել կեղնի՞։

- Տո ես տերդերի էլ, Աստծու էլ…,- երիտասարդը գազազած բռունցքը զարկեց սեղանին ու կանգնեց տեղում,- ես էդ Աստծու հեդ գորձ չունիմ. էնի՞գ չէր, որ ժաշք բերավ մեր գլխուն։ Էդ Աստվաձ հո՞ւր էր, որ կնիգ-երեխես քարերի տագ մեռան… Ես էդ Աստծու…,- հուզմունքից խեղդվող կոկորդի ամբողջ ուժով գոռում էր նա։

- Սո’ւս կեծի, ա’յ մարտ, սո’ւս կեծի։ Աստծուն բան մի ըսա. թաժա փորձանք գուկա, ա’յ մարտ, մեղք մի’ էրա,- կատաղած երիտասարդին փորձում էր հանգստացնել Օնոն, միաժամանակ երեսին խաչ հանելով, որ Աստված իրեն էլ մեղսակից չկարծի,- ժաշք էր` ելավ,- շարունակում է Օնոն,- խո մենագ քու տունդ չէ՞ր, քանիսի՞ տունը քանդվավ, քանի՞ մենձ ու պզդիկ մեռավ,   Աստվաձ ի՞նճ էներ, ա’յ մարտ։

- Հուր է, թե տունս քանդվիր, քանդվիր ու էս հանդեր գլուխս քարերու տագ մնար, բայծ չէ՜… Կնգաս էրեխու հեդ օրովմ ղրգի հորանծ տուն, ու էդ տունը բլավ, քհասկնա՞ս, իմ տնես քարմ էլ վար չհնգավ, բայծ էդ տունը քանդվավ, քհասկնա՞ս…,- արցունքները լցվեցին աչքերն ու սեղմեցին կոկորդը, լռեց ու փլվեց աթոռի վրա։

Խանութում լռություն էր տիրում։

Խանութում լռություն էր տիրում։ Օնոն Կարոյին հասկացրեց, որ մնա երիտասարդի մոտ, ինքն անցավ վաճառասեղանի ետևը։ Նախ խնամքով վերցրեց ու տեղավորեց թանկագին գիրքը, ապա դրամարկղից հանելով թղթադրամներ, հաշվեց ու դնելով գրպանը վերադարձավ։

- Ա’ռ, ախպե՜ր ջան,- դրամն արդեն քիչ թե շատ հանգստացած հաճախորդի ափի մեջ էր սեղմել Օնոն,- քովիս էղաձն էս է, էսորից ավել, ով գիդե, տվող էլ չի էղնի։ Բայծ չվռազնաս: Հարի հիրար հեդ մե լավմ չխմենք, ես քեզի բած թողնողը չեմ,- ապա դառնալով ընկերոջը,- Կարո’, սեղանմ քիծ. հեսօր բդի խմենք։

Ու խմեցին մինչև կեսգիշեր։ Մարդիկ եղան, որ միացան նրանց։ Ամեն նոր եկողին խանութպանները պատմեցին իրենց մտերմության մասին.

- Ըշտը այդման՝ «Նարեկը» ծախեց, ես էլ փեշմ փող տվի ու առա,- ամեն անգամ պարծենում էր Օնոն, բերել ու ցույց տալով «փեշմ փողով» իր ձեռք բերած գանձը։

Շատ ուշ էր, երբ բաժանվեցին։ Խանութի առջև իրար հրաժեշտ տվեցին, ու ամենքը տարբեր կողմ գնացին։ Թեև Օնոյի ու Կարոյի հետ էր ամբողջ օրը, բայց բաժանվելուն պես մոռացավ նրանց ու կրկին իր մտքերի ու հույզերի գերին դարձավ։ Քայլում էր առանց իմանալու՝ ուր։ Քայլում էր ամայի փողոցն ի վար՝ անտարբեր մթի, ցրտի, ձայների ու շարժերի, աշխարհի հանդեպ։ Ու չհասկացավ էլ, թե որտեղի՞ց սուր ծակոցը հայտնվեց սրտի մոտ, ինչպես մթնեցին աչքերը։ Հետո աչքերի առաջ մի այգեստան տեսավ, ջերմ ու պայծառ մի այգեստան, կինն ու աղջիկն էին այդ պարտեզի մեջ ու ժպտում էին անհոգ։ Հետո սևազգեստ մի մարդ տեսավ  ու ճանաչեց. Նարեկացին էր,  որ տխուր իրեն նայեց ու հեռացավ։ Հետո նորից մթնեց ամեն մի բան, ու խոր մի նինջ իջավ ծանրացած կոպերին։

Արթնանում էր արդեն ձմռան պաղած օրը, իսկ նա՝ մեջքը հենած մի կիսավեր պատի, արյունոտ մատներով սառը հողին փարված, դեռ քնած էր խո՜րը, խո՜րը քնով։ Ու էլ երբեք-երբեք նա չէր արթնանալու, որովհետև մեկը խավար գիշերվա մեջ պիտի փնտրեր գրպաններում նրա «մի փեշ փարան»։

Նախորդ տարի այս օրերին մի դասընթացի էր մասնակցում՝ լրագրությունը ճգնաժամային իրավիճակներում։ Խոսնակների՝ ՀՀ Պաշտպանության նախարարության մամուլի քարտուղար Արծրուն Հովհաննիսյանի, տեղեկատվության անվտանագության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի և լուսանկարիչ Ասատուր Եսայանցի ելույթներն այնքան լավ էի մտապահել, որ այս պատմությունը գրելու ժամանակ ձայնագրությունները լսելու կարիք չզգացի։ Չեմ ուզում, որ խնամքով գրած իմ էսսեն չկարդացված մնա․․․

․․․․

Կեսգիշերն անց էր: Վերջին լուսանկարներն ուղարկեցի խմբագրիս և պառկեցի քնելու: Աչքս կպել էր, երբ ցնցվեցի հեռախոսի զանգից. երևի խմբագիրս չէր հավանել նկարները: Երանի թե այդպես լիներ: Զանգը տագնապալի էր. սահմանում պատերազմական, լարված իրավիճակ էր, մեր նկարահանող խումբը պիտի մեկ ժամից ճամփա ընկներ:

Առանց երկար-բարակ մտածելու վեր թռա տեղիցս, հագնվեցի, վերցրի առաջին անհրաժեշտության պարագաներն ու դուրս եկա: Ո՛չ, ես ընտանիքիս անդամներին հրաժեշտ չտվեցի. ինձ համար դա սովորական աշխատանքային գիշեր էր, այնինչ պահի լրջությունը ես դեռ հետո էի զգալու:

Լույսը նոր էր բացվում, բայց օրը բարի չէր լինելու: Գիշերը զոհեր էին եղել, դիվերսիոն խմբեր էին մտել Արցախ: Միայն այս բոթերն ու հեռվից լսվող կրակոցները վերադարձրին իմ զգալու ունակությունը: Միջովս սարսուռ անցավ:

Մի սպա դիմավորեց ու համեմատաբար ավելի ապահով տեղ տարավ մեզ: Մի լքված տուն էր: Դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը դարձան իմ առաջին լուսանկարը: Սպան խստորեն զգուշացրեց տեղեկատվություն տարածելուց առաջ անպատճառ խորհրդակցել: Պարզեցինք, որ դիվերսիոն մի հարձակումը կարող էր կանխվել, եթե լրագրողի լայքեր ու դիտումներ հավաքելու անմտածված ցանկությունը չլիներ:

Ավելի լարվեցի: Գործընկերներիս առաջարկով որոշեցինք լուսանկարներն ու տեղեկատվական ֆայլերը մեյլերով չուղարկել: Բավական քանակությամբ կրիչներ ունեինք, ավելի նպատակահարմար էր անձամբ հասցնել խմբագրություն, որի ժամանակավոր կայանը պիտի լիներ Հայաստան-Արցախ սահմանի մոտ: Պայմանավորվեցինք, որ խմբի անդամներից մեկը ամեն երեկո կրիչը պիտի հասցնի խմբագրին և ուրիշ դատարկ կրիչ բերի: Խմբագրության հետ կապ էինք հաստատում միայն հավելվածների միջոցով, խոսում էինք կարճ ու կոնկրետ, այն էլ այլաբանված բառերով. հաստատ գիտեինք, որ մեզ գաղտնալսում են: Այս տարբերակն ավելի ճիշտ էր: Իսկ իմ մտքում 12-ամյա աղջկա մահվան պատմությունն էր, որի մեղավորն էլի լրագրող էր եղել:

Իմ ֆոտոխցիկը շարունակում էր ֆիքսել արյունոտ կադրեր: Փորձում էի կարմիրը հակակշռել իրենց տունը չլքած մարդկանցով. չէ՞ որ արյունը նրանց համար էր թափվում: Նրանց աչքերում խորունկ վիշտ կար, բայց և կյանքը չէր մեռել:

Մենք լավ էինք հասկանում, որ համացանցում տեղ գտած մեր լուսանկարների ու լուրերի համար պատասխանատու ենք. դրանք չպիտի ծառայեն թշնամուն ու զենք դառնան մեր պետության դեմ: Բացի այդ, չէինք մոռանում նաև էթիկայի մասին: Հասարակությունն էլ գիտակցում էր ինֆորմացիայի ուշացման կամ թերի լինելու պատճառները:

Ստեփանակերտի բակերից մեկում ֆուտբոլ խաղացող տղաներից հետաքրքրվեցինք՝ արդյոք գիտե՞ն անվտանգության կանոնների մասին: Նրանք ոչ միայն գիտեին՝ ինչպես պատսպարվել, այլև ինչպես խաղալ պատերազմի ժամանակ. հրազենը արկերը կրակում է տարբեր ուղղություններով, երբ մի անկյունում արկը ընկնում է, տղաները մինչև հաջորդ արկի ընկնելը այդտեղ խաղալու ժամանակ են ունենում:

Երբ իրավիճակը խաղաղվել էր, և մենք հաջողել էինք ճգնաժամային իրավիճակում ճիշտ աշխատելու մեր հանձնարարությունը և պատրաստվում էինք վերադառնալ Հայաստան, տեսանք, որ Ստեփանակերտի հյուրանոցում ապաստան գտած մի կին նույնպես մեկնում է: Պարզեցինք, որ նա վերադառնում է սահմանամերձ իր տուն: Դա այն տունն էր, որտեղ պատսպարվում էր մեր նկարահանող խումբը, և որի դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը նկարել էի ես: Հասցրի նկարել նաև այդ կնոջ աչքերը․ այնտեղ թախիծ կար, բայց և հույսը չէր մարել:

Պատերազմն ու բնականոն հունի մեջ մնացած կյանքը. ահա սա էր պետք ցույց տալ հասարակությանն ու թշնամուն:

Ուրեմն, սկսեմ։ Ըստ պապական-տատական ավանդույթի` երբ նոր դասախոս է մտնում լսարան, դու պետք է քեզ նկարագրես։ Որտեղի՞ց ես, ինչո՞վ ես զբաղվում, որո՞նք են քո հոբբիները (ի դեպ՝ մենք բավականին զարգացած ենք, էլ «նախասիրություն» բառը չենք օգտագործում) և այլն։

Մեզ հարցրին, թե ինչով ենք ցանկանում զբաղվել ու ի՞նչ պլաններ ունենք հետագայում աշխատաշուկա մտնելու համար։

Այ, հենց այստեղ իմ հավերժ բողոքական ուղեղը փայլատակեց հետևյալ մտքով. «Սպասեք, մենք էս մի շուկայից դուրս գանք, նոր աշխատաշուկայի մասին կմտածենք»։

Երբ ընդունվում ենք, մտածում ենք, որ ավարտելուց հետո բոլորը կցանկանան մեզ աշխատանքի ընդունել, բայց արի ու տես, որ քսանչորս տարեկանում պետք է ունենաս տասը տարվա աշխատանքային փորձ, դիպլոմ՝ ցանկալի է կանաչ ու ադամանդի քարերով, ու բարետես արտաքին։ Լավ, մնացածը՝ ոչինչ, հնարավոր է, բայց այդքանից հետո մի հատ էլ բարետես արտաքի՞ն։

Պատկերացրեք, որ տասներկու տարի սովորելուց հետո մտնում եք համալսարան ու դժոխքի բետա տարբերակը դառնում է լրիվ տարբերակ՝ չորս տարի երկարությամբ, հետո, եթե ցանկանում եք, ավելի ճիշտ՝ եթե խելքը հացի ու թեյի հետ եք համտեսել, կարող եք երկարացնել ևս երեք տարով։ Չորս տարվա ընթացքում բարձրանում եք այնքան աստիճան, ինչքան չէիք բարձրանա երբեք։ Սա առաջացնում է ոտքերի խնդիր։ Անցնենք առաջ, չորս տարվա ընթացքում, եթե խնայեիք պատճենների վրա ծախսված գումարը՝ կարող էիք մեքենա ունենալ։ Սա ազդում է խղճի ու հոգեբանության վրա։
Չորս տարվա ընթացքում օգտագործել եք ամբողջ Հարավային Ամերիկայում արտադրվող սուրճը։ Սա հանում է օրգանիզմից երկաթը։

Դե, այնտեղ մանր-մունր բաներ կան, որոնք չեմ նշում։ Օրինակ՝ տեսողության ու լսողության խնդիր, հոգու բացակայություն, խորը դեպրեսիա և այլն։

Բարետես արտաքին մնա՞ց։

Բայց սա դեռ ամենամեծ խնդիրը չէ։ Հիմա պատկերացնենք, որ դուք բավականին խելացի, սովորող և պրպտող տեսակին եք պատկանում, ու մի ամբողջ հավերժություն՝ մոտավորապես տասներեք տարի, նվիրել եք ուսմանը և վերջում չեք ընդունվում։
Ասե՞մ, թե ինչու, որովհետև հեռավոր անցյալում՝ մոտավորապես տասներեք տարի առաջ, ինչ-որ մի պաթոսահայուհու ճակատագիր էր գծագրվել։ Ըստ գծագրի՝ նա պետք է ընդունվեր համալսարան, ու կապ չունի, թե որ բաժին, դա այդքան էլ կարևոր չէ, և հետո ամուսնանար ու կյանքում չաշխատեր։

Իսկ ինչո՞ւ էր հարկավոր համալսարան ընդունվելը։ Ասեմ, որ հետո կարողանար ամուսնանալ, ու դիպլոմը գնար օժիտ։

Բա այսքանից հետո սովորել կլինի՞։

Ինչևէ, ես այս սովետական հանրագիտարանի երրորդ հատորը չէի կարող ասել դասի ժամանակ և փոխարենն ասացի.

-Պատրաստվում եմ ստանալ բարձրագույն կրթություն և անմիջապես գտնել երազանքներիս աշխատանքը։

«Հա, բա չէ, հեսա»,- կողքից մտմտաց ենթագիտակցությունս։

Կամավորական աշխատանքների, մրցույթների, ճամբարների պատճառով գյուղից՝ Գորայքից, հաճախ եմ բացակայում: Չգիտեմ՝ լավ է, թե չէ: Համենայնդեպս, ինձ համար հաճելի է ու հետաքրքիր:

Ու ամեն անգամ նոր մարդկանց հանդիպելիս, ծանոթանալիս, երբ հարցնում են՝ որտեղից եմ, պատասխանը ստանալուց հետո այդպես էլ չեն տարբերակում: Այդ օրերին հուշող, բանալի բառերն ու շրջանները մտքումս պտտվում են: Ու հարցնելիս հաճախ ասում եմ.

-Գիտե՞ք՝ Սպանդարյանի ջրամբարը որտեղ է գտնվում:

Շատերը մտաբերում են, շատերը՝ ոչ:

Վերջերս գործս հեշտացել է, մի քիչ հեշտ է ստացվում:

Սպանդարյանի ջրամբարի փոխարեն ասում եմ՝ Ամուլսար, ու բոլոր հարցերը միանգամից լուծվում են: Վերջին իրադարձություններն այնպես դասավորվեցին, որ Ամուլսարը դարձավ հասարակության քննարկման համար մեկ թեման:

Իհարկե, գլուխ գովելու մեծ առիթ չէ, որ Ամուլսարը մեր գյուղի մոտ է գտնվում, բայց գոնե օգնում է ընկերներիդ պատմել, բացատրել, թե, վերջիվերջո, որտեղից ես:

Ես շատ մեծ հույս ունեմ, որ ապագայում իմ գյուղը շատ պատճառներ կունենա, որով կճանաչեն իրեն, դե ես էլ, ինչպես միշտ, կհպարտանամ դրանցով:

Մի քանի շաբաթ առաջ հեռախոսիս զանգ եկավ: Պատասխանեցի, ուսուցիչս էր․

-Գյուղում ամառային դպրոց է կազմակերպվում, տևելու է երկու շաբաթ, ամեն օր սկսվելու է առավոտյան ժամը իննից: Երեխաների հետ դասեր ենք անելու, խաղեր ենք խաղալու: Կցանկանա՞ս կամավոր ջոկատավար լինել:

Ես առանց երկար-բարակ մտածելու՝ համաձայնեցի, չգիտեմ՝ ինչու, ախր, երեխաների հետ աշխատել չեմ սիրում, բայց զգում էի, որ ինչ-որ բան եմ գտնելու, կամ գուցե ինչ-որ մարդկանց։

Վաղ առավոտյան մենք հանդիպեցինք եկեղեցում, ստացանք մեր Տեր Աբելի օրհնությունը, և նա իր մեքենայով երեխաներին տարավ աղբյուր, իսկ մենք՝ կամավորներով, որոշեցինք առավոտները քայլել, դե, ոնց էլ չլինի՝ նախավարժանք է, էլի:

Երեխաները բաժանվեցին ջոկատների, ինձ բաժին հասավ միջին խուբը՝ ընդամենը ութ հոգի, որոնցից երեքը տղաներ էին՝ Անդրանիկը, Դերենիկը ու Սամվելիկը: Հպարտությամբ ասում եմ, որ իմ ջոկատը ուրիշ էր: Իսկ տղաները, այ նրանք ամենաուրիշն էին։ Դերենիկին ու Սամվելիկին մեր դպրոցից ճանաչում էի։ Սամվելիկին՝ որպես մի չարաճճի, իսկ Դերենիկին՝ ուղղակի խելացի երեխա, բայց ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ չեմ ճանաչել: Իսկ այ Անդրանիկը կողքի գյուղից էր, չգիտեմ՝ ինչու, մեջս զգացում կար, որ ամբողջ կյանքում ճանաչել եմ իրեն: Շատ արագ կապվեցի այս եռյակի հետ:

-Ընկեր Ալլա, կարա՞նք Ձեզ հետ ման կյալով կյանք: Ամոթ չի՞ մենք տղեքով մաշինով գնանք, Դուք վետով,- ասաց Սամվելիկը։

-Չէ, ամոթ չի, դուք երեխեք եք ու կհոգնեք ճանապարհին,- ասացի ես։

-Մինա կյալ դենք, ընկեր Ալլա։

Անդրանիկը ամեն օր գալիս էր, ուղղակի ձեռքիցս բռնում և քայլում, զրուցում:

Այս երեքը դարձան կյանքիս թանկ մարդկանցից: Նրանք, որոնց ես երբեք չէի ունեցել։

Անսովոր էր, ես ընկերություն էի անում երեխաների հետ: Սկսեցին ամեն առավոտ ինձ հետ քայլելով գնալ աղբյուր, էլ մեքենա չէին նստում: Նույնիսկ ցանկանում էին ինձ տուն ուղեկցել դասի ավարտին:

Հանգստի ժամին ես ու Սամվելը ճոճանակին նստած զրուցում էինք, հետո լռություն տիրեց։

-Ինձ սաղ ասըմ են, որ չար եմ։ Դուք է՞լ եք այդպես մտածըմ, ընկեր Ալլա, բայց ճիշտը կասեք, հա՜, չխաբեք,- հանկարծ ասաց նա։

-Դու շատ լավն ես,- ասացի ես, իսկ նա գլուխը բարձրացրեց, ժպտաց ինձ ու վազեց դասի:

Մի քանի օր հետո լսեցի, որ Սամվելիկի մայրը զարմացել է երեխայի լավ պահվածի վրա և հայտնել ուսուցչիս, նույնիսկ շնորհակալություն հայտնել երեխայի վրա լավ ազդելու համար: Ես երջանիկ էի: Երեխաները դաս էին անում և կամաց-կամաց ընկնում դպրոցական ռեժիմի մեջ, խաղում էին տարբեր խաղեր ու ինձ էլ կանչում միանալու, իսկ ես անմիջապես վեր էի կենում ու սկսում խաղալ:

Սկզբում ինձ թվում էր՝ երկու շաբաթը այնքան շատ է, որ երեխաների հետ չեմ կարող մի ամբողջ օր անցկացնել, բայց հետո օրերը, ժամերը ուղղակի սկսեցին չհերիքել: Օրերս առանց նրանց չէի պատկերացնում: Մոտենում էին վերջին օրերը, մի առավոտ մտքիս ծայրով անցավ չգնալ, որպեսզի ավելի չկապվեմ երեխաների հետ, կամ էլ ուղղակի փախչել, որ հրաժեշտ չտամ այն հարազատ մարդկանց, որոնց գտել էի: Բայց հասկացա, որ վերջին օրը կորցնելը մեծ սխալ կլինի:

Արդեն վերջին օրերին Անդրանիկը, Սամվելիկը և Դերենիկը անընդհատ ծաղիկներ էին նվիրում ինձ՝ լացակումած աչքերով, բայց ցույց չէին տալիս՝ տղաներին հատուկ բնավորությամբ: Ինձ թվում էր՝ այդ ծաղիկները երբեք չեն թառամի: Վերջին օրը շատ կարճ էր: Տունդարձի ժամանակն էր, բայց այս անգամ ոչ վերադառնալու սպասումով:

-Երեխե՜ք, ո՞վ հեռախոս ունի,- ասաց Անդրանիկը։

-Ինչի՞դ ա պետքը։

-Ուզըմ եմ ընկեր Ալլայի համարը վեր ունեմ ու շուտ-շուտ զանգեմ,- ասաց Անդրանիկը, իսկ Սամվելը ու Դերենիկը սկսեցին այս ու այն կողմ նայել՝ հեռախոսի փնտրտուքով:

Ներսումս ինչ-որ բան ցավաց, ես ոչինչ չէի ասում, որովհետև եթե մի հնչյուն անգամ ասեի, արցունքներս կհոսեին:

Նրանք ուշադիր նայում էին ինձ, իսկ ես համառորեն ժպտում էի: Վազելով եկան, գրկեցին։

-Մենք Ձեզ շատ-շատ կկարոտենք, բայց մյուս տարի էլ կհանդիպենք այստեղ, չէ՞։

-Էն մի տարի էլ կգաք, չէ՞, ընկեր Ալլա,- նորից կրկնեցին հարցը:

Ես ուղղակի գլխով համաձայնության նշան տվեցի, հրաժեշտ տվեցինք, և ամեն ինչ ավարտվեց:

Հիմա ամեն օր դպրոցում տեսնում եմ Դերենիկին ու Սամվելիկին, բարևում ու անկեղծ ժպտում, իրական ժպտում, իսկ այ, Անդրանիկին շատ եմ կարոտում, բայց միշտ հիշում եմ, միշտ:

Ես այսօր ունեմ մարդիկ, որոնց մի ամբողջ կյանքն էլ չէր հերիքի ունենալու համար…