Ողջո՜ւյն… Գիտե՞ս, չես հավատա, բայց կարոտել էի այս ողջույնին, կարոտել էի այն անփութությանը, որով դու, հավանաբար, կկարդաս վերնագիրը, մի քանի վայրկյան կմտածես` արժե՞ արդյոք ժամանակ վատնել ու կարդալ սա… Հա՜, ի դեպ, այդ ընթացքում` ժամանակի կորստից վախենալիս, առանց գիտակցելու` դու կկորցնես այն…

Աշխարհում միշտ է այդպես…

Օրինակ` իմ ընկեր պարոն Սարդը այնպե՜ս էր ցանկանում տեսնել լուսնի խավարումը, մի ողջ տարի նա անդադար սպասում էր, հաշվում յուրաքանչյուր վայրկյանը, նույնիսկ իր հին ընկերների հետ զրուցելու ժամանակ չուներ, որովհետև ողջ ժամանակն օգտագործում էր ժամանակի հետևից սրընթաց վազելով… Պարոն Սարդ, հուսով եմ, որ իմ հոդվածը կհայտնվի Ձեր ֆեյսբուքյան էջում և Դուք գոնե մի փոքր ժամանակ կգտնեք այն կարդալու համար։

Եթե անկեղծ լինեմ, չգիտեմ, թե ինչից սկսել զրույցս: Ա՜խր, այնքա՜ն ժամանակ է անցել (տե՛ս, էլի՜ ժամանակ. թվում է, թե առանց նրա մասին հիշատակելու մեր կյանքը կզրկվի գույներից), այնքա՜ն շատ բան է կուտակվել հոգումս: Ինձ մի պահ թվում է, որ երբեք էլ քեզ հետ չեմ խոսել, դե՜, այսօր առաջին անգամն է, ու գրելիս ձեռքերս դողում են այն առաջին դասարանցու նման, ով առաջին անգամ վերցնում է գրիչը՝ թվաբանության առաջադրանքը կատարելու համար:

Հա՜, գիտեմ պատճառը, էլի ժամանակն է մեղավոր: Բայց գիտե՞ս, մի բան եմ հասկացել: Ժամանակի տնօրենը ինքներս ենք: Այն նման է գետի, կարող է իր հետ բերել և՛ ուրախություն, և՛ տխրություն: Ամենագլխավորն այն է, որ գետից դույլերով վերցնես երջանկությունն ու ուրախությունը և չհաշվես, թե քանի դույլ ջուր կա նրանում… Այդ գետն իր ճանապարհով հավերժ հոսում է, դու չես կարող կանգնեցնել նրան կամ ստիպել, որ քո փոքրիկ տնակի կողքով անցնի երկու անգամ: Ժամանակը թռչում է մեր կողքով ու իր հետևից թողնում ստվեր: Ինքդ ես որոշում` ստվերը նման լինի Ձյունանուշին, թե նրա խորթ մայրիկին…

Քո սեփական մոլորակում դու ինքդ պետք է ստեղծես ժամանակ երազելու, երազանքներիդ հասնելու և այդ ճանապարհին կյանքիդ ամեն վայրկյանը տոն դարձնելու համար:

Մարդիկ ստեղծել են ժամացույցը և անթիվ իրեր, որոնցով կարող ես չափել ժամանակը, հաշվում են օրերը, տարիները: Ինչո՞ւ: Հըմ, որովհետև նրանք շատ են սիրում թվեր: Նրանք սիրում են հաշվել, թե քանի օր տևեց անձրևը, բայց երբեք չեն հաշվում այն երջանկությունը, որը զգաց պատանին՝ պատուհանից այն կողմ լսելով անձրևի մեղմ ձայնը, կամ անձրևանոց վաճառող բարի տատիկը, որի սիրտը ուրախությունից թրթռում է ամեն վաճառվող անձրևանոցի հետ:

Ժամանակը թվերը չեն, այլ ակնթարթները: Եթե դու սիրում ես պարել լուսնի լույսի տակ, մի՛ մտածիր ժամանակի մասին, պարի՛ր առանց ափսոսանքի: Եթե սիրում ես դիտել տերևների վրայի ցողն առավոտյան, ապա դրսում միշտ էլ անուշ եղանակ է… Ժամանակն այն է, ինչը մենք ամենից շատն ենք ուզում, բայց ինչն ամենից վատն ենք օգտագործում:

Լսիր, ինձ թվում է` ես արդեն գնամ, ժամանակն է կյանքն ավելի հեքիաթային դարձնելու: Ի դեպ, պարոն Սարդ, եթե կարդում եք սա, Ձեզ երիցուկի թեյի հրավեր եմ ուղարկում:

Ես չմեծացա այն ժամանակ, երբ պատահաբար լսեցի մերոնց պատմությունը, որ պատմում էին հորաքրոջս, թե իրենք որտեղից են գնել Նոր տարվա մեր նվերները` ինչ-որ սպիտակամորուք մարդու հասցեագրված նամակում գրված:

Չմեծացա այն ժամանակ, երբ տիկնիկներն ու մորս բարձրակրունկ կոշիկները սկսեցին այլևս չհետաքրքրել ինձ: Երբ զգացի, որ սեպտեմբերի համար գրենական պիտույքներ գնելիս ինձ էլ չեն գրավում գույները, գունավոր պայուսակները, այդ ժամանակ ես դեռ շատ հեռու էի մեծանալուց:

Ես չմեծացա նաև այն ժամանակ, երբ փողոցում «ֆիշկա» խաղացող երեխաների կողքով անտարբեր սկսեցի անցնել, երբ սկսեցի իմ բաժին կոնֆետները կերած եղբորս հետ կռիվ չանել:

Ոչ էլ մեծացա այն ժամանակ, երբ հեռու բարեկամները, երկար ժամանակ ինձ չտեսնելուց հետո, հայտնեցին իրենց հեղինակավոր կարծիքը` ամուսնանալուդ ժամանակն է:

Ճիշտ է, այդ ընթացքում ես, իհարկե, մեծանում էի` համաձայն բնության օրենքների. բոյովացա մի քիչ, մազերս երկարեցին, սկսեցի ավելի հաճախ նյարդայնանալ: Բայց իմ գիտակցությունը դեռ քիմիայի դասը չանելուց անսահման ուրախանալու մակարդակի էր:

Ես գիտակցում էի, որ սկսում եմ իրոք մեծանալ, երբ արդեն մահը ոչ թե, ինչպես միշտ ինձնից հեռու, գյուղի այս կամ այն փողոցում ապրող տատիկի կամ պապիկի կարգավիճակն էր, այլ անգամ չափահա՛ս չդարձած դասընկերոջս, ծնողների համար ամենասարսափելի բառը:

Ես մեծացա այն ժամանակ, երբ տատս հիվանդանոցից տուն եկավ, ու իմ` ի՞նչ ասացին հարցին ի պատասխան, ծանր հոգոց արձակեց, ու առանց բառերի ես արդեն ամեն ինչ հասկանում էի:

Ես մեծացա, երբ սկսեցի նկատել հորս` արդեն բավականին շատացած սպիտակ մազերը:

Մեծանալն ինձ համար հասկանալն էր այն, որ ես մի օր չեմ լինելու. այնպես, ինչպես չեմ եղել լինելուցս առաջ, ու դա ամենասարսափելին էր երևի, ամենասարսափելին, որովհետև ես դեռ այնքան չեմ մեծացել, որ շատերի նման այդ միտքը ընդունեմ հանգիստ:

Խոսում եմ մահից, ուրեմն իմ մեծանալը հասկանալն էր նաև այն, որ մարդիկ շատ հաճախ ինչ-որ մեկի հոգեհանգստին գնում են պարտքի զգացումից ելնելով, որ այդ մարդու հարազատները հանկարծ չնեղանան, որ նրանք մեր առիթներին եկել էին, ոչ թե որ ցավում է, հարգում էր, ուզում է:

Ես սկսեցի մեծանալ, երբ հասկացա, որ գյուղում ապրելը ամոթ չէ, որ թաքցնել պետք չէ, դեռ որ լավ մտածես, առավելություն է, որ ես երջանիկ եմ գյուղում, ի՞նչ կա որ:

Ես գիտեմ, որ երբեք չեմ դադարելու մեծանալ` գիտակցաբար, ֆիզիկապես, բայց մենք բոլորս էլ հոգեպես ուզում ենք լինել տիկնիկներից ուրախացող ու մեր բաժին կոնֆետը չգտնելուց լացող երեխաները, որովհետև այդ տարիքում մեզ երջանկացնելը հեշտ է` նոր տիկնիկ գնելով ու կոնֆետները վերադարձնելով:

-Երեխաներ, դասերի ավարտին մնացել է մի քանի շաբաթ, լավ սովորեք, որ կիսամյակը կարողանաք լավ փակել,- ասաց պատմության ուսուցչուհին:

Բոլորս նայեցինք օրացույցին․ մայիսի տասն էր։ Մտածեցինք, որ դեռ շատ ժամանակ ունենք, և դրա մասին մտածել չարժի։ Սակայն անցավ մի քանի շաբաթ, գրականության ուսուցչուհին եկավ և հանձնարարեց այնքա՜ն շատ գրքեր ամռանը կարդալու։

-Ախր, ընկեր Խաչատրյան, ինչի՞ եք էսքան շատ բան տալիս, մեղք ենք, չէ՞, համ էլ` արձակուրդը այնքան շուտ կանցնի, որ չենք հասցնի կարդալ,- վրդովված ասաց Էմիլը:

-Բան ու գործիդ անունը ի՞նչ է, որ չես հասցնի, ձեր արձակուրդին մնացել է ընդամենը երկու օր, կգնաք, հենց այս օրվանից էլ կսկսեք կարդալ, սեպտեմբերին բոլոր վեպերն ու նորավեպերը հարցնելու եմ։

Դասերի վերջին օրն էր։ Գրքերը հանձնեցինք, ժամանակն էր արդեն տուն գնալու։ Մեկը երջանկությունից տուն սլացավ, մյուսն էլ իր ընկերուհիների հետ կանգնած որոշում էր, թե ամռան ընթացքում ինչ պլաններ ունեն իրար հետ, դե, քանի որ իրենք երեք ամիս ուղղակի չէին կարող չտեսնվել։

Դասարան մտավ դասղեկս՝ երջանիկ դեմքով, և ասաց.

-Երեխաներ ջան, հանկարծ չտխրեք, մենք այս արձակուրդի ընթացքում լիքը էքսկուրսիաներ կանենք. օրինակ՝ ամսի հինգին կգնանք թատրոն, լավ անակնկալ է, չէ՞։

Դե, քանի որ մեզ մոտ արդեն ավանդույթ էր դարձել ամռանը թատրոն գնալը, մենք այդքան էլ չզարմացանք։

Դասարանցիներով որոշեցինք հաջորդ շաբաթվա մեջ գնալ ման գալու և ինչ-որ ֆիլմ դիտել։ Բոլորը պատմում էին, թե ինչ են անելու ամառային արձակուրդի ընթացքում։ Չնայած նրան, որ մենք ամեն տարի նախօրոք իմանում էինք մեր ամառային արձակուրդի պլանների մասին, այս տարի այդպես չէր։

-Մա՜մ, մենք էս տարի որտե՞ղ ենք հանգստանալու։

-Վայ Զառա, ի՞նչ հարցեր ես տալիս, ախպերդ գնում ա բանակ, չգիտենք՝ ինչ ենք անելու, դու եկել հարցնում ես, թե որտեղ ենք հանգստանալու։

Այդ ամենից արդեն անցել է երկու ամիս, երեսուն օրից սեպտեմբերն է, նորից դասեր, այս տարի նաև քննություններ: Ինչպես Էմիլն էր ասում՝ այնքան շուտ անցավ ամառը, որ նույնիսկ չհասցրինք հանձնարարված գրքերի կեսը կարդալ, ինչպես միշտ՝ ամեն ինչ մնաց վերջին օրվան:

Եվ երբ եղբայրս գնաց բանակ, ես նոր հասկացա, որ մեր հանգստանալը երկրորդական էր:

Ապրիլի սկիզբն էր: Եղանակը՝ ոչ այնքան բարենպաստ: Կեսօրն անցել էր, երեկո էր: Արևն արդեն անցել էր սարերի հետևը, բայց շողերը դեռ կարմրավուն և դեղնավուն գունային երանգներով գեղեցիկ տեսարան էին ստեղծում երկնքում:

Այդ օրը ամբողջ ժամանակս անցկացրել էի մենակ (ինչպես սիրում եմ ու հիմնականում այդպես էլ անում) և որոշեցի այդպես էլ ավարտել: Դուրս էի եկել զբոսնելու: Քայլում էի աննպատակ և առանց մտածելու: Գնում էի անորոշ ուղղությամբ: Գնում էի այնտեղ, ուր ոտքերս էին տանում: Առանց որևէ պատճառի, պարզապես տրամադրություն չունեի: Քայլում էի միայն մի բանի մասին մտածելով, որը գնալով սովորական մտքից վերածվում էր վախի: Չհանդիպել այնպիսի մեկին, ով կփորձի խոսել ինձ հետ կամ, առավել ևս, լինի բարեկամ: Օ՜, ոչ, ես դրան չէի դիմանա: Այսպես մտամոլոր չեմ էլ հիշում՝ որքան էի քայլել, երբ սթափվեցի ոտքերիս ցավից, որոնք քայլելուց արդեն ուժասպառ էին եղել, և եթե մարդկային լեզու ունենային, ինչեր ասես, որ չէին ասի ինձ:

Սթափվեցի, կանգնած էի փողոցի մեջտեղում, իսկ շուրջս ոչ ոք չկար, սա հենց այն էր, ինչ միանգամից անցավ մտքովս՝ ոչ ոք չկար:

Զարմանալի էր, փորձեցի հիշել անցածս ճանապարհը, մի բան հայտնաբերելուց հետո ես ապշեցի. «Աստված իմ, մի՞թե: Այո, հիշում եմ, այո, այդպես է»: Ես երկար, շատ երկար էի քայլել, բայց ոչ մեկի, բացարձակապես ոչ մեկի չէի հանդիպել ճանապարհին: Ոչ ոք չկար, դատարկություն էր: Հասկանալով դա՝ սարսափեցի: Հանկարծակի միտքս փոխեցի՝ կգնամ այնտեղ, որտեղ միշտ մարդաշատ է: Բայց ո՞ւր, այո, իհարկե, պուրակը, բայց արդյո՞ք կարող եմ: Այն գտնվում է գյուղի կենտրոնում, իսկ ես այնտեղից բավականին հեռու եմ և բացի այդ, ոտքերս այլևս ի զորու չեն ենթարկվելու ինձ: Գրողը տանի: Թքած, ցավում ցավում են, թող մի քիչ էլ ցավեն, կդիմանամ, միայն թե հանդիպեմ որևէ մեկին, այլևս չեմ դիմանում: Այս անիծյալ դատարկությունն ինձ կուլ է տալիս: Անհապաղ պետք է գտնել մեկին, ով անկեղծ, շատ անկեղծ, կնայի ուղիղ աչքերիս մեջ և կժպտա։ Մի քանի վայրկյանում այսքանը անցավ մտքովս: Բռնեցի այն ճամփան, որը տանում էր դեպի պուրակը: Քայլում էի շնչակտուր, արագ և հստակ: Ներսումս այնքան հույս էր կուտակվել, որ նույնիսկ մեկ-մեկ անկախ ինձնից ժպտում էի:

Սակայն ինչքան մոտենում էի պուրակին, այնքան այդ հույսը վերածվում էր սարսափի և հիասթափության, որովհետև պուրակից ոչ մի ձայն չէր լսվում:

Հասա պուրակի դարպասներին, սարսափը կրկնապատկվեց, ձեռքերս սկսեցին դողալ: Առաջացա, կանգնեցի պուրակի կենտրոնում: Ամբողջ մարմնով դողում էի: Սարսափն իր գագաթնակետին էր հասել: Ոչ ոք չկար, ոչ ոք, լռություն էր, դատարկություն, ամայություն, կարծես երբեք մարդ չեր եղել այնտեղ, այնինչ ընդամենը մեկ օր առաջ այդտեղ ասեղ գցելու տեղ չկար․ մեծահասակները խումբ-խումբ նստած նստարաններին մտերմիկ զրուցում էին և բարեկամաբար ժպտում: Իսկ երեխաները երջանկությունից այս ու այն կողմ էին վազվզում: Իսկ հիմա՞, հիմա ոչինչ, ոչ ոք չկար, միայն ես էի և… ես: Վերջապես սարսափը վերափոխվեց ցասումի: Կռացա, գետնից վերցրի մի մեծ քար, բարձր բացականչեցի և զայրույթի ամբոջ ուժով այն նետեցի դեպի իմ աջևում և ինձնից քիչ հեռու գտնվող մետաղե արձանը։ «Մարդուն մարդ է պետք»: Քարը դիպավ երկաթին, մի ահարկու ու բարձր ձայն դուրս եկավ և տարածվեց օդում: Ձայնն աստիճանաբար կորչում էր, իսկ ցասումս կրկնակի, եռակի, քառակի չափով վերածվում էր հիասթափության: Վերջապես ձայնը մարեց: Մարմինս, որ մինչ այդ տենդագին դողում էր, միանգամից անզգայացավ և թուլացավ: Ուղեղս մթագնեց: Ոտքերս թուլացան, և ես ընկա գետնին: Հայացքս ուղղեցի դեպի վեր: Շնչահեղձ էի լինում և կիսաձայն կրկնում՝ մարդուն մարդ է պետք, և… Եվ շուտով դա էլ անցավ: Կոպերս աստիճանաբար փակվեցին և հանդիպեցին իրար:

Օր 1

Երեկո: Ռադիոտուն: Մարդիկ: Ճամպրուկներ: Ճանապարհ: Սևան: Նյութատեխնիկական պահեստ: Փոցխ: Գործ: Գիշերվա ժամը երեք: Վրան: Անհանգիստ գիշեր:

Օր 2

Զարթնեցինք: Մեծ քանակությամբ գործ: Միայն գործ: Գիշեր: Վրան: Անհանգիստ գիշեր:

Օր 3

Եկան սթարթափերները: Գործ: Գործ: Գործ: Օգնեցեք: Գիշեր: Արդեն հանգիստ գիշեր:

Օր 4

Ազատություն: Նոր մարդիկ: Խարույկ: Մաֆիա: Հաճելի օր: Գիշեր:

Օր 5

Դասընթաց: Սեղանի ֆուտբոլ: Սևանի մաքուր ջուր: Ջան, հավի միս: Խորոված: Դիսկոտեկ: Հոգնեցի: Բայց անհանգիստ գիշեր:

Օր 6

Կարկուտ: Անձրև: Փախչում ենք: Իրանցի սթարթափեր։ Հաճելի շփում: Թաց: Բայց ուրախ: Էլի գիշեր:

Օր 7

Վոլեյբոլ: Վրացիներին պարտվեցինք: Ոչինչ: Բլոտով հաստատ կհաղթենք: Խառը զգացողություններ: Անքուն գիշեր։

Օր 8

Անհետաքրքիր սթարթափներ: Այ, էս մեկը լավն էր: Ա, դե լավն ա, էլի, 4-րդ ջոկը: Մնամ այսօր իրենց մոտ: Ցուրտ գիշեր:

Օր 9

Ահավոր վատ օր էր, չեմ պատմելու: Չքնեցինք:

Գնալու ժամանակն է: Ոչ ոք չի ցանկանում գնալ:

Էլի երեկո: Էլի ռադիոտուն: Էլի մարդիկ: Բայց արդեն Երևան:

Մտնում եմ տուն: Ինչ անսովոր է: 9 օր բաց տարածքում, և հիմա չորս պատի մեջ նստած:

Բարև, շոգ Երևան, ես կարոտել էի: