lilit harutyunyan lchshen

Ոչ պակաս կարևոր բան

Հաճախ մամուլում հանդիպում եմ այնպիսի նյութերի (խոսքը 17.am-ի մասին չէ), որ կարդալուց նյարդային համակարգս ամբողջովին տակն ու վրա է լինում: Ես շատ եմ սիրում հայոց լեզուն։ Երևի պատճառն այն է, որ մեր ուսուցչուհին յուրահատուկ կերպով է բացատրում դասերը: Տառասխալներ, սխալ կետադրություն, օտարաբանություններ… Հայերենում ավելի քան 250.000 բառ կա: Զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է թողնել սեփական լեզուն և օգտվել անհայտ ծագման բառապաշարից:

Արդեն հինգ ամիս է, ինչ թղթակցում եմ 17.am-ին ու վստահ կարող եմ ասել, որ 17.am-ը տարբերվում է մյուս բոլոր կայքերից: Այստեղ նյութերը գրվում ու հրապարակվում են գրական հայերենով, բայց նաև պարզ ու անմիջական ոճով:

Մտածում եմ. ինչո՞ւ խմբագրություններում չկան խմբագիրներ, սրբագրիչներ, որոնք եթե անգամ լրագրողները սխալներ են անում, հրապարակելուց առաջ կարդան, ուղղեն: Չէ որ ընթերցողները, մանավանդ եթե երեխաներ են, սխալ գրված բառերի ու նախադասությունների պատճառով հետագայում իրենք էլ այդպես են գրում՝ համոզված, որ ճիշտը դա է: Մարդու բնույթն է այդպիսին՝ ունեցածը չգնահատել, մինչև այն պահը, երբ կորցնում է:

Ձմեռը Քարինջում

«Էս անդեր ձինն էլ հալվիլ չըտի՝ րեխեքը կարենան արխեյին դասի գնան, տեհա՞ր՝ քշերն ինչ ցուրտ էր, սհե որ գնա, վայթե լավը չլի…»: Ամեն առավոտ տատս այս խոսքերով է մեզ դպրոց ճանապարհում: Նրա կարծիքով ձյունը դժվարացնում է ճանապարհը, բայց դա միայն նրա ու մնացած մեծահասակների կարծիքով։ Իրականում ձյան միջով դպրոց հասնելն ու ճանապարհին տեսածդ նկարելն այնքան էլ ձանձրալի կամ դժվար չէ։

elada

Կրթության նախարարը մեր դպրոցում

Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարար Լևոն Մկրտչյանը, գիրք նվիրելու օրվան ընդառաջ, այցելեց Կոտայքի մարզի Արզականի Խ. Խաչատրյանի անվան միջնակարգ դպրոց՝ մեր դպրոց:

Նախարարը շրջեց դպրոցում, բաց դասի շրջանակներում զրուցեց մեզ հետ: Բաց դասի ընթացքում պարոն Մկրտչյանին ուղվեցին մի շարք հարցեր: Մասնավորապես՝ մեզ հետաքրքիր էր տասներկուամյա կրթության, թեմատիկ աշխատանքների, արտերկրում սովորելու հնարավորության, ապա ճիշտ մասնագիտության ընտրության հարցերը: Եվ պարոն Մկրտչյանը սպառիչ պատասխաններ տալով մեր հարցերին, կես կատակ կես լուրջ, պատասխանեց նաև այն հարցին, թե ինչպե՞ս ճիշտ մասնագիտություն ընտրել: Նա ասաց.

-Ծնողներին այս հարցում շատ մի լսեք: Շատ դեպքերում ծնողներն առաջնորդվում են այն սկզբունքով, որ իրենց չիրականացված երազանքները փորձում են երեխաների միջոցով իրականացնել:

Նաև պարոն Մկրտչյանը նշեց, որ մեր դպրոցը տարբերվում է նրանով, որ այն կենսունակ է և ունի 305 աշակերտ:

Նա նշեց, որ կրթօջախի ընտրությունը պատահական չէր, և պարոն Մկրտչյանը վստահ էր, որ անմիջապես գյուղական դպրոցներն են համակարգի հիմքը:

Նախարարը դատարկաձեռն չէր եկել՝ գիրք նվիրելու օրվան ընդառաջ գրքեր նվիրեց դպրոցին և խոստացավ, որ մենք շուտով կունենանք նորացված տեխնիկայով համակարգչային լսարան:

Այդ օրը նվերները փոխադարձ էին: Գիրք նվիրելու օրվան ընդառաջ դպրոցի տնօրեն տիկին Գևորգյանը, դպրոցի անունից Ցեղասպանության մասին գիրք նվիրեց պարոն Մկրտչյանին, և նախարարը նշեց, որ 2017 թվականի առաջին նվեր գիքն է ստանում:

Պարոն Մկրտչյանը նշեց, որ իր մեծ պապերը Ցեղասպանության վերապրողներ են եղել:

Աշակերտներիս համար մեծ պատիվ էր հնարավորություն ունենալ նախարարի հետ հանդիպելու, զրուցելու, նրան հարցեր ուղղելու և պատասխաններ ստանալու:

Լավ կլիներ, եթե բոլոր պաշտոնյաները այցելեն դպրոցներ, տեսնեն, թե ինչ խնդիրներ են հուզում երեխաներին: Չէ որ հենց մենք ենք այս երկրի ապագան:

Կողբի գեղարվեստի դպրոցը

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

ԿԳԴ-ն՝ Կողբի գեղարվեստի դպրոցը, շատ մեծ նշանակություն ունեցավ և հիմա էլ ունի տասնյակ երեխաների կյանքում: Համեստ և միևնույն ժամանակ պայծառ ու լուսավոր կենտրոնը Կողբի և շրջակա գյուղերի համար, թերևս միակն է իր տեսակի մեջ:
1999 թվականին Կարապետ Ղուլիջանյանի շնորհիվ բացվեց Կողբի գեղարվեստի դպրոցը: Նրանց 18 տարիների անձնվեր աշխատանքից հետո շատ երեխաներ գտան իրենց տեղն այս կյանքում:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

12 տարի շարունակ Կողբից ոչ հեռու գտնվող սարերից մեկում կազմակերպվում է պլեներ: Այն սովորական պլեներ չէ: Արվեստ, մաքուր բնություն, երաժշտություն, կրակի շուրջ նստած հետաքրքիր ու ջերմ երեկոներ:
Գեղարվեստի դպրոցը առանձնահատուկ է նաև նրանով, որ այնտեղ բացի նկարչության բաժնից կա նաև գորգագործության, ոսկերչության, հագուստի մոդելավորման և կավագործության բաժիններ:

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Արդեն 5 տարի է, ինչ հաճախում եմ գեղարվեստի դպրոց և բառերով նկարագրել չեմ կարող, թե ինչպիսի պահեր եմ ապրել այնտեղ: Դպրոցը մեծ դեր ունեցավ իմ կյանքում, հատկապես մասնագիտական կողմնորոշման հարցում:
Կողբի գեղարվեստի դպրոցն ինձ համար միակ վայրն է, որը տալիս է կյանքում կարևոր երեք բան՝ գիտելիք արվեստի մասին, հրաշալի ընկերներ և անմոռանալի պահեր:

hasmik vardanyan

Սերիալներին համընթաց

Իչա, Տապասիա, Չակոր, Քուշի, ինչո՞ւ չէ՝ Արնո, Ռուշանյան, Քարամյան, անընդհատ լսվող անուններ: Երևի արդեն հասկացաք, թե ինչի մասին եմ ուզում գրել`այո՛, սերիալների՝ ինչպես հնդկական, այնպես էլ՝ հայկական: Իմ կարծիքով սերիալները ստեղծված են ժամանակ սպանելու կամ պարապությունը փարատելու համար: Մարդկանց մի մասն ուղղակի ապրում է սերիալներով: Հայաստանում հնդկական կինոարտադրությունն ավելի մեծ փառք է վայելում, քան հայկականը: Լա՛վ, ինչևէ, շարունակեմ: Տեղափոխվենք Հնդկաստան․հնդկական սերիալներում շատ է աբսուրդը: Բոլորս էլ նկատած կլինենք, որ այսպես կոչված՝ կինոյի միջի տղան, ինչպիսի իրավիճակում էլ գտնվի՝ մի քանի օր քաղցած, ծեծված, երբ աղջիկը հայտնվում է, ինչ-որ գերբնական ուժ է ծնվում տղայի մեջ, ու կապ չունի այդ պահին իշխողն ով էր, կամ ում ձեռքում էր զենքը, արձակում է ամուր կապված շղթաններն ու փրկում աղջկան: Լա՛վ, հասկացանք, որ սերիալ է, կարող է և մի փոքր էլ չհամապատասխանի իրականությանը, բայց այսքա՞ն:

Վերադառնանք Հայաստան: Հայկական սերիալներում կան անհավանական իրավիճակներ, բայց երևի դրանք շատ ավելի քիչ են: Հայկական սերիալներում ամեն ինչ շատ միապաղաղ է: Դեպքերը շատ դանդաղ են առաջ գնում: Օրինակ, եթե տեսել ենք առաջին սերիան ու հետո 40 սերիա չենք տեսել, հետո նայենք հաջորդը՝ այնպիսի տպավորություն կստեղծվի, որ սայլը տեղից չի շարժվել: Բայց գիտե՞ք հետաքրքիրն այն է, որ երկու տեղում էլ կան բացասական կողմեր, բայց կարծում եմ, որ հնդկականը ավելի բարձր մակարդակի վրա է:

Գրում եմ այս մասին, բայց զգում եմ, որ չեմ կարողանում ավարտել մտքերս: Մտածում եմ․ «Ինչո՞ւ գրեցի այս մասին»,- և ինքս ինձ պատասխանում․

-Երևի այն պատճառով, որ ես էլ իմ ավանդը ունենամ սերիալային քննարկումներում:

khachik buniatyan

Կադրից դուրս

Կլոր ապակե ինչ-որ ոսպնյակ, որն իր մեջ կարող է վերցնել աշխարհը։ Իհարկե, դա  ֆոտոապարատն է։ Մի տեսակ, չեմ պատկերացնում կյանքս առանց լուսանկարչական ապարատի։ Նկարել մանկուց եմ սիրել։ Երբ դեռ չկային թվային ֆոտոխցիկները, նկարում էի ժապավենային ֆոտոխցիկով։ Գիտության զարգացմանը զուգահեռ՝ ստեղծվեցին թվային ապարատները, ինչը մի նոր շունչ բերեց լուսանկարչությանը։ Ճիշտ է՝ նկարելը իմ մասնագիտությունը չէ, բայց լուսանկարչությունը մի կողմ թողնելն ինձ համար կուրանալ է։ Տարիներն անցնում են, և մեզ միայն հիշողություններն են մնում։ Ես տանն ունեմ մի մեծ հիշողության ալբոմ։ Իմ լուսանկարներն են։ Ծնվածս օրվանից միչև այսօր մոտավորապես 350 նկար ունեմ։ Դրանցով կարելի է անգամ իմ էվոլյուցիան նկարագրել։ Երբ հոգնած եմ լինում ու անելու բան չկա, վերցնում եմ նկարներս և սկսում դասավորել ըստ տարիքի։ Մեկ-մեկ նայում եմ իմ փոքր ժամանակվա նկարներին ու ասում․

-Ինչ լավն եմ եղել, հիմա ինչ եմ դարձել։

Ծիծաղելի է, բայց ես միշտ էդպես եմ մտածում։ Ես դեռ չեմ տեսել այնպիսի փոքր երեխա, որ տգեղ կամ վատը լինի։ Ու երբ պատկերացնում եմ այդ տարիքում ինչերի մասին մտածած կլինեմ, մոտավորապես այսպիսի բան է ստացվում․

-Տեսնես՝ այսօր «Թոմն ու Ջերին» ո՞ր ժամին կսկսվի։

Փոքր ժամանակվանից մինչև հիմա սիրում եմ ու ժամերով կարող եմ նստել ու մուլտֆիլմեր դիտել։ Հիմա էլ, երբ հարևանի երեխայի՝ Մեսրոպիկի հետ «Մաշան և արջն» եմ նայում, մի պահ է գալիս, որ այնքան կլանված եմ նայում, որ կողքից խոսում են՝ ես բան չեմ լսում։ Երեխան թողնում, գնում է, բայց ես դեռ նստած նայում եմ։ Մարդը, երբ մեծանում է, իր հետաքրքրությունները փոխում է։ Բայց ես մինչև հիմա գժվում եմ լեգոների ու փազլների համար։ Բայց քանի որ արդեն մեծ եմ, և ամոթ է, որ լեգո խաղամ, գտնում եմ մի երեխա, ում լեգոյով կարող եմ խաղալ՝ իբր զբաղեցնելով երեխային։

Երբ փոքր էի, ուզում էի շուտ մեծանալ, գնալ դպրոց, դպրոցում ուզում էի գնալ համալսարան ու, այ էդպես, միշտ ինչ-որ մի բան ենք ուզում։ Հիմա երազում եմ կրկին փոքր լինել։ Անհոգ կնստեի ու կխաղայի։ Կարելի է ասել, որ ես դեռ չեմ կշտացել իմ մանկությունից, բայց դե, անհնարինը միշտ էլ երազանքի նման մի բան է դառնում։ Լավ է, գոնե մանկությունից մնացած լուսանկարներս ինձ երբեմն հետ են տանում և քաղցր հիշողություններ արթնացնում․․․

shushan stepanyan portret

Դու չե՞ս ամաչում

Բարև, ընթերցո՛ղ: Քեզ մի հարց եմ ուզում տալ. երբևէ եղե՞լ է, որ սիրտդ լցվել, ու դու սկսել ես թախծել, զգացել ես՝ տխուր ես, քեզ թվացել է, թե աշխարհը քեզնից նեղացել ու տարել է իր գույները, որ ամեն ինչ անգույն է, որ ինչ-որ մի նկարչի բոլոր վառ գույներն ավարտվել են, ու քո կյանքի նկարը նա պատկերել է իր մոտ մնացած սևով: Չգիտեմ, քեզ հետ նման բան եղե՞լ է: 

Դե, հա, ես հասկանում եմ, որ կյանքն անհետաքրքիր կլիներ առանց սևի, չէիր պայքարի, առաջ գնալու, ինքդ քեզ վեր մղելու կարիք չէր լինի, բայց ամեն ինչն էլ իր չափն ունի, տեղն ու ճիշտ ժամանակը:

Եվ ես, որ առաջին ընթերցողն եմ նյութիս, հարցիս պատասխանն եմ տալիս. այո, եղել է:

Ու հիմա էլ, որ ժպիտի հերթն էր կարծես, նորից նա եկավ՝ տխրություններիս շղթայի թափանցիկ օղակը: Աներեսորեն նորից եկել է ու նստել կողքիս՝ հենց նույն աթոռին: Տեղս նեղ է, անհարմար: Ու քանի-քանի անգամ է նա նստել կողքիս, քանի-քանի անգամ է խոստացել, որ էլ չի գալու, որ էլ չեմ զգալու ծանր պատկերը:

Բայց նորից եկել է, ու հասկանում եմ, որ գուցե ես եմ մեղավոր, գուցե չեմ կարողացել բղավել վրան ու սպառնալ իմ ուրախությամբ:

Սենյակում էլ մի տեսակ սառը լռություն է, դուրսը լույս է, իսկ ներսում՝ մութ, պատերն էլ կարծես ինձ էլ չեն լսում: Ինքս էլ չգիտեմ, թե անունն ինչ է այս նոր տխրության, որտեղից եկավ և ով ուղարկեց: Իրոք, չգիտեմ:

Հիմա նստած ենք երկուսով. ես ու տխրությունն իմ անանուն, որն այնքան ծանոթ է սրտիս, բայց այնքան անդիմադրելի: Ասում եմ՝ գնա, էլ չգաս, թող հանգիստ մնամ: Չէ, չի լսում ինձ: Նստել է կողքիս ու չի էլ շարժվում:

Դե որ այդպես է, ես վրեժխնդիր կլինեմ ու հենց հիմա քո մասին կպատմեմ բոլորին: Գուցե մի օր կարդաս ու ամաչես, կարդաս ու հասկանաս, որ մարդիկ այդքան տխրել չեն կարող:

Տխրությու՛ն, կարդո՞ւմ ես տողերս: Մինչ կողքիս համառորեն նստած այս ու այն կողմ էիր նայում, ես քեզնից պատմեցի. ուզում եմ՝ հասկանաս, որ մարդիկ անընդհատ տխրել չեն կարող: Ամոթ է, դեմքդ լվա, որ կարողանաս նայել աչքերին բոլոր այն մարդկանց, ովքեր ինձ նման տխրել են մի օր, մի պահ ու մի ակնթարթ:

marat sirunyan

Լեռնավանի ավանդազրույցները

Մեր հասարակությունն ինչպես երբևէ, այսօր էլ ինչ-որ հավատալիքներ ու վախեր ունի գերբնական ուժերի, առեղծվածների և նման բաների հանդեպ: Այդ պատճառով որոշեցի հավաքագրել ժողովրդական, մարդկային պատմություններ կապված չար ուժերի՝ սատանաների հետ: Այդ պատմությունները որոշեցի հրապարակային դարձնել՝ շարքով:

Եվ այսպես, ձեր ուշադրությանն եմ ներկայացնում այդ շարքի առաջին պատմությունը, որն ավելի շատ առասպելի է նման, սակայն իր մեջ պարունակում է ժողովրդի պատկերացումները, տեղեկությունները սատանաների մասին:

***

Հանգամանքների բերմամբ մայրամուտից հետո հայտնվեցի տունդարձի ճամփին: Մութ էր, ու երկնքում մեկ-երկու աստղ էր միայն նշմարվում: Մեզ մոտ այդպես է՝ ամպամած գիշերները, երբ աստղերն ու լուսինը ամպերի տակ են, խստաշունչ մութ է, լուսնկա գիշերները՝ մեղմիկ լուսավորված: Չգիտեմ՝ շատ տարիներ առա՞ջ էլ էր էդպես, թե ոչ, բայց տարիներ առաջ ասում են՝ շատ բան էր ուրիշ: Եվ մտքերով անցյալ էի գնացել՝ լսածս պատմությունների հետքերով, և միևնույն ժամանակ ամենայն ուշադրությամբ հետևում էի ճանապարհիս ու զննում շուրջբոլորս:

Ինչե՜րի կարող են հասցնել երևակայական մտքերը… Մթության մեջ քամու ձայնը մի պահ նմանվեց երգի, ինչ-որ կենդանու ձայն՝ լացի, ճանապարհի կողքին, գիշերային ցրտից սվսվացող ծառն էլ՝ մարդ թվաց: Այս ամենը ավելի շատ երևի ոչ թե վախի արդյունք էր, այլ փնտրտուքի. չէ որ շատ տարիներ առաջ էր, երբ Սիրունենց (գյուղում մեզ՝ Սիրունյաններիս, էդպես են ասում) նախապապերը մեկին տեսան ու նկատեցին, որ ոտնաթաթերը հակառակ են. հասկացան՝ սատանա է: Բռնեցին նրան, ու որպեսզի չփախչի, մի կեռմայր (բուլավկա) ամրացրին նրա վրա, ու այդ օրվանից սկսեցին առանց քուն ու դադարի աշխատեցնել նրան: Էդպես օրեր անցան, սատանան անչափ վախենալով կրծքին ամրացված կեռմայրից և չկարողանալով ազատվել դրանից, ստիպված հնազանդվում էր: Հրահանգներն էլ սատանին հակառակ էին տալիս, ասում են՝ սատանեն թարս է, ինչ ասում ես՝ պիտի թարս ասես, որ ճիշտ կատարի: Օրինակ՝ եթե ուզում ես ջուր բերի, պիտի ասես՝ ջուր մի բեր:

Օրերից մի օր էլ էդ Սիրունենց տուն հարս բերին: Որպեսզի հարսը չվախենա, չասացին այդ արարածի ով լինելը: Ու մի օր, երբ հարսը նրա հետ գնացել էր աղբյուրից ջուր բերելու, սատանան խորամանկում է.

-Այ հարս, էս անդեր բուլավկեն մեմ հանե՞ս. նեղուտյուն կուդա:

Միամիտ հարսը կեռմայրն արձակում է թե չէ, սատանան փախչում է՝ անիծելով.

-Սիրունենք ինչ գորձ բռնեն, թող էրգուսեն էղնի (երկրորդ անգամից) կամ չէղնի, կաստուրկի ղափաղներն էլ հա ծուռ էղնի…

***

Սա թերևս առասպելին ավելի մոտ է, բայց դրանից զատ, մեր օրերին ավելի մոտ ժամանակների վերագրվող սատանայի հետ կապված պատմություններ կան: Ուրեմն դրանից հետո էլ այդ սատանան եղել է, ուղղակի քչերին է հանդիպում: Եվ ըստ ժողովրդի, այն ցերեկները այծի կերպարանք է ընդունում ու էդպես մնում մինչև գիշեր. «էծը սատանա կեղնի՝ սատանի մազ ունի»: Գիշերն էլ ինչ-որ մեկի կերպարանքն ընդունած (ում մազից որ պոկել է) շրջում է այստեղ-այնտեղ՝ աշխատելով հեռու մնալ կրակից ու ջրից. կրակից վախենում է, ջրից՝ աներևութանում:

Նույն գյուղի ճանապարհներով ես բարեհաջող անցա ու տուն հասա: Թեև ճանապարհս այնքան էլ կարճ չթվաց, այնուամենայնիվ ես այդպես էլ ոչ մի սատանայի էլ չհանդիպեցի: Ո՞վ գիտե՝ գուցե պատճառը  Սիրունենցից լինե՞լս է… Այնուամենայնիվ մյուս պատմությունները դեռ առջևում են: