Եթե անգամ դուք մտածեք, թե սա մանկական շարադրության է նման, և ձեր դեմքին երևա մի ժպիտ, որը ծածկում է ներքին մի ծիծաղ, ապա ես կհամաձայնեմ ձեզ հետ: Բայց սա «Սառցե» լճի իմ առասպելն է եղել դեռ շատ վաղուց…

Տարիներ են անցել այն օրից, երբ հասկացա, որ անտառը ինչ-որ մեկի կանաչ երազն է, որ այն ամենը, ինչն արմատներ է ձգում, դառնում է ավելի թարմ՝ դարերի փոշոտ հայացքի ներքո, մեր էությունը դարձնում է ավելի մաքուր ու հստակ, երբեք չի կարող պարտվել:

Դա իմ ու անտառի առաջին բախումն էր: Եկեք տեղափոխվենք մոտ 1930 օր հետ և սկսենք ամենասկզբից: Մեքենան սլանում էր բավականին արագ, և ես հազիվ էի հանդուրժում երկու եղբայրներիս անհանգիստ շարժումները՝ ապակին իջեցնելու նպատակով: Գյուղի սևացած կտուրներին հաջորդեցին չվերջացող ծառերի շղթան ու խորդուբորդ ճանապարհից բարձրացող փոշին, որ միևնույնն էին իմ ծույլ հայացքի համար: Մոտ կես ժամ հետո մեքենան կանգ առավ, ու լսվեցին գոհունակության ճիչեր: Այդ տեղը, հավանաբար, անտառի այն գողտրիկ վայրերից էր, որտեղ թվում է՝ անիվներից բարձրացած փոշին ու շարժիչի ձայնը երբեք չէին հասել: Այդ հատվածը մի կլոր բեմի էր նման, որի շուրջ միակ ունկնդիր ծառերը երբեմն-երբեմն ականատես էին լինում թատերական մի ներկայացման, որ կոչվում էր «Դատարկության շշուկները»: Մի ժամանակ այնտեղ ձյուն է եղել, մի ուրիշ ժամանակ՝ արևն է երգել ու ապրել, մեկ այլ ժամանակ՝ անձրևը: Բեմից քիչ այն կողմ ծովն էր, որ կենդանի էր պահում օրը: Հորեղբայրս երբեմն-երբեմն կրկնում էր՝ այստեղ գայլեր են եղել: Ի հակադրություն իմ վախի՝ երազում էի տեսնել գայլերին, որոնք իրենց դեղին աչքերով կճեղքեին անտառի վրա իջած ծանր մշուշը: Երազում էի տեսնել անտառի թագավորին, որ իմ մանկական պատկերացմամբ ծառե մարմին կունենար, մամուռով պատված ու գունազրկված մի թագ: Նա կկարողանար ինձ պահել իր հսկայական ափի մեջ ու կտաներ ամենաբարձր ծառերի գագաթների մոտ, հսկայական ու պաղ ժայռերի մոտ կտաներ ու վերջապես՝ ծով, և ես ընդմիշտ կպահեի երկնքի ձայնը իմ ականջներում: Անտառի մշուշե ժպիտը ու գայլի ոռնոցը կդառնային «սառցե» լճի իմ առասպելը, որովհետև այդ օրը ոչ միայն արմատավորվեց իմ մանկական հիշողության մեջ, այլ փոխեց իմ հայացքը դեպի բնությունը, իմ ներսում առկա գեղեցիկ, բայց սառցե լիճը սկսեց աստիճանաբար հալվել, իմ ներսում արձագանքում են դեռ անտառի ձայները: Իմ ոսկե հիշողությունը, ծառերը՝ երկնքի կրծքի մեջ խրված, ծովը՝ հողի գրկում նիրհող, հավերժական են…

Ես անընդհատ նայում էի անտառի խորքերը ու փորձում էի նշմարել կամ պատկերացնել նրա՝ թագավորի ձեռքը, որ կկանչեր ինձ՝ իր կարմիր քար ունեցող արծաթե մատանին ցուցամատին հագցրած: Լավ եմ հիշում, թե ոնց ցանկացա վազել՝ թողնելով բոլորին, բայց իմ մանկական վախերը թույլ չտվեցին:

Նստեցինք մեքենան, բոլորը սունկ էին հավաքել՝ բացի ինձնից: Անմիջապես իջեցրի ապակին, որ շնչեմ անտառի օդն ու վերջին անգամ նայեմ հեռուն՝ խույս տալու համար իմ հիասթափությունից: Տարիներ անց միայն կարդացի Չինգիզ Այթմատովի «Սպիտակ շոգենավը», որի հերոսը այդ ժամանակ իմ տարիքին էր: Նա վազեց դեպի ծովն ու ձուկ դառնալով՝ լողաց հեռո՜ւ-հեռո՜ւ: Ո՞վ գիտե, եթե ես այն ժամանակ չվախենայի և վազեի դեպի անտառի խորքը, կկարողանայի՞ արդյոք թռչել, և հանդիպելով անտառի թագավորին՝ կգնայի՞ հեռո՜ւ-հեռո՜ւ:

Ես այդ օրը կարողացա իմ ներսում առկա սառցե լիճը հալեցնել, բայց չգիտեմ՝ դեռ որքան կարձագանքեն իմ մեջ անտառի ձայները: Բայց եթե չցրեք ձեր մեջ նստած թանձր մշուշը, ապա չզարմանաք, երբ այնտեղ հայտնաբերեք գայլերի մի ամբողջ ոհմակ:

Աշխարհում քիչ են պայքարող մարդիկ: Մարդիկ, ովքեր ձգտում են ավելիին հասնել, անկախ այն բանից, թե ինչ փորձություններ է պատրաստել կյանքը իրենց համար: Մարդիկ կան պայքարում են սովորելու համար: Շրջապատի մարդկանցից կգտնվի մեկը, ում կյանքը ինչքան էլ հարվածի տարբեր կողմերից, նա, միևնույն է, ոտքի կկանգնի: Մեր դրախտային Դարբասում ապրում է հրաշալի երիտասարդ, ում մասին այսօր ուզում եմ պատմել:

Վրեժ Կարապետյան

26-ամյա երիտասարդ, ով անցել է բազմաթիվ փորձությունների միջով, բայց մնացել է կյանքին «սիրահարված»: Կյանքը նրան սովորեցրել է պայքարել: Ծնվել է Դարբաս գյուղում, գյուղացու ընտանիքում: Սովորական մարդիկ, բայց նրանց զավակը սովորական մարդ չէ: Վաղ տարիքում կորցնելով ծնողներին, մեծացավ տատի և պապի խնամակալության ներքո: 18 տարեկանում երկու եղբորը թողնելով հարազատ մարդկանց խնամքին, գնաց հայրենիքին պարտքը հանձնելու: Ծառայությունից վերադառնալուն պես սկսել է աշխատել World Vision բարեգործական կազմակերպությունում՝ համայնքային կազմակերպիչ: Թեև զբաղված օրակարգ ունի, իր հանգստի ժամանակը տրամադրում է կամավորական աշխատանքին: Աշխատելուն զուգընթաց սովորել և ավարտել է Սիսիանի պետական տնտեսագիտական քոլեջը և Հայաստանի ագրարային համալսարանը: Գյուղի բնակիչները հաճախ են պատմում նրա մասին: Ասում են.

-Իրա հումորը անսպառ է:

Քայլում ես գյուղում, մայթեզրին՝ նստարանների նստած մարդկանց խումբը աղմկալից ձայնով քննարկում է անցող դարձողին: Հաճախ եմ լսել գովեստի խոսքեր Վրեժի մասին: Տատիկները ասում են.

-Մալադեց, հալալ ա իրան: Մըծացավ, ախպերներին ինքը պահավ, մեծ մարդիկ տառան, մհեկ մեծ մարդ ա, մեծին հարգող, փոքրերին սիրող: Հենց տեսնմ ա՝ բարևմ ա անպայման:

Սիրում է տխուր մարդկանց ուրախություն պարգևել իր հումորներով: Մի անգամ հումոր արեց, ու բոլորս ծիծաղեցինք, հետո հարցրեցի.

-Իսկ դու ուրա՞խ ես հիմա:

-Ես ուղղակի ուզում եմ բոլորիդ ուրախ տեսնել:

Ասում են նա, ով մշտապես ժպտում է, հենց նրա հոգին է, որ անվերջ արտասվում է:

Մեր ազգին պետք են հենց Վրեժի պես զավակներ, ովքեր չնայած կյանքի դժվարություններին, պայքարում են և իրենց պայքարով ոգեշնչում նաև շրջապատի մարդկանց:

-Շըշշ…

-Հը՞, տեսա՞վ։

-Չէ, Էլիզ, ես հլը իրան չեմ տեսել, սուս, որ չգա մեզ գտնի։

-Մեզ կուտի՞։

-Որ սուս մնաս՝ չէ։

-Ես քնում եմ, որ գա՝ կարթնացնես։

-Էլի՜զ, Էլիզա՜, աղջի, հելի, ինձ մենակ մի՛ թող։

Տարօրինա՞կ է թվում։ Էլ մի զարմացեք ու ծիծաղեք, բոլորդ էլ վախեցել եք տան ուրվականներից ու հրեշներից։

Դե հիմա պատկերացրեք. ես ու հորեղբորս աղջիկը պահարանում, կծկված նստած ենք։ Ձմեռ, կարճ օրեր ու երկար գիշերներ։ Ժամը ութն է, և դրսում մութ է, տան լույսերը՝ անջատված, պատուհանից այն կողմ քամին տակնուվրա է անում ողջ քաղաքը, իսկ ես ու քույրս թաքնվում ենք։ Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչից։ Հա, հա, հենց էն հրեշից, որ գոյություն չունի։ Լավ, հերիք է ծիծաղեք: Մի՞թե դուք էլ չեք եղել փոքր։ Զարմանում եմ հիմա. թաքնվում էինք մահճակալի տակ ապաստանած հրեշներից, իսկ պահարանի միջի հրեշներին հյո՞ւր էինք գնացել։

Լավ, հրեշները հասկացանք, բա լույսե՞րը, ինչի՞ չէինք միացնում։ Մենք ենք մեր վախը ստեղծողը։

-Էլիզ, լսո՞ւմ ես։

-Ա՜, էդ ինքն ա՞։

-Չգիտեմ, Էլիզ, ամեն դեպքում իմացի, որ ես քեզ շատ էի սիրում ու… Հա՜, հիշո՞ւմ ես, որ Նոր տարուն դիմակդ պատռվել էր, էդ ես էի արել, կներե՜ս քուրիկ։

Դռան ճռճռոցներ… Անցավ տասը վայրկյան լռության մեջ, բացվեցին պահարանի դռները։ Խավարի սարսափի մեջ տեսանք մի լույս, մի սիլուետ՝ մայրս էր։

Վա՜խ, մանկություն, ինչ քաղցր, ինչ հեռու ես դու արդեն։ Մանուկ, մի արարած, ում երևակայությունը չունի ո՛չ սկիզբ և ո՛չ էլ վերջ։

Ինչպես յուրաքանչյուր մարզ և գյուղ, իմ գյուղը նույնպես առանձնանում է իր տարբերվող բարբառով և խոսելաձևով: Լիճքը ունի շատ յուրահատկություններ, բայց բարբառը լիովին տարբերվում է, և քանի որ 17.am-ում շատ եմ կարդացել, որ թղթակիցները ներկայացնում են իրենց գյուղի բարբառը, այսօր որոշեցի հետ չթողնել նաև իմ գյուղը և ընթերցողին ներկայացնել Լիճքի բարբառը (Գոլավարի): Հա, չմոռանամ ասել, որ մեր բարբառը մի ուրիշ քաղցրություն ունի, իհարկե ինձ համար: Լավ, չերկարացնեմ: Սկսե՞մ: Լավ, արդեն սկսեցի:

ուդա – այստեղ,

ունա – այնտեղ,

դոր – ուր

օրի – ինչու

իմա՞լ իս – ո՞նց ես

դորա կերտաս – ուր ես գնում

ինչ ա կսիս – ինչ ես ասում

իդմա – այսպես

կարտոլ – կարտոֆիլ

Եվ մի շարք այսպիսի հետաքրքիր բառեր: Ուզում եմ ասել, որ վերը նշված բառերի մի մասը (ուդա, ունա, դոր) չեն կարդացվում այնպես, ինչպես գրվում են: Մենք արտասանում ենք այնպիսի հնչյուններ, որոնք չկան այբուբենում: Այդ տառերը կան միայն Լիճքի այբուբենի ու լիճքեցու տառապաշարի, բառապաշարի մեջ… Եվ գուցե դու, սիրելի ընթերցող, այսպես կարդալով՝ չկարողանաս ճիշտ արտաբերել մեր բարբառի բառերը, դրա համար, եթե հնարավորություն լինի և գաս Լիճք, ապա անգամ կողքից լսելուս կարող ես սովորել մեր բարբառը: Այն հնարավոր է, որ մի քիչ էլ կոպիտ հնչի, բայց լիճքեցու համար իր բարբառը յուրահատուկ է: Իհարկե շատ բառեր կան, որ կգրեի, ուղղակի դա կթողնեմ մյուս անգամ կամ գուցե ընկերներս գրեն, բայց ամեն դեպքում, մեր բարբառն էլ հարուստ է տարատեսակ քաղցր բառերով:

Գիտեք, երբ դպրոցում 12-ցիները ավարտում էին, միշտ մտածում էի, ավելի շատ երազում, որ իմ ավարտելու ժամանակն էլ գա: Ես էլ էի ուզում վերջին անգամ հագնել դպրոցական համազգեստը, ուզում էի ինձ համար էլ վեջին անգամ հնչեր դպրոցի զանգը, ես էլ էի ուզում վերջին անգամ նստել աշակերտական նստարանին, վերջին անգամ գրել ստուգողական աշխատանքներս… Բայց հիմա, երբ արդեն մի քանի օր է մնացել, ուղղակի ուզում եմ ձեռքով օրերը պահել, որ չմոտենա պահը բաժանման:
Իսկ հիմա ես արդեն վերջին անգամ եմ բացելու դասասենյակիս դուռը ու ասեմ.
-Բարև, երեխեք:
-Բարև, երեխա:

Երբ միպահ հետ ես նայում, ուզում ես, որ նորից հետ գան այն 12 տարիները, որոնք օրեր հետո անցյալում են մնալու: Հասկանում ես, որ մանկությունդ իր տեղն է զիջում պատանեկությանը: Մեր ներսում թախիծն ու ուրախությունը միախառնվել են: Հասկանում ես, որ կարոտելու ես ամեն ինչ, ինչ կապված է դասարանիդ հետ: Նույնիսկ կարոտով ես հիշելու բոլոր կռիվները: 12 տարի նույն դպրոցում, նույն դասասենյակում ենք լացել, ուրախացել, դաս պատասխանել: Հասկանում ենք, որ 12 տարի անցավ կյանքիցդ` իր հետ կապելով դպրոցն ու աշակերտական կյանքը: Հասկանում ես, որ էլ առավոտյան մեզ ոչ ոք չի զանգելու ու ասի:
-Արագացրու, ուշանում ենք դասից:
Օրեր հետո վերջին անգամ ենք բացելու դպրոցի դուռը, ու վերցնելով քաղցր հիշողությունները` դուրս ենք գալու: Մեր կապույտ սենյակն ու կանաչ երազը ես կարոտով եմ հիշելու: Կարոտելու եմ նույնիսկ դպրոցի պահակին, որ ամեն մեր ուշանալը ներում էր ու դպրոց թողնում: Կարոտելու եմ, այն աթոռը, որի վրա նստել ենք: Կարոտելու եմ ամենաուրախ դասամիջոցները: Մնաց մի քանի օր, և դպրոցը կդառնա մի մեծ կարոտ:

Ապրիլի 28-ին, ինչպես 17-ի 200-ից ավելի թղթակիցներ, այնպես էլ ես, Անին, Ստելլան ու Սեդան երկար սպասումներից հետո ճանապարհ ընկանք հեռավոր Դսեղից` պատանի թղթակիցների առաջին մրցանակաբաշխությանը մասնակցելու:

Որպեսզի ժամանակն արագ անցներ, սկսեցինք «Այլ կերպ» խաղալ: Ընկերներով ճանապարհ գնալը միշտ էլ հաճելի է լինում:

Շատ չանցած, ի զարմանս ինձ, տեղ էինք հասել:

-Անու՜շ,- տասնյակ դեմքերի միջից միայն Անուշին ու Սոնային էի ճանաչում: Գրկախառնություններից հետո փորձում էի գտնել այն ծանոթ դեմքերից, ում հոդվածները միշտ կարդում եմ: Հենց այդ պահին էր, երբ մի աղջիկ մոտեցավ ինձ, մի փոքրիկ թուղթ տվեց ու ասաց, որ մի գեղեցիկ բան գրենք 17-ի մասին: Առաջին բանը, որ մտքիս եկավ. «17.am-ը կյանքն է»…

Ամեն բան շատ հաճելի էր ու ոգեշնչող էր, միայն վատ էր, որ ընդամենը երկու հոգու էի ճանաչում: Դե, քանի որ Անին ու Ստելլան միշտ Միլենայի ու Ինեսայի հետ էին, ես էլ ծանոթացա նրանց հետ ու սելֆիներն սկսվեցին… (Լավ, էս պահը մի քիչ անցնեմ ու հասնեմ մրցանակաբաշխության պահին…)

Անկեղծ ասած, մինչև այն պահը, երբ իմ անունն էլ հայտարարեցին 100 հոգու մեջ, ես չէի էլ պատկերացնում, որ կարող եմ կամ արժանի եմ նրանց մեջ լինել, շատ անսպասելի էր: Չէ որ դասընթացի չէի մասնակցել, ճամբար չէի գնացել, այլ միայն թղթակցություններ էի ուղարկել փոստով:

-Շնորհավոր,- մի քանի կողմերից լսվեց այս հաճելի բառը:

Բայց դա չէր ինձ համար կարևորը, ես սպասում էի, թե երբ են Անիի անունը տալու, որովհետև համոզված էի, որ նա արժանի է:

-Անի Ղուլինյան,- հնչեց հաղորդավարի շուրթերից Անիի անունը, ու այդ ժամանակ արդեն սիրտս տեղն ընկավ:

Դե ինչ, հիմա միայն ինձ մնում է ավելի պարտաճանաչ դառնալ ու արդարացնել 17-ի հույսերը…

Արդեն տանը նստած ամփոփում էի հիանալի օրը, երբ Սեդա Հարությունյանը նամակ գրեց.

-Լավ հասա°ք:

-Ես Երևանում եմ մնացել… Մյուսները լավ են հասել…

-Դե լավ ա: Ափսոս չշփվեցինք, բայց շատ լավ մարդ եք երևում, ձեր նյութերն էլ կարդացել եմ, ձեզ տեսա, ասացի՝ մոտենամ, էն էլ մի քիչ ամաչեցի…

Իսկ ես կարծում էի՝ ինձ ոչ ոք չի ճանաչում: