Աշխարհի համար փյունիկ թռչունի հայտնվելը ու մանկության վերադարձը (հիշողություններ ասելը գուցե պատրանքի նման չէ, սակայն, հավասարազոր չէ վերադարձը ասելուն). ահա նկատելիորեն տարբեր երկու բաներ, որոնք, հաստատապես, երանելի են թվում։

Կան մանկությունից եկող պատկերներ, որոնք ավելի մեծ տարիքում հիշում ես նույնքան պարզ, բայց արդեն դրանց անդարձելիության գիտակցումով, հիշում ես երանությամբ, կարոտով, գտնում դրանց մեջ իմաստ կամ խորհուրդ, երբեմն էլ (իրականում, սակայն, հաճախ) տխրություն փարատող միջոց և այսպես այն պարզագույն տրամաբանությամբ պատճառաբանված թեկուզ, որ մանկության հիշողությունները մաքուր են ու անմեղ, բայց այդուհետ աշխարհը` որպես աղճատված մտքերի մեծ ու կեղծ «թանգարան», բացվում է քո առաջ, բացահայտվում արագ…

Քանի անգամ է եղել` քայլելիս եմ եղել  գյուղի ճանապարհով (նպատակային ու կարևոր. Հավանաբար, մայրիկը ինչ-որ տեղ էր ուղարկել` կարևոր մի հանձնարարությամբ), ու դիմացս է դուրս եկել միջին հասակի, ձեռնափայտով  տարեց մի մարդ։ Նա պարտադիր կանգնեցնում էր ինձ (պատկերացրեք նաև աշակերտիս` լսելու պատրաստ և ուղիղ կեցվածքը…), հարցնում անունը, բարի մի խորհուրդ էր տալիս կամ խոսք ասում, դե, նաև ինչ-որ զգուշացում  (անկեղծ ասած, այդ տարիքում ես լսում էի ուշադիր, որովհետև զարմանալի հետաքրքիր խոսելաոճ ուներ), հետո նոր իրավունք ունեի շարունակելու ճանապարհս` կարևոր առաքելությունը իրագործելու։ Երկու կամ գուցե ավելի քիչ տարի անցավ, նա մահացավ։ Առհասարակ փոքր տարիքում մահերն այլ կերպ  են ընկալվում. դու գիտակցում ես, որ մի գույն պակասում է քո օրերից, տխրությունը անսովոր ուրիշ է, բայց ժամանակը՝ հիշողությունները վարպետորեն ջնջելու ունակությամբ մոռացնել է տալիս ամենը…
Տարօրինակ չէ` տարեց  մարդիկ հետաքրքիր են. նրանք իրենց անցյալի պատմություններով ու սովորույթներով բախվում են նոր սերնդի հետ, իսկ խոսք ու խրատով՝ հենարան ու դաստիարակ դառնում։ Առանձնապես հետաքրքիր է ինձ համար հին ու նոր սերնդի զրույցը, իսկ ավելի` համատեղ կենցաղը…

Համարեք սա  լավագույն նախաբան, ապա պատմելու պապիկիս մասին։ Կուզենայի, որ հիշողության մեջ գամվող այդքան պատկերների «իրական» մաս կազմեր նաև նա, սակայն…

Կարմիր կազմով տետր կա, որ վերջին տարիներին գրասեղանիս առաջին դարակում է, և երբեմն կարդում եմ, և ուրիշ դարակներ, որտեղ շատ թղթեր են, տետրեր, որոնց մեջ մաթեմատիկայի ու ֆիզիկայի խնդիրների լուծումներ են` մաքրագրված կամ  սղագրված, բայց հիմա դրանց քիչ մասը կա միայն։ Նորից ետ դառնամ կարմիր տետրին: Պապիկիս ձեռագիրն է, թեև ինձ համար դժվար ընթեռնելի է, բայց հավասարազոր է այն գլուխկոտրուկին, որն ուզում ես անպայման լուծել ու վերջապես ստանալ սարսափելի հետաքրքիր հարցի պատասխանը։
Տետրը պատկանել է պապիկիս, ում  ես չեմ տեսել. նա մահացել է ավելի շուտ, քան ես ծնվել եմ։ Բայց դեռ փոքր հասակից էի  հարցուփորձ  անում նրա մասին. ուզում էի իմանալ, թե նա ինչպիսին է եղել` բոլոր առումներով։ Միայն այն փաստը, որ նա ֆիզիկայի ու մաթեմատիկայի ուսուցիչ է եղել, ինձ ստիպում էր փոքր ժամանակ (անգամ ավելի բարձր դասարաններում) երազել  ուսուցիչ դառնալու մասին, դե իսկ հետո անկայուն պատանեկան սիրտն ու մտքերը (եթե, իհարկե, չափազանց չէր լինի այդպես բնութագրել), փոխեցին նպատակներս։ Բայց փոխարենը հայրիկս շարունակել է նրա գործը։ Եթե պետք է հիմնվել գենետիկայի տեսության վրա, ուրեմն հենց այդ պատճառաբանությամբ ֆիզիկան ինձ համար դարձավ հետաքրքիր ու այդպիսով նաև շատ հիշեցրեց պապիս մասին…

Պապիկիս (Դավիթ Հարությունյան), հետո նաև հայրիկիս գրադարանում շարված գրքերը  մինչև վերջերս ինձ թվում էր` պարզապես ֆիզիկայի գրքեր են, երկար-բարակ խնդիրներ ու օրենքներ, բայց… դրանք համեմատում են ֆիզիկան ու իրականությունը, պատմում  հայտնի ֆիզիկոսների, բնության գաղտնիքների ու առեղծվածների, Աստծո, մարդու, մաթեմատիկայի, հարաբերականության մասին:
Կարծես թե` պետք չէ այլևս թվել, հակառակ դեպքում հետո դժվար չի լինի ինձ համար կռահել, թե ինչպես են անհետանում գրքեր մեր գրադարանից (կատակ):

Կարմիր տետրում պապիկս գրել է իր մտքերը, ու կան նաև գրքերից մեջբերումներ, ուզում եմ մի քանիսը թողնել այստեղ:
Պապիկս գրում է…
«Սպիտակ լույսի պրիզմայի միջով լույսը գույների է վերածվում, իսկ մարդու բարդույթների պարզեցումը չի՞ բերի կյանքի ցանկալի գույների։
Այն, ինչ հեշտությամբ է կատարվում` կասկածելի է։
Ճարպկությունն ու խաբեբայությունը պիտանի չեն։

Վատ քաղաքականությունը ոչ առողջ սերնդի է տանում։

Դասագրքերում հասկանալի ձևով պետք է արտահայտել պատմական երևույթներ. պատմական երևույթի ոչ ճիշտ մեկնաբանությունը կապանքների մեջ է գցում մարդուն։

Մարդու միջից դուրս պիտի բերվի նյութապաշտությունը։

Այն ամենը, ինչ ասվում է օրենքներով, հեռուստատեսությամբ, դրա 10-15 %-ն է իրագործվում. դա տանում է ժողովրդի «հատվածաբար կորստի»։

Ես մարդկանց առաջ ստորանալ չգիտեմ, որի հետեւանքով էլ ոչ մի կոչում չունեմ։ Մարդու այն հատկանիշը, որ շահն է գերադասում, դրդապատճառ է դառնում մարդկանց միջև պայքարի ու պատերազմի։ Գուցե նման հատկությունները հնարավոր չէ վերացնել, ինչպես ծերացումը չի կասեցվի։
Ամեն մի հասարակարգի վերացումից հետո պետք է նրա լավագույն հատկանիշները թողնել ու նոր հասարակության կառուցման համար օգտագործել։

Միայն Աստծո տվածով քիչ է։
Ամեն հայի փոքր ներդրումը ազգի վերելք ապահովող պայման է։ Պետք է պարզել, թե պետության կողմից ժողովրդին տվածի քանի տոկոսն է հասնում ժողովրդին։ Ժողովուրդը վատ ապրելակերպից այնքան չի դժգոհում, որքան պարզագույն անարդարությունից։
Մրցույթը պաշտոնի համար գործիք է, որը գնահատում է մարդու բարոյական, մարդկային «աստիճանը». պաշտոնյան դրա համար էլ պիտի ձգտի լավը լինել»…

Յուրահատուկ բառը այնքան ծեծված է դարձել, սենտիմենտալ ու շատ օգտագործվող, որ անգամ ինքս էլ օգտագործել չեմ ուզում, բայց չգիտեմ` որ բառով փոխարինեմ այն. միգուցե առանձնահատուկ կամ յուրատեսակ, յուրակերպ, ինքնահատուկ, ներհատուկ: Ինձ թվում է այս բառերը ընդհանրապես համապատասխան չեն, ու կարելի է ուղղակի փոխարինել տարբերվողով: Ցնցող է, մի սենտիմենտալ բառը փոխեցի մյուսով, բայց դրանում էլ հենց կայանում է իմ բնավորությունը. միշտ հակառակվում եմ, գրողը տանի: Բառերին, եղանակին, մարդկանց ու ամեն ամենին: Հակառակվող ու ըմբոստ բնավորություն ունենալը ուժեղ մարդու հատկանիշներ են, իսկ ես ինձ ոչ շատ վաղուց, բայց ուժեղ եմ համարում, բայց ինչ գնով հասա սովորական թվացող այդ ածականին, ուղղակի աննկարագրելի դաժան էր: Իսկ ինչպե՞ս դա կատարվեց:

Վերջերս հայելու մեջ նայելիս տարօրինակ բան զգացի: Այսքան տարվա մեջ այդպիսի դեպք չէր եղել: Ես ինքս ինձ այլևս մեղադրողի հայացքով չէի նայում, այլ հայացքիս մեջ հպարտություն էի զգում: Ինչ տարօրինակ ու անսովոր էր, բայց դա միակ տարօրինակ դեպքը չէր, որ այդ օրը կատարվեց: Փետրվարի 9-ին, ինչպես սովորական օր, գնում էի դասի: 09:00 մետրո ու բազմաթիվ աշխատանքի ու համալսարան շտապող մարդիկ: Երևի կարիք չկա նշելու, թե այդ ժամին մետրոյում ինչ է կատարվում: Մետրոն եկավ, նստեցի, ականջակալներս դրեցի ու վայելում էի սիրածս երգերը: Եկավ իջնելու ժամանակը, ու ականջակալներս հանեցի, որ խնդրեմ` ճանապարհ տալ, ու ի՞նչ լսեցի: Երկու աղջիկ բարձրաձայն ինձնից էին խոսում, ու մեկը մյուսին շփոթված կամ փոքր ինչ նեղված ասում էր. «Երանի այն աղջկան, որ թքած ունի մարդկանց կարծիքների, մտածելակերպի, հայացքների վրա»: Անկեղծ ասած, սկզբից չհասկացա, որ խոսքը իմ մասին է, իսկ երբ հասկացա, միանգամից ընկա մտքերի գիրկը: Կանգնած նայում էի հայելու մեջ ու գիտակցում, որ ոչնչի հեշտ չեմ հասել ու առաջին հերթին սեփական եսիս համակերպվելն ու ընդունելը չափազանց շատ ժամանակ, ավելի կոնկրետ, տարիներ ու բացասական էմոցիաներ պահանջեց, իսկ կորուստների մասին փոքր հետո կանրադառնամ: Վիճել եմ ինքս ինձ հետ, մեղադրել բոլորին նման չլինելու մեջ: Նայել եմ հայելու մեջ ու ինքս ինձ ասել. Մի արա, մի տարբերվիր, ուղղակի նմանվիր նրանց ու կորցրու սեփական եսդ, կարևորը հանգիստ կլինես բոլորի նման, բայց չէ, չստացվեց: Ես մնացի անդավաճան սեփական եսիս ու հասկացա, որ առաջին հերթին պետք է ինքս ինձ ընդունեմ, հետո նոր արդեն մարդիկ: Ու ես վերջապես ընդունեցի իմ յուրահատուկ լինելը: Հա, մոռացել էի ասել, որ կորուստների մասին պետք է խոսեմ, հիմա մի փոքր էլ փորձեմ խոսել կարևորի մասին: Չէ, ավելի ճիշտ, ինչը ժամանակին կարևոր էի համարում կամ ում կարևոր էի համարում: Ինքս ինձ չընդունելու հիմնական պատճառը կյանքիս մեծագույն սերն է եղել, որովհետև նա անգամ ինձ այդքան սիրելով չընդունեց ինձ այնպես, ինչպես կամ: Փաստորեն յուրահատուկ լինելը ոչ ոք չի հանդուրժում, ու բացառություններ չկան ու դժվար էլ լինեն: Այնքան ցավոտ է գիտակցել, որ դու երբեք նրանից չլսեցիր այս խոսքերը: Դու յուրահատուկ ստեղծագործություն ես: Գիտե՞ս, հենց հիմա նստած նայում եմ արտացոլանքիս ու չեմ հասկանում, թե ինձ հետ ինչը այն չէ: Նայում եմ. մազերս շեկ են, բայց հարյուրավոր մարդիկ ունեն շեկ մազեր, նայում եմ աչքերիս, որոնք սովորական շագանակագույն գույն ունեն, նայում եմ դիմագծերիս, որոնք ոչ նուրբ են, ոչ կոպիտ, ոչ հայի են, ոչ այլազգի, շուրթերիս եմ նայում, ոչ բարակ են, ոչ հաստ ու հասկանում եմ, որ սովորական մարդու արտաքին է, բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ երջանիկ չեմ: Հասկանում եմ, որ բոլոր հնարավորությունները ունեմ երջանիկ լինելու համար: Խելք, ունակություն, բնավորություն, արտաքին, հաջողություն, բայց մոռանում եմ, որ ցանկություն չունեմ: Ես վերջապես այսօր գիտակցեցի, թե ինչու եմ անքեզ, որովհետև ես այն չեմ եղել, ինչ դու ես ուզել: Դու հանգիստ ու խաղաղ մեկին էիր ուզում, իսկ ես լրիվ հակառակը, քայլող խառնաշփոթ էի կամ այլայլված քամի, գիժ մրրիկ: Դու համեստ մեկին էիր ուզում, ով կկախեր գլուխը քո հայացքից, իսկ ես, հերիք չէ` համեստ չէի, այլ հայացքիցդ գլուխս երբեք չէի կախում, այլ համառորեն ուղիղ աչքերիդ մեջ էի նայում: Չէ որ ես երբեք գլուխ չեմ կախում, ես հպարտ եմ, չափից դուրս հպարտ: Դու ենթարկվող մեկին էիր ուզում, իսկ ես երբեք ոչ ոքի չեմ ենթարկվել ու չեմ էլ պատրաստվում: Ափսոս, այդպես էլ չհասկացար, որ ինձ նման կրակը չեն հանգցնում, այլ հակառակը, բենզին են լցնում, որ ավելի բոց տա, ավելի ուժեղ վառվի: Բացի դրանից, ատում եմ սենտիմենտալ մտքերս, բայց մենք տարբեր էինք, գրողը տանի, շատ տարբեր: Դու ուղղակի անիմաստ խոսքեր էիր շարում իրար կողքի, դեռ տառասխալներով գրելդ ու բարբառդ մի կողմ դրած, իսկ ես միշտ գործողություններով եմ աչքի ընկել ու հետևելով ինքս իմ գործողություններին ու քո՝ անգործությանը, հասկացա, որ սերը քայլ է, հասարակ քայլ՝ ամեն օր նույն մարդուն ընտրելը, անկախ նրա մազերի գույնից, խոսելաձևից, թերություններից, հիմարություններից… Դե, ուղղակի խոսողները ու խոստացողները գնալու բնավորություն ունեն, չգիտեմ՝ դա ոնց է պատահում, բայց նրանք միշտ հեռանում են իրենցից թույլերի մոտ, ընկերոջը բողոքելու կամ օգնելու, կայարան, գյուղ, բայց ուր էր որ գնում են ու ինչքան շատ ժամանակ էլ անցնում է, մեկ է, մի օր ետ են գալիս: Իսկ դու չափազանց ուժեղ ես լինում թույլին հետ ընդունելու համար, որովհետև նա քեզ համար հեռացել էր հավերժ ու միշտ, ոչ թե անժամանակ:

Այսքանից հետո մտածում ես, որ չկա ավելի սարսափելի բան, բայց չարաչար սխալվում ես,  շարունակում ես փնտրել: Շարունակում ես փնտրել նրան ամենուր ու ամենքի մեջ. ուժեղ թե թույլ, խելացի թե հիմար, ծույլ թե գործունյա, խոսող թե գործող` կապ չունի: Փնտրում ես բոլորի մեջ ընկերոջ, գործընկերոջ, բոլորի, բոլորի մեջ: Բոլորի և ամենի: Եվ երբեք չես գտնում: Գիտես, որ չես գտնելու, բայց փնտրում ես, որովհետև քո սերն է, միակ սերը, պետք է գտնես: Ու մի օր սենյակումդ կամ լսարանում, տաքսու մեջ կամ ընկերական հավաքույթի ժամանակ նստած մտածում ես՝ նրան ավելի մոտեցա՞, թե՞ պարզապես քայքայվեցի նրա մեջ, կամ պարզապես ինձ կորցրի նրա մեջ…