mariam tonoyan

Կյանքի արժեքը մեկ փամփուշտում. մաս 3

Շաբաթ օրերը, երբ ընտանիքիս հետ այցելում եմ պապիկիս գերեզմանը, սիրում եմ թափառել մոռացված գերեզմանոցում: Հին գերեզմանաքարեր՝ խունացած նկարներով, ջնջված տապանագրեր, սևազգեստ մարդիկ, խնկի ծուխ… Հասկանում եմ, որ մարդն անցնում է, կորչում հավերժության մեջ: Մնում է միայն մի տապանաքար՝ քանդակազարդ կամ հասարակ, նոր կամ խունացած ու մոռացված: Դա, սակայն, էական չէ: Անշուշտ, տապանաքարի մեծությունը կամ ճոխությունը չի կարող մոռացության տալ հանցագործության ժամանակ դժբախտ պատահարից մահացած մարդու արարքները, այնինչ երբեմն նման ճոխ տապանաքարերի կողքին, մի հասարակ քարի տակ հանգչում է մեկը՝ ընկած ռազմի դաշտում՝ կույր փամփուշտի զարկից: Գուցե ես դա անարդար եմ համարում, բայց հողն ընդունում է անտարբերությամբ: Շրջելով գերեզմանոցում՝ հիշում եմ դրվագներ հորս պատմություններից, երբ զոհվելու հավանականությունն ու ապրելու ցանկությունն ու հույսը մեծ են եղել, բայց, այնուամենայնիվ, դեպքերի մեծամասնությամբ կյանքը հաղթել է մահին:

-Հունվարի 20-ի գիշերը՝ մոտ ժամը տասին, նահանջելով հասանք Սետլար,- մտապահել եմ նրա խոսքերը,- շատ վիրավորներ ու զոհեր ունեինք: Ցրտահարվել էին Ստեփանյան Ալբերտի, Թուխոյան Արմենի վերջույթները: Տղաները հոգնել էին կյանքի ու մահու կռիվ տալուց, քայլում էին՝ մի կերպ ոտքերը քարշ տալով: Սոված, անքուն քայլեցինք մինչև լուսաբաց: Սետլարում մնացինք երեք օր:

Էդիկ Բաբայանը երրորդ օրը բոլորիս հավաքեց մի տան մեջ.

-Երեք օր է՝ հաց չենք կերել: Ով գնա ու Վալերի (Քեռու) սննդի մեքենայից ուտելիք բերի, կստանա կրկնակին: Հը՞, ո՞վ կգնա:

Լռություն էր: Ճանապարհը վտանգավոր էր: Մեզնից յուրաքանչյուրն ուզում էր ապրել, բայց ապրելու համար անհրաժեշտ էր նաև սնվել: Հակոբյան Վահանը, աբովյանցի Սամվելը, Ալիկը և ես գնացինք սննդի հետևից: Հասանք տեղ, սննդի կեսը լցրինք ուսապարկերի մեջ, կեսը՝ ծածկոցի ու փրկվելով թշնամու անընդհատ տեղացող կրակոցներից՝ հասցրինք մարտական ընկերներին:

Մի ուրիշ անգամ հայրս պատմում էր.

-Օմարում էինք: Ցուրտ էր, մշտական մառախուղի մեջ էինք, ու շատ հազվադեպ էր օրը պարզանում: Վազելիս դժվարանում էինք օդի սակավության պատճառով (Օմարի բարձրությունը 3480 մետր է): Պառկում էինք ձյան մեջ, քամին ձյան շերտը լցնում էր մեզ վրա, ձյունը կպչում էր համազգեստին՝ ավելի ծանրացնելով այն: Երբ դիրքը փոխելուց հետո վրաններ էինք գնում, վառարանի մոտ էինք նստում, ձյունը հալվում էր, ու կրկին թրջվում էինք: Չէինք հասցնում չորանալ, երբ կրկին դիրք էինք գնում: Շատերը ցրտահարվում էին, փախչում, ոմանք էլ տաքանալու համար թաց շորերով վառարանին էին նստում, բայց վառում էին իրենց խոնավ համազգեստները: Ավելի դժվար էր ցրտին դիմանալը, քան թշնամու դեմ կռվելը:

Ապրիլի 8-ին երրորդ պոստում էինք՝ 03 դիրքում: Ես ու ընկերս՝ Տերենտը, դեշեկա պոստ գնացինք՝ անփորձ նորակոչիկներին բացատրելու, թե ինչ պետք է անեն: Տերենտը գնաց վրան, և մինչ ես էլ վրան կվերադառնայի, հանկարծ մառախուղը քաշվեց, հակառակորդը նկատեց ինձ ու սկսեց կրակել իմ ուղղությամբ: Դիրքից մինչև վրան հասնելը մեկ վազելով, մեկ պառկելով փորձում էի մոլորեցնել թշնամուն:

-Կրակե՛ք հակառակորդի կողմը, որ կարողանամ վրան հասնել,- ամբողջ ձայնով գոռում էի ես նորակոչիկ դիրքապահներին, երբ արդեն սկսեցին կրակել գնդացիրով:

Վերջիններս, անփորձ լինելով, խուճապահար այս ու այն կողմ էին վազում, բայց չէին կրակում: Այդ ժամանակ չորրորդ պոստից Էդիկ Կարապետյանը նռնականետով խփեց հակառակորդի Կիսալուսին կոչվող դիրքին, ու կրակոցները դադարեցին: Ինքնաձիգս ձեռքումս՝ վազեցի, որքան ոտքերումս ուժ կար, որպեսզի հասնեի վրանին: Հանկարծ ևս մի սնայպերի կրակոց, և ինքնաձիգիս ցեվիոնը փշուր-փշուր եղավ ձեռքերիս մեջ: Աստված այս անգամ էլ փրկեց թշնամու գնդակից:

lida armenakyan

Ես սև կատու եմ

Ես սև կատու եմ՝ անհաջողությունների տոպրակ:

Իմ սիրտը րոպեում կատարում է մոտ 130 զարկ, այսինքն՝ երկու անգամ ավելի, քան մարդու սիրտը: Ես երևի երկու անգամ ավելի եմ ապրում, քան մարդը և խոսքը բացարձակ տարիքի բազմապատկման մասին չէ: Ինձ անիմաստ պետք չէ ծերանալ, որովհետև ես պահեստային 9 կյանք ունեմ: Ու կապրեմ մնացած 8 կյանքերը, իսկ այ դու կմահանաս փոթորիկի ժամանակ: Երևի: Հաստատ: Չէ, սա բոլորովին երեք գլխանի ու թևավոր անեծք չէ: Դու փոթորիկի ժամանակ կմահանաս, եթե վատ վերաբերվես ինձ: Չնայած մեր իրականությունում մենք առհասարակ չենք վերաբերվում իրար: Ուրեմն չես մահանա: Կարող եմ հանգիստ շունչ քաշել: Երևի: Հաստատ:
Ես հուսով եմ, որ դու չունես այլուրոֆոբիա, այլ կերպ ասած՝ վախ կատուներից: Հուսով եմ՝ չունես այլուրոֆոբիա, որովհետև ես ուզում եմ՝ ինձ սիրես: Պահիր ինձ քո փայտե տնակում, որը էս մոլորակի մյուս ծայրին է: Սա խնդրանք է և ոչ հրաման: Ես ընտիր կողակից կարող եմ լինել: Գտիր ինձ Բամբիռի քարաշեն ու շքեղ դղյակի ներսում, ես էնտեղ վազվզող սև կատուն եմ, այլ ոչ դիցուհին: Ցավոք: Երևի: Հաստատ: Հա, ինչ էի ասում, ինձ պահիր քո փայտե տնակում, էնտեղ մենք կլինենք միասին ու մենակ: Տնակում մենք կերգենք whenever I’m alone with you տողը մի հազար անգամ, ավելի ճիշտ, դու կերգես, ես՝ կմլավեմ: Ես անձրևին դուրս չեմ գա, որ հետո չկեղտոտեմ տունդ, լիքը սիրելով անձրևը: Ես տոնածառդ շուռ չեմ տա, որ խաղալիքների հետ հանկարծ սիրտդ չփշրեմ: Ես, ատելով խոստումներ տալը, խոստանում եմ՝ տունդ տակնուվրա չեմ անի: Ես շատ խելոք կպահեմ ինձ, միայն թե դու պահիր ինձ քո սրտում, մտքում, հիշողություններում ու էլ որտեղ կուզես: Ու վերջում, ես կկորչեմ մեր փայտե տնակից ու քո կյանքից, երբ դադարես իմ մասին մտածել, հոգ տանել իմ մասին, գրկել ու սիրել, երբ դադարեմ քոնը լինել, երբ լուսնի մահիկը դադարի ժպտալ, երբ Սիրիուսը դադարի փայլել՝ լինելով ամենապայծառ աստղը, երբ ես, ի վերջո, դադարեմ Զեմֆիրա լսել… Այսինքն երբե՞ք: Երբեք, երբեք: Երևի: Հաստատ:
Ես սև կատու եմ՝ սենտիմենտալության ճիչ:

Sargis Melkonyan

17-ը ստիպում է սիրել

Ես սիրում եմ 17.am-ը ոչ նրա համար, որ թղթակցում եմ, ոչ նրա համար, որ այստեղ գտնվում է Հայաստանի ամենահետաքրքիր մարդկանց հազարյակը, ոչ նրա համար, որ շատ հեղինակների ճանաչում եմ, ոչ նրա համար, որ այստեղ դու կգտնես իրական Հայաստանը, այլ…

Դու սիրահարված կա՞ս։ Ես՝ համարյա ամեն օր։ Ես սիրում եմ 17-ը, որովհետև այն ստիպում է սիրել Հայաստանը։ Ստիպում է սիրել Վանաձորը, հատկապես, երբ այն գրվում է փոքրատառով և սիրով, սիրել Հրազդանն ու գնալ Հրազդան, սիրել Լեռնանիստը, որը միշտ գրվում է «ջան»-ով, սիրել Գյումրին հենց առաջին փողոցից, սիրել Բաղանիսը՝ իր 2 հայտնի ճանապարհներով, սիրել Աշտարակը՝ իր հին կամրջով, սիրել Ապարանի սառնորակ ջուրը, Սյունիքի մեղրի չիրը, Մալիշկայի սոխը, շենիկցիների ֆուտբոլը, Կասկադի 555 աստիճանները, հաշտության նստարանը, այրվող տերևների ծուխը, զարթուցիչի տհաճ ձայնը, սիրել անգամ հարևանությամբ ապրող թշնամի ընկերներիդ։ Որովհետև 17-ը հեռանալու տարիք լինելուց բացի՝ սիրելու տարիք է, որովհետև 17-ն ուղղակի ստիպում է սիրել աշխարհը։ Որովհետև 17-ում հավատում են, որ մեզնից ամեն մեկը կարող է փոխել աշխարհը, որովհետև 17-ում երազում են, որովհետև 17-ը երազելու տարիք է։ Որովհետև աշխարհը փոխելու համար անհրաժեշտ է սիրել, իսկ 17-ը ստիպում է սիրել աշխարհը…

Հ. Գ. Հուսամ քեզ գտար 17-ում, որովհետև 17-ը կորցնելու տարիք լինելուց բացի՝ գտնելու և գտնվելու տարիք է:

arman arshak

Քայլել դեպի նպատակ՝ ԱՐՄԱՏ

Մի քանի տարի առաջ, երբ սկսեցի մտածել համայնքիս ու նրա խնդիրների մասին, հասկացա, որ առաջնային խնդիրը երիտասարդների ներգրավման պակասն է քաղաքի զարգացման հարցում: Այդ ժամանակից երազանք էր կարծես՝ համայնքում լինել մեկը, ով կհամախմբի մի շարք երիտասարդների, ու կլինի քաղաքի զարգացմանը մասնակցելու իր իրավունքը իրականացնող վառ օրինակ:

Շատ չանցած երազանքս փորձեցի մոդելավորել ու հստակ հասկացա, թե ինչ եմ ուզում ու ինչպես պետք է նպատակիս հասնեմ: Ցանկանում էի ստեղծել երիտասարդական ավագանի, որը իրական ավագանու հետ համատեղ կգործի, վեր կհանի ու կփորձի լուծումներ տալ քաղաքի խնդիրներին: Ամենակարևորը բոլորին իրազեկելն է այն մասին, որ ունենք քաղաքի զարգացմանը մասնակցելու իրավունք, ինչն էլ պատճառ դարձավ info-կանգառներ ստեղծելու գաղափարին:

Նպատակիս շուրջը մտածելու համար երկար ժամանակ չպահանջվեց: Գարնանը տեսա ՄԱԿ-ի հայաստանյան ասոցիացիայի հայտարարությունը Կոտայքի մարզի երիտասարդների համար: Կազմակերպվելու էր դասընթաց այն երիտասարդների համար, ովքեր ցանկանում էին լուծել որևէ խնդիր իրենց համայնքում, սակայն բոլոր 25 մասնակիցներից պետք է ընտրվեին երեքը և խմբով աշխատեին որևէ համայնքում: Այդ երեքից մեկը լինելու ցանկությունը շա՜տ մեծ էր: Եվ, շատ չանցած, ես այդ խմբում էի՝ Կոտայքի մարզի նախաձեռնող ակտիվ խմբում, որը հետագայում անվանվեց ԱՐՄԱՏ: Խմբում ինձ հետ են Կարոն և Շուշանը: Լինել խումբ և աշխատանքը կատարել խմբով. ես դա վայելում եմ նրանց հետ: Այսօր կարող եմ ասել, որ ԱՐՄԱՏ-ը՝ Կարոն և Շուշանը, իմ ձեռքը բռնած քայլում են դեպի նպատակ: Նպատակ, որը ունեցել ենք երեքս:

aneta baghdasaryan

Ես, երկար հերթն ու Մանյունյան

Նոյեմբերի 11-ին կայացավ Նարինե Աբգարյանի «Մանյունյա» գրքի հայերեն թարգմանության շնորհանդեսը: Չէի կարող չգնալ, քան որ դեռ մանկուց շատ եմ սիրել այդ գիրքը: Անկեղծ ասած՝ զարմացա, երբ իմացա, որ միայն հիմա են այն թարգմանել հայերեն: Գիրքը կարդացել եմ դպրոցական տարիքում: Մեր հարևանուհին ինձ տվեց այդ ժամանակ դեռ ոչ այդքան հայտնի «Մանյունյա» գիրքը ռուսերենով: Գիրքը Նարինեի և Մանյունյայի, նրանց առօրյայի մասին էր Բերդ քաղաքում:

Լուսանկարը՝ Անետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Անետա Բաղդասարյանի

Շնորհանդեսը լինելու էր Կամերային թատրոնում:

Երբեք գրքի համար այդպիսի մեծ հերթ չէի տեսել: Եվ, անկեղծ ասած, չէի սպասում, որ այսքան շատ մարդ կգա շնորհանդեսին: Մուտքից աջ մեկ այլ հերթ էր. Նարինե Աբգարյանի՝ գիրքը ստորագրելու հերթը:

Քսան րոպե է, ինչ կանգնած ենք գիրք գնելու հերթում: Ասում են, չէ՞՝ եթե ուզում ես մարդուն լավ ճանաչել, նրա հետ ճամփա գնա: Այս դեպքում մարդուն ինչ-որ չափով ճանաչելու համար բավական է նրա հետ հերթ կանգնել: Ամենուրեք լսվում էին բողոքի ձայներ: Մեկը բողոքում էր կազմակերպիչներից, մյուսը պահանջում էի իրեն ավելի շուտ սպասարկել, քանի որ հետը երեխա կա:

Լուսանկարը՝ Անետա Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Անետա Բաղդասարյանի

Արդեն կանգնած ենք երկրորդ հերթում: Դեռ ամենավերջում ենք: Օդը գնալով պակասում է, և մարդկանց բողոքները շատանում են: Մեկ էլ մի կին ասում է.

-Երեխես վատանա, ձեն կհանեք:

Հսկիչները որոշեցին երեխաներին ավելի շուտ անցկացնել:

-Անետ, պիտի մենք էլ մի հատ երեխա բերեինք մեր հետ:

-Կնոջս զանգեմ, ասեմ՝ երեխային բերի ներս,- ասաց մեր կողքին կանգնած տղամարդը:

Քառասունհինգ րոպե անց հերթը մի քիչ կարգավորվեց, և մենք այլևս ամենավերջում չէինք: Եվս տասը րոպե անց Նարինե Աբգարյանն արդեն բարեմաղթանքներ էր գրում մեր գրքերի մեջ: Ուժասպառ, բայց հաղթական տրամադրությամբ դուրս եկանք թատրոնից:

Մի բուռ գույներ

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Նոյեմբերի 11-ին մեր գյուղի արվեստի դպրոցում առաջին անգամ իրականացվեց ցուցահանդես՝ «Մի բուռ գույներ» խորագրով: Ցուցահանդեսը տեղի ունեցավ գյուղի մշակույթի տանը՝ արվեստի դպրոցի տնօրինության, գյուղապետարանի աշխատակիցների, գյուղի գյուղապետ պարոն Հովհաննիսյանի, ինչպես նաև ուսուցիչների աջակցությամբ: Սրահի պատերին ամրացված էին գորգագործության բաժնի սաների աշխատանքները, նկարչության բաժնի սաների նկարները:

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Որոշեցի մեկ հարց ուղղել պարոն Հովհաննիսյանին.

-Ի՞նչ եք կարծում, ինչքանո՞վ է նպաստում այս ցուցահանդեսը գյուղի զարգացմանը:

-Նպաստում է այնքանով, որ նայելով, տեսնելով իրենց հասակակիցների աշխատանքները, երեխաների մոտ ցանկություն է առաջանում կերպարվեստով, գորգագործությամբ զվաղվելու: Պիտի ցուցադրենք, որ հասկանանք՝ ինչ ունենք, չէ՞: Եթե տեսնում են, արդեն իրենք են ցանկություն հայտնում մասնակից դառնալու: Ցուցահանդեսը նպաստում է նաև արվեստի ճյուղերը զարգացնելուն:

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

-Շատ քիչ ժամանակահատվածում, որը ուսուցիչներին էր տրված, ամեն ինչ պատրաստվեց: Գյուղի երեխաները շատ տաղանդավոր են: Նրանք շատ կարևոր բաներ են գտել կյանքում ու վերարտադրել են նկարների մեջ, գորգերի զարդանախշերի մեջ: Այս ամեն ինչը իրենց շնորհիվ է: Այսօրվա մեր ցուցահանդեսը ստացվեց,- պատմում է արվեստի դպրոցի տնօրեն տիկին Լիլիթը:

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Ուսուցիչներն են Շահանե Սերոբյանը (գորգագործություն, գոբելեն, կարպետ) և Անի Թադևոսյանը (կերպարվեստ):

-Ինչպիսի՞ մոտեցում եք ցուցաբերում երեխաների հանդեպ:

-Բոլորի հանդեպ աշխատում եմ ցուցաբերել անհատական վերաբերմունք, հաշվի առնելով նրանց ցանկությունները, մտքերը: Փորձում եմ ստանալ լավագույն արդյունք: Երեխաների հետ շփումը ընկերական է: Ես ինձ համարում եմ նրանց ավագ ընկերը և փորձում եմ առավելագույնս իմ գիտելիքները փոխանցել նրանց,- պատմում է Շահանե Սերոբյանը:

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝Անուշիկ Մկրտչյանի

elada petrosyan

Մի շրջադարձային օր

Մի անգամ մեր գյուղ՝ Արզական, եկան ինձ արդեն շատ մտերիմ դարձած 17.am-ի պատանի թղթակիցները: Այդ այցի ընթացքում նրանք եկան մեր տուն և փորձում էին հարցազրույց վերցնել հայրիկիցս, ով զբաղվում է դարբնությամբ: Ես պրպտող հայացքով ուսումնասիրում էի նրանց գործունեությունը, քանի որ նրանք մեծ հետաքրքրությամբ և սիրով էին կատարում իրենց գործը: Դա միանգամից գրավեց իմ ուշադրությունը:

Եվ մտածեցի, թե ինչ լավ կլիներ, որ ես էլ միանայի նրանց և դառնայի նրանց մի մասնիկը:

Ընտանիքիս անդամներին հայտնելով իմ ցանկության մասին՝ վարակեցի նրանց իմ ոգևորությամբ: Հայրս դիմեց նրանց՝ ասելով, որ ես նույնպես ցանկանում եմ դառնալ պատանի թղթակից:

Երբ հաջորդ օրը գնացինք հանդիպման, մեզ դիմավորեցին պատանի թղթակիցները, ովքեր արդեն ծանոթ հայացքներով և ժպիտով նայում էին ինձ: Երկար զրուցելուց հետո հայրիկիս էլ հայտնեցին, որ պետք է իր մասին ֆիլմ նկարեն: Հայրիկիս համար այդքան էլ զարմանալի չէր, որ իր մասին ֆիլմ են նկարահանելու, քանի որ արդեն մի քանի անգամ ունեցել էր նկարահանման փորձեր: Ապշեցուցիչն այն էր, որ 14-ից 17 տարեկան պատանիներն են նկարահանելու ֆիլմը:

Մինչ նկարահանման օրը ես մասնակցեցի դասընթացների, որոնց ընթացքում ինձ բացատրեցին, թե ինչ է լրագրությունը, լուսանկարչությունը և կինոն, որը հենց մեր տանը պետք է նկարահանեին: Թղթակիցների թիմին միանալուց հետո արդեն ես էլ պետք է մասնակցեի հայրիկիս մասին պատմող «Դարբին Արտակը» ֆիլմի նկարահանումներին:

Երբեք չէի պատկերացնի, որ հայրիկիս մասին ֆիլմ կնկարահանեմ:

Եվ այսպես, պատանի թղթակիցների այցն անսպասելի շրջադարձային օր եղավ: Նախքան նրանց հանդիպելը ցանկանում էի մշակութաբան դառնալ, բայց հետագայում բազմաթիվ հոդվածներ գրելով, հարցազրույցներ վարելով հասկացա, որ հենց լրագրողի մասնագիտությունն է ինձ ապագայում առաջնորդելու:

Այս կյանքում ոչինչ պատահական չի լինում:

gohar hakobyan (ararat)

Զինվորի հետ, զինվորի կյանքով

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Այդ օրը այն գեղեցիկ ու լուսավոր օրերից մեկն էր, երբ երազանքս իրականացած եմ համարում: Ամբողջ գիշեր անհամբերությունից աչք չէի փակել, սպասում էի, թե երբ կլուսանա:
Ահա, տեղում ենք, բացվեցին դարպասներն ու իմ առաջ պատկերվեց զինվորական կյանքը:
Երբ կանգնում ես նրանց կողքին, տեսնում դեմքերը՝ ժպտուն ու հարազատ, բայց սպասումով ու կարոտած, ինչ-որ տագնապ ես զգում: Քայլերս տարան դեպի շարքերը: Շուրջբոլորս հարազատ դեմքեր էին, որոնք ժպտում էին իրենց անծանոթ մարդկանց:
Սիրտս լցված էր, ես ուզում էի արտահայտել հուզմունքս, բայց հավատացեք՝ բառերն անգամ անզոր են նկարագրելու զգացածդ, երբ զինվորներին ես տեսնում:
Ես ապրեցի զինվորի հետ, զինվորի կյանքով:

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Առավոտյան շարահրապարակում էինք: Այնուհետև լսարանում ծանոթացանք զինվորի առօրյայի, նրա հոգսերի ու ուրախությունների հետ: Իսկ հետո ականատեսը եղանք փոքրիկ, բայց խորհրդավոր միջոցառման: Անակնկալ էր զինվորների ելույթը: Ես երբեք չէի պատկերացնի, որ օրերից մի օր գնալու եմ, տեսնելու ու զգալու եմ այն, ինչ հիմա եմ զգում:
Ես ամբողջ ընթացքում մուլտֆիլմի հայտնի աղջկա նման բերանս բաց շրջում էի: Կյանքում չէի մտածել կամ պատկերացրել, որ զինվորն էր ինձ օգնելու զենք բռնել, քանդել կամ հավաքել այն:

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Լուսանկարը՝ Գոհար Հակոբյանի

Ես շփոթված դեսուդեն էի նայում, փորձում էի կողմնորոշվել: Ճաշարանում զինվորները հավասար իրար մեջ են բաժանում այդ օրվա աղցանը, հաճույքով վայելում են սառը թեյը կամ կոմպոտը:

Նաև նվեր ստացա. աղոթագիրք զինվորից: Սա էլ հպարտություն զգալու առիթ էր ինձ համար:

mariam tonoyan

Կյանքի արժեքը մեկ փամփուշտում. Մաս 2

«Քելե՛, լաո, քելե՜ էրթանք մըր էրգիր…»:

Լուռ վայելում էր՝ աչքերը փակած, աշխարհից կտրված, մեր պապերի հայրենիք հասած… Բայց լռությունն էլ խոսուն է, ավելի խոսուն, քան այս բառերը, որոնցով փորձում եմ նկարագրել այն:

Պապս նրան պատմել էր մեր արմատների, մեր ազգի պատմության, մեր պապերի առօրյայի ու Իգդիրից նրանց գաղթի մասին, իսկ այժմ հերթը իրենն էր, ինքն էլ պիտի մեր պատմությունն ինձ փոխանցեր, բայց ոչ միայն պատմությունը, այլև հայրենասեր ոգին: Իսկ հայրենասիրության գերագույն չափանիշը կյանքը հայրենիքին նվիրաբերելու պատրաստակամությունն է, որը նա ցուցաբերել է տարիներ առաջ:

-Յանշակում էինք,- պատմում էր հայրս,- ամեն օր ռմբակոծություններ ու չդադարող մարտեր: Երեկոյան ժամերին մեր հրամանատարներից Գլոբա Վովան գնում էր հետախուզության:

-Թույլ տվեք ձեզ հետ գալ,- խնդրում էի ես:

Վերջինս, թե՝ ցուրտ է, մնա վաշտում (որպես վաշտ մի փոքր տնակ էինք վերցրել): Բայց ինչպե՞ս: Արյունս եռում էր, այլևս մահից չէի վախենում: Վովայի գնալուց հետո, տեսնելով, որ Էդիկ Բաբայանը գումարտակին ուղարկում է մեր կացարանից ձախ գտնվող սարի լանջին դիրքավորվելու՝ ես նրան դիմեցի ու տղաների հետ գնացի դիրքեր: Ի՞նչ արած, մի քիչ անհնազանդ էի: Դիրքավորվեցինք սարի լանջին՝ ամբողջ երկայնքով, իրարից տասը մետր հեռավորության վրա ու սպասում էինք թշնամու մեծամասշտաբ հարձակմանը: Իմ մի կողմում Մուսոյան Խաչիկի դիրքն էր, ով գալիս էր ինձ մոտ: Ծածկոցը գլխներիս գցած (որպեսզի աննկատ մնանք թշնամու համար) ծխում էինք, շշուկով զրուցում, ու նա իր դիրքն էր վերադառնում: Լուսացավ: Հարձակում չեղավ, ու ցած իջանք սարից:

Վովան վերադարձել էր հետախուզությունից: Զայրացավ, որ լքել եմ տունը ու գնացել դիրքեր:

-Ես ուզում եմ քեզ ողջ-առողջ տուն հասցնել, իսկ դու դիրքեր ես փախչում:

-Գուցե ես մեռնե՞լ եմ ուզում,- կատակում էի ես:

Հիմա մտաբերում եմ այն ամենը, ինչ իմ գլխով անցել է, ու հասկանում, որ դրանք կյանքիս լավագույն տարիներն են եղել, եթե հաշվի չառնենք զոհերն ու վատ դրությունը հայրենիքում: Խաղաղ ժամանակ, հաճախ՝ նաև մարտի ընթացքում, ամեն բան արկածախնդիր էր ու փոքր-ինչ երգիծական:

Հիշում եմ՝ քարայրում էինք, ու հանկարծ գիշերային հերթապահներից մեկը՝ Գևորգը (Միչուրինը), դրսից վախեցած ներս ընկավ ու հայտարարեց, որ թուրք է տեսել: Ես ու մի զինվոր դուրս եկանք, գնացինք Գևորգի մատնանշած վայրը:

-Ո՞ւր է թուրքը,- հարցնում եմ:

Ծառի կողմն է ցույց տալիս: Նայեմ, տեսնեմ՝ ոչ մի թուրք էլ չկա: Իր ստվերից էր վախեցել: Կատակելով հետ եկանք քարայր:

Երբ ամեն վայրկյան հարձակումը սպասելի է, հասարակ իրերն ու երևույթները սարսափելի են թվում: Պատերազմն էլ նման բան է, միշտ պետք է զգոն լինել:

Mari Baghdasaryan malishka

Հիշողությունների աշունը

-Այսօր ուզում եմ նստել կողքիդ և անկեղծանալ մի քիչ,- ասաց ծանոթներիցս մեկը և սկսեց պատմել իր պատմությունը:
-Տարիներ են անցել այն օրվանից, ու տարիներ առաջ էլի աշուն էր, բայց տարբերվող:

Աշուն էր ամենուր, ու թաց մայթերին տերևներ էին թափվում: Թափվում էին այնպես, ինչպես այսօր: Անձրևում էր, անձրևում էր անդադար, անվերջ, անընդմեջ: Կամ նրան կամ ինձ հակառակ՝ անձրևը շարունակում էր գալ: Տերևները շարունակում էին թափվել: Անձրևի առաջին կաթիլն ընկավ թարթիչներիս, երկրորդը՝ այտիս, երրորդին խանգարեց արդեն բացված անձրևանոցս: Տեսա մի աղջկա, որը քայլում էր առանց անձրևանոցի, կարծես անտարբերության էր նա մատնել և՛ քամուն, և՛ անձրևին, գուցե նաև աշնա՞նը: Շարունակում էի քայլել մի քիչ մտամոլոր, մի քիչ տխուր:
Աշուն էր ինձ ծանոթ այգում: Մի դեղին տերևի հաջողվել էր ընկնել մոխրագույն վերարկուիս գլխարկի մեջ, իսկ մյուս տերևն ընկել էր նրա մազերին: Ես քայլում էի նրա հետևից:
Մենք շարունակ քայլում էինք իրարից մի քանի մետր հեռավորության վրա, այգին դատարկվել էր, երևի միայն ես և նա չէինք նայել ժամին, և ես չեմ կարող հստակ ասել՝ անձրևը կտրվել էր, թե ոչ: Նրա մեջ մի բան կար՝ գրավող, դեպի իրեն ձգող, և ես անկարող էի անտարբեր ձևանալ: Եվ գուցե հենց ա՞յն էր, որ առաջին անգամ էի հանդիպում անձրևի սիրահարի: Նրա անունը չեմ ուզում տալ, դա ոչինչ չի փոխի, և այս աշունը նրան չի բերի հետ:
Մոտեցա նրան. բարևեցի, ի ուրախություն ինձ՝ ժլատություն չարեց և պատասխանեց բարևիս:
-Քո աչքերում փայլ կա, դու սիրահարվա՞ծ ես:
-Ես միշտ էլ սիրահարված եմ:
-Եվ ո՞վ է այդ բախտավորը:
-Աշունը:
«Ա՜յ քեզ աղջիկ, տես թե ինչ պատասխան տվեց՝ անսպասելի և դիպուկ»,- մտքումս ասացի ես և մինչ կցանկանայի ռոմանտիկ տղա ձևանալ՝ նրան կորցրի տեսադաշտից: Այ քեզ անհաջողություն, ընդամենը մեկ վայրկյան թեքեցի հայացքս, և նա գնաց: Միգուցե դա իմ երևակայությո՞ւնն էր, բայց, ախր, հո երա՞զ չէի տեսնում, իրական էր, դիմացս կանգնած էր, խոսում էր հետս: Մի պահ կանգ առա, հավաքեցի մտքերս: Գիտե՞ս՝ հիշում եմ, այսօրվա պես անձրև էր գալիս, տարվել էի նրանով և չէի զգում անձրևի կաթիլների հարվածները…
Սկսեցի այգում փնտրել իմ անծանոթուհուն և գտա նստարաններից մեկին նստած: Ինչ-որ թղթեր կային ձեռքին, նա գրում էր, բայց չգիտեմ՝ ինչ: Նորից մոտեցա, նստեցի կողքին, մի հայացք գցեց դեպի իմ կողմը, բայց ոչինչ չասաց: Ես էլ լռեցի:
Հետո գնացինք տարբեր ուղղություններով: Միշտ հույս էի փայփայում նրան տեսնելու, ամեն անձրևոտ օր քայլում էի այդ այգում: Երևի սիրահարվել էի, երևի կյանքումս առաջին անգամն էր: Բայց ախր նա ասաց, որ աշնանն է սիրահարված: Նրա այդ խոսքից մի տարօրինակ ժպիտ էր դեմքիս հայտնվում:
Աշուն էր, հիմա էլ է աշուն, բայց այս աշունը ո՛չ իմն է, և ո՛չ էլ նրանը: Նա՞ է բացակայել իմ աշուններում, թե՞ ես երբեք տեղ չեմ ունեցել նրա անձրևոտ օրերում, չգիտեմ:
Միայն մի ճշմարտություն կա. անցել են տարիներ, և ես նրան չեմ տեսել: Գիտե՞ս՝ եթե մի օր ինձ ասեն, որ աչքերումս փայլ կա, և լինի ինչ-որ մեկը, որ ինձ հարցնի՝ սիրահարված եմ, թե ոչ, ես կասեմ, որ սիրահարված եմ աշնան սիրահարին…