Լուսանկարը՝ Հովնան Բաղդասարյանի

Ամառ էր: էքսկուրսիայի օրը որոշված էր: Ուղևորվեցինք Էջմիածին: Բոլորս հավաքվել էինք դպրոցի բակում և սպասում էինք ավտոբուսին:

Սրտումս ինչ-որ կրակ էր վառվում, ու մարմինս անհանգստությունից դողում էր. ես ամեն կերպ փորձում էի պատկերացնել մուտքս դեպի երազանքներիս եկեղեցին:

Վերջապես եկավ ավտոբուսը: Մենք՝ բոլորս, տեղավորվեցինք, ու մեքենան շարժվեց դեպի երկնային երանություն: Ես ամբողջ  ճանապարհին չափում էի ամեն մի կիլոմետրը ու ինչքան մոտենում էինք այնքան ավելի արագ էր սիրտս դողում:

Հասանք… Ավտոբուսը կանգ առավ ու մենք՝ բոլորս, շարժվեցինք դեպի եկեղեցի: Ճանապարհին պատմության ուսուցչուհին ինչ- որ պատմություններ էր պատմում եկեղեցու մասին, բայց իմ միտքը վաղուց պոկվել էր ուղեղիցս ու պտտվում էր խոհերիս շուրջը: Ոտքերս դողալով՝ ինձ առաջնորդում էին հոգումս ծվարած  երազանքի գիրկը,  ու մենք, վերջապես, մտանք եկեղեցի: Այդ պահին սիրտս ուզում էր թռչել տեղից ու փարվել եկեղեցու սրտին: Ոտքերս չէի զգում, հուզմունքից լցվել էին աչքերս: Հոգումս ամեն ինչ խառնվել էր իրար, ուզում էի խոսել, բայց բառերը չէին ուզում դուրս թռչել շրթունքներիցս: Հիացած շրջում էի ու աչքերով կլանում ամեն ինչ, որ հանկարծ ոչինչ բաց չթողնեմ: Ու այդ պահին ես զգում էի Աստծո ներկայությունը: Ես հավատում եմ նրա մեծ զորությանը:

Երազանքս կատարվեց: Վերջապես ես տեսա Էջմիածինը:

Դա այն մեծ երազանքն էր, որ երկար տարիներ պահել էի սրտիս մի անկյունում՝ սպիտակ քողով ծածկված:

Աստված թևեր տա բոլորիս երազանքներին:

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Հունիս

Բոլորս ուրախ ենք. ամռան առաջին ամիսն է, և կարելի է մի լավ հանգստանալ: Յուրաքանչյուրս կարծում է, որ այս ամառն ամենից լավն է լինելու, և հանգիստը վայելելու իր տարբերակն է մշակում.

«Ծով, ճամբար, պիկնիկ, ամեն օր առավոտյան վազել, կրկին ծով…»:

Օրերն անցնում են, սակայն տարբերակներից քչերն են իրականություն դառնում, որովհետև ժամանակ ունենք. չէ՞ որ առաջին ամիսն է, կհասցնենք: Եվ այսպես, ամեն օր արդարանալով, մոտենում ենք երկրորդին:

Հուլիս

Կրկին ուրախ ենք` ամառ, շոգ, իսկևիսկ ծով գնալու ժամանակ: Սրտատրոփ սպասում ենք Վարդավառին, բայց ամեն անգամ` հաջորդ իսկ օրը, բողոքում, որ այն անհետաքրքիր էր: Ետ չենք մնում սովորությունից և շարունակում արդարանալ, որ կհասցնենք վայելել ամառը. առջևում օգոստոսն է: Մոտենում է հուլիսի վերջը, հիշեցնելով ամառվա վերջին ամսի և ամենավատը` սեպտեմբերին մոտ լինելու մասին:

Օգոստոս

Համատարած հիասթափություն, բողոքներ և զղջումներ: Բոլորս բողոքում ենք, որ ամառը շատ արագ անցավ, և չհասցրինք հանգստանալ: Բողոքում ենք` իմանալով, որ դրա պատճառը հենց մենք ենք: Շատերս զղջում ենք, որովհետև անցկացրել ենք անհետաքրքիր օրեր և ամեն անգամ սպասել ենք հաջորդին` հույս ունենալով, որ հաջորդն ավելի հետաքրքիր  կլինի: Հույսը դնելով վաղվա օրվա վրա` անցկացրել և շարունակում ենք անցկացնել ամառը:

Փորձս ցույց է տալիս, որ ներկայով ապրելն ավելի արդյունավետ և, միևնույն ժամանակ, հաճելի է: Բավականություն ստացիր նոր բացվող օրից, և ինչ անելու ես` արա հենց այսօր և հենց հիմա, իմաստավորիր օրդ: Հաճախ շատ հեռու գնալ պետք չէ հետաքրքիր ապրելու համար:

Իսկ վերջում լավ լուր. մի’ հուսահատվեք. մեզ են սպասում օգոստոսյան բարիքներն ու զով երեկոները: Սկսենք ապրել հենց այս պահից:

Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի

-Էսօր կիրակի է, չէ՞, ուշադիր եղեք. աղբի մեքենան, որ գա, լսենք,- մեր շենքի գրեթե բոլոր բնակարաններում կիրակի և չորեքշաբթի օրերին օրը սկսվում է այս խոսքերով: Բոլորը թողած իրենց գործերը, սպասում են «ձերդ գերազանցություն» աղբի մեքենային:

-Մա՜մ,-սկսում են երեխաները գոռալ բակից, հարևանները  մեկը մյուսի դռները ծեծելով իջնում են, հետո բակում մի քիչ «ոտները կախ գցում», իրար հայտնում վերջին նորությունները, պայմանավորվում, թե ով ում տուն պետ է գնա սուրճ խմելու:

Մեքենան գնում է, իսկ երեխաները շարունակում են իրենց կիսատ մնացած խաղերը.

-Ես մի պաս ունեի:

-Չէ, արդեն փչել ենք:

-Խարդախ եք խաղում, դե լավ, ոչինչ, արդարությունը միշտ էլ հաղթում է… Հոպ, էլի պաս բռնեցի, տեսա՞ք, ասում էի, չէ՞,-այսպես ոգևորված երեխաները խաղում են «գործնագործ»… Կամ` «կռուգավիկ», կամ`«բադեր և շներ»: Անվանեք խաղը, ինչպես ցանկանում եք:

-Լավ, գնանք ֆուտբոլի դաշտ, արդեն տղերքը հավաքված կլինեն…Տեսա՞ր ոնց երեկ 13:2 հաշվով հաղթեցինք: Էսօր պատասխան խաղ  են պահանջել,- որոշում են մեր բակի տղաները, որոնց թվում նաև եղբայրս է, ով ամեն անգամ իրենց ֆուտբոլային աստղաբաշխական հաշիվները ասելիս,  թվում է, թե բասկետբոլի  խաղի հաշիվ է ասում:

Քիչ անց բակ է իջնում մեր շենքի ամենասիրունիկ աղջիկներից մեկը.

-Էլե՞ն, ես ի՞նչ ես սիրունացել,- հարցնում եմ նրան, ով թվում է դժգոհ այն փաստից, որ բակի տղաները գնացել են ֆուտբոլի դաշտ, դատարկված բակում երեխա էր փնտրում:

-Ուզում էի համերգ ցույց տալ, բայց բոլորը գնացել են,-  դժգոհ պատասխանում է Էլենը և վազում տուն:

Օրը շարունակվում է իր հունով ընթանալ: Մեծերից ոմանք բրդերը հանել են ու պատրաստվում են «չփխել», ոմանք ձմեռվա համար պահածոներ են փակում, ոմանք զբաղված են տնային մյուս գործերով, իսկ երիտասարդները սպասում են երեկոյան զովին, որ գնան մի քիչ զբոսնելու:

-Սյուզ, բարև, գալի՞ս ես դուրս,- զանգում եմ ընկերուհուս:

-Ուզում եմ գալ, բայց մերոնք ասում են, որ կրակոցի ձայներ է գալիս, չեն թողնում,-պատասխանում է ընկերուհիս:

Բայց այդ հանգամանքն էլ ինձ ու մյուս ընկերուհիներիս չի ստիպում նստել տանը: Մենք սահմանամերձ գոտում ենք ապրում` Ճամբարակում, և սահմաններից լսվող կրակոցներին, ցավոք, վարժվել ենք: Հավաքվելով պայմանավորված վայրում, սկսում ենք առաջին հերթին իրար հարցուփորձ անել, թե ով է լսել կրակոցների ձայները:

-Լավ, եկեք թռվռալով ու կոր գծեր գծելով քայլենք, որ թշնամին չկարողանա նշան բռնել,- ծիծաղելով առաջարկում է Լաուրան: Բայց առաջարկը ընդունվում է բավական լուրջ համաձայնությամբ:

-Ախ, երանի ձեռս մի ավտոմատ լիներ ու այ, հիմա սահմանին լինեի… Ես էդ դիպուկահարին ցույց կտայի…,- բորբոքված ասում է Մանեն, իսկ մենք նայում ենք իրար ու ծիծաղում, քանի-որ բոլորս սպասում էինք Մանեի կողմից նման արձագանքի:

Թողնելով այդ խոսակցությունը, սկսում ենք զբոսնել, և մեր քայլերը ակամայից տանում են Ճամբարակի միակ զբոսայգին: Հետո խոսելով անցնում ենք Ճամբարակի  արդեն անգիր արած նույն փողոցներով: Ամեն ինչ նույնն է, միայն խոսակցության թեմաներն են տարբեր: Համարյա տարբեր:

Ահա արդեն ուշ երեկո է: Կրկին հանդիպելու ակնկալիքով բաժանվում ենք:

Մտնում եմ շենքի շքամուտք, և նոր թխած հացի հոտը սկսում է շոյել հոտառական օրգաններս: Սկսում  եմ  բարձրանալ աստիճաններով, հույս ունենալով, որ բույրի վերջին կայարանը կլինի մեր տունը:

Լուսանկարը՝ Նելլի Խաչատրյանի

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Արդեն բոլորս հավաքվել ենք և սպասում ենք մեքենային, որպեսզի ուղևորվենք դեպի «Ամբերդ» հյուրանոց:  Մինչ մեքենան կգա, մենք զրուցում ենք, ծանոթանում, ոմանք արդեն ծանոթ են, ոմանք նոր են ծանոթանում: Շուտով մեքենան եկավ, և մենք շարժվեցինք: «Ամբերդ» հյուրանոցը գտնվում է Բյուրականից մի քիչ վերև՝Արագածի ստորոտին: Մենք ժամանեցինք առավոտյան, մաքուր օդ, արև և հիանալի տրամադրություն: Մեր սերբ ընկերները ժամանելու են գիշերը, և ժամանակը խնայելու նպատակով որոշեցինք սկսել աշխատանքը: Մի քիչ հանգստանալուց հետո հավաքվեցինք մեր առաջին քննարկմանը: Սկզբում ծանոթացանք տեղանքին, հետո սկսեցինք կիսվել մեր գաղափարներով: Դրանք շատ էին և հետաքրքիր: Օրվա վերջում կիսվեցինք տպավորություններով և ամփոփեցինք օրը: Հաջորդ օրն առավոտյան մեծ հետաքրքրությամբ իջանք նախաճաշի, կարծելով, որ կտեսնենք մեր սերբ գործընկերներին, բայց նրանք գիշերը ուշ էին եկել և հանգստանում էին: Մինչ նրանք կնախաճաշեին, մենք սկսեցինք մեր այսօրվա աշխատանքները: Հետո հանդիպեցինք ճաշարանում, ծանոթացանք: Միասին քննարկեցինք հայ-սերբական ընդհանուր խնդիրներ, և պարզվեց, որ կան շատ ընդհանուր գծեր: Երեկոյան կազմակերպեցինք բացoթյա երեկույթ լողավազանի մոտ: Մյուս օրն առավոտյան դաս ունեցանք սերբերի ղեկավարի հետ, նորից քննարկեցինք ֆիլմերը: Կեսօրին բարձրացանք Արագած՝Քարի լիճ, որից հետո գնացինք Ամբերդ, այստեղ մենք իմացանք շատ հետաքրքիր տեղկություններ բերդի և նրա պատմության մասին: Վերադառնալով հյուրանոց, ամփոփեցինք օրն ու անցանք խաղերի: Հաջորդ օրն առավոտյան գնացինք Երևան` մասնակցելու հայտնի ռեժիսոր Քշիշտոֆ Զանուսսիի վարպետության դասին, ինչպես նաև ձմերուկի փառատոնին: Զանուսսին Հայաստան էր եկել մեկ օրով: Նա կատակասեր և տաղանդավոր մարդ է: Նա մեզ ցույց տվեց իր ֆիլմերից մի քանիսից հատվածներ և երիտասարդ տարիքում նկարած մի կարճ ֆիլմ և մեկնաբանեց դրանք, այնուհետև մեզ` պատանի ռեժիսորներիս, բավականին լավ խորհուրդներ տվեց: Վերադառնալով հյուրանոց սկսեցինք պատրաստվել նկարահանումներին. որոշեցինք թիմերը, բաժանեցինք աշխատանքը: 

Մոտեցավ ամենահետաքրքիր փուլը՝չորրորդ օրը, սկսում ենք նկարահանումները: Առավոտյան նախաճաշից հետո գնում ենք նկարահանումների՝տարբեր ուղղություններով: Երեկոյան վերադառնում ենք և կիսվում տպավորություններով: Ֆիլմերի թեմաները տարբեր էին՝«Գյուղական կյանք», «Եզդիներ», «Մեղվապահներ», «Բյուրականի աստղադիտարան» և այլն: Հաջորդ օրը նույնպես նկարահանումներ եղան. ավարտեցինք կիսատ մնացած նյութերը: Այժմ մոտեցել է ամենադժվար փուլը՝մոնտաժը: Մոնտաժի ընթացքում գրեթե իրար չէինք տեսնում, յուրաքանչյուրս մեր սենյակում զբաղված էինք, հանդիպում էինք միայն հաց ուտելու ժամանակ: Սա մի բարդ, երկար, բայց միևնույն ժամանակ, հետաքրքիր գործընթաց է, որը տևեց երկու օր: Կան ֆիլմեր, որոնք նկարահանվել են մի քանի տեսախցիկներով և ընթացել են մի քանի ժամ: Դրանք պետք էր նայել, առանձնացնել որակով կադրերը, դասավորել ճիշտ հաջորդականությամբ, ինչը պահանջում է ժամանակ և համբերություն: «Սկզբից հեշտ էր թվում, հետո զգացինք, որ ժամանակի մեջ չենք տեղավորվում»,-ասում են մոնտաժողները: Այս և այլ բազմաթիվ դժվարություններ հաղթահարելով ավարտվեց ամենաբարդ փուլը: Հիմա մոտենում էր ժամանակը վայելելու մեր դժվար ու հետաքրքիր աշխատանքի արդյունքը:

Երեկոյան ֆիլմերի ցուցադրություն ենք պլանավորել: Յուրաքանչյուրս մեր սենյակում վերջին աշխատանքներն ենք կատարում: Եվ այսպես, մոտեցավ երկար սպասված պահը՝բոլորս հուզմունքով և ուրախությամբ նայում ենք մեր ֆիլմերը: Ամենահետաքրքիրը այն էր, որ հայ-սերբական ֆիլմում մեր Շուշանը հեղինակն էր, ֆիլմի ամբողջ ընթացքում մենք հիանում ենք նրա դերասանական տաղանդով, իսկ Շուշանը չգիտես ինչու ծիծաղում էր ամբողջ ընթացքում: Ցուցադրվեցին նաև Եզդիների մասին ֆիլմը, փիքսիլեյշնը: Մեր սերբ ընկերներից մեկը մի փոքր կատակով անդրադարձել էր իրենց երկրին: Մենք էլ ցուցադրեցինք հայերի մասին կարճ ֆիլմ, իսկ հետո միասին պարեցինք հայկական և սերբական շուրջպարեր, և կեսգիշերին մեր սերբ ընկերներին ճանապարհեցինք օդանավակայան: Առավոտյան մենք էլ պետք է ճանապարհ ընկնեինք, բայց շատ տխուր էինք: Այս շաբաթվա ընթացքում հասցրել էինք մտերմանալ իրար հետ, ասես դարձել ենք մի մեծ ընտանիք:

-Վահե, մի հատ միացրու Աստղիկին:
-Աստղիկն ո՞վ ա, է, տատի:
-Չես ճանաչի, ընգերուհուս հորքուրի աղջիկը:
-Լավ էլի, տատի:
-Հա, քեզնից ի՞նչ ա է, էթում, բալես, միացրու էլի:

Սքայփը աշխարհի ամենաչսիրածս բաներից մեկն ա: Հա, ճիշտ ա, լավ ա, երբ շփվում ես հարազատ մարդկանց հետ, բայց երբ արդեն մարդիկ սկսում են «համը հանե՞լ»…

Քո համար նստած ես, մեկ էլ էդ սքայփի արդեն զզվելի ծլնգոցի ձենն եկավ… Ու գնաց անկապ հարցերի շարանը՝ եղանակը ո՞նց ա, հարևանը ո՞նց ա, դեղձի բերքը ո՞նց ա… Ու տենց շարունակ:

Հա, ու մեկ էլ խոսելու կեսից շատը գնում ա. «Դուք մեզ լսո՞ւմ եք» հարցի վրա:

Բա էն, որ ձեզ սքայփով զանգողի տունը մի հարյուր մետրի վրա ա լինո՞ւմ… Ասա` ուզում ես խոսաս, հել արի խոսա, էլի, ի՞նչ սքայփ, ի՞նչ բան…

Մի խոսքով, արդեն հոգնել եմ, ու տատի, եթե հիմա սա կարդում ես, ասեմ` չեմ զանգելու ոմն Աստղիկին, ու վերջ…