Անսպասելի գրավորը

Մի օր անսպասելի իմացանք, որ ռուսաց լեզվից պետք է գրավոր գրենք։ Մենք չէինք նախապատրաստվել։ Միակ բանը, որ մեզ կփրկեր, արտագրելն էր։ Բայց այս անգամ ոչ թե իրարից էինք արտագրում, այլ գրքից։ Բոլորը չէ, որ գիրք ունեին։ Եվ երրորդ շարքից մեկը գիրք ուզեց ինձանից։ Ես, իհարկե, տվեցի, որովհետև այն նրանց ավելի էր պետք, քան ինձ։ Բայց ես չգիտեի, որ գիրքս կգնա ճամփորդության ամբողջ երրորդ շարքով։ Լավ է, որ այդ շարքը նեղ է, և արանքով ուսուցիչները չեն քայլում սովորաբար։ Գիտեի, որ գրքիս կազմը կպատռվի, բայց ուշադրություն չդարձրի դրան։ Ուսուցչուհին դասի ընթացքում պարբերաբար վեր էր կենում և քայլում էր շարքերի միջով։ Դե, ինչպես միշտ, բացի երրորդ շարքից։ Բայց․․․ Նա արդեն մոտեցել էր երրորդ շարքին և ուզում էր անցնել այդ նեղ հատվածով։ Քիչ էր մնում սիրտս կանգներ։ Բայց տագնապս իզուր էր, քանի որ դասարանցիներս ամեն ինչի են պատրաստ գնահատականի համար։ Մեկը գրիչը «հանկարծակի» գցեց գետնին և կռացավ, որ վերցնի, մյուսն էլ կռացավ, որ «կապի» կոշիկի կապերը, որոնք իրականում չկային։

Լուսինե Ալեքսանյան, 13 տ․

***

Իմ տանջանքները

Ինչ տեղափոխվել ենք ավագ դպրոց, հանգիստ չեն թողնում մեզ, տանջում են։ Ուսուցիչների խոսակցության հիմնական թեման է․ «Մոռացե՛ք այն, թե ինչ էիք անում և ինչպես էիք սովորում ձեր դպրոցներում, այս տարվանից պետք է ոչինչ բաց չթողնեք, որովհետև ամեն կիսամյակի վերջում քննություն եք հանձնելու ամբողջ անցածի վերաբերյալ»։

Այս ամենը տանջանք է։ Ես արդեն հանձնել եմ առաջին կիսամյակի ստուգարքները, բայց դեռ առջևում են երկրորդ կիսամյակինը։ Ոչինչ չեմ հասցնում անել, ամբողջովին թաղվում եմ գրքերի մեջ և ոչ թե վերհիշում անցածը, այլ սովորում, քանի որ առանց դրա չեմ կարող հանձնել ստուգարքը։ Ցավոք, մինչև ստուգարքները բավարար չափով չենք սովորում, որ կարողանանք պատասխանել այդ անտանելի հարցաշարերին։ Իսկ ամենազայրացուցիչն այն է, որ իմ ավագ դպրոցում ոչ թե միայն մեր հոսքերին վերաբերող առարկաներից ենք ստուգարք հանձնում, այլ բոլոր առարկաներից։

Նանե Աբելյան, 15 տ․

***

Փաստի առաջ

Կիսամյակի վերջում ես ծանր հիվանդացել էի և երկու-երեք շաբաթ բացակայեցի դպրոցից։ Բացակայել էի նաև կենսաբանության կիսամյակային գրավորից։ Վերջին տարիների ընթացքում ես ընտելացել եմ այն փաստին, որ միշտ կարելի է արտագրել գրքից կամ դասընկերներից ու չսովորել դասերը։ Այդպես էի ես վերաբերվում նաև կենսաբանությանը։ Եվ այդ առարկայից ընդհանրապես ոչ մի բան չգիտեի։ Եվ ահա, ես կանգնել եմ տխուր փաստի առջև, որ պետք է մեն-մենակ ուսուցչի առջև նստած՝ գրեի գրավորը, որն ինձ համար բարդությամբ չէր զիջում չինական կամ ճապոնական հիերոգլիֆներին։

Այդ օրը շատ էր ուրախացել մայրս։ Նա արդեն վաղուց էր պնդում, որ պետք է սովորել, և որ արտագրելով ես հեռու չեմ գնա։ Այս անգամ նա համոզված էր, որ «երկուս» եմ ստանալու, և դա ընդմիշտ ինձ դաս կլինի։

Գրավորիս նախօրեն ես անցկացրի տագնապի մեջ։ Փորձեցի կարդալ դասագիրքը և սովորել մեկ օրում այն ամենը, ինչ պետք է սովորեի կես տարում։ Ես առաջին անգամ էի բացում դասագիրքը, և բոլոր թեմաները սովորելու միտքը, իհարկե, ձախողվեց։ Իսկ գիշերը չէի կարողանում քնել։ Երազումս տեսնում էի ուսուցչուհուս ինձ «երկուս» դնելուց, քառորդիս «երկուս» փակվելը և այլն․․․

Պատկերացրեք իմ ուրախությունը, երբ տուն վերադառնալով մայրիկիս հայտնեցի, որ ստացել եմ 8 բալ․․․ Երևի թե պարտադիր չէ նշել, որ ինձ ուսուցչուհիս էր օգնել։

Ալեքսանդր Սարգսյան, 13 տ․

***

Երեքշաբաթյա ակցիա

-Գա՛յ, իմացա՞ր վարժարանի՝ քո դեմ հնարած նոր օրենքի մասին։

-Իմ դե՞մ։

-Հա՛։ Գա՛յ ջան, արդեն ստիպված ես լինելու առավոտը 8․30 արթնանալու փոխարեն ուղիղ ութին արթնանալ և 9․15 վարժարան մտնելու փոխարեն ամենաուշը 8․50 վարժարանում լինել, քանի որ ուղիղ իննին՝ զանգից հետո, վարժարանի դռները փակվելու են, ու եթե ուշանաս, ստիպված կլինես 45 րոպե դրսում սառել ու մի ժամ էլ բացական կունենաս։

Այս յուրահատուկ նորությունը լսելուց հետո ամբողջ մարմնովս մի սարսուռ անցավ։ Պատկերացրի, որ առավոտյան ժամը ութին պետք է արթնանամ, հագնվեմ ու դասի գնամ․․․

Չնայած, որ առավոտյան չափից շատ է քունս տանում, քնում եմ մինչև 8․30, հագնվելուց հետո էլ օրոր-շորոր լինելով քայլում եմ դեպի վարժարան։ Ու բացի այդ էլ, եթե առաջին ժամի դասը սովորած չեմ լինում, դա էլ առիթ է հանդիսանում երկրորդ դասից դպրոց գնալու։

Երեք շաբաթ գործեց օրենքը։ Այդ երեք շաբաթվա ընթացքում, երբ տնօրենն առաջին ժամին դասարան էր մտնում, տեսնում էր, որ դասին ամենաշատը տասը աշակերտ է ներկա։ Հիմա արդեն այդ օրենքը չի գործում, բայց սովորությունը դեռ մնում է։ Երբ դասղեկը հարցնում է, թե ինչու առաջին ժամին չենք եղել, բոլորս միաբերան պատասխանում ենք․

-Վարժարանի դռները փակ էին։

Գայանե Մարտիրոսյան, 15 տ․

***

Էլի՞ հրդեհ է

Մեր դպրոցում ամեն ամիս տագնապի ազդանշան է լինում։ Դա նրա համար են անում, որ հրդեհի դեպքում երեխաները կարողանան կողմնորոշվել, թե ինչ անեն։ Երբ տագնապի ազդանշանը հնչում է, և մենք դուրս ենք վազում դպրոցից, անպայման ինչ-որ մեկը գոչում է․

-Ուռա՜, ազատությո՜ւն։

Լինում են այնպիսիք, որ շատ են վախենում, թե դպրոցը կարող է իսկապես այրվել։ Մյուսներն էլ կանգնում, այսուայնկողմ են նայում, իրար հետ զրուցում։ Ինչ-որ մեկի վրա էլ ուսուցչուհին բարկանում է, որ տագնապի ընթացքում պայուսակով է դուրս վազել դպրոցից։ Մի խոսքով, տագնապը զվարճալի երևույթ է մեր դպրոցում։

Մերի Վարդանյան, 11 տ․

2011 թվական

Հիշում եմ, որ ժամանակին մենք ձկներ էինք պահում: Միջանցքում կար մի ակվարիում, որի մեջ փոքրիկ ձկնիկներ էին: Ու վերջ: Չեմ հիշում, թե երբվանից էինք մենք ձկներ պահում: Բայց դրանք իմ առաջին կենդանիներն էին: Ես շատ էի սիրում կերակրել ձկներին և հետևել նրանց ուտելու ընթացքին:

-Հերիք ա կերակրեք, ձկներն արդեն կուշտ են,- ասում էին ծնողներս:

Մի օր եղբայրս ու հայրիկը գնացին շուկա և այնտեղից չինական գորտ բերեցին: Այդ գորտը սպիտակ էր և տարօրինակ տեսք ուներ: Մի քանի շաբաթվա ընթացքում մենք նկատում էինք, որ ձկները քչանում են, իսկ գորտը գիրանում էր: Արդեն ձկների կեսից շատը պակասել էր: Հերթական ձկնիկի անհետացումից հետո մտածում էինք՝ ինչ անել գորտի հետ: Հայրիկը զայրացավ և գորտին գցեց զուգարանակոնքի մեջ: Մենք երկար ծիծաղում էինք: Հետո ես հարցրի.

-Բա գորտին ի՞նչ ա լինելու:

-«Կանալիզացիայում» կապրի,- ասացին հայրիկն ու եղբայրս:

Հետո հայրիկը նոր ձկներ գնեց: Որոշ ժամանակ անց մենք հոգնեցինք ձկներ պահելուց, և հայրիկը նրանց կենդանիների խանութ տարավ:

Իսկ 2009 թվականին մենք կրիա գնեցինք, որովհետև Արամը (եղբայրս) գերազանց ավարտել էր 2-րդ դասարանը և ուզում էր կրիա պահել: Կրիան երկկենցաղ էր: Դրա համար էլ ակվարիումի մեջ մի քիչ ջուր ու ավազ լցրեցինք և նրան դրեցինք մեջը: Հետո նրա համար բակից մեծ քար գտանք: Ես և եղբայրս կրիային անվանեցինք Կրյոշ (իսկ ինչպե՞ս կարելի էր ավելի լավ անուն հորինել կրիայի համար): Այդ տարի ամռանը մենք կրիային իջեցնում էինք բակ: Իմացանք, որ խոտ էլ է ուտում: Ես ու Արամը նրան դնում էինք բազմոցի վրա, որ բարձրանար: Դնում էինք մեջքի վրա, որ հետ շրջվեր ու ասում էինք, որ նրան տարբեր հնարքներ ենք սովորեցնում: Շատ ուրախ էինք անցկացնում ժամանակը՝ տեսնելով, թե մեր կրիան ինչ լավ է ընտելանում:

Իսկ ձմռանը նա երկարատև քուն մտավ: Այդպես մենք նրան 6 տարի խնամեցինք: Բայց վեց տարի անց մենք արդեն հոգնել էինք նրան խնամելուց: Ակվարիումի ջուրը շաբաթներով չէինք փոխում: Չէինք կերակրում: Հետո մենք որոշեցինք, որ հերիք է նրան տանջել: Կրյոշին տարանք շուկա և վաճառեցինք տիրոջը:

Մենք էլ ոչ մի կենդանի չպահեցինք:

Երբ ես փոքր էի, երազում էի շուն ունենալ: Հիշում եմ, որ մենք նույնիսկ գնացել էինք վերնիսաժ՝ շներին նայելու: Մի խելացի շուն տեսանք, որը լպստեց և հոտ քաշեց իմ կոշիկներից:

-Իմ հոտը կհիշի, չէ՞,- հարցրի ես:

Որոշել էի, որ այդ շանը պիտի գնենք:

Բայց ծնողներս ինձ չէին թողնում շուն պահել: Երբ հարցնում էի՝ ինչու, նրանք պատասխանում էին, որ պապիկը չի սիրում կենդանիներ, ու հետո, այդ շունը մի օր կսատկի: Ծնողներիս կարծիքով, ես դեռ փոքր էի այդպիսի պատասխանատվություն կրելու համար:

Մտածում էի՝ կարելի է պուդել պահել: Իսկ երբ ես պուդել տեսա ու իմացա, թե ինչ աշխույժ ու ագրեսիվ է, փոշմանեցի:

Շուն ունենալու պատմությունը շատ հին է ու երկար: Ես վաղուց մոռացել էի այդ երազանքի մասին:

Հիմա ես ավելի շատ ուզում եմ կատու ունենալ: Կատուն հանգստացնում է նյարդերը: Չնայած, ես չեմ սիրում կպնել կենդանիներին: Չնայած, իմ կարծիքով, կատուները եսասեր են, հավատարիմ չեն ու մտածում են միայն լավ տիրոջ, տաք վերմակի ու համեղ նախաճաշի մասին:

Կենդանիների հետ կապված միակ բանը, որ մինչև հիմա երազում եմ՝ կյանքում գոնե մի անգամ ձի նստելն է: Գիտե՞ք՝ երբ սկսվեց իմ սերը ձիերի հանդեպ: Ես մոտ 6 տարեկան էի:

-Մամ, ես ինչի՞ տարի եմ ծնվել,- հարցրի ես:

-Ձիու: Ավելի շուտ՝ ծովային ձիու:

Ես այդ ժամանակ ծովառյուծի պատկերացրի: Բայց հետո իմացա, թե ինչ է ծովային ձին:

11 տարեկանում կարդացի «Երեք հրացանակիրները» ու ես էլ ուզեցի ունենալ դ’Արտանյանի՝ ամբողջությամբ սև, ճակատին սպիտակ աստղաձև նշանով ձիուց:

Իսկ եթե ճիշտն ասեմ՝ ես չգիտեմ, թե կոնկրետ երբվանից սկսվեց իմ սերը ձիերի հանդեպ:

2016 թվականին Աղվերանի մեդիա ճամբարում ես մասնակցեցի Նուշիկի ու իր ձիու մասին ֆիլմի նկարահանմանը: Նուշիկը պատմում էր իր ձիերի մասին: Տեսա, թե ինպես էր ձին հասկանում իր տիրոջը: Իմացա, թե ինչ խելացի կենդանիներ են ձիերը: Նուշիկը խոստացավ, որ նկարահանումներից հետո ամեն մեկս հերթով կնստենք ձիու վրա: Ես շատ ուրախացա: Իմ երազանքը կկատարվեր:

Բայց իրադարձություններն այնպես դասավորվեցին, որ մենք շուտ գնացինք և չնստեցինք ձիու վրա:

Հուսով եմ՝ այս տարի կկատարվի իմ երազանքը, որովհետև որոշել եմ ամռանը ձիարշավի դասերի գնալ:

Ես իմ ամբողջ կյանքում ինքնաթիռ չէի նստել ու չգիտեի, թե ինչ է այդքան բաղձալի թռիչքը։ Վրա հասավ այն պահը, երբ պետք է կատարեի իմ առաջին թռիչքը, երբ դարձա «Ֆլեքս» ծրագրի հաղթող ու պետք է մեկնեի Միացյալ Նահանգներ։

Երբ արդեն գիտեի թռիչքիս օրը, տարբեր մտքեր սկսեցին ինձ հանգիստ չտալ ու կրծել ուղեղս։ Առաջին հերթին ինձ տանջում էր այն միտքը, թե ինչպես պետք է ժամերով գտնվեի մի վայրում, որից այդքան վախենում էի։ Ես բարձրությունից միշտ եմ վախեցել, ու երբ մտովի պատկերացնում էի, թե ինչ ահռելի բարձրության վրա եմ լինելու, մարմնովս սարսուռ էր անցնում։ Ինձ շատ էին ասել, որ ամենից անհանգիստ պահն ինքնաթիռի վերելքն է, իսկ երբ բարձրանում ես ու մի կայուն դիրքի ես հասնում, ամեն ինչ առաջվա նման հանգիստ է թվում, ու քեզ զգում ես քո սեփական հողին կանգնած։

Ես միշտ շատ հարցեր էի տալիս թռիչքների մասին, կամ էլ հոդվածներ կարդում։ Ինձ տարբեր փաստեր ու հետաքրքիր երևույթներ էին պատմում թռիչքներից, բայց ամենակարևոր բաները այդպես էլ չասված ու իմ կողմից չլսված մնացին։ Ոչ ոք ինձ չասաց, որ թռիչքն աշխարհի ամենալավ բանն է, ու բարձրությունից հրաշալի բան չկա։ Ոչ ոք չասաց, որ բարձրանալու հետ մեկտեղ ամեն ինչ միևնույն է դառնում քեզ համար, ու նույնիսկ չես էլ հիշում հողին թողած քո խնդիրների մասին։ Ու գիտե՞ք՝ ինչու։ Որովհետև վերևում գտնվելով ես հասկանում, որ իրականում ոչ մի անլուծելի հարց չկա այս աշխարհում։ Վերևից նայում ես ամպերի տակ թաքնված շինություններին ու հասկանում, որ դու այնքա՜ն մեծ ես նրանցից ու ավելիին ես ընդունակ, քան կարծում ես։ Դու դառնում ես մի փոքրիկ թռչուն, ով կարող է մի հսկա օվկիանոս կտրել ու անցնել։

Ու ոչ ոք այդպես էլ չասաց, որ վայրէջքն ավելի անհանգստացնող է, քան վերելքը։ Քանզի արդեն զգացել ես երկնքում ճախրելու, ամպերի հետ «խաղալու» ու բոլորին վերևից նայելու այդ քաղցր բերկրանքը։

-Մանանա, անջատիր հեռուստացույցը, հերիք է նայես:

-Չե՞ս տեսնում՝ նայում եմ, թող հանգիստ նայեմ, էլի, ի՞նչ ես ուզում ինձնից:

Մանանը ընդամենը վեց տարեկան է, մեր հարևանուհու աղջիկն է, այս տարի պետք է գնա դպրոց: Բայց ես չեմ պատկերացնում նրան դպրոց գնալիս, դաս անելիս: Թողնես՝ ամբողջ օրը հեռուստացույցի դիմաց անցկացնի: Նայում է մուլտֆիլմեր, իր սիրելի «Մաշինկան», «Քնած գեղեցկուհին»: Իր երազանքները կապում է մուլտֆիլմերի հետ ու ինձ պատմում, թե ինքը ոնց է արքայադուստր դառնալու, ինչ գեղեցիկ զգեստ է ունենալու, գլխին շքեղ թագ է, կառքով է գնալու դասի ու դպրոցում ամենագեղեցիկն ու խելացին է լինելու: Բոլորը հիանալու են իրենով:

Մանանի նման շատ երեխաներ իրենց ազատ ժամանակը անցկացնում են հեռուստացույցի առաջ:

Ուզում եմ խոսել մեր կյանքում արդեն վաղուց իր պատվավոր տեղը զբաղեցրած հեռուստացույցի մասին: Այնպես է մտել մեր կյանք, որ սկսել ենք չնկատել ու չընդունել դրա վնասակարությունը:

Հետազոտողները պարզել են, որ հեռուստացույց շատ դիտելը բացասական հետևանքներ կարող է ունենալ, մասնավորապես՝ առողջական խնդիրների կարող է հանգեցնել: Հոգեբաններն էլ կարծում են, որ երեխաների՝ հեռուստացույցի առաջ շատ ժամանակ անցկացնելը կարող է առաջ բերել ագրեսիվություն:

Վերջերս մի հոդված էի կարդում, որտեղ հոգեբանը խորհուրդ էր տալիս ծնողներին մշակել հատուկ ժամանակահատված և պլան կազմել, թե երեխան ինչ է անելու ամբողջ օրը: Ու պլանի մեջ մտնում էր նաև մուլտֆիլմ դիտելը: Հոգեբանն ասում էր, որ մուլտֆիլմի ընթացքում ծնողը պետք է երեխայի կողքին լինի: Իսկ վերջում պետք է քննարկի երեխայի հետ մուլտֆիլմը: Երեխային խորհուրդներ տա, թե որն էր ճիշտ, որը՝ սխալ, պետք է լսի երեխայի՝ մուլտֆիլմին տված գնահատականը:
Այս դեպքում հեռուստացույցը կունենա դրական ազդեցություն երեխայի կյանքում:

Հոգեբանն ասում էր, որ երեխաները շատ քիչ ժամանակ պետք է անցկացնեն հեռուստացույցի դիմաց, կամ նմանատիպ այլ սարքերից օգտվելուն պետք է քիչ ժամանակ տրամադրեն, ամենաշատը՝ երկու ժամ: Իսկ ծնողները պետք է այդ ընթացքում շատ ուշադիր լինեն:

Իսկ երբևէ քո մեջ հարց չի՞ ծագել, թե հեռուստացույց ստեղծողը որտեղից է վերցրել հեռուստացույց ստեղծելու գաղափարը:

Հեռավորության վրա պատկերներ, տեսաձայնագրություններ նայելու, տեսնելու գաղափարը ծագել է դեռ շատ վաղուց, նույնիսկ ավանդազրույցներում և հեքիաթներում արդեն մարդիկ երազում են պատկերներ տեսնել իրենց դիմաց:

Իսկ ի՞նչ է հեքիաթը: Հեքիաթը մարդու երևակայության արտահայտությունն է, այն, ինչին մարդը չի կարողանում հասնել, ստեղծել, ունենալ, սկսում է դրա մասին երազել: Այդ մտածած երազի արդյունքն էլ դառնում է մեր հեքիաթը: Դրա մասին էլ խոսում է հեքիաթի ավանդական բանաձևը՝ «Լինում է, չի լինում», «Ժուկով-ժամանակով», «Կար-չկար»: Իսկ երեխային այդ ամենը հեշտորեն գրավում է, և նա սկսում է հավատալ այդ անիրական երազին:

Իսկ ո՞վ պետք է երեխաների հետ խոսի իրականի և անիրականի մասին, ինչին հավատալու և ինչին չհավատալու մասին: Հեքիաթների անիրական լինելու մասին, դրանցից դասեր քաղելու մասին։ Իհարկե, ծնողները:

Շատ ծնողներ ուշադրություն չեն դարձնում իրենց երեխաներին, շատ ժամանակ չեն տրամադրում նրանց: Որովհետև իրենց էլ հենց հեքիաթներն են գրավում: Ինչո՞ւ: Որովհետև սերիալները առաջացել են հենց հեքիաթներից: Ամեն անգամ ամենահետաքրքիր պահին դադար տալու մոտիվը եկել է հենց հեքիաթներից, բարու հավերժական հաղթանակը ու չարի կործանումը՝ նույնպես։ Իսկ մարդը պետք է միշտ հեքիաթներով ապրի:

Ես կարծում եմ, որ իրականությունն ու հեքիաթը տարբեր բևեռներ են, որ աշխարհում ամեն բան կարող է դրական ազդեցություն ունենալ, եթե ճիշտ կողմից նայես դրան, եթե դրանից միայն դրականը ստանաս։

Ե՛վ հեռուստացույցը, և՛ համացանցը, և՛ հեքիաթները բացասականից բացի՝ ունեն և դրական կողմեր: Պետք է ճիշտ օգտվել և ճիշտ գաղափար ունենալ դրանց մասին:

Մանանին և իր հասակակից շատ երեխաների պետք է պատմել, ասել այս ամենի մասին: Դրա համար էլ պետք է շատ ուշադրություն դարձնենք փոքրիկներին, որովհետև նրանք շուտ են ընդունում, ընդօրինակում և՛ դրականը, և՛ բացասականը:

Հ.Գ. Թեև հոդվածում օգտագործել եմ «հեռուստացույց» բառը, հոդվածս վերաբերում է ցանկացած թվային սարքի:

«…Որբանոցը, որտեղ մենք ապրում ենք, ավելի ճիշտ՝ շնչում, մեզ զրկել է որևէ զգացմունք ունենալու հնարավորությունից, որովհետև հետխորհրդային Հայաստանի բոլոր «առաջնորդները» ջանք ու եռանդ չխնայեցին, որ երկիրը դառնա ռոբոտների գործարան: Ինձ երբեմն թվում է, որ այդ բոլոր «առաջնորդները» մի մարդ են՝ տարբեր ժամանակներում: Այդ «առաջնորդները» միայն գեղեցիկ բառակապակցություններ գիտեն՝ «հպարտ քաղաքացի», «ստեղծագործ ազգ», «երեք հազար տարվա մշակույթ», «առաջին քրիստոնյա ժողովուրդ»… Դրա համար էլ այդ հպարտ, ստեղծագործ, արվեստասեր ու, վերջապես, հավատացյալ ժողովրդի զինվորները սայլակին են…»:

Էդգար Կոստանդյանի «Որբանոց»-ն եմ կարդում: Առաջին անգամ՝ չնայած նրան, որ տարուց ավելի կլինի՝ ուզում էի կարդալ: Սովորաբար մարդիկ սկսում են որևէ գիրք ընթերցել արձակուրդի ընթացքում, իսկ ես, բոլոր գործող օրինաչափություններին ի հակառակ, անում եմ դա արձակուրդիս հաջորդող հենց առաջին երկուշաբթի, երբ թվում է՝ աշխարհում չկա ավելի անտանելի բան, քան առավոտյան շուտ ժամը 7-ին արթնանալը: Բայց դե՜, գիրքը հիմա է ձեռքս ընկել, և ուրեմն, լավ է ուշ, քան երբեք: «Որբանոց»-ի մասին գրում եմ այն կարդալը չավարտած ու գոնե կեսին չհասած անգամ: Սկզբներում եմ: Գրում եմ, ու դա գուցե սխալ է, որովհետև միշտ կարծել եմ, որ որևէ գրքի, ֆիլմի, սերիալի կամ նույնիսկ մարդու մասին կարելի է կարծիք հայտնել այն ավարտելուց, նրան ճանաչելուց հետո միայն, երբ բացահայտած կլինես նկատելի բոլոր դրական ու բացասական կողմերը: Բայց գրում եմ հիմա, որովհետև «Որբանոց»-ն ինձ արդեն կտրել տարել է իր մեջ սևով սպիտակի վրա գրված բուն տեքստից, ու առանց մտքերս գրի առնելու՝ պարզապես անիմաստ կլիներ շարունակվող նախադասությունները կարդալ, միևնույնն է, երբ մտքով ուրիշ տեղ ես, ոչինչ չես հասկանում:
Իրոք: Այս հպարտ, ստեղծագործ, արվեստասեր ու, վերջապես, հավատացյալ ժողովրդի զինվորները սայլակին են: Նախադասություն, որը չափից դուրս ցավոտ է ու նույնքան էլ ճշմարիտ: Զինվորները սայլակին են՝ հաճախ ոչ թե թշնամու գնդակի, այլ ներքին կռիվների, ինքնահաստատման փորձերի, զինվոր-հրամանատար անառողջ հարաբերությունների պատճառով: Զինվորները սայլակին են, իսկ նրանց ապագան՝ մշուշում, որովհետև «սայլակավորների» ապագան հազվադեպ է հստակ լինում մեր երկրում: Իսկ ես շարունակում եմ կարդալ.

«…Ուսանող տարիներին մենք երազում էինք լավ երկրի մասին («ավելի լավ» երկրի մասին չի խոսքը), սիրում էինք մեր որբանոցը, երազում էինք այն բոլորի փոխարեն, ովքեր դադարել էին երազել, իսկ այսօր, երբ մենք ենք դադարել երազել, մեր փոխարեն էդ անշնորհակալ գործն էլ ոչ ոք չի անում, որովհետև երազանքների դիարան է էս երկիրը, էստեղ չի կարող երազանք ապրել…»։

Ես կարդում եմ ու զուգահեռաբար մտածում, որ չէ՛, իրենց փոխարեն ուսանողական տարիներին երազողներ դեռ կան, որ մենք էլ ենք երազում լավ երկրի մասին (երբեմն անգամ չտարանջատելով «լավ»-ն ու «ավելի լավ»-ը), երազում ենք՝ նույնիսկ առանց կռահելու դրա՝ անշնորհակալ գործ լինելու մասին, երազում ենք, որովհետև հիմա մեր հերթն է երազելու, դրան զուգահեռ գործելու՝ հավատալով, որ երկիրը երկիր է, երազանքների դիարան չէ, ու էստեղ կարող է երազանք ապրել, դեռ մի բան էլ՝ իրականություն դառնալ:

«Մեր ժողովուրդը հեշտ է հավատում. դա հատուկ է հավատը կորցրածներին…»։

Սովորել, սովորել, սովորել․․․

Մեր պատմության ուսուցչուհին շնչակտուր մտավ ներս․

-Երեխանե՛ր, տնօրենի կողմից հանձնարարված թեստ ենք գրում։ Նախօրոք զգուշացնում եմ․ տնօրենը ներկա է լինելու, ձեզ խելոք կպահեք։

Երեխաները շատ հուզված սկսեցին արագ-արագ թերթել գրքի էջերը՝ կարևոր տարեթվերն ու անունները գտնելու և թղթի վրա արտագրելու նպատակով։ Եվ ահա, եկավ որոշիչ պահը։ Մենք, վախից քարացած, կանգնած էինք, երբ դասարանի դուռը ճռռոցով բացվեց, և ներս մտավ տնօրենը։

-Նստե՛ք և սկսե՛ք աշխատել։ Հա՛, մի բան էլ, արտագրել չի լինելու,- ահարկու ձայնով շեշտեց նա։

Չնայած կլանված էինք թեստով, բայց դեռ զգում էինք, թե ինչպես է տնօրենի սառեցնող հայացքն անցնում մեր վրայով։

-Սրանից հետո ամեն չորեքշաբթի մի առարկայից գրավոր եք գրելու, և ով հաջող չգրեց, ավատական քննությանը չի մասնակցի,- զգուշացրեց տնօրենը։

Մի քանի տասնյակ դաժան րոպեներից հետո հնչեց սպասված զանգը։

Դասամիջոցին երեխաներով սկսեցինք քննարկել ընկեր Ղազարյանի որոշումը։

-Երեխե՛ք, որ Ղազարյանը մի բան ասում ա, ուրեմն կանի,- ասաց Լիլիթը։

-Էնպես որ, սկսենք դասերով ավելի լուրջ զբաղվել,- ավելացրեց Վլադիմիրը։

Նորայր Բարոյան, 13տ․

***

Անքնություն

Շատ են խոսում դպրոցում հնարավոր փոփոխությունների մասին։

-Երեխանե՛ր, արդեն հաստատվել է, որ եկող տարի ստիպված կլինենք դասերի գալ նաև շաբաթ օրերին,- վերջերս հայտարարեց մեր դասղեկը։

-Ի՞նչ,- մեր բերանները բաց էին մնացել զարմանքից։

-Եթե այդ վիճակով դեռ երկար մնաք, ձեր բերանը ճանճ կմտնի,- նշեց դասղեկը։

-Ընկե՛ր Մալխասյան,- ըմբոստացավ Աննան,- բայց ի՞նչ իմաստ կա դրա մեջ։

-Ես կրթության նախարա՞րն եմ, որ ինձանից եք հարցնում։ Կարո՞ղ է՝ կոտորվում եք դաս անելով,- մեր թույլ տեղին կպավ դասղեկը։

-Չգիտեմ՝ կոտորվում ենք, թե չէ, բայց մեզ հաստատ կոտորում են էս դպրոցում,- պատասխանեց Աննան։

-Այդպես լինելու է բոլոր դպրոցներում, դուք բացառություն չեք։

Մեր դասղեկի խոսքը չազդեց իմ մտավոր զարգացման վրա, սակայն այդ գիշեր չկարողացա աչք փակել։ Այդ օրվանից հետո այդպիսի գիշերները հաճախակի են լինում։ Ես սարսափում եմ, բայց ոչ թե մթությունից, այլ դպրոցական անդադար փոփոխվող օրենքներից։

Շանթ Հակոբյան, 14 տ․

***

Ժամանակ կա

-Երեխե՛ք, պատմության դասատուն չի եկել։

-Ինչ լավ ա, ես էլ վատ էի սովորել դասս,- ասացի ես։

Սկսեցինք խաղեր խաղալ, իրար պատմություններ պատմել։ Դասի ավարտին տասը րոպե էր մնացել, երբ դասարանի դուռը բացվեց, և ներս մտավ մեր պատմության ուսուցչուհին։ Բոլորը միաձայն հարցրին․

-Իսկ ինչո՞ւ եք ուշացել։

-Քննություն էր տասնմեկերորդների մոտ,- հանգիստ պատասխանեց նա։

-Ո՞նց, տասնմեկերորդներն էլ են քննություն հանձնո՞ւմ,- սարսափած հարցրինք մենք։

-Հա՛, ամեն երկու ամիսը մեկ քննություն են հանձնելու, դուք էլ եք հանձնելու, սկսեք լավ սովորել, որ կարողանաք հանձնել։

Բոլորը վախեցած էին, բայց մյուս կողմից էլ՝ ուրախ, որովհետև դեռ երեք տարի ունենք մինչև 11-րդ դասարանցի դառնալը և ժամանակ ունենք՝ մեր բացթողումները շտկելու, ավելի լավ սովորելու։

Մարինա Հարությունյան, 12 տ․

***

Ում համար՝ սարսափ, ում համար՝ ծիծաղ

-Երեխանե՛ր, այսօր հիվանդանոցից մեր դպրոց բժիշկներ են գալու,- ասաց դասղեկս։

Այդ ժամանակ դպրոցներում տարածված էր կարմրուկ հիվանդությունը։ Գալու էին՝ պատվաստումներ անելու։ Ամբողջ դասարանը սարսափի մեջ էր։ Երբ դասարանցիներս իմացան, որ մեզ սրսկելու են, սկսեցին զանգահարել իրենց մայրիկներին, որ գան իրենց տուն տանեն։ Ես հեռախոս չունեի և չէի կարող մայրիկիս զանգահարել։ Ես լացում էի։ Ոչ ոք ինձ չէր հանգստացնում։ Իսկ բարձր դասարանցիները նայում էին մեզ և ծիծաղում։ Փոքրիկների համար դա սարսափ էր, իսկ մեծերի համար՝ սարսափելի ծիծաղելի։

Նելլի Հարությունյան, 10 տ․

***

Պատիժ-փրկություն

-Երեքշաբթի օրը գնում ենք թատրոն, բոլոր յոթերորդ դասարանցիները պարտադիր է, որ ներկան լինեն,- դասարան մտնելով ասաց դասղեկս՝ ընկեր Աղասարյանը։

-Վա՜յ, բա ինչի՞ հենց երեքշաբթի․․․ Ես չեմ կարող․․․ Ինձ հարմար չի․․․ Ի՜նչ լավ ա․․․,- դասարանի բոլոր կողմերից բղավում էին երեխաները։

-Ընկե՛ր Աղասարյան, բայց ինչո՞ւ է պարտադիր,- ոտքի կանգնելով հարցրի ես։

-Ով որ չգա,- շարունակեց նա,- այդ ժամերին, որ մենք կլինենք թատրոնում, գնալու է ֆիզիկա պարապելու։

-Իսկապե՞ս,- ուրախությունից բացականչեցի ես,- ու դա պատի՞ժ է համարվում։ Շատ լավ է, ուրեմն հաստատ չեմ գալիս։

-Կարծում եմ, որ հիմա բոլորիդ հարմար դարձավ,- տեսնելով աշակերտների սարսափած դեմքերը՝ ասաց ընկեր Աղասարյանը, իսկ իմ ասածին ուշադրություն էլ չդարձրեց։

«Սրանից ավելի լավ պատիժ չէի՞ք կարող հնարել,- մտքումս ասացի ես,- եթե առաջին րոպեներին կասկածում էի՝ գնալ, թե չէ, հիմա վստահ եմ՝ չեմ գնում։ Ֆիզիկայից լավ առարկա երևի միայն հանրահաշիվն է»։

Երևում է՝ մեր դպրոցի բոլոր յոթերորդ դասարանցիների մեջ ֆիզիկան միայն երեք հոգու համար է լավ առարկա, որովհետև մյուսների համար իսկապես մի լավ պատիժ էր։ Ֆիզիկա պարապելու գնալու ենք միայն ես, Գայանեն ու Գրիգորը։

Մարիամ Նալբանդյան, 12 տ․

***

Ահազանգ

-Նշե՛ք տնային առաջադրանքները,- զանգը հնչելուն պես ասաց մեր հանրահաշվի ուսուցիչը,- վարժություններ 446, 447, 448, 450, 452, 453, 454, 467։ Ով չկատարեց՝ «մեկ» է ստանալու։

Հայոց լեզվի դասի վերջում․

-Երեխանե՛ր, տանը կվերցնեք դերբայներից համակատարն ու հարակատարը՝ բոլոր վարժություններով, շտեմարանից էլ՝ այդ թեմաների բոլոր առաջադրանքները, և կգրեք շարադրություն՝ «Մեր լեզուն մեր հայրենիքն է» վերնագրով։

Տոննաներով դասեր, լավ, հասկանում եմ, հոսքային խորացված առարկաներն են, բա մնացա՞ծը․․․ Կենսաբանությունը տալիս է միանգամից երեք թեմա, այն էլ՝ ի՞նչ կենսաբանություն՝ օրգանական։ Դա դեռ ոչինչ։ Ֆիզիկան, աշխարհագրությունը, պատմությունը այնքան են «բարձում», որ մենք չենք դիմանում։ Ես անձամբ դաս սովորել չեմ սիրում, բայց դե, անում եմ ստիպված։ Չափազանց շատ սովորելու պատճառով ուղեղս կամաց-կամաց հանձնվում է։ Այսպես որ շարունակվի, ծույլիկ եմ դառնալու։

Մերի Սիմոնյան, 16 տ․

2011թ.