Երկար ժամանակ էր` հորեղբորս չէինք տեսել: Վերջերս նա մի քանի օրով եկավ մեզ հյուր: Նստած զրուցում էինք, և հանկարծ նա ասաց.

-Երեխեք, նոր մի բան որոշեցի… Վայ թե գնանք հանդը` սինդրիկ քաղելու: Ինչքան վախտ ա` հանդերըմը չեմ ելել: Հը՞, ի՞նչ կասեք:

Տատս մի քիչ վախենալով պատասխանեց.

-Արա, բա որ կրակե՞ն: Էտ րեխանցը էտ ո՞ւր ես վաքըմ, տանըմ:

Հորեղբայրս ասաց.

-Այ մամ, ի՞նչ կրակոց: Կրակոց չկա:

Այդտեղ հորեղբորս պատասխանեցի ես.

-Հա, հոպար, լավ բան ես արաջարկում: Ես մեծ հաճույքով կգամ: Ճիշտ ա, սինդրիկ քաղած չկամ, էս առաջին անգամն ա, բայց ոչինչ:

Քույրերս նույնպես համաձայնեցին: Որոշեցինք կիրակի օրը գնալ մեր հանդերը` տեսնենք` սինդրիկ կա՞, թե` չէ:

Լուսանկարը` Էլինա Աբրահամյանի

Առավոտյան ժամը 7-ն էր: Օրը այդքան էլ լավ չէր սկսել մեզ համար, քանի որ ամբողջ գիշեր անձրև էր եկել, և կրկին ամպամած էր երկինքը: Սակայն մենք ուշադրություն չդարձրեցինք, մտածելով, որ շուտով օրը կպայծառանա, և արևը դուրս կգա: Քանի որ ճանապարհը երկար էր,  գնացինք մեքենայով: Հետո սկսեցինք քայլել մինչև որ հասանք անտառ: Անտառը երևալուն պես մտանք ներս, և ամեն մեկս շարժվեցինք մի ուղղությամբ: Չգիտեի, թե ճանապարհը ուր է տանում, սակայն արագ շարժվեցի առաջ, իհարկե, սինդրիկ հավաքելով: Ամենուրեք գետինը թրջված էր անձրևից, և երկինքը ամբողջովին մառախլապատ էր: Քայլելիս ոտքերս թրջվել էին, մի պահ մտածեցի` հեսա կարող ա հիվանդանամ: Արագ շարժվելով առաջ, հանկարծ լսվեցին հակառակորդի կրակոցները: Այդ պահին չգիտեի` ինչ անել, քանի որ մենակ էի և սկսեցի հետ գնալ: Հետ գնալուն պես տեսա քույրերիս և մնացի նրանց մոտ:

Խուճապը անցավ, սակայն փոքր ինչ վախենում էի: Սկսեցինք հավաքել սինդրիկ ու նաև քաղել սխորիկ`սոխի վայրի տեսակ: Փեշս քիչ-քիչ լցվում էր, քույրս`Էլիտան, առաջարկեց գնալ ծաղիկ հավաքելու: Երկուսով անտառից դուրս եկանք, մի ճանապարհ էր` երկու ուղղություններով: Քանի որ չգիտեինք` ուր են տանում այդ ուղղությունները, ես առաջարկեցի գնալ այն ուղղությամբ, որը կարծես դեպի հակառակորդն էր: Քույրս վախեցավ և հետ դարձավ ճանապարհից: Ես` նույնպես: Բոլորը մեզ էին փնտրում և, լսելով մեր ձայները, կանչեցին մեզ: Հորեղբայրս բարկացավ մեզ վրա, և ես ասացի, որ մեղավորը ես էի, այլ ոչ թե քույրս: Անընդհատ ասում էի` երբ ենք տուն գնալու, քանի որ ոտքերս ամբողջովին թրջված էին:

Լուսանկարը` Էլինա Աբրահամյանի

Օրը այդպես էլ չպայծառացավ: Բոլորս արդեն վերջացրել էինք և շտապեցինք տուն:

Լուսանկարը՝ Ալբերտ Մկրտչյանի

Իմ անունը Անժելիկա է, բայց ինձ իմ մտերիմները Լիկա են անվանում։ Ես ապրում եմ Շիրակի մարզի Վահրամաբերդ գյուղում։ Ինձ դուր է գալիս գյուղի աշխույժ կյանքը։ Դեռ մանկուց ապրել եմ և շնչել եմ մաքուր թթվածնով հագեցած օդը։ Այնքան բան եմ պատմելու ձեզ, որ բոլորդ կուզենաք ապրել գյուղում։ Գյուղի մարդիկ շատ աշխատասեր են և հյուրընկալ։ Գարնան գալուն պես սկսում են աշխատանքները։ Ովքեր, որ մեղու են պահում, տաքերն ընկնելուն պես փեթակները դուրս ենհաննում ձմեռվա պահոցներից։  Չգիտեմ, երբևէ տեսած կլինե՞ք, թե ինչպես է մեղվապահը խնամքով աշխատում մեղուների հետ։ 

Տատիկիս տանը կից հողամասում ծառեր են աճում։ Մրգատու ծառերի խնամքը կատարում են տան մեծերը։ Հորեղբայրս ինձանից բահը վերցնում է, որ փխրեցնի ծառերի բները։ Նա ինձ ասաց, որ շատ կարևոր է ծառերը ժամանակին էտելը։ Ես սիրով հետևեցի, թե ինչպես ամբողջ օրը հորեղբայրս ծառերը էտեց, հետո նոր ծառեր տնկեցինք: Ես ևս տնկեցի: Դա մի առանձնահատուկ զգացմունք է, երբ գիտես, որ պարտականություն ունես: Ես ամեն օր պիտի ջրեմ ծառերը և չթողնեմ, որ վնասվեն, մինչև մի քիչ մեծանան։

Օրն այնպես անցավ, որ չնկատեցինք։ Երեկոյան արդեն մտածում էինք հաջորդ օրվա աշխատանքների մասին։ Այս տաք օրերին նույնիսկ մի վայրկյան չպիտի կորցնել։ «Աշխատանքը գեղեցկացնում է մարդուն»,- ասում է տատս ու այնպես է ասում, որ իսկապես աշխատելուց հետո կանգնում եմ հայելու առջև ու ինձ թվում է, որ իրոք գեղեցկացել եմ։ Մարդիկ բոլորը դրսում աշխատում են իրենց հողամասերում։ Երբ նայում ես, թվում է, թե մեղուներ են ժրաջան, և դուրս են եկել նեկտար հավաքելու։

Երբ խոտը արոտավայրերում աճում է, նախրապանը հավաքում է գյուղի եղջերավոր անասուններին և ամեն օր հանում է արոտի։ Ամեն օր վեց ամիս շարունակ նախրապանը կովերին տանում է առավոտյան ժամը յոթից մինչև երեկոյան յոթը արածեցնելու։ Իրիկունը կովերին տուն բերելուն պես կովերին տատս կթում է, այնուհետև կաթը մշակում է։ Մի սարքավորում կա, որով կաթը զտում են: Զտիչն ունի երկու ծորակ, երբ պտտում են բռնակը, մի ծորակով զտված կաթն է գալիս լցվում ամանի մեջ, մյուս ծորակով՝  հում սերը, որը լցվում է ուրիշ ամանի մեջ։ Ուրեմն, այդ զտված կաթից պանիր են ստանում, որը հորում են ձմեռվա համար և անվանում են հորած պանիր։ Այն պահում են կավե ամանների մեջ, իսկ հիմա արդեն և ապակյա և ուրիշ նյութից պատրաստված տարաների մեջ։ Այն պահում են մառանում։

Տատիկս մառանում պահում է նաև խաղողից  քաշած գինին, իսկ հում սերը հավաքում են և հարելով ստանում են կարագ և թան։ Կարագը տատս հալում է և յուղ է ստանում։ Ամբողջ ամառ  և մինչև խորը աշուն մարդիկ աշխատում են և կուտակում ձմեռվա համար։

Հենց գարունը բացվում է, ովքեր տրակտորներ ունեն, նրանք սկսում են նորոգել իրենց տեխնիկան, որպեսզի պատրաստ լինեն հողատարածքների վարին։ Սկսում են ցանքը, մարդիկ ամենքը մի բան ցանում են։ Հենց ձյունը հալվում է, երևում են ցորենի ծիլերը, որը ցանել են աշնանը, և կոչվում է աշնանացան։

Մենք կարտոֆիլ ենք մշակում և ուրիշ երկշաքիլ և միաշաքիլ բույսեր։ Միայն ցանելով չէ, պիտի մշակել՝ փխրեցնել, ոռոգել, պարարտացնել հողը։

Ես հատկապես սիրում եմ բերքահավաքը, երբ երեխաներով հավաքում ենք բերքը, նստում ծառի տակ, սկսում ծիծաղել մեկս մյուսի արարքների վրա: Մեր օրը շատ ուրախ է անցնում։

Ես մեծ սիրով կհյուրընկալեի ձեզ մեր գեղատեսիլ գյուղում:

Լուսանկարը՝ Նանե Եղիազարյանի

Ես ապրում եմ Ջերմուկում: Ովքեր եղել են այստեղ, հաստատ կասեն, որ սա բնության հրաշք է: Իմ քաղաքը ՀՀ-ի զբոսաշրջության կենտրոնն է: Բայց այն իր մեջ չի ներառում միայն առողջարաններ, հյուրանոցներ ու էլի այդպիսի կառույցներ: Ջերմուկն ունի նաև շատ գեղեցիկ բնություն և գտնվում է 2500-3000 մետր բարձրության վրա: Այստեղ է գտնվում նաև Հայաստանի բարձր ջրվեժներից մեկը՝ «Ջրահարսի վարսեր» անունով, որն ունի 70 մետր բարձրություն: Բայց այս ամենը չէ, որ կոչվում է Ջերմուկ: Ջերմուկը բաղկացած է երեք մասից: Աջափնյակ, որտեղ գտնվում է հիմնական զբոսաշրջային հատվածը, Ձախափնյակ՝ այստեղ կենտրոնացած է Ջերմուկի բնակչության կեսից ավելին, և Կեչուտը, որը նաև գյուղ է:

Լուսանկարը՝ Նանե Եղիազարյանի

Ես ապրում եմ Ձախափնյակում և սովորում այստեղ գտնվող Ջերմուկի կրթահամալիրում: Ձախափնայկում կյանքը, ինչպես ասում են, եռում է և ունի բնականոն ընթացք: Չնայած իմ ներկայացրած Ջերմուկի «երջանկությանը», նաև կան շատ խնդիրներ: Դե, դա էլ բնական է, ինչպես ասում են. «Լավը առանց վատի չի լինում»: Մեզ մոտ՝ Ձախափում անցած տարվանից բակերը քանդում էին, որպեսզի փոխեն կոյուղու գծերը: Դրանից հետո քանդածի վրա ավազ և քարեր շաղ տվեցին, բայց առաջվա պես չասֆալտապատեցին: Ու հիմա, երբ մեզ մոտ ձմեռը և գարունը «վիճում են», բակերում ցեխ է: Կարելի է ասել, հանցագործություն կլինի, եթե որոշենք սպիտակ կոշիկ հագնել, որովհետև դրանք այս անձրևային եղանակների ժամանակ ամբողջովին սև կդառնան:

Լուսանկարը՝ Նանե Եղիազարյանի

Այս տարի նաև շներն էին շատացել: Դե, շատերն են շուն պահում, բայց երբեք այսքան տարիների ընթացքում չէի տեսել, որ շները արդեն խմբերով ման գային: Շատերը կան, որ սիրում են շներին, և նրանց համար դա խնդիր չէ, բայց կան նաև այնպիսի մարդիկ, ովքեր շուն տեսնելիս մի վայրկյան հետո գտնվում են այդ վայրից 5 կմ հեռավորության վրա, այսինքն, վախենում են շներից: Մի օր, երբ գնացել էի դպրոց, ներքևի շենքերից եկած ընկերներս ասացին, որ խանութներից մեկի  մոտ սպանված շներ են տեսել:

Դասամիջոց էր, և մենք սկսեցինք այդ լուրը քննարկել: Ոմանք ասում էին, որ լավ են արել, որ սպանել են այդ շներին, և լավ կանեն մնացածին էլ նույն բախտին արժանացնեն: Այդ ասողները այնպես չէ, որ սիրտ չունեն, նրանք ուղղակի վախեցողներն են: Իսկ մնացածն էլ չէին համաձայնվում և առաջարկներ էին անում:

-Ավելի լավ է` ինչպես մյուս երկրներում են անում, շներին հավաքեն և տանեն հատուկ հաստատություններ:

-Պետք էր հավաքել նրանց, և հաստատ կգտնվեին մարդիկ, որոնք կցանկանային շներին պահել:

Լուսանկարը՝ Նանե Եղիազարյանի

Ձախափնյակում կա նաև Երիտասարդական կենտրոն, որը կարծես միավորել է Ջերմուկի երիտասարդությանը: Կենտրոնը կազմակերպում է նաև շատ միջոցառումներ, դրանցից է օրինակ, «Ձնեմարդուկ» փառատոնը, որը ինչ-ինչ պատճառներով այս տարի չկայացավ: «Ձնեմարդուկի» ժամանակ Ջերմուկ են գալիս Հայաստանի տարբեր մարզերից և Ջերմուկի ձնակույտերը վերածում են քանդակների:

Եվ այս ամենը մեզ՝ բնակիչներիս, դարձնում է ուրախ և, թեկուզ մի փոքր, բայց երջանկություն է բերում մեր կյանք: Ճիշտ է, կան պահեր, երբ բացի բողոքելուց ուրիշ գործ չենք գտնում, բայց մենք շատ ենք սիրում և հպարտանում մեր քաղաքով: Այն մարդիկ, ովքեր չեն եղել Ջերմուկում, մի ամբողջ հրաշք են կորցրել, և ես նրանց հորդորում եմ գալ և թեկուզ մեկ օր հանգրվանել այստեղ:

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

Երևի բոլորիս էլ փոքր ժամանակ ասել են. «Սուտ մի՛ խոսիր, քիթդ կմեծանա»:  Ես բացառություն չեմ եղել, ինձ նույնպես շատ հաճախ ասում էին այս արտահայտությունը և, որպես ապացույց, ցույց էին տալիս Բուրատինոյի մուլտֆիլմը:  Ինձ շատ էր վախեցնում մեծ քիթ ունենալու միտքը:  Եվ ամեն անգամ, երբ բակում խաղի ժամանակ մանկական ստեր էի ասում, վազում էի տուն ու երկար ժամանակ մնում հայելու դիմաց:  Մայրս հասկանում էր ու հարցնում.

-Ի՞նչ ես խաբել:

Ես անկեղծորեն պատասխանում էի, իսկ մայրս սփոփելով ինձ ասում էր.

-Էս անգամ քիթդ չի երկարի, բայց էլ չխաբես:

Շուտով իրար հերթ չտալով՝ անցան իմ մանկության օրերը: Ժամանակն էր դպրոց գնալու ու սովորելու հայոց ոսկեղենիկ տառերը:

Առաջին դասարանի վերջին ամսում, երբ կրկնում էինք տարվա նյութը, ուսուցչուհին մեզ հանձնարարեց հետաքրքրաշարժ մի վարժություն:

Դպրոցական օրն ավարտվեց: Գնացի տուն ու առանց ճաշելու սկսեցի գրել տնային աշխատանքս: Այսօրվա պես հիշում եմ գրքի այդ էջը: Վարժությունը հետևյալն էր. հայ հայտնիներից մի քանիսի նկարներն էին պատկերված, իսկ դրանց տակ խաչբառի տեսքով բաց էր թողնված տվյալ մարդու մասնագիտությունը:

Գրված էր՝ հայ մեծանուն □ □ □ □ □ □ □ , իսկ վերևում ՝ Մհեր Մկրտչյանի նկարը:

Մենք պետք է լրացնեինք վանդակները: Այսպես, ես սկսեցի գրել (անկեղծ կլինեմ՝ մի կերպ էի գրում, ծուռումուռ տառերով): Արդեն հոգնել էի, երբ նկատեցի, որ երկու նկար է մնացել: Կարդացի՝ Մ-հ-ե-ր Մը-կըրտ-չյան հ-ա-յ մե-ծա-նուն □ □ □ □ □ □ □ : Նայեցի նկարին ու գոչեցի .

-Օ՜յ, ի՜նչ մեծ քիթ ունի,-ու գրեցի ՝ սու-տա-սան:

Հաջորդը՝ Առ-նո Բա-բա-ջան-յան հ-ա-յ մ-ե-ծ …..

-Վա՜յ, մի տես, մեզ ասում են մի՛ ստեք, իսկ իրենք այնքան են ստել, որ երևի ամենամեծ քիթն ունեն,-ինձնից շատ գոհ գրեցի՝ խա-բե-բա:

Աշխատանքները ստուգվեցին, ես սխալ էի գրել, ուսուցիչը ամոթանք տվեց ու նույնիսկ չլսեց իմ բացատրությունը: Տետրիս մեջ հայտնվեց առաջին երկուսը:

Երկար ժամանակ է անցել թե՛ երկուսից, թե՛ մանկության տարիներից: Հիմա էլի նայում եմ հայելու մեջ. այն ժամանակներից մինչև հիմա քիթս իրոք մեծացել է: Երևի ես էլ երբևէ պատճառ եմ ունեցել ստելու: Մեծացել եմ, ամոթով եմ հիշում, որ մեր մեծերին հանդգնել եմ սուտասան կարծել: Հասկացել եմ, որ մեծ քիթը հային բնորոշ հատկանիշ է: Իսկ շատերն ասում են նաև, որ մեծ քիթը խելացիության նշան է: Չգիտեմ, երևի Բուրատինոն մեր ազգի համար գրված հեքիաթ չէ: