2016 թվականն ինձ համար հաջողակ էր, քանի որ օգոստոս ամսին միացա 17.am-ին և հիմա կարող եմ պատմել իմ մասին, քանի որ այս տիրույթում դեռ շատ կհանդիպենք…

Ես Էլադա Պետրոսյանն եմ: Ծնվել եմ 2000 թվականին, Կոտայքի մարզի Արզական գյուղում: Պաշտոնական եղավ, այնպես չէ՞… Լա՛վ, ինչ արած, սրանք պաշտոնական տվյալներն էին։ Ինքդ քեզ ճանաչելու համար, կարծում եմ, նախ պետք է իմանաս, թե որտեղից ես սերում, ո՞վ և ինչո՞ւ որոշեց քեզ համար անուն որոշել և այլն։

Հիմա պատմեմ այն մասին, թե ի՞նչու Էլադա։ Այս անունը որոշ չափով կապված է տատիկիս անվան հետ… Դե հայերիս մոտ ավանդույթ կա, չէ՞, երբ երեխան ծնվում է, կամ տատիկի անունը պետք է դրվի կամ պապիկի… Ավանդույթը պահպանելով՝ ծնողներս որոշեցին ինձ անվանել Էլիդա, սակայն տատիկը դեմ եղավ՝ ասելով.

-Չէ՛, չէ՛, էդ ի՞նչ անուն ա, որ էրեխու վրա դնեք, հանկարծ էդ անունը չդնեք… Իբր ես իմ անունից գոհ ե՞մ, մի հատ էլ էրեխու վրա եք դնում…

Հայրս և հորաքույրս էլ որոշել են ինձ անվանել Էլիտա, հետո անձնագրային բաժնում, վերջապես ընդհանուր հայտարարի գալով, անվանել են Էլադա…

Ինչո՞ւ ոչ՝ տարբերվող անուն… Հիմա իմ անվան նշանակության մասին պատմեմ։ Այն ունի հունական ծագում: 1803 թվականին Հունաստանը անվանել են նաև Էլադա անվամբ: Իսկ իմ պատմության ուսուցիչն ասում է.

-Որ գնաս Հունաստան, քո անվան համար քեզ շատ հարգալից կվերաբերվեն…

Հուսամ, որ մի օր կգնամ…

Շարունակելով անվանս մասին պատմել, կարող եմ ասել, որ երբ ինչ-որ մեկի հետ ծանոթանում եմ և նշում անունս, միշտ հարցնում են.

-Ի՞նչ, մեկ անգամ էլ կասե՞ս։

Արդեն սովորական է դարձել այս հարցն ինձ համար։

Մի անգամ, երբ հայրիկիս ընկերը եկավ մեր տուն, հարցրեց անունս, դե ասացի՝ Էլադա…

-Ի՞նչ, Էլադա՞։

-Հա՛-հա՛։

-Ի՞նչ անուն է…

Ես պատմեցի անվանս նշանակության մասին, նա թուղթ ու գրիչ խնդրեց և ինչ-որ բան էր գրում թղթի վրա: Բոլորիս համար հետո պարզ դարձավ, որ անվանս առաջին տառերով բանաստեղծություն էր գրում՝ աքրոստիքոս… Երբ վերջացրեց գրելը, կարդաց…

-Էկզոտիկ, նուրբ, նրբաճաշակ,

Լույսի աղբյուր ու հրեշտակ,

Արշալույսն ես շրջապատի,

Դարձել ես մի շքեղ փերի,

Ավետում ես աստվածներին, որ քեզ պահեն միշտ անթերի…

…Եվ այն նվիրեց ինձ, ես մինչև հիմա պահում եմ այդ թուղթն ու հպարտանում…

Ազգանվանս ծագման մասին նույնպես տեղեկություններ ունեմ։ Պետրոսյանը մեր տոհմի ազգանունն է: Իմ պապիկի պապիկի անունը Պետրոս է եղել, այդտեղից էլ ծագել է մեր տոհմական ազգանունը, իսկ Պետրոսյաններիս տոհմածառը ամենամեծերից մեկն է գյուղում: Նախնիներս գաղթել են Մուշ քաղաքից 1827-1828 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ: Արտագաղթել են դեպի Արևելյան Հայաստան և հետագայում հիմնական բնակություն հաստատել Արզականում: Մեր ազգն ունի նաև ժողովրդական անվանում՝ «Մնեյենց» ազգ: Իսկ իմ գերդաստանի հպարտությունը՝ պապենական դարբնությունն է։ Հիմա էլ հայրս է զբաղվում այդ արհեստով:

Հաճախ մեզ՝ լորեցիներիս, անվանում են իլորցի, այն էլ՝ ճոտ։ Անկեղծ ասած, ես չեմ սիրում, երբ մեզ այդպես են անվանում։ Համագյուղացիները նույնպես չեն սիրում, հատկապես երիտասարդները, որովհետև այդ անվանումը եկել է շատ հին ժամանակներից։ Մեր տատիկներն ու պապիկներն արդեն սովոր են այդ արտահայտությանը, նույնիսկ խոսելիս հաճախ են օգտագործում Իլորը՝ Լորի փոխարեն: Լավ, իսկ թե ինչո՞ւ են մեզ այդպես անվանում, ես հիմա կպատմեմ…

Տատիկս պատմեց, որ շատ տարիներ առաջ կային գյուղեր, որոնք հարկեր էին վճարում վանքերին ու մոտակա եկեղեցիներին: Այդ գյուղերի մեջ մտնում էր նաև մեր գյուղը: Այսպես ստացել ենք այդ անվանումը։.

-Տա՛տ, բա մենակ մեր գյո՞ւղն է, որ նման մականուն է ստացել։

-Չէ, հա՛, ա՛յ բալա, հո՞ւնց կիլի՝ մենակ մեր կեղն ըլնի, հինչ ա, դու լիսալ չե՞ս, թե մեր հարևան գյուղերը հինչ անուններ ունին։

-Հա՛, դե լսել եմ, տատի։

-Բա՛, բալա։ Էհ, երանեկ էր էն թվերը, ճիշտ ա՝ մի քիչ նեղված էինք ապրըմ, բայց լավ էինք ապրըմ։ Ամեն հինչ կար. աշխատանքի տեղեր կային, գործ կար, բայց այ տենց, մեր ըշխատանքի կեսը տալիս էինք պետությանը:

-Դե, տատի, հիմա էլ աշխատանք չկա, բայց էլի նույն վիճակն ա։ Լա՛վ, թեմայից շեղվեցինք ոնց որ… Փաստորեն, դրա համար են մեզ անվանում «Ճոտ իլորցի»։

-Հա՛ բալա, հենց դրա համար:

Վերջին շրջանում գրածս նյութերի թվաքանակի մեջ մեծամասնություն են կազմում հարցազրույցները, և դա իմ կարծիքով նրանից է, որ մեր համայնքում շատ են նշանավոր մարդիկ, կյանքի հետաքրքիր իրադարձություններ ունեցած, ականավոր և ակնառու լիճքեցիներ: Բացի բնությունից ու տեսարժան վայրերից, հարուստ միջավայրերից ու շրջապատից, համայնքս հարուստ է նաև իր անվանի լիճքեցիներով (Տեր Շահե քահանան, Աբով Արամայիսի Ջուլիկյանը՝ «Ники ТВ» հեռուստաընկերության գլխավոր խմբագիրը և սեփականատերը, Վանիկ Պողոսյանը, Գերմանիայում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Աշոտ Սմբատյանը և այլոք): 

Երբ առաջին հարցազրույցս իրականացրի, ինձ թվում էր, թե ամեն ինչ շատ բարդ ու դժվար է լինելու։ Մտածում էի, որ հնարավոր է այլևս հարցազրույց չանեմ, սակայն ամեն ինչ գլխիվայր շուռ եկավ, ամեն ինչ փոխվեց: Երբ երկրորդը իրագործեցի, կարծիքս սկսեց քիչ-քիչ փոխվել, էլ չասեմ երրորդի, չորրորդի և մյուսների մասին։ Չխոսեմ նաև այն մասին, որ հարցազրույցների ձայնագրությունները առկա են հեռախոսիս մեջ՝ ձայնագրության տեսքով, ուղղակի այնքան երկար ձայնագրություններ են, որ միացնելիս արդեն գրառելու հավեսս փախչում է։ Բայց իրականում շատ հետաքրքիր են:

Այնքան դժվար է նստել, մտածել, մտքերն իմի բերել ու գրի առնել թղթի վրա։ Մինչդեռ, հարցազրույցն այնքան հեշտ է՝ հարց ես տալիս ու պատասխանը ստանում, ուղղակի պետք է հարցերը ճիշտ, գրագետ ու հասկանալի կազմել, որպեսզի այն ընթանա սահուն, հետաքրքիր ու բովանդակալից: Հարցազրույցը նման է ճաշի՝ որքան բանջարեղենն ու անհրաժեշտ մթերքները շատ են, այնքան համեղ ու բուրավետ է դառնում։ Որքան հարցերը շատ ու բովանդակալից են լինում, այնքան այն համով ու հոտով է դառնում: Դե ինչ, երևի սրանից հետո կրկին հարցազրույց գրեմ, ուղղակի մի փոքր սպասեք:

Բոլոր նրանց, ովքեր որոշել են լրագրող դառնալ, խորհուրդ եմ տալիս հարցազրույց գրել սովորել:

Երբ կարևոր թեմա ես վերցնում ու գտնում ես մարդկանց, որոնք իսկապես ասելիք ունեն՝ համարիր, որ ինքդ էլ ես կարևոր գործ անում…

Ուրբաթ առավոտ էր, սովորականի պես արթնացա շատ ուշ: Դասերի սկսելուն մնացել էր ընդամենը 10 րոպե, իսկ տնից մինչև դպրոց ճանապարհը շատ երկար էր։ Արագ հագնվեցի և շտապեցի դպրոց։ Ամբողջ ճանապարհին վազել էի․ հոգնածությունս հաղթեց պարտաճանաչությանս, և որոշեցի մի քիչ նստել և հանգստանալ։ Պատահաբար նստել էի այն տեղում, որտեղ նստում էին մեր գյուղի պապիկները, երբ տեսա, որ նրանք արդեն գալիս են, արագ վեր կացա, չնայած շատ էի ուզում նստել: 

Պապիկները մեր գյուղի ամենատարեց մարդիկ են: Նրանք տեսան, որ ամբողջ ճանապարհին վազել էի, և չթողեցին վեր կենալ քարից, մինչև կհանգստանայի: Խնդրեցի, որ պատմեն մեր գյուղի պատմությունը։ Նրանք պատմեցին գյուղի ամրոցի մասին, քանի որ ես հետաքրքրվում եմ պատմությամբ: Ուզում էի իմանալ այդ ժամանակի բոլոր իրադարձությունների մասին: Տպավորությունն այնպիսին էր, ասես ոչ թե խոսում էի մեր գյուղի պապիկների հետ, այլ պատմաբանների: Նրանք շատ մանրամասներ գիտեին: Պատմում էին, որ ամրոցը, որին մեր գուսանագյուղցիները Ղուլա էին անվանում, եղել է Անիի պաշտպանական ամրոցներից մեկը, և Անիում գտնվող Տիգնիս ամրոցի հետ հաղորդակցվել են հայելիների և գետնափոր թունելների միջոցով։

Այնքան տպավորիչ էին պատմում, որ ժամանակի զգացումը կորցրել էի: Հանկարծ նայեցի ժամացույցին և տեսա, որ ուշացել եմ: Հասա դպրոց: Բարեբախտաբար առաջին ժամը Հայոց լեզու էր, իսկ ինչո՞ւ բարեբախտաբար, որովհետև մեր Հայոց լեզվի ուսուցիչը շատ բարի է և ըմբռնումով մոտեցավ ուշանալուս: Ես պատմեցի պապիկների հետ իմ զրույցի մասին: Նա ասաց, որ այն, ինչ լրացնում է մեր գիտելիքները պաշարը, արժանի է գովասանքի, և հավելեց. «Երանի բոլոր ուշացումների հիմքում ընկած լինի հետաքրքրասիրությունը»։

Մեր գյուղը մի փոքր ընտանիք է: Էստեղ մարդիկ իրար սիրում են, հաճախ էլ՝ կռվում, հետո էլի հաշտվում՝ մի բաժակ սուրճի սեղանի շուրջ: Մեր փոքր ընտանիքում ամեն ինչ պարզ է ու շիտակ. մարդկային հարաբերությունները, կյանքը, օդը, ջուրը, մի խոսքով՝ ամեն ինչ:

Մեր գյուղը մնացած գյուղերից էդքան էլ չի տարբերվում: Չնայած, չէ: Շատ գյուղերից տարբերվում է ասֆալտի (արդեն մաշված), ճանապարհային լուսավորության, մշտական գազի ու լույսի առկայությամբ:

Մեր հրաշք գյուղը դեռ Արցախյան ազատամարտի տարիներից անվանում են Վահան: Գիտե՞ք, թե ինչու: Ասեմ: Երբ սկսվել է ազատամարտը, գյուղը իսկական վահան է եղել ամբողջ Հայաստանի հյուսիս-արևելյան սահմանի համար: Սակայն տարբեր ժամանակներ գյուղն ունեցել է տարբեր անվանումներ՝ Ռուբենակերտ, Օրջոնիկիձե: Տեղացիներն անվանել են նաև Ջրդխան: Ջրդխա՞ն: Զարամացաք, չէ՞: Կզարմանաք, բա ի՞նչ կանեք:

Մեծ տատիկս (այսինքն՝ հորս տատիկը, էլի) մի օր պատմեց «Ջրդխանի» պատմությունը: Տատի խոսքերով, գյուղում մի խան է ապրելիս եղել: Էդ խանի ժամանակ գյուղում էնքա՜ն ձյուն է եկել, որ խանը նույնիսկ չի կարողացել իրենց գոմի դուռը բացի ու ճարահատյալ թողել է գյուղից փախել: Գյուղի անունն էլ մնացել է Ջրդխան (ջուր- կապված ձյան հետ և խան):

Դե, թե որքանով է էս պատմությունը ճիշտ, որքանով՝ սխալ, դա չգիտեմ, բայց կարծում եմ՝ հետաքրքիր պատմություն է:

Գյուղն ազատամարտի դեռ առաջին օրերից մեծ մասնակցություն է ունեցել հայրենի երկրի պաշտպանության սրբազան գործին: Գյուղի ինքնապաշտպանության ժամանակ զոհվել է 16 հայորդի, որոնց անմար հիշատակին է նվիրված գյուղի հուշահամալիրը:

Մեր գյուղում, մեր ընտանիքում՝ Վահանում, մարդիկ միշտ պատրաստ են իրար օգնել:

Էստեղ հարևաններն իրար օգնում են ամեն հարցով, պետք եղած ժամանակ հաց են տալիս, «մածնի մերան», հավի կուտ, ալյուր, իսկ երբ հետ են վերադարձնում, չեն վերցնում: Բայց, հե-հե՜, երբ մի օր էլ վիճում են, ամբողջը հիշում են ու երեսով տալիս…

Գյուղացու կյանքը հեշտ չի. ամեն օր առավոտ ժամը 5-ին վեր կաց (ամառը), մի բաժակ սուրճ խմի ու արագ գնա գոմ, կովերին կթի և ուղարկի արոտի, որ էդ խեղճերն էլ էդտեղ սովամահ չլինեն: Հավերին կուտ տուր, մեկ էլ ոչխարներին ուղարկի արոտի: Հետո արի տուն ու հազիվ հասցրու մի էրկու գործ արա, մեկ էլ, հո՛պ, կտեսնես տավարն արոտից էկավ: Էլի գնա գոմ ու էդքանը տեղավորի, կթի, ջուր տուր… Ու էլի զանազան գործեր: Ու ո՜չ երանի նրան, ում տնտեսությունը մի քիչ մեծ է:

Վերջ, օրը վերջացավ, մեծերի ասած՝ «մթինն ընգավ»:

Էսա գյուղացու օրը: Ամբողջ օը չարչարվի, ստեղծի, որ քո էրեխեն ոչ մեկից հետ չընկնի: 12 տարի դպրոց ուղարկի, մեկ էլ մտածի, թե ոնց ես քաղաք տեղ պահելու, սովորեցնելու, էդքան ծախսերն անելու:

Մի խոսքով, հեշտ չի գյուղացու կյանքը: Ու ամեն դեպքում, գյուղացու չարչարանքի, աշխատանքի շնորհիվ է, որ ունես կայուն գյուղատնտեսություն:

Ինչևէ, ժողովուրդ ջան, էս էլ մեր Վահան գյուղը, որտեղ մարդիկ իրար սիրում են, հաճախ էլ՝ կռվում, հետո էլի հաշտվում՝ մի բաժակ սուրճի սեղանի շուրջ: