seda harutynyan-2

Անջատեք արևը

Անջատեք արևը։
Ամեն առավոտ նույն միտքը գլխումս արթնանում եմ՝ հաճախ կատակելով, որ արևը պաշտոնապես իմ զարթուցիչն է դարձել։

-Բարև, Ռիմա տոտա ջան։
-Բարև, Սեդուլ ջան։
Ամեն Աստծո օր ինձ դասի է ճանապարհում մեր շենքի կողքին համեղ բլիթներ վաճառող տատիկը:

-Բարև, երեխեք, անգլը գրե՞լ եք,- սովորական խոսակցություն մեր կուրսում։

-Բարև Ձեզ, որ խնդրեմ՝ ինձ պաղպաղակ կտա՞ք։
-Բարև, թիթիզ ջան, իհարկե։
Հասցրել եմ նաև ընկերանալ քոլեջի մոտ գտնվող խանութի աշխատողների հետ։

-Ալո, Անուշ, արագ կանգառ արի, վատ եմ։
Ու ընդամենը մի րոպեից հեռվում նշմարվում է վազող ընկերուհիս, որը հասնում է կանգառ ու սկսում նեղանալ ինձնից՝ իր հետ նման կատակներ անելու համար։

-Մա՞մ, ո՞նց ես։
-Լավ, իմ աղջիկ, դո՞ւ։
-Հիանալի, մամ, ու գիտե՞ս՝ ինչի, որովհետև եղանակն էլ է շատ լավը, ու գիտե՞ս՝ դա ինչ է նշանակում, որ…
-Չէ, Սեդ, ոչ մի դուրս, դաս արա, քննությունների ես։

-Տատ, ի՞նչ կա ուտելու։
-Համով բորշ եմ պատրաստել, բալես։
-Ահա՜, էսօր էլ սոված մնացի։

-Բարև աշխատավոր պապիկին։
-Բարև, ինձ հենց հիմա «կոֆե» դնող գեներալ։
Սովորական պապիկ-թոռնիկ հարաբերությունները մեր տանը։

-Ի՞նչ կա էդքան էդ հեռախոսի մեջ։
-Մամ, «Մանանայի» երեխեքի հետ եմ զրուցում, սպասիր։
-Ո՞ւմ հետ։
-Մամ, «Կանաչիկի»։
-Հա՜, Սոնա՞ն։
Մայրիկիս արդեն ծանոթացրել եմ բոլոր-բոլորի հետ։

Իսկ գիշերը պառկում եմ ու սկսում կարդալ 17.am-ում նոր տեղադրված նյութերը։ Լիլիթի վերջին նյութն ինձ շա՜տ դուր եկավ: Նա գրում է, որ «Մանանայի» շնորհիվ Հայաստանի բոլոր կետերից արդեն ծանոթներ ունի։ Իրոք որ, էլ Մալիշկա, էլ Մարտունի, էլ Ակնալիճ, Աբովյան, Գյումրի, Բաղանիս, Երևան, Սոլակ և այլն։

Իսկ առավոտյան նորից.
-Գրողը տանի, անջատեք այս արևը։

narine gabrielyan

Սպիտակ դաշտը

Սիրում եմ ամառային արձակուրդներս անցկացնել գյուղում: Մշտական մաքուր օդ, անխախտելի խաղաղություն ու անսահման կանաչ: Գյուղի բոլոր անկյունները շատ եմ սիրում, հատկապես՝ մեր տան մոտի բլրակը: Միշտ բարձրանում եմ բլրի վրա, նստում ու հիանում եմ գյուղիս աննկարագրելի գեղեցկությամբ: 

Գյուղում մի դաշտ ունենք, որը «սպիտակ դաշտ» ենք անվանում: Սպիտակ՝ որովհետև այնքան երիցուկներ են աճում, որ այդ փոքրիկ հողակտորն ամբողջովին սպիտակում է:

Մի հետաքրքիր ավանդույթ ունենք գյուղում: Երբ երիցուկներն արդեն ծաղկում են՝ գյուղի երիտասարդ, սիրահարված աղջիկները հավաքվում են և գնում դաշտ՝ գուշակության:

-Սիրում է, չի սիրում, սիրում է, չի սիրում…

Միշտ հետաքրքրվում էի, ուզում էի գնալ, բայց չէի ուզում ցավեցնել երիցուկներին:

Հուլիսյան մի ամառային առավոտ էր, շուտ էի արթնացել, որոշեցի գնալ «սպիտակ դաշտ»՝ մտածելով, որ ոչ ոք այնտեղ չի լինի:

Երբ հասա, հաճելիորեն զարմացա. տեսա մի փոքրիկ աղջնակի՝ խուճուճ մազերով ու երկնքի պես կապույտ աչքերով: Մի փունջ երիցուկներ գիրկը դրած՝ իր փոքրիկ մատներով պոկում էր երիցուկների թերթիկները.

-Սիրում է, չի սիրում, սիրում է, չի սիրում…

Մոտեցա, նստեցի կողքին, ժպտացի ու ասացի.

-Արի միասին անենք:

Զարմացած նայեց ինձ, բայց միանգամից համաձայնեց.

-Արի՛:

-Սիրում է, չի սիրում, սիրում է…

Վերջին թերթիկը պոկելով՝ կարծես այդքան էլ չհավատաց.

-Էլի փորձենք, էլի՜:

-Բա մեղք չե՞ն:

Ասածիցս հետո երկուսս էլ լռեցինք: Լռության մեջ լսվում էր միայն երիցուկների խշշոցը:

-Լսո՞ւմ ես:

-Ի՞նչը,- զարմացավ փոքրիկը:

-Խշշոցը:

Լռեց, աչքերը փակեց ու սկսեց ուշադիր լսել: Դեմքին ժպիտ հայտնվեց, բայց հանկարծ տխուր նայեց ինձ.

-Որ պոկեմ տերևները, «ռամաշկաները» էլ չեն խոսա: Ափսո՜ս են:

lilit harutyunyan lchshen

Լուսնի հակառակ կողմը

«Բախման արդյունքում այդ մոլորակը բաժանվել է բազմաթիվ կտորների, որոնք ստեղծել են մեծ օղակաձև գոտի Երկրի շուրջը: Ավելի ուշ այդ օղակը «խտացել» է, որից էլ առաջացել է լուսինը…» Բլա-բլա-բլա…

Չեմ կարողանում հավատալ գիտնականների առաջ քաշած այս թեորիային, փորձում եմ կառուցել իմ երևակայական աշխարհը, որտեղ բնակվում են միայն իմ սիրելի մարդիկ, և գոյություն ունեն այնպիսի բաներ, որոնք չկան մեր իրական աշխարհում: Երազել եմ միշտ տեսնել լուսնի հակառակ կողմը, միգուցե այնտեղ է իմ երևակայական աշխարհը, կամ այն աշխարհը, որտեղ ես կգտնեմ ինքս ինձ: Ո՞վ գիտե: Երբեք չեմ սիրել իմ անունը: Վերջերս եմ իմացել անվանս ստուգաբանությունը: Այն նշանակում է լուսնի հակառակ կողմը կամ սև լուսին, սակայն բնույթով այնքան էլ սև լուսնի նման չեմ: Դրանից հետո սկսեցի ուրիշ կերպ «վերաբերվել» անվանս: Երևի ինչ-որ կապ կա այս ամենի մեջ: Ուզում եմ աշխարհը տեսնել ինձնից 100 տարի անց, ուզում եմ տեսնել՝ արդյոք իմ երևակայական աշխարհը երբևէ իրականություն կդառնա՞: Եթե կարողանայի, իմ ուժերով կստեղծեի «տիեզերական» կամ հենց «լուսնային» տուրիզմ: Ծիծաղելի է թվում, չէ՞, «լուսնային տուրիզմ» ասվածը: Ոմանք ասում են, որ մեր վախերը մեր երևակայության արդյունքն են, սակայն իմ դեպքում, երևակայությունը իմ բնույթի ու բնավորության անբաժան մասնիկն է…»:

Վերջերս հին տետրերս փորփրելիս գտա այս տողերը «անձնական օրագիր» կոչվածի միջից: Գրել եմ երևի 12-13 տարեկանում: Հիմա եմ տեսնում, թե ինչպես կարող է փոխվել մարդկային մտածելակերպը ընդամենը մի քանի տարվա ընթացքում:

10 խորհուրդ ապագա լրագրողներին

  1. Գրելուց առաջ նախ պետք է տեսնել, «հոտն առնել»: Մի խոսքով, լրագրողին հնարամտություն է պետք: Եթե չունեք, խուզարկու վարձեք:

Agnes-2

  1. Գրեք շատ և առանց հոգնելու: Ճիշտ է, շատ գրելով Շեքսպիր չեն դառնում, բայց թերթում մի օր ձեր անունը կերևա:

 

  1. Գրեք պարզ և հասկանալի: Եթե ուզում եք ասել, որ դուք տխուր եք կամ այսինչը տուն է գնում, այդպես էլ գրեք, էլ ի՞նչ եք գլուխներս տանում:

Agnes-4

  1. Գրեք առանց սխալների, կետադրական նշանները մի մոռացեք: Եթե չի ստացվում, կարող եք հեռուստալրագրող դառնալ:

 

Agnes-3

  1. Սկսեք մասնակցել մամուլի ասուլիսներին: Եթե ոչինչ էլ չգրեք, ձեզ դեմքով բոլորը կճանաչեն:

Agnes-5

  1. Ամեն տեղ շրջեք ձեր ձայնագրիչով: Եթե նույնիսկ պետք էլ չէ, հանեք պայուսակից, սեղմեք կոճակը: Թող տեսնե՜ն, թող իմանա՜ն, որ դուք լրագրող եք:

 

Agnes-6

  1. Ամեն տեղ թերություն փնտրեք (յա՜խք, ինչ էլ կեղտոտ «պադյեզդ» ա): Ինչքան շատ քննադատեք, այնքան շատ ձեզնից կվախենան:
  1. Ինչքան անկապ գրեք, այնքան լավ: Օրինակ՝ ձեր հոդվածի հերոսին հարցրեք. «Ի՞նչ տարբերություն եք տեսնում կոկորդիլոսի և մածունի միջև»: Մինչ նա զարմացած լայն բաց կանի բերանը ու կճպճպացնի աչքերը, վրա տվեք՝ «Մածունը ոսկորներ չունի»:

 

  1. Եթե նման խորիմաստությունն էլ չի օգնում, և հոդվածի ամենակարևոր մասում կտրվում է մտքի թելը, հանգիստ բազմակետ դրեք: Այդպես ավելի խորհրդավոր է:

 

  1. Եթե այսքանից հետո էլ ոչ մի բան չկարողանաք գրել… Էլ ձեզ ի՞նչ ասեմ:

 

1998 թ. Պատանի լրագրողների «Հեյ» ակումբ

Նկարները՝ Ագնեսա Ավագյանի

jemmapetrosyan

Թուփ հավաքելու ճանապարհին

Լուսանկարը՝ Ջեմմա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Ջեմմա Պետրոսյանի

-Բարև, տա՛տ։ Զանգե՞լ էիր:

-Հա։ Ասում եմ՝ պիտի հարսիկենց հետ գնանք թփի, կգա՞ս։

-Դե, չգիտեմ, պարապմունքի եմ ու չեմ հասցնում։

-Շուտ ենք գալու, արի՛, համ մի քիչ կցրվես, համ էլ կօգնես։

-Հըմ, հիմա հասկանում եմ՝ ինչի ես ուզում, որ գամ, տա՛տ ջան։

Համաձայնելով ու վստահ լինելով, որ ժամանակը արագ է անցնելու, գնացի նրանց հետ։

Հա, մոռացա նշել. գնալու էինք Արմավիրի մարզի Արևիկ գյուղը։ Ինչպես ասում էր տատս՝ դա իր քաղաքն է։ Հիմա կմտածեք՝ էդ ո՞նց գյուղը դարձավ քաղաք։ Ասեմ։ Տատս բազմիցս պատմել է, որ երիտասարդ ժամանակ թատրոն, կինո գնալիս ոչ թե գյուղից են դուրս եկել, այլ իրենց գյուղում գտնվող ակումբում են հավաքվել: Հաճախ դրսում վրան են խփել ու ողջ գիշեր ուրախացել։ Անցնեմ մեր թուփ հավաքելուն…

Դե, ինչպես գիտեք, ամեն հայ ընտանիքում, մանավանդ՝ գյուղական, ինչպես ասում են՝ իրենք են տեսնում իրենց գլխի ճարը: Այդ իսկ պատճառով ամռանը կամ աշնանը հավաքում ենք ձմռան համար նախատեսված պաշարը, որպեսզի ձմռանը կարողանանք օգտվել այն ամենից, ինչն ունեցել ենք ամռանը, ուղղակի՝ արդեն ոչ թարմ վիճակում։ Ամեն տարի մի 5 հոգով հավաքվում, գնում ենք տատիկիս հայրենի գյուղը, որը հարուստ է խաղողաշատ այգիներով: Երբ մտնում ես գյուղ, քեզ թվում է՝ մի անծայրածիր խաղողի այգի ես մտել։

-Տա՛տ, բա ինչքա՞ն ժամանակ է, որ էս գյուղում խաղողի այգիներ են մշակում։

-Դե, ինչ ծնվել-չեմ ծնվել՝ կար։ Մի վախտ, երբ քո տարիքին էի, էդ հարցը ինձ էլ էր հետաքրքրում: Մամայիցս հարցրի, ասեց, որ ինքը այստեղից չի եղել ու չի փորձել հետաքրքրվել։ Պապայից հարցրի, ասեց՝ ինչ հիշում եմ, կա։ Ես էլ որոշեցի պապիկիս հարցնել, չնայած՝ ջղային պապ ունեի: Ի վերջո, պապս ասաց, որ ժամանակին ծիրանենիներ, տանձենիներ, գիլասենիներ, և այլ մրգերի ծառեր էլ են ունեցել, ձմռան ցրտին ու մութ տարիներին բոլորը կտրել վառել են։ Ու քանի որ ամեն տարի ի վիճակի չեն եղել նորից սերմեր առնելու, տնկել են խաղողի մովեր (թփեր) ու խնամքով հետևել: Էդպես մեկը մյուսից սովորելով՝ կարողացել են բավականին մեծ ու լայնատարած այգիներ սարքել։

-Բա խաղողից բացի ուրիշ բան չէի՞ն կարում դնեն։

-Կարում էին, ոնց չէին կարում, ուղղակի՝ ասեցի չէ, եկամուտ ստանալու լավ տարբերակ էր: Ամեն տարի սերմի, սելափոնի ու նմանատիպ այլ բաների փոխարեն համապատասխան դեղեր գնելը, խաղողի վազերը բուժելը:

-Իսկ խաղողի հետ միասին ուրիշ բաներ էլ են, չէ՞ ցանում։

-Դե հա, ոնց չէ: Ամեն մարդ իրա տան համար ցանում ա ամեն ինչ էլ՝ իրա օրվա հացը վաստակելու համար, հո չի՞ գնալու հարևանից ուզի։ Դու չե՞ս տեսել, որ համ «շեմուշկա» են ցանում, համ վարունգ են դնում, համ էլ մի երկու առու «պամիդոր», բիբար, սոխ, ու ըտենց, էլի։

-Հա, բայց էդ երկու առվով ի՞նչ փող պիտի առնեն։

-Ա՛յ բալա, էդ հո ծախելու համար չեն դնում։ Դնում են, որ համ ուտելու բան ունենան, համ էլ կարողանան «զակատներ» (պահածոներ) փակել, որ ձմռանը իրենց երեխեքը կուշտ փորով ու հանգիստ քնեն:

-Բա դուք էն ժամանակ այդքան մեծ ընտանիքով ո՞նց եք ապրել (տատիկիս ընտանիքում բացի իրենից ևս ութ երեխա են եղել)։

-Է՜, բալա ջան,- նեղսրտեց տատս,- ո՞նց պիտի ապրեինք: Մերս ու հերս, Աստված հոգիները լուսավորի, կաշիներից դուրս գալով աշխատում, տանջվում, պահում էին մեզ: Մենք էլ ինչով կարում՝ օգնում էինք։ Ճիշտ է, շատվոր էինք, բայց խիղճներս հանգիստ, օրվա հացով ապրում էինք։

Տատիկիս տխուր հայացքը նկատելով՝ այլևս չշարունակեցի: Այս խոսակցությունից հետո չհասցրինք նկատել, թե ինչպես անցավ ժամանակը, թե ինչպես թուփ քաղեցինք, այդ անձրևոտ եղանակին հասանք տուն և, ի վերջո, թե ինչքան բան իմացա այդ գյուղի մասին: Երանի թե այս տարի էլի գնանք թփի, այս անգամ ոչ թե ինձ կհամոզեն գնալ, այլ ես կհամոզեմ, որ ինձ հետ գան թփի:

Աղջիկները խաղում են ֆուտբոլ

Երեկ ավարտվեց Լոռու մարզի աղջիկների ֆուտբոլի գարնանային առաջնությունը: Ոչ առաջնության, ոչ էլ ավարտի մասին համոզված եմ տեղյակ չեք, որովհետև հեռուստատեսությամբ այդ մասին չեն խոսում, երևի թե անկարևոր թեմա են համարում: Չէ որ նշանավոր ֆուտբոլիստների անձնական կյանքի մանրամասները հանրությանը տեղեկացնելը ավելի առաջնային ու հետաքրքիր է:

Բայց առաջնությունից պատմեմ: Մասնակցում էին ութ թիմեր, երկուսը՝ Տավուշի, մնացածը՝ Լոռու մարզից: Բոլոր թիմերն էլ պայքարել են հաղթանակի համար, ու մինչև վերջին վայրկյանը հաղթողի անվան վերաբերյալ ինտրիգը պահպանվում էր: Վերջին որոշիչ խաղն էլ անցավ դրամատիկ ու անզիջում պայքարում: Հավաստիացնում եմ, այս խաղը դիտելով էլ երբեք չէիք ասի, որ աղջիկները ֆուտբոլ խաղալ չգիտեն: Ի վերջո մեկ միավորի տարբերությամբ հաղթեց Ալավերդու առաջին թիմը:
Թե հաղթողներին, թե մասնակիցներին հանձնվեցին վկայականներ, իսկ խորհրդանշական հավաքականում ընդգրկվածներին` լավագույն հարձակվող, դարպասապահ և այլն, հանձնվեցին նաև հատուկ մրցանակներ:
Հետևելով վերջին օրվա զարգացումներին, զրուցեցի մարզիչների, կազմակերպիչների ու երեխաների հետ:
Օրինակ, Մանեն արժանացավ լավագույն դարպասապահի մրցանակին:

-Ողջույն, Մանե, կարո՞ղ ես մի քիչ պատմել քո մասին:
-Ես Այդինյան Մանեն եմ, խաղում եմ Ալավերդի 1 թիմում որպես դարպասապահ:

-Դու ֆուտբոլում ընտրել ես դարպասապահի դիրքը, ի՞նչն է քեզ գրավում այդ դիրքում:
-Կարծում եմ, որ դարպասապահը կատարում է գլխավոր դերը թիմում, և շատ դեպքերում լավ դարպասապահը ստացված խաղի հիմնական գրավականն է: Եթե դարպասապահ չլինեի, պաշտպանի դիրքում կխաղայի:

-Ո՞րն է ձեր թիմի հաջողության գրավականը:
-Թիմային աշխատանքը, համարձակությունը և նպատակին հասնելու ձգտումը:

- Ի՞նչ տվեց քեզ այս առաջնությունը:
-Նախ և առաջ, գիտելիքներ մինի ֆուտբոլի մասին, կանոններ, որոնց մասին մինչ այդ անտեղյակ էի:

-Ի՞նչ անձնային հատկանիշներ են պետք մարդուն լավ դարպասապահ լինելու համար:
-Կատարյալ ուշադրություն, ինքնավստահություն և ճարպկություն:

-Մեծ ֆուտբոլում ո՞ր դարպասապահն է քեզ ոգեշնչում:
- Ջանլուիջի Բուֆոնը:

Իսկ Հասմիկը և իր խաղընկեր Նելլին առաջնության ամենաակտիվ խաղացողներ ճանաչվեցին:

-Բարև ձեզ: Ես Հասմիկ Ղազարյանն եմ՝ Տավուշի մարզի Բերդավան գյուղից, և խաղում եմ համանուն ֆուտբոլի թիմում:

- Հասմիկ, ի՞նչ տվեց քեզ ֆուտբոլը և, մասնավորապես, այս առաջնությունը:
- Այն ինձ սովորեցրեց, որ երբեք պետք չէ հուսահատվել, ստիպեց մտածել, որ ես կարող եմ խաղալ ֆուտբոլ, և որ երբեք ուշ չէ սիրած գործով զբաղվելու համար: Սովորեցի համագործակցել թիմի հետ, միշտ նրանց կողքին լինել ու պայքարել երազանքի համար:

-Իսկ ի՞նչ ես կարծում, ինչո՞վ է առանձնանում աղջիկների ֆուտբոլը տղաների ֆուտբոլից:
- Միայն նրանով, որ մարդիկ չեն հավատում, որ աղջիկները կարող են ֆուտբոլ խաղալ տղաներին հավասար, դեռ մի բան էլ ավելի: Այսօր Հայաստանում աղջիկներին պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլով զբաղվելու համար պետք է հաղթահարել մի շարք կարծրատիպեր, իսկ այս առաջնությունը լրացուցիչ վստահություն է հաղորդում նրանց:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաս այն աղջիկներին, ովքեր ցանկություն ունեն սպորտով զբաղվելու, բայց կոմպլեքսավորվում են:
-Խորհուրդ կտամ հաշվի նստել միայն սեփական կարծիքի հետ, ամեն գնով հասնել դրված նպատակին: Ոչ մի նշանակություն չունի, եթե ասեն, թե իբր աղջիկը սպորտի համար չէ, կամ աղջիկը ֆուտբոլի համար չէ:

Աղջիկներին մարզելու դժվարությունների մասին զրուցեցի նաև Ալավերդի 2-ի մարզիչ`Վարուժան Մկրտչյանի հետ:

- Որքան գիտեմ, մարզել եք նաև տղաներին: Ի՞նչ տարբերություն եք տեսնում նրանց մարզելու միջև. որքանով է հեշտ կամ դժվար աղջիկներին մարզելը:
-Զուտ ընկալման հարցն է: Ես համարում եմ ֆուտբոլը տղաների սպորտաձև, այս հարցով աղջիկներին սովորեցնելը մի փոքր ավելի դժվար է ստացվում, քան տղաներին:

- Իսկ ինչո՞վ է առանձնահատուկ աղջիկների ֆուտբոլը:
-Գեղեցիկ սեռն է ֆուտբոլ խաղում:

-Գեղագիտական հաճո՞ւյք:
-Իհարկե:

-Ըստ ձեզ, ի՞նչ հատկանիշներ են հարկավոր աղջկան ֆուտբոլային կարիերա ստեղծելու և այս ասպարեզում առաջ գնալու համար:
-Նախ, ֆիզիկապես պատրաստ լինել, հետո չլինել կաշկանդված: Մեր աղջիկների մի մասը շատ է «ռամկաների» մեջ, ավելի անկաշկանդ լինելը չէր խանգարի, որին հասնելու համար և՛ մենք, և՛ ծնողները մեծ աշխատանք ունենք կատարելու:

-Ֆուտբոլի մեջ ձեր կարծիքով կարևոր է շատ գոլեր խփելն ու հաղթելը, թե՞ որակյալ ու դիտարժան խաղ ցուցադրելը:
-Ինձ համար՝ որակյալ խաղը, իսկ երկուսը միասին ուղղակի կատարյալ կլինի:

- Ինքներդ ֆուտբոլով զբաղվե՞լ եք:
-Ես բասկետբոլով եմ զբաղվել 20 տարի, բայց ֆուտբոլի մեծ սիրահար եմ` Բարսելոնայի, Հենրիխ Մխիթարյանի, մեր ազգային հավաքականի:

-Եթե խաղայիք ֆուտբոլ, ո՞ր դիրքում կփորձեիք ձեր ուժերը: Եվ ո՞վ է այդ դիրքում աշխարհում լավագույնը:
-Կենտրոնական պաշտպան և, միանշանակ, Պույոլ:

Նախաձեռնության մասին խոսեցի նաև պատասխանատուներից մեկի՝ Բրայան Լեոպոլդի հետ:

-Ո՞ր կազմակերպություններն են հովանավորում առաջնության անցկացումը, և արդյո՞ք այն լինելու է շարունակական:
-COAF-ը և GOALS-ը: Առաջնությունը անց է կացվում երեք մարզերում` Սյունիք (Գորիս), Տավուշ (Իջևան), Լոռի (Ալավերդի): Մտադրություն ունենք շարունակել աշնանային մրցաշրջանով:

-Ի՞նչ է սպասվում առաջնություններում առաջին տեղ գրավածներին:
- Նրանք այլցելելու են Երևան` ԱՄՆ դեսպանատուն, ու մրցելու են միմյանց հետ:

- Ո՞րն է առաջնության անցկացման նպատակը:
- Ցանկանում ենք զարգացնել աղջիկների ֆուտբոլը Հայաստանում, մանավանդ որ, այն քիչ տարածում ունի մարզերում: Ու նաև ցույց տալ, որ աղջիկները ունակ են տղաներին հավասար ֆուտբոլ խաղալու:

-Որևէ տարբերություն նկատո՞ւմ եք երեխաների մեջ:
-Իհարկե, նրանք սկսել են ավելի լավ խաղալ, քան առաջ, նոր ընկերներ են ձեռք բերել ու ավելի ինքնավստահ են դարձել:

Լիգայի խաղերին հետևելով կարող եմ ասել, որ այնտեղ տիրում էր ընտանեկան մթնոլորտ: Բոլորը ընկերացել էին և հակառակորդներ էին բացառապես միայն խաղադաշտում:

Իսկ եթե դու մինչև հիմա կարծում ես, որ ֆուտբոլը միայն տղաների սպորտաձև է, ուրեմն… Ես չգիտեմ, ուղղակի չգիտեմ…

anushmkrtchyan

«Իմ իրավունքները և ինչպես են դրանք պաշտպանվում» թեմայով էսսեների մրցույթի հաղթողները

Երկրորդ մրցանակ 

Սովորական անձրևոտ կիրակին իր ձանձրույթով նստեց պատուհանիս: Ես, անտարբեր հայացքով գամված ճռճռան աթոռիս, վայելում էի անձրևն իր բոլոր սառն ու անգույն կաթիլներով հանդերձ: Երևի այդպես էլ կնստեի մինչև երեկո, եթե անձրևի մռայլ ֆոնը է՛լ ավելի չմռայլվեր նրա հայացքով:

Ցեխակոլոլ կոշիկներով, կիսաճղված տաբատով, թրջված վերնաշապիկով մի տղա ակնթարթի պես անցավ իմ սառած աչքերի առջևով: Սթափվեցի այն պահին, երբ անձրևն իր ողջ ուժով ծեծում էր հողն ու ներկում պատուհանս:

Տղան վազում էր, ձեռքին՝ երկար մի փայտ, որը շարժում էր այնպիսի վարպետությամբ, ասես այն ամենևին էլ իրենից երկար չէր: Ամբողջ ուժով վազում էր մոլորյալ նախրի հետևից, գոռում, հարվածում կենդանիներին, ասես նրանք էին իր վիճակի միակ մեղավորը:

Տղային տեսա երկու ժամից, երբ իր գործն ավարտած տուն էր վերադառնում: Հայացքը գետնին էր: Տաբատը վերև քաշելով, ցեխոտ ձեռքերով մազերն ուղղելով՝ անցավ պատուհանիս առջևով այնպիսի խաղաղությամբ, ասես ինքը չէր ֆիլմի հերոսը, որին տեսա քիչ առաջ:

Աթոռս ճռճռաց՝ բողոքելով, որ վեր կենամ: Ես, անտարբեր հայացքս պատուհանին գամած, վեր կացա, քայլեցի դեպի փողոց, որը դատարկ էր, խաղաղ: Պատուհանից այն կողմ օդն այնքան սառը չէր, որքան հիմա: Տղան վաղուց էլ այնտեղ չէր: Նայեցի ցեխերի մեջ՝ նրա կոշիկների հետքերին, հետո աչքիս առաջ եկավ այն երկար փայտն ու հանդուգն նախիրը, ու ես հասկացա, որ պատուհանից այն կողմ ես ապահով էի, այնինչ այստեղ նա կռվում էր՝ անձրևի ու ճակատագրի դեմ:

Lilia Apresyan

Ապրած ու չապրած տարիներս

Մի քանի օր առաջ ծննդյանս օրն էր, դարձա հիսուն տարեկան: Գիշերը պառկել և մտածում էի անցած-գնացած տարիների մասին: Հիշեցի ամեն մի դեպք, որ կյանքումս երբևէ եղել էր (ի տարբերություն պատանեկության տարիների՝ հիշելն ինձ մոտ արդեն շատ լավ է ստացվում): 

Հիշեցի, թե ինչպես մի օր մտանք դպրոց (մանկապարտեզն ինձ համար այդպես էլ մնաց անհասանելի երազանք)՝ 22 վախվորած աչքերով… Հետո այդ աչքերի թիվը դարձավ 26, հետո էլի 22, իսկ ավելի ուշ՝ 24… Հետագայում արդեն ավելի նվազեց (երևի այդպես էլ պետք է լիներ)… Հիշեցի, թե ինչպես էի անհամբեր սպասում դպրոցն ավարտելուն, հատկապես 9-րդ դասարանից հետո… 9-րդ դասարանի քննությունները հիշեցի, ինձ ու Հասոյին հիշեցի ֆիզկուլտուրայի քննության արդյունքներն իմանալու օրը՝ վերջին շարքում նստած… Շա՜տ ուրախ էինք, թեպետ բարձր չէինք ստացել, պարզապես մենք սովորել էինք անարդարությունների վրա ծիծաղել, ոչ թե նեղսրտել… Վերջին զանգին շատ ուրախ էի, դե, վերջապես երկար սպասված օրն էր եկել, բայց ամեն դեպքում մի փոքր հուզմունք կար… Հիշեցի ընդունվելուս օրը. մամայի, պապայի ու իմ երջանկությանը չափ ու սահման չկար… Ընդունվեցի Սլավոնական համալսարան… Երևի… Նաև ավարտեցի…

Հիշեցի՝ ինչպես էի կարդում «Թիթեռը», որն իմ կյանքում ամենաերկար սպասվածներից էր… Հիշեցի «Կուկու»-ին ու բոլոր հերոսներին: Հիշեցի «Որբանոց»-ը… ինչքա՜ն էի լացել կարդալիս… Միգուցե Գուգոյի ու գուգոների համար… Կամ, երևի ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ իրականության դառնությունն ու ծանրությունը գիտակցելու համար… Սոնային հիշեցի… Շատ ուժեղ աղջիկ էր… Ամեն ինչ հիշեցի… Ամեն մեկին…

Իմ ամենադասղեկին հիշեցի… Նրա նվիրած գիրքը, որը մինչև հիմա աչքի լույսի պես եմ պահում…

Հիշեցի Լևոն Խեչոյանին ու Լևոն «ձյաձայի» ստատուսը ֆեյսբուքում. «2013 թվականին Սերժ Սարգսյանի հրամանագրով գրող Լևոն Խեչոյանը պարգևատրվել է «Հայրենիքին մատուցած ծարայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալով, բայց հրաժարվել է ստանալ»… Այդ պահին դեմքիս ժպիտ հայտնվեց:

Հիշեցի, թե ինչպես մի օր որոշեցի դառնալ 17.am-ի թղթակից… Դարձա… 17-ցիներին հիշեցի… Բոլորին…

Գյուղս հիշեցի՝ իմ ամենահարազատին… Մանկությունս անցավ աչքերիս առաջով, որը մի օր վերջացավ… 2016-ն էր… Ապրիլը… Դրանից 1 տարի առաջ դեռ ամեն ինչ պայծառ էր, ուրախ… 1 տարի առաջ էի իմացել ԱՍԲ-ի մասին, ծանոթացել ԱՍԲ-ականների հետ, որոնք հետո պետք է դառնային ամենահարազատ մարդկանցից…

10 տարեկան դեռ չկայի, երբ գրանցվեցի (ավելի ճիշտ՝ մաման ստիպեց, որ գրանցվեմ) Վորլդ Վիժնում… Ընկեր Մերիին հիշեցի… Շա՜տ սիրուն ժպիտը ու դունչիկի փոսիկը… Ընկեր Թեհմինեին հիշեցի… Մեր էքսկուրսիաները… Բոլորի դեմքերը հիշեցի… Հետո միայն հասկացա, որ մամային եմ պարտական այդպիսի միջավայրում հայտնվելու համար…

Ինձ ու Լիլիթին հիշեցի՝ ցույցերի ժամանակ… Մենք դեռ դպրոցում էինք որոշել, որ անպայման պետք է միասին ցույցերի մասնակցենք…

Մեր բակի կռիվները հիշեցի… Որտեղ կռիվ կար, ես այնտեղ էի… Ու հատկապես՝ որտեղ տղաների կռիվ կար, ես այնտեղ էի…

Ընկերներիս հիշեցի… Ուսուցիչներիս… Բոլորին… Լավ ու վատ օրերը հիշեցի… Ուրախ ու տխուր…

Գյուղ էի գնացել՝ 50-րդ ծնունդս հարազատիս գրկում նշելու… Հարազատներիս հետ… Գյուղում ահագին փոփոխություններ կային… Դե, այդպես էլ պետք է լիներ… Միջավայրը չէր առաջվանը… Անսովոր էր մի տեսակ… Եսի՞մ… Կարող է՝ ես եմ շատ փոխվել…

Astghik Hunanyan vayots dzor

Գանձերի սնդուկում

Այդ օրը հայրիկս խիստ զբաղված էր, պետք է մինչև երեկո հեռուստացույցը վերանորոգեր: Ինչպես հետո հասկացա, դետալներից մեկն էր վառվել: Աշխատասենյակում անորոշ շարժվում էր մի անկյունից մյուսը, կարծես ինչ-որ կարևոր բան էր փնտրում ու երևի չէր կարողանում գտնել, քանի որ մի լավ նյարդայնացած էր: Մտածեցի մոտենալ ու հարցնել, թե ինչ է պատահել, կամ ինչով կարող եմ օգնել, բայց մյուս կողմից էլ շատ հավանական էր, որ ողջ բարկությունը վրաս կթափեր: Չէ՜, չէ, ռիսկի չեմ դիմի: Տանը մենակ ես ու հայրս էինք:

Սենյակումս նստած դասերս էի անում ու հերթը հասավ մաթեմատիկային: Սինուս, կոսինուս, տանգես, կոտանգես, սեկտոր, սեգմենտ… Չեք էլ պատկերացնի, թե ինչքան եմ ատում մաթեմատիկան ու առավել ևս՝ երկրաչափությունը (դե, իմը չի էդ առարկան, էլի): Ինչպես միշտ հարցեր առաջացան, և ուզած-չուզած, պետք է հայրիկին դիմեի: Հաստատակամ առաջ գնացի, թակեցի աշխատասենյակի դուռն ու առանց պատասխանի սպասելու ներս խցկվեցի: Ինչքան հասկացա՝ նա դեռ չէր գտել անհրաժեշտ «առողջ» դետալը՝ «հիվանդ»-ը փոխարինելու համար, բայց ի՞նչ արած, ստիպված էի խանգարել: Տեսնելով մաթեմատիկայի հաստափոր դասագիրքը՝ ձեռքի՝ իրար վրա դարսած միկրոսխեմաների արկղերը խնամքով դասավորեց դարակում, ու եկավ տեսնելու, թե ինչ հարց ունեմ.

-Ախր, երեկ բացատրեցի էս խնդիրը, ո՞նց չես կարողանում հասկանալ, շա՜տ հեշտ ա:

-Էհ, դե մոռանում եմ, պապ:

-Լավ, լավ, գլուխս մի տար, սևագրությունդ տուր էստեղ:

Արագ-արագ գրեց, հետո սկսեց մանրակրկիտ բացատրել: Միշտ զարմանում եմ, թե ո՞նց են այդքան բանաձևերը, կանոնները մտապահում, իսկ հետո դրանք ճիշտ կիրառում (դրանից դժվար բան մեկ էլ նվեր ընտրելն է): Բացատրելուց հետո միայն նոր հասկանում եմ, թե ինչ հեշտ է, և զարմանում, թե ինչո՞ւ ես ինքս գլխի չընկա, թե ինչպես լուծել:

Այդպիսի մի երևույթ է նաև «Նոթեր Շերլոկ Հոլմսի մասին» կարդալը: Խնդիրները թվում են դժվար, մինչև դրանք չեն պարզաբանվում Շերլոկի կողմից, իսկ հետո միայն հասկանում ես, որ մի հիմար պատասխան էր ընկած այդ ամենի հետևում, որ բոլորն էլ կարող էին նկատել: Պատճառն այն է, որ մենք նայում ենք, բայց չենք տեսնում, իսկ տրամաբանող մարդիկ չեն հիմնվում առաջին հայացքի կամ փաստերի վրա:

Երբ ավարտեց, որոշեցի հարցնել, թե ինչ էր փնտրում, կամ, ավելի ճիշտ՝ ինչով կարող եմ օգնել:

-Զգույշ բարձրացիր տանիք ու բեր միկրոսխեմաների արկղերը: Կարծեմ դրված են պապիկիդ ջարդված բահերի կողքին:

Այ, դա ինձ համար մեծ ուրախություն էր: Երևի արդեն 13 տարի է՝ տանիք չէի բարձրացել. արգելել են (երկար պատմություն է): Անգամ չէի էլ հիշում, թե ներսն ինչպիսին է, կամ ինչեր կան այնտեղ: Տանիք բարձրացա պապիկի պատրաստած փայտե սանդուղքով: Երբ մի կերպ դուռը բացելով ներս մտա, փոշին ագահորեն «հարձակվեց» վրաս: Լույս գցեցի, որ կարողանամ առաջ գնալ ու գտնել արկղը: Լույսի ճառագայթներին ուղղահայաց սկսեցին տեսանելի դառնալ փոշու մանր, բայց բազմաթիվ հատիկները, ու փայլել այնպես, կարծես թե նրանք ոչ վնասակար են, ոչ էլ աղտոտում են իրերը՝ նրանց վրա բնակություն հաստատելով: Ու ի՞նչ տեսնեմ: Հազարավոր իրար վրա դարսած արկղեր՝ վեհորեն կանգնած այսքան տարի: Արկղերի վրայի փոշու հաստ շերտից կարելի էր ենթադրել, որ շա՜տ երկար ժամանակ ոչ ոք ձեռք չէր տվել դրանց, իսկ երբ ես ձեռք տվեցի, մատնահետքերս շատ արտահայտիչ տպվեցին արկղի վրա: Մինչ հայրիկին անհրաժեշտ արկղը փնտրելը, շուրջս մի լավ ուսումնասիրեցի (դե, կարոտս առա, էլի): Որոշեցի տեսնել, թե արկղերում ինչ կա: Ձեռքով սրբեցի հենց առաջին արկղի մակերևույթն ու մի գրություն տեսա.

«Բացիր միայն, երբ հասնես երազանքիդ»:

Էլ ավելի հետաքրքրեց, երբ իմ անուն ազգանունը տեսա՝ գրված դրանից մի տող ներքև: Որոշեցի անպայման բացել: Վերցրի այդ արկղն ու հայրիկի միկրոսխեմաների արկղն ու արագորեն իջա ներքև: Հայրիկին տվեցի իր արկղը, վազեցի սենյակ: Հարմար տեղավորվեցի ու բացեցի իմ արկղը: Չեմ կարող նկարագրել, թե ինչ էի զգում. երևի թե և՛ վախենում էի, և՛ այրվում հետաքրքրությունից: Ի՞նչ էր այնտեղ. ուղղակի մի կույտ թղթեր, ծրարներ… Առաջին բանը, որ մտքովս անցավ, այն էր, որ դա նախապապերիս թողած ժառանգությունն է, կամ ինչ-որ կտակ, վերցրի հենց առաջին աչքովս ընկած ծրարը, արագ բացեցի այն ու սկսեցի կարդալ այնտեղ հարմար տեղավորված թղթերից մեկի վրա գրվածը:

Կարդալուց հետո ներսս տակնուվրա եղավ, խառնաշփոթ, անբացատրելի ինչ-որ զգացում ունեի: Առանց դադար տալու, շտապ վերցրի նաև մյուս գրություններն ու սկսեցի ընթերցել բոլորը՝ հազիվ ինձ զսպելով, որ չարտասվեմ: Բայց դա անխուսափելի էր, կարդում էի հիմարի լա՜յն ժպիտով: Դրանք իմ շարադրություններն ու բանաստեղծություններն էին, իմ բոլոր մարտիության բարեմաղթանքներն ուղղված մայրիկին, տատիկին, իմ գրական առաջին փորձերը՝ սկսած տառերը սովորելու պահից, Ձմեռ պապին ու Ձյունանուշին ուղղված բոլոր նամակներս, այն բանաստեղծությունները, որոնք գրում էի, տալիս մայրիկին, դրանց մեջ ինչ-որ բան խնդրելով, այն բանաստեղծությունները, որոնք գրում էի մեր տուն եկած հյուրերի համար ու դրանց դիմաց գումար ստանում: Կարդում էի անկուշտի պես, ինչպե՞ս կարող էի մոռանալ դրանց մասին, դրանց գոյության մասին: Անկեղծ ասած՝ դրանք անտանելի ծիծաղելի էին, դրանք իմ բոլոր հիշողություններն էին, իմ «հրաշքների» տետրերը, իմ նոթատետրերը, որտեղ իմ ապրած ամեն պահը պատմում էի, գրում: Անգամ կարծում էի, թե կորցրել եմ: Այդ «սնդուկում» էր պահվում իմ սիրտը, իմ ողջ կյանքը, իմ ողջ մանկությունը: Հա, դա հենց գանձերի սնդուկ էր, ոսկուց, ադամանդից, բոլոր թանկարժեք քարերից ու մետաղներից էլ թանկ, անգի՜ն:

Եվ չնայած ինձ շատ վատ էի զգում, որ գրությունն անտեսել էի, ու մինչև երազանքիս հասնելը բացել, բայց և այնպես ես իմ ողջ մանկությունը վերապրեցի: Եկավ, սահեց աչքերիս առջևով, բայց մի բան մոռացավ խոստանալ… Որ հետ է գալու:

svetlana davtyan

Մայրիկս ուսանող է

Շատ եմ սիրում երազել, բայց առավել շատ սիրում եմ բոլոր երազանքներս իրականություն դարձնել: Սակայն այսօր իմ մասին չէ, որ ուզում եմ պատմել: Խոսելու եմ իմ կյանքում անփոխարինելի մի մարդու՝ մորս մասին: Մորս կյանքը և երազանքները սահմանափակվել են ամուսնությամբ: Ամուսնանալուց հետո մայրս դադարեց հավատալ և պայքարել իր երազանքների համար: Ինչպես բոլոր պատանիները, այնպես էլ մայրս, վաղ տարիքում ցանկացել է դպրոցն ավարտելուց հետո շարունակել ուսումը: Ընդամենը 14 տարեկան հասակում դպրոց եկող բոլոր անգլիախոս հյուրերի համար թարգմանչուհի է եղել: Շատ լավ տիրապետելով անգլերեն լեզվին՝ ցանկացել է սովորել Երևանի պետական համալսարանում՝ էլ ավելի ընդլայնելու իր գիտելիքների պաշարը: Բայց մայրս չընդունվեց իր նախընտրած բաժինը և ամեն ինչ թողեց մի կողմ՝ կյանքը նվիրելով իր ընտանիքին: Արդեն շատ տարիներ են անցել, բայց ամեն անգամ հիշելով՝ մորս աչքերը արցունքով են լցվում: Մի օր էլ մի կին մորս հարցրել էր.

-Գայանե՛, որտե՞ղ ես աշխատում:

-Ես չեմ աշխատում:

-Իսկ որտե՞ղ ես սովորել:

-Չեմ էլ սովորել:

Կինը շատ զարմացել էր և ասել, որ իրեն թվացել է, թե մայրս բարձրագույն կրթություն է ստացել, քանի որ շատ կիրթ է:

-Ինչո՞ւ հիմա չես սովորում:

-Աղջիկս արդեն մեծացել է, և նրա ժամանակն է սովորելու:

-Ո՛չ, երբեք ուշ չէ: Այն, ինչ չես արել տարիներ առաջ, փորձիր հիմա:

Այդ կնոջ խոսքերը մորս շատ էին ոգևորել, և մենք նրան սատար կանգնեցինք: Հաջորդ շաբաթ մայրս գնաց և ներկայացրեց ընդունելության իր դիմումը: Եղավ անսպասելին. մայրս ընդունվեց Մանկավարժական համալսարան՝ մեթոդիկայի բաժին: Չեմ կարող նկարագրել, թե ինչքան մեծ էր նրա երջանկությունը այդ ժամանակ: Ես նույնպես մի քանի անգամ գնացել եմ մորս հետ դասերի: Խմբում կային ինչպես շատ երիտասարդ աղջիներ, այնպես էլ մորս տարիքի և ավելի մեծ կանայք:

Նորությունը, որ մայրիկը պետք է սովորի, ընտանիքում, իհարկե, մի փոքր անսովոր էր, բայց հետո արդեն դարձավ շատ սովորական, ընդունելի և գովելի: Նա ոչ մի հարցում չի դժվարանում, սովորում է շատ լավ՝ իր աշխատասիրության շնորհիվ: Մայրս ինձ համար շատ վառ, հզոր, գեղեցիկ օրինակ է, որին միշտ ցանկանում եմ նմանվել: Ես նրանից սովորելու շատ բան ունեմ: Նա ինձ ցույց տվեց, որ մարդը հանուն իր երազանքի պետք է միշտ պայքարի: Ուրախ եմ, որ մայրս այսքան տարի անց իրականություն դարձրեց իր նվիրական երազանքը: