marine yeremyan- aragacotn

Հանգստի՞, թե՞ կարոտի ուրբաթ

Եվ ձանձրացած համալսարանի սառնությունից ու անգույնից՝ ամեն շաբաթ նստում եմ երթուղային ու գնում գյուղ։ Չէ՛, ամեն ուրբաթ չէ։ Լինում է, որ մի քանի ուրբաթ իրար հետևից դատարկ են մնում, երբ գյուղ չեմ գնում։ Գյուղը սիրելով չէ, որ շտապում եմ այնտեղ։ Շտապում եմ՝ լցնելու իմ սառած գոյությունը մորս տաք էությամբ։

Մորս հետ հեռախոսով էլ եմ խոսում, մեկ-մեկ «Skype»-ով էլ։ Բայց մեկ է՝ ուրբաթն ուրիշ է։ Մեքենայի ապակուց այն կողմ եմ նայում ու մեկ-մեկ էլ սկսում տխրել։

Դու հաստատ պատուհանից նայում ես, երբ անձրև է: Իսկ արևոտ օրերին բացում ես այն ու առանց պատնեշի շփվում պատուհանից «այնկողմի» հետ։ Իսկ ես, գյուղ գնալիս, արևոտ օրերին պատուհանից այն կողմ եմ թեքում հայացքս, որովհետև ապակուն նշմարվում է մայրս՝ իր ամեն ասածով ու արածով։

-Քեզ ի՞նչ ա պետք։ Ուրիշ ի՞նչ դնեմ։

-Մա՛մ, ամեն ինչ կա, բան պետք չի, միրգ ո՞վ ա ուտում, սառնարանում լիքը կա։

-Զգո՛ւյշ եղեք,- իմ ու մորս ցանկացած խոսակցության մեջ այս տողերը կան։

Կյանքում միշտ փոխվում են դեպքերն ու դեմքերը: Մի օր էլ ուսանող չեմ լինի ու չեմ բողոքի մորս դրած բեռ ու բարձից՝ գյուղից քաղաք գնալիս։

-Ծանր ա, չեմ տանի, մա՛:

-Ես մինչև կանգառ կտանեմ, մենակ թե տար, զուրկ չմնաք…

Դեռ մորիցս գուցե շատ ավելի հեռու կլինեմ, գուցե՝ շատ մոտ, բայց մեկ է՝ նրա սիրտը միշտ ինձ հետ կլինի:

Ձեռքերի հոտն ու աչքերի փոսերը, դեմքի կնճիռներն ու հոգնած ձայնը, ապրած-չապրածն ու իրականացած-չիրականացած երազանքները, շատ անգամ կրկնված, բայց վերապրած խորհուրդները միշտ կլինեն իմ հիշողության թափանցիկ կամ էլ մգեցված ապակու վրա։ Եվ ամեն անգամ ճանապարհներին կկարդամ ու կտեսնեմ մորս՝ իմ կյանքի ջերմ ու տանջված էությունը։

Մա՛մ, ախր, այնքան հեռու է միշտ այդ ուրբաթը ու այնքան մոտիկ այդ չարաբաստիկ երկուշաբթին։

alla alvard davtyan

Կոշը

Թեև Դավթյան եմ, բայց Գալստյանների ճյուղի մի տերևն եմ։ Մենք Արագածոտնի շրջանի Կոշ գյուղից ենք։ Թեև Երևանում եմ ծնվել և մեծացել, բայց միշտ կապ եմ պահել մեր գյուղի հետ։ Ըստ ավանդության՝ այստեղ ապրել է Աստվածաշնչում հիշատակվող Քանանի որդի Քուշը, որի անվան ձևափոխումից էլ ստացվել են Կվաշ, Կավաշ, Կուաշ անվանումները։

Գյուղը հիշատակվում է Մովսես Խորենացու, Փավստոս Բուզանդի երկերում: Կոշում է ապրել կուրացած Տիրանը, որը խեղդամահ է արվել որդու՝ Արշակ Երկրորդի կողմից։ Գյուղում նաև մի աղբյուր կա՝ Սուրբ Վարդան աղբյուրը։ Այն այսպես է կոչվում Վարդան Մամիկոնյանի պատվին, քանի որ ամեն անգամ արքայի մոտ գալիս Վարդան Մամիկոնյանը ջուր է խմել այդտեղից։ Կոշում են գտնվում նաև Զաքարյան իշխանների կողմից կառուցված Կուսաբերդ կամ Աղջկա բերդ ամրոցը, 630 թվականին Գրիգոր իշխանի կառուցած Սբ. Ստեփանոս վանքը։

Գյուղում ապրում է մոտավորապես 3300 բնակիչ։ Պապս պատմում է, որ իր ապուպապերը Պարսկաստանից եկել են Կոշ 1828 թվականին։ Օրդուխան պապս ունեցել է 3 տղա՝ Կիրակոսը, Համբարձումը, Գալուստը։ Մենք Գալուստ պապի ճյուղից ենք։ Մենք ունենք նաև մեր տոհմածառը, որն սկսվում է Օրդուխան պապից, իսկ այսօր արդեն եղբորս անունն էլ կա այնտեղ: Մեր արմատների մասին հետաքրքրվել է նաև «Մենք ենք, մեր սարերը» հաղորդաշարը։

«Ընթացքն ինձ համար է, իսկ արդյունքը՝ ձեր»:

Հարցազրույց նկարիչ Նվեր Ռոմիա Հայրապետյանի հետ:

Նվեր Ռոմիա Հայրապետյանը ինքնուս նկարիչ է, զբաղվում է նաև բանասիրական աշխատանքներով: Ծնվել և ստեղծագործում է Արագածոտնի մարզի Եղիպատրուշ գյուղում: 

-Պարոն Ռոմիա, ե՞րբ սկսեցիք ստեղծագործել: 

-Հիշում եմ, որ ինձ տարել էին ուսուցչանոց՝ ծեծելու. դպրոցի սեղաններն էի նկարազարդում, ստուգողականի տետրերն էի ձևավորում: Նկարել եմ, կարելի է ասել, դպրոցական տարիքից: Ինձ ինչքան հիշում եմ՝ խզբզելու հետ սեր ունեի: Հետո զգացի, որ այդ խզբզոցը դառնում է կյանքիս կարևոր մասը: Դա և՛ երջանկություն է, և՛ դժբախտություն, իսկ հիմա հասկանում եմ, որ իրականում դա առաքելություն է:

-Իսկ ինչո՞վ է երջանկություն կամ դժբախտություն: 

-Ինձ համար երջանկություն է, որովհետև հնարավորություն է ընձեռված արտահայտվելու: Մարդն առնվազն պետք է երախտամոռ լինի, որ հաշվի չառնի այն փաստը, որ Հայր Աստծո ստեղծելու շնորհից իրեն էլ է բաժին հասել: Չէ՞ որ կտավը երկրի պես անձև է ու դատարկ: Ինչպես Հայր Աստվածն էր շրջում ջրերի վրա ու արարում, այդպես էլ՝ նկարիչը: Երբ զգում ես, որ նկարն այն է, ինչ դու էիր ուզում, արդեն իսկ մեծագույն երջանկություն է: Իսկ դժբախտություն է, որովհետև մտածում են, որ ես առնվազն խելագար եմ: Այս նյութական աշխարհում բոլորը մտածում են՝ ինչ ուտել, ինչ հագնել, իսկ ես մտածում եմ, որ ներկ չունեմ, կտավ չունեմ: «Դժբախտություն» ես վերացական ասացի, պարզապես հարկավոր է միշտ համադրել:

-Իսկ լինո՞ւմ են դեպքեր, երբ Ձեր ասած «դժբախտությունը» արտահայտվի կտավում: 

-Չեմ կարող ասել: Ես վրձինը վերցնում եմ ձեռքս, երբ ինչ-որ բան նախ ներսիցս է գալիս, կամ երբ ինչ-որ խորհրդավոր բան եմ իմացել: Նկարներիս բովանդակությունը զգուշացում է պարունակում: Ես դաժան եմ նկարում: Ինձ մոտ գերակշռում է իրականությունը, որը շատ հաճախ շղարշված է: 

-Ձեզ ճանաչող արվեստագետները և առհասարակ՝ մարդիկ, նշում են, որ Ձեր ոճը բնորոշ է միայն Ձեզ: Համաձա՞յն եք: 

-Ասեմ, որ ընդհանրապես նկարելիս շատ քիչ եմ մտածում ուղղության մասին: Եվ ընդհանրապես, կարծում եմ, որ ոճը, ուղղությունը և նման բաները ձևականություն են: Ես նկարում եմ այն, ինչ տեսնում և զգում եմ: Օրինակ՝ ես նկարում եմ արհավիրք ու տեսնում եմ, որ լիճը ցամաքած է, տարածքը աղտոտված է, մարդիկ ձուկ են որսում, մի խոսքով՝ բնությունն իր կատարյալ շարժման մեջ չէ, բնականաբար, առաջանում է զգացողություն: Ա՜յ, հենց այդտեղ էլ զգացողությունից կտավի վրա ծնվում է գույնը, գիծը, շարժումն և պատկերը: Ու ստեղծվում է այն, ինչը ստեղծվում է: Մի կողմ դնել զգացողությունն ու մտածել. «Վա՜յ, գծից դուրս չգամ, վա՜յ, ոճից չշեղվեմ» սխալ է: Ես պահի տակ եմ նկարում, ոչ մի պարագայում երբեք չեմ էսքիզում, միգուցե այդ պատճառով առանձնացնեմ էքսպրեսիոնիզմը:

-Երբևէ եղե՞լ է, որ չհասկանան Ձեր նկարները: Եթե այո, ի՞նչ եք զգում այդ պահին:

-Ըմ, շատ: Ասեմ, որ բոլորն էլ գիտեն, որ բավականին բարձր գներով են վաճառվում իմ նկարները, ու ասում են՝ յանի էդտեղ ի՞նչ կար, որ: Դե, չգիտեմ՝ ինչ կար, կարևորը, որ ես խելագար չեմ: Այն, որ չեն հասկանում, ժամանակին ցավ էր պատճառում: Ավելի շատ ցավում եմ, որովհետև ինձ համար չէ, որ նկարում եմ: Հիմա ես փորձում եմ օգնել, բացատրել ու ցույց տալ:

-Պարոն Ռոմիա, որպես արվեստագետ՝ ունե՞ք ոգեշնչման աղբյուր:

-Իհարկե, ունեմ և ունեցել եմ: Երիտասարդ տարիներին ես ոգեշնչվել եմ մեծ նկարիչներով՝ Վան Գոգ, Մոդիլիանի, Սարյան: Հավելեմ, որ 10-12 տարի առաջ Մոդիլիանիով պարզապես տարված էի: Դրանց արգասիքը մեծ տիկնոջս պատկերով բազում կտավներս են: Հիմա, երբ տարիքս այլ է, ուրիշ է նաև ոգեշնչումս: Հիմա այն Աստվածաշունչն է: Աստվածաշնչից ոգեշնչվելով՝ ավելի շատ գրում եմ, քան նկարում: Ունեմ մի քանի հատոր գիրք, որոնք հրատարակված չեն՝ հնարավորություն չունենալուս պատճառով:

Վերադառնալով թեմային՝ ասեմ, որ Աստվածաշունչը մեր հոգեգիրքն է: Այն այբուբենն է, որով դու կարդում ես քեզ: Ու այդտեղից է, որ իրերը, պատկերները, տիեզերքից, ժամանակից ու տարածությունից դուրսը քեզ մեկնվում են, ու դու մեկնվում ես կտավին:

-Իսկ Ձեզ համար ստեղծագործությունը ընթա՞ցքն է, թե՞ արդյունքը: 

-Հըմ: Կարծում եմ՝ հարցդ երկսայր բնույթ ունի: Ե՛վ աջ խփեցիր, և՛ ձախ: Փորձեմ պատասխանել: Երբ խոսքը գնում է եռաթև, հնգաթև մի խոսքով՝ կառուցում պահանջող կտավի մասին, ես սարսափ եմ ապրում: Ի՞նչ է ստեղծվելու, ինչպե՞ս եմ ստեղծագործելու, ո՞րն է լինելու ընթացքը: Պարզապես վախենում եմ կտավին կպչել: Հետո փակվում են դռները, միացվում է բարձր երաժշտությունն, ու սկիզբ է դրվում ընթացքին: Կարծում եմ՝ ինձ համար ստեղծագործությունը ընթացքն է: Ընթացքն ինձ համար է, իսկ արդյունքը՝ ձեր:

-Ո՞ր դեպքում բացարձակապես կհրաժարվեք նկարելուց: 

-Երիտասարդ տարիքում երեք հարյուր կտավ եմ ջարդել: Պատճառը ծաղրն էր: Ընտանիքում բոլորը բժիշկներ, քիմիկոսներ, կենսաբաններ էին, իսկ ես՝ «խզբզիկ»: Այդ ժամանակ էր, որ չէի նկարում: Հիմա ավելի հասուն եմ: Հրաժարվե՞լ. ոչ մի պարագայում: Ես միշտ ասում եմ, որ գրականությունն իմ աղջիկն է, նկարչությունը՝ տղաս: Ես իմ երեխաներին սիրում եմ հավասարաչափ: Աղջիկս զգացմունքներս է, տղաս՝ ուժս:

-Երբևէ կփոշմանե՞ք, որ տեղի չտվեցիք հարազատներին և հասարակությանը ու դարձաք արվեստագետ:

-Գիտեք՝ կա գենետիկական կոդ հասկացությունը, ըստ որի՝ հիմա ես պետք է բժիշկ լինեի: Բայց ես շատ ուրախ եմ, որ հիմա մարդու մարմին չեմ բուժում, եթե կարողանամ, արվեստով հոգի կբուժեմ:

«Երազանքս է, որ նորից ճանապարհ գտնենք, որ սահամանները կարևոր չլինեն»․Կարո Փայլան

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

2016 թվականի ապրիլին Թուրքիայի Մեծ ժողովի ամբիոնից հայազգի պատգամավոր Կարո Փայլանը թուրք կառավարությանը ստիպեց ուշադրությունը սևեռել 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության, ժողովրդավարության, հայ և այլ ժողովուրդների նկատմամբ խտրականությունների վրա։ Փայլանը, հիրավի, հայազգի լավագույն քաղաքական գործիչներից է։ Նրա շնորհիվ Թուրքիայի հայկական համայնքի խնդիրները Մեջլիսում լսելի դառնալու շանսեր ունեն։

Հայաստան- Սփյուռք համաժողովի շրջանակներում Փայլանն այժմ Հայաստանում է։ Այս ընթացքում նրան ընդունեցին նաև ԵՊՀ ուսանողները՝ հարցեր ուղղելու և առաջին դեմքից հարևան պետության քաղաքական իրավիճակի մասին տեղեկանալու։

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

-Կա մի երկիր, որ կոչվում է Թուրքիա։ Նրա արևելքը մենք կոչում ենք Արևմտյան Հայաստան, քրդերը՝ Քուրդիստան, իսկ Թուրքիան ասում է, որ կա միայն Թուրքիա։ Մենք կարծում ենք, որ տարածքի անունը այնքան էլ կարևոր չէ։ Էականն այն է, որ այդ տարածքում, լինի Հայաստան, Թուրքիա, թե Քուրդիստան, իշխի ժողովրդավար երկիր։
Ճիշտ է, Արարատը մերն է, բայց այսօր այնտեղ թուրքեր ու քրդեր են ապրում։ Բայց, միևնույնն է, այն մեզ համար ամենակարևորն է։ Երազանքս է, որ նորից ճանապարհ գտնենք, որ սահամանները կարևոր չլինեն։ Որովհետև, ճիշտ է, Հայաստանի ուժեղ լինելը կարևոր է, բայց եթե աջդ, ձախդ թշնամիներ ունենաս, հանգիստ չես կարող լինել։ Որովհետև եթե ժողովրդավար Հայաստան, ժողովրդավար Ադրբեջան և Թուրքիա լինեն՝ բոլոր երկրներն էլ խաղաղության մեջ կլինեն։ Պետք է, որ այսօր ժողովրդավարությունը ինչ-որ ուժ ունենա։

Փայլանը նշեց, որ մի քանի տարի առաջ Թուրքիայում նրանք հնարավորություն ունեին բաց խոսել, քննարկել: Ըստ նրա դա յուրատեսակ գարուն էր Թուրքիայում։

- Թուրքիայում վիճակն այժմ վատ է, և, դժբախտաբար, օրեցոր ավելի է վատանում։ Այսօր մենք շարունակում ենք Հրանտ Դինքի սկսած ուղին՝ Թուրքիան ավելի ժողովրդավար դարձնելու։ Որովհետև միայն ժողովրդավար Թուրքիան ուժ կունենա առերեսվել Ցեղասպանության հետ, միայն ժողովրդավար Թուրքիան կբացի սահմանները։ Ուրիշ ճանապարհ չգիտեմ։ Այնտեղ այսօր ժողովրդավար թուրքեր ու քրդեր կան, և շատ։ Մի մտածեք, որ բոլոր թուրքերը վատն են։ Բայց, դժբախտաբար ժողովրդավար թուրքերը պետությունը, պետական մտածողությունը փոխել չկարողացան։ Այսօր իմ հույսն ու երազն այն են, որ մենք կկարողանանք շահել այս հարցում ևս։

Միայն ցավոք, որ Թուրքիան այսօր չունի ազատ մամուլ, դատական ու իշխանական համակարգ, ուստի սուտը ճշմարտություն կարող է դառնալ նրանց ձեռքով։ Ինչ սուտ էլ տասը անգամ կրկնես՝ ճշմարտություն կդառնա։ Դրա համար պետք է նորից ազատ մամուլ ունենալու համար պայքարենք, որովհետև այդկերպ թուրքերի, թուրքական պետության մտածողությունը կկարողանանք փոխել։

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարյանի

Պատասխանելով Պոլսի պատրիարքի ընտրության հետ կապված հարցին՝ Փայլանը նշեց, որ այս ընտրությունն օր առաջ պետք է կատարվեր։ Պատրիարքը պետք է լինի ընտրված ժողովրդի կողմից և չպետք է ամաչեցնի նրան։

Հանդիպման ավարտին Կարո Փայլանը պարգևատրվեց ԵՊՀ ոսկե մեդալով։

nare gevorgyan ashtarak

Կլսե՞ք արդյոք մեզ

-Դպրո՞ց: Ու սա դպրո՞ց է համարվում, չէ՛, մեկ է՝ մեր դպրոցն ավելի լավն է, քան Վարդգես Պետրոսյանի անվանը:

Հոգնել եմ նման անիմաստ արտահայտություններ լսել դպրոցիս հասցեին, հոգնել եմ շարունակ բոլոր հասակակիցներիս համոզել, որ իմ դպրոցն ամենից լավն է, հետո՞ ինչ, որ չունենք ինֆորմատիկայի, շախմատի, քիմիայի, ֆիզիկայի դասասենյակներ, չունենք միջոցառումներին համապատասխան բեմ և դահլիճ, չունենք մարզասրահ, միևնույնն է՝ ունենք հրաշալի մասնագետներ և դպրոցի քանդված պատերի ներսում ձևավորված ջերմ մթնոլորտ:

Իմ դասղեկը բոլոր դասամիջոցներին մտնում է մեր դասարան և խստիվ արգելում դպրոցում կտրուկ շարժումներ անել, առավել ևս՝ վազել, քանզի ամեն րոպե դպրոցի փլվելու վտանգը շատ մեծ է, հատկապես՝ դասամիջոցներին: Ես ցավ եմ ապրում, որ մենք ստիպված ենք անել դասադուլ, որպեսզի կառուցեն այս կրթօջախը, ծանր եմ տանում այն փաստը, որ առաջին դասարանի երեխաները նույնիսկ նորմալ սանհանգույցներից չեն կարողանում օգտվել:

Լուսանկարը՝ Նարե Գեւորգյանի

Լուսանկարը՝ Նարե Գեւորգյանի

Մեր դասարանը այս տարի ավարտական է՝ իններորդ, բնականաբար, ունենք նաև տարեվերջյան քննություններ, և դրանք հանձնելու համար մեզ հարկավոր է նորմալ ուսում, դպրոցին վայել դասասենյակներ, քիմիայի և ֆիզիկայի համար լաբորատորիաներ, որպեսզի կարողանանք պատկերացում կազմել էլեկտրահաղորդականության ստուգման սարքի կամ այլ սարքերի մասին, իսկ ավարտական միջոցառումն արդեն 2-րդ տարին է, որ անցկացվում է ոչ թե մեզ այդքան հարազատ դպրոցում, այլ Գիտավանում (մեծ բեմ չունենալու պատճառով դահլիճը նաև ծառայում է որպես առաջին դասարանցիների դասասենյակ):

Աշտարակի Վարդգես Պետրոսյանի անվան դպրոցի կաթսայատունը վաղուց դարձել է աշակերտների համար դասասենյակ, որտեղ ուսուցիչը ձմռանը դասը պատմում է բղավելով, որ կաթսաների ձայնի ներքո՝ իր դասը լսելի լինի վերջին նստարանին նստողների համար: Դե, իսկ գրադարանի մասին նույնիսկ խոսելն, ինձ թվում է, անիմաստ է, որովհետև գրադարանավարուհուն հատկացված է մի փոքրիկ խուց, դա էլ նրա համար, որ սեպտեմբերին բաժանվող գրքերը դնելու տեղ լինի:

Ես, իմ դասընկերները, դպրոցի մյուս աշակերտները, և վստահ եմ, ուսուցիչները ևս, պատրաստ ենք գնալ դասադուլ-գործադուլի, բայց հարց է առաջանում՝ ինչքա՞ն դասի չգնալ և պահանջել պատկան մարմինների ուշադրությունը՝ այս ավերված շենքին: Չէ՞ որ ես 9-րդ դասարանում եմ, և այդ բացակայությունները կխանգարեն քննություններիս: Ես ուղղակի ամաչում եմ նայել մեր փոքր աշակերտների մայրիկների աչքերին, երբ նրանք ստիպված են ամեն տարի գումար հավաքել դասարանի հատակը և պատերը ներկելու, դասարանի դռան համար փական առնելու և նմանատիպ այլ ծախսերի համար: Շատ հաճախ, եթե ոչ ամեն օր, մեր դպրոցի պատերից մի ծեփ պոկվում և ընկնում է հատակին: Լինում են թե՛ մեծ կտորներ, թե՛ փոքր, իսկ եթե, Աստված չանի, դրանց տակ լինի երեխա, մեր օրենքի պաշտպանները պատասխանատո՞ւ են դրա համար:

Համենայնդեպս, իմ դասարանն ունի 3 մեդալակիր և 7-ից ավելի հարվածային սաներ, իսկ ամբողջ դպրոցում՝ 600 աշակերտների մեջ (դպրոցը նախատեսված է 200 աշակերտի համար), կան շատ ու շատ լավ առաջադիմությամբ երեխաներ: Շնորհակալ եմ, որ այսքան ժամանակ արհամարհում եք Վարդգես Պետրոսյանի անվան միջնակարգ դպրոցի ուսուցչական անձնակազմին և ձեր այդ վերաբերմունքով խրախուսում մեզ՝ ձեր ապագա սերնդին, լինել ավելի ուշադիր մեր ուսման նկատմամբ:

anna gasparyan aragats

Ես, իմ ձեռքբերումները և ընկեր Սուրենը

Հաջողություններիս շղթան սկսվեց այն օրը, երբ ես 2014 թվականին ընդունվեցի «Իմփաքթ» երիտասարդների զարգացման ակումբ, ծանոթացա ընկեր Սուրենի հետ և առաջ շարժվեցի: Ընկեր Սուրենն աշխատում է «World vision» կազմակերպությունում: Ամեն անգամ, երբ Ապարանում որևէ դասընթաց էր լինում, օրինակ՝ շահերի պաշտպանության, բռնության, անվտանգ համացանցի, մարդու իրավունքների վերաբերյալ, ընկեր Սուրենը գալիս էր դպրոց՝ տեղեկացնելու դասընթացների մասին և առաջինը իմ անունն էր գրի առնում ցուցակում: Նա ասում էր, որ ես անպայման պետք է մասնակցեմ բոլոր դասընթացներին: Երբ ընդունվեցի «Իմփաքթ», հանդիպումների ժամանակ ընկեր Սուրենը միշտ ներկա էր լինում: Նա ասում էր, որ ես աչքի եմ ընկնում իմ չարաճճիությամբ, շատախոսությամբ ու ընկերասիրությամբ: Ընկեր Սուրենը ոգևորում էր ինձ: Երբ գնում էի դասընթացների, ձեռք էի բերում նոր գիտելիքներ: Գիտե՞ք՝ ամենաուրախալին այն էր, որ դասընթացների հաջորդ օրերին դասարանի մի քանի երեխաներով հավաքվում էինք մի դասասենյակում, և ինձ խնդրում էին, որ պատմեմ այն, ինչ ես եմ սովորել: Այդ ժամանակ ես ամենաերջանիկ մարդն եմ դառնում, որովհետև երբ գիտակցում եմ, որ իմ շնորհիվ ընկերներս ստանում են նոր գիտելիքներ, որ այն, ինչ ես եմ սովորել ու գիտեմ, գիտեն նաև ընկերներս, երբ տեսնում եմ, թե ինչ լրջությամբ են լսում ինձ, հասկանում ամեն մի ասած բառս, պարզապես անբացատրելի զգացում եմ ունենում: Անբացատրելի է նաև այն, երբ ուսուցիչներն են ինձ հարցեր տալիս, լսում են և վերջում գրկախառնվելով ասում, որ հպարտանում են ինձանով:

Անկեղծ ասած՝ եթե ծանոթ չլինեի ընկեր Սուրենի հետ, հաստատ չէի իմանա շահերի պաշտպանության մասին ամեն մի մանրուք, չէի ուսումնասիրի մարդու իրավունքների մասին փաստերը մանրակրկիտ, չէի իմանա համացանցի մասին, սոցիալական կայքերի մասին, չէի իմանա բռնության մասին այն, ինչ այսօր գիտեմ: Եվ ամենակարևորն այն է, որ ես չէի իմանա 17.am-ի մասին և թղթակից չէի դառնա: Ես երջանիկ եմ, որ ճանաչում եմ ընկեր Սուրենին:

Ani avetisyan

Ճանապարհային հեռանկարներ

Ժամանակն առաջ է գնում, տեխնոլոգիաները զարգանում են, երկրների միջև հեռավորությունն աշխարհում կրճատվում է: Թվում է, թե 21-րդ դարում երթևեկության խնդիրների մասին խոսելը ֆանտաստիկայի ժանրից մի բան պետք է լինի։ Իսկ Հայաստանում դեռ անհաղթահարելի խնդիր է մնում գյուղից քաղաք հասնելը․

«Ասում են ուսանողություն, ուսանողական կյանք: Իրո՞ք, էդպիսի բան կա՞: Բա ո՞վ վազի, որ հասցնի ունեցած-չունեցած մի երթուղայինին…
Ամեն առավոտ տնից մի քանի ժամ շուտ եմ դուրս գալիս, թափառում եմ Երևանի փողոցներում մինչև դասերը սկսելը, քանի որ ուրիշ երթուղային չունեմ, որ հասնեմ Երևան: Տրանսպորտի խնդիրը միայն մի օգուտ տվեց ինձ՝ Ազգային գրադարանի տեղը սովորեցի. ընթերցասրահում սպասում էի մինչև գյուղի երթուղայինի հետ գնալու ժամը»։

Մարինեն ապրում է Արագածոտնի մարզի Ոսկեհատ գյուղում, մասնագիտությամբ բանասեր է: Զբաղվում է ակտիվ հասարակական գործունեությամբ, աշխատանքի բերումով շատ ժամանակ է անցկացնում Երևանում: Ժամանակի մեծ մասը ծախսում է գյուղ-քաղաք ճանապարհներին, կանգառներում՝ հանրային տրանսպորտի սպասելիս:

«Տարիները թռան, երթուղայիններն էլ, հիմա կանգնում ու անհույս սպասում եմ՝ 15, 20, 50 րոպե, չէ, ժամերը գիտեմ, ուղղակի երբեմն վարորդները շեղվում են երթուղուց ու չեն գալիս, դե հո չե”ն զանգի ասեն. «Մարինե ջան, կներես, տաքսով գնա, այսօր չենք աշխատելու»։

Մարինեն աշխատում է Արագածոտնի մարզի Բազմաղբյուր գյուղի դպրոցում: Տրանսպորտի խնդրին բախվում է գրեթե ամեն օր: Գյուղի երթուղային գիծը սպասարկող ընկերությունը հարևան Ոսկեվազ գյուղում հանրային տրանսպորտ՝ գազել կամ ավտոբուս գործարկում է 20-30 րոպեն մեկ անգամ, իսկ Ոսկեհատից միայն առավոտյան ժամերին, որը սովորաբար միշտ գերբեռնված է լինում: Կեսօրին աշխատող երթուղայինը հաճախ շրջանցում է գյուղը՝ պատճառաբանելով, որ ուղևորները քիչ են: Երեկոյան ժամերին գյուղացիներն առհասարակ խուսափում են դուրս գալ գյուղից, որովհետև ընդհանրապես տրանսպորտ չկա:

«Ու հա, մի մոռացիր, դու աղջիկ ես, ով ձայնը բարձրացնելու դեպքում վերածվում է «լաչառի», դե, աղջիկ ջան, լռիր ու մեկի գիրկը նստած գնա դասի»:

Բնակիչներն արդեն մի քանի անգամ դիմել են թե՛ մարզի ղեկավարներին, թե՛ երթուղային գիծը սպասարկող ընկերությանը, սակայն որևէ տեսանելի փոփոխություն մինչ օրս չկա, իսկ եղածն էլ միայն մեկ-երկու շաբաթ է «ուժի մեջ» լինում, որից հետո կամ ընկերությունը կրկին փոխում է երթուղին, կամ շարունակում է նույն ոճով աշխատել:
Հայաստանում սկսված համայնքների խոշորացումն ավելի հրատապ է դարձնում մարզերի հանրային տրանսպորտի խնդրի լուծումը: Երթևեկող ուսանողներին և աշխատողներին ավելանում են նաև դպրոցականները:

Ասիական բանկի առաջարկները նախատեսվում էր իրականացնել 2008-2020 թվականներին՝ Հայաստանի տրանսպորտի զարգացման ծրագրի շրջանակներում: Ծրագրի ավարտին մնացել է ընդամենը 2 տարի։ Իսկ թե որքանով է կարգավորվել տրանսպորտի հարցը Հայաստանի մարզերում, երևում է առավոտյան և երեկոյան գերբեռնված ժամերին գործող երթուղային տաքսիներից:

…Ու երևի այդպես էլ Մարինեի ու շատերիս համար երազանք կմնա նորմալ երթուղային տաքսիներ ունենալն ու «մարդավայել» գյուղից քաղաք հասնելը։

Qnarik Khudoyan aragatsotn

Միակ խանգարող հանգամանքը

Ողջույն: Ես Քնարիկն եմ: Ազգությամբ եզդի եմ, 14 տարեկան, ծնվել եմ Արագածոտնի մարզի գեղատեսիլ Բազմաղբյուրում: Անունը յուրահատուկ է, չէ՞, բնակիչներն էլ են առանձնահատուկ: Ես դա փաստում եմ՝ որպես այլ ազգի ներկայացուցիչ: Երբևէ չեմ նկատել իմ և ընտանիքիս հանդեպ որևէ թշնամանք կամ խտրականություն: Գյուղում մեզ վերաբերվում են ինչպես իրենց ազգակիցներին: Այստեղ չկան այլ ազգային փոքրամասնություններ, բայց եթե լինեին էլ, բազմաղբյուրցիները նրանց այնպես կվերաբերվեին, ինչպես մեզ:

Կարելի է ասել, որ դպրոցում էլ ամեն ինչ լավ է: Միայն մի բան կա, որն ինձ շատ է տխրեցնում. իմ դասարանի կազմը: Ես դասարանի միակ աղջիկն եմ: Դա միայն ու միայն բացասական կողմեր ունի: Երբ ուզում ես որևէ մեկի հետ խոսել, կիսվել քո զգացողություններով, փոխանակել մտքեր, ոչ ոք չկա: Ինչ արած, փորձում եմ համակերպվել, բայց բոլորն այնպես են անում, որ ես մոռանամ դրա մասին:

Շատ բաներ մոռանում եմ, երբ տանն եմ: Տանը հիմնականում զբաղվում եմ բույսերի խնամքով: Ունեմ շատ նախասիրություններ, օրինակ՝ ամսագրեր ընթերցելը, խաչբառներ լրացնելը, երաժշտություն լսելը: Առանձնապես շատ եմ սիրում ճանապարհորդել, գնումներ կատարել և պարել:

Իմ ընտանիքը մեծ է: Ապրում ենք հաշտ ու համերաշխ, կա հարգանք մեծերի նկատմամբ: Նրանք առավոտից երեկո աշխատում են, որպեսզի տան փոքրերը երբևէ ոչնչի կարիք չունենան:

Իսկ փոքրերը. փոքրերից պահանջվում է միայն դաս սովորել:

Իմ ընտանիքում բոլորն էլ գիտեն, թե ինչպիսին եմ ես: Ծանոթ են իմ նախասիրություններին, բնավորության գծերին: Ես շատ ընկերասեր եմ, սիրում եմ սովորելը: Իսկ բացասական հատկանիշներիցս մեկն այն է, որ արագ եմ ձանձրանում:

Կրակի երկիր, Հայաստանս

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Բարև,  երկիրս։ Կներես, որ իմ ոչ էական հարցերով խլում եմ քո խիստ կարևոր ժամանակը։ Գիտեմ՝ զբաղված ես։ Բայց, կներես, փորձիր ավելի ուշադիր լինել։ Ախր, առանց այն էլ այնքան  քիչն ունես, որ որևէ բան կորցնելն արդեն աններելի է։

Շոգ է, չէ՞։ Անձրև էլ չկա։

Դե հա, նորմալ է որ նման շոգին ու երաշտին հրդեհ լինի։ Գիտեմ, որ դու «ամեն ինչ» արել ես՝ կրակը մարելու,  Խոսրովի անտառը փրկելու համար։ «Նաիրիտի» ծուխն էլ մի կողմ թողնենք։ Լեռներիդ նայե՞լ ես։ Գոնե լրատվությունը կարդա։ Տեսե՞լ ես, թե Արագածդ մեկ օրում ինչ դարձավ, հետո երեք օրն էլ բավական չեղավ գոնե փրկված կեսը պահելու։ Տեսե՞լ ես ոնց են լուսավորվում լեռնային գյուղերդ։ Դա չէր նրանց պայքարած գիշերային լուսավորությունը։ Սխալ ես հասկացել, երևի։

Զբաղված էիր՝ գիտեմ։ Իսկ գուցե կարևոր չէ՞ր, կամ ուղղակի անտեսե՞լ ես: Տեսե՞լ ես մարդիկդ ոնց են փորձում նորից հին ու սովորական գիշերներին անցնել:  Ամսի երեքից առանց էլեկտրականության «կյանքը» լուսավորվում է մինչև Աշտարակ, ու երևի դրանից այն կողմ էլ, չգիտեմ։

Ճիշտ չէր։ Սխալ էր մոռանալ, որ օրեր առաջ Խոսրովի անտառում օգտագործված ուղղաթիռը Բյուրականում էլ պետք կգար։

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Սխալ էր սպասել, որ այստեղ էլ այրվող տարածքը գնալով մեծանա, որ ծուխը, կրակն ու մուխը անցնեն  կիլոմետրեր, որ այն, ինչ կարող էր, պիտի արվեր երկնքում, չարվեր կրակների մեջ ու մարդկանց ձեռքերով։

Արդեն երեք օր անտառում 200-ից ավելի մարդ կա։ Հրդեհից երկու օր հետո ՊՆ ուղղաթիռներն էին գնացել օգնելու մարդկանց․ բոլորն են այնտեղ, թվում է։ Գիտեմ, հիմա հաստատ գիտեմ, որ մարդիկ իրոք փորձում են, անում են հնարավորը, երբեմն էլ՝ անհնարը, բայց գիտե՞ս՝ անտառ է, մեծ։ Միայն մարդկային ուժը կարող է և բավական չլինել: Նույնիսկ այստեղից երևում է՝ բավական չէ:

Գիտե՞ս, ուղղակի մեզ հետ ինչ-որ բան այն չէ։

Կներես։ Մի քիչ մտածիր քո ու մեր մասին։

qnarik mxitaryan (aragacotn)

Գեղաձորի լույսն ու մութը

Իմ գյուղում հիմնականում մշեցիներ են բնակվում: Գյուղս շատ գեղեցիկ է, սակայն հոգսերը, ծանր աշխատանքները թույլ չեն տալիս վայելել այդ գեղեցկությունը:
Գյուղի կողքին գտնվում է ռուսական ռազմաբազան: Անընդհատ կրակում են՝ լինի գիշեր, թե ցերեկ: Սկզբում զայրանում էինք՝ ասելով, թե չենք կարողանում հանգստանալ, բայց հետո մտածեցինք, թե ինչպես են սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներն ապրում. մենք գոնե գիտենք, որ այդ կրակոցները մեզ չեն ուղղված:
Ինձ չէին բավարարում գյուղացիների պատմածները, և ես որոշեցի մեր թաղամասից ջուր տանող զինվորներին խնդրել, որ մի հայերեն իմացող զինվոր պատասխանի իմ հարցերին: Բախտս բերեց՝ նրանց մեջ կար հայերեն իմացող սպա: Մոտենալով նրան՝ ես հարցրի նրա անունը:
-Իվան,- պատասխանեց նա:
-Ուրախ եմ, ես Քնարիկն եմ: Ես ուզում եմ խոսել ձեր ռազմաբազայի մասին, մի քանի հարց ունեմ, կարելի՞ է: Ինչո՞ւ է հենց այս տարածաշրջանում ձեր ռազմաբազան:
-Տարածքի մի մասը պատկանում է ՌԴ-ին, և հարմար է զինավարժությունների համար:
-Բայց չէ՞ որ այդ կրակոցներն ուղղված են դեպի լեռը:
-Ամեն ինչ հաշվարկված է, և լեռանը վնաս չի հասցվում:
-Իսկ ջուրը, որը մենք խմում ենք, աղտոտված չէ՞ այդ զենքերի թունավոր նյութերով:
-Այո՛, դրանք ազդում են ջրի վրա, սակայն նախատեսված չէ, որ այստեղ մարդիկ պետք է բնակվեն: Կոնկրետ ձեր գյուղում պետք է լինի օդանավակայան, և հարցը քննարկման մեջ է:
-Իսկ բնակչությո՞ւնը, չէ՞ որ այստեղ են նրանց տունը, ապրելու միջոցները:
-Կհատկացվեն տարածքներ, բայց չգիտեմ՝ դա երբ և ինչ պայմաններում կլինի:
Ես նրան շնորհակալություն հայտնեցի հարցերիս պատասխանելու համար ու գնացի տուն:
Այս մարդու հետ զրույցից հետո շատ էի ուրախացել: Երեխաներով պատկերացնում էինք, որ մեր գյուղի մարդկանց մի մեծ շենք կտրամադրեն, և մենք շատ գեղեցիկ կյանքով կապրենք՝ հեռու ծանր աշխատանքից: Չէինք գիտակցում, որ ոչինչ հեշտ չի տրվում: Չէ՞ որ մեր ապրուստի միջոցը այս գյուղում է. մեր տունը, մեր բակը, մեր ամեն-ամեն ինչն այստեղ է: Եվ հիմա մտածելուց անգամ փշաքաղվում եմ, ես չեմ պատկերացնում, որ իմ այս հարազատ օրրանը, պապական տունը կարող է ամայանալ և դառնալ ընդամենը զենքերի պահոց: Դա սարսափելի կլինի բոլորի համար, ինչքան էլ ասեն, որ գյուղում դժվար է, իսկ այդ դժվարությամբ ստեղծածը կորցնելը դժվար չէ՞:
Գյուղում հիմա շատ են լսվում կրակոցներ, սակայն ուրախ ենք, որ դեռ այդ չարաբաստիկ որոշումը չի կատարվել և, հուսանք, չի էլ կատարվի: Հարազատ տունը կորցրած մարդիկ ևս մեկ անգամ այդ ամենը չեն վերապրելու: