Նավարկելով ցամաքում. «Կիլիկիա» առագաստանավ

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Կարեն Բալայանի նախաձեռնությամբ 1985 թվականին հիմնադրվեց «Այաս» ծովային հետազոտությունների ակումբը, որի ղեկավարը և ակումբի «Կիլիկիա» առագաստանավի նավապետը մինչ օրս հենց ինքն է։ «Կիլիկիան» ծովագնացության պատմության մեջ առաջին նավն է, որ նավարկել է Եվրոպայի շուրջը: Նավն իր ծովային ուղին անցել է 3 տարում՝ լինելով Եվրոպայի ամենահայտնի նավահանգիստներում, ձմեռելով Վենետիկի Մխիթարյան միաբանությունում, հատելով Բերմուդյան եռանկյունին և, ի վերջո, հանգրվանելով Սևանի ափին՝ առանց ծածկի և քայքայվելու վտանգի տակ։ Վերջին շրջանում նավապետի և ողջ անձնակազմի համար թերևս ամենամտահոգիչ խնդիրը նավի և ծովային այլ արժեքավոր իրերի համար թանգարան կառուցելն է։ Դա քիչ հետո։ Մի փոքր էլ նավի ու նավապետի մասին։

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Ծովային ուղի անցած հայերի գտնելն այնքան էլ հեշտ չէ, ուստի նավապետը «ստիպված» էր պատմել այն ամենի մասին, ինչ կապ ունի կամ կապ է ունեցել հայերի՝ ծովում լինելու հետ։
Պարզվում է՝ Կիլիկյան Հայաստանի հայերը զբաղվել են նաև ծովահենությամբ, ինչի մասին գրված է Ջիովանիոլիի «Սպարտակ» գրքում: Փախուստի դիմելու համար Սպարտակը օգնության է կանչել Կիլիկիայի հայազգի ծովահենների առաջնորդ Տիգրան Ղևանդին, նույնիսկ նախապես որոշակի գումար տվել։ Հայերը, սակայն , ինչ-ինչ պատճառներով չեն գնացել նախատեսված վայրը։ Գուցե հասարակ ծովահենական հնարք է եղել, կամ, հնարավոր է՝ որևէ լուրջ պատճառ, այդ մասին ոչինչ ասել չենք կարող, սակայն, փաստն այն է, որ հայերը «խաբել են» հռոմեացի գլադիատորներին։
-«Կիլիկիա»-ն իր ուղին անցել է նաև Սպարտակի նշած վայրով,-պատմում է նավապետը,- տեղ հասնելով ասացինք. «Մենք Սպարտակին խոսք էինք տվել գալ, ուղղակի ուշացանք… մի 2000 տարի»:

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Հայ նավաստիները մեծ դեր են խաղացել նաև Օսմանյան կայսրության ռազմածովային պատմության մեջ: Թուրքական նավերի անձնակազմը բաղկացած է եղել միայն հայ և հույն նավաստիներից, իսկ թուրքերին սեփական նավերի վրա փաստորեն տեղ չի եղել:

Կիլիկյան Հայաստանի նավատորմը ևս բավական հզոր կառույց է եղել, զարգացած է եղել նաև ծովային առևտուրը: Հենց այդ առևտրական նավերի տեսքով էլ կառուցվել է «Կիլիկիա» առագաստանավը: Կարեն Բալայանը պատմում է, որ կառուցելով նավը ու այն, որքան հնարավոր է մոտեցնելով հին հայկական նավերի ձևին՝ ստացվել է հայկական տրեխի նման նավ: Այս նշանն արդեն բավական էր՝ համոզվելու, որ իրենք ճիշտ ուղու վրա են:

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

«Կիլիկիայի» նավարկության ողջ ընթացքը լի է եղել զավեշտալի պատմություններով ու փորձություններով: Հիշելով նավի՝ Երևանում եղած ժամանակը, նավապետը պատմում է, որ երբ առագաստանավը տեղափոխել են քաղաքի փողոցներով՝ մարդկանց զարմանքին չափ չի եղել, մեկն էլ պարզապես չի կարողացել զսպել զարմանքն ու բացականչել.

-Էս գնում եք ձուկ բռնելու…

Նավն այս ընթացքում շատ բան է պատմել Եվրոպային Հայաստանի մասին, ծանոթացրել նրանց ծով չունեցող, բայց երբեմնի ծովային տերությանը, իսկ արդեն երկու տարի է, ինչ չի լողում նույնիսկ Սևանում: «Կիլիկիան» վերանորոգման և ապահով ծածկի կարիք ունի, իսկ անձնակազմն ի վիճակի չէ սեփական ուժերով լուծել ծովային թանգարան կառուցելու հարցերը: Գրեթե 10 տարի նրանք փորձում են պետության օժանդակությունը ստանալ՝ թանգարանի տարածքը ձեռք բերելու համար, սակայն, մինչ օրս՝ ապարդյուն:

Նավապետը ցանկանում է թանգարան կառուցելուց անմիջապես հետո հայ երիտասարդներին նավաշինության՝ հայկական նավաշինության գաղտնիքներին ծանոթացնել, միասին նոր նավ կառուցել ու Սևան բերել: Ասում է՝ Հայաստանում այս արհեստը կանգ է առել, չնայած երբեմնի ավանդույթներին: Դե, բնական է, երբ երկիրը ծով չունի, բայց…

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Վենետիկում մինչ օրս նավերը կառուցվում են այնպես, ինչպես մի քանի դար առաջ.

-Նոր, ժամանակակից նավերի նախագծեր շատ կան, բայց նրանք պահպանում են իրենց ավանդույթները, մեզ մոտ նման բան չկա:

Հայտնի նավի հայտնի ճերմակ առագաստներն այսօր փակված են, նավի՝ նորից ծովում հայտնվելու հույսերը՝ քիչ, փոխարենը հնարավոր է տարիների աշխատանքը (նավը կառուցվել է սկսած 1991 թվականից) ու կերտած պատմությունը պահպանել ըստ արժանվույն:

«Կիլիկիան» մեծ շանսեր ունի Երևանում էլ ավելի ակտիվացնելու զբոսաշրջությունը, երիտասարդների համար նոր գիտելիքներ ստանալու կենտրոն դառնալ, սակայն թե ինչ կլինի հետո՝ նավապետն ասել չի կարող, միայն լավատեսորեն է ապագային նայում:

Հայտնի և անհայտ Ստվերների թատրոնը

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Ուղիղ վեց տարի առաջ կայացավ իմ և ստվերների թատրոնի առաջին «հանդիպումը»: «Այրուձի» հեծյալ ակումբի անդամները կազմակերպել էին  արդեն ավանդական դարձած ազգային ձիախաղեր: Ձիախաղերի ավարտից հետո այրուձիականները երգեցին հայկական ժողովրդական և ազգային երգեր, որոնք ուղեկցվում էին հայկական պարերով: Այդ օրվա վերջին հատվածը եզրափակվեց անակնկալով՝ ստվերների թատրոնի  ներկայացումներ դիտելով: Երբևէ չէի լսել թատրոնի այս տեսակի մասին, որ կա ստվերների թատրոն և, որ վեց տարի անց այն պիտի դառնար իմ դիպլոմային աշխատանքի թեման: Առաջին հայացքից այն ինձ արտասովոր մի բան թվաց: Ճիշտ է, տիկնիկային ներկայացում դիտել էի, բայց ստվերների՝ ոչ: Իսկ ինչպե՞ս կարող ենք ստեղծել ստվերների թատրոն:

Ստվերերի թատրոն ստեղծելու համար բավական է գտնել մի քանի էլեկտրական լամպ, սպիտակ պաստառ, որը կհանդիսանա որպես էկրան, պատրաստել մի քանի տիկնիկ և սկսել ստեղծագործել: Էկրանի հետևում կանգնում է դերասան-տիկնիկավարը, ով տիկնիկը շարժում է հակառակ կողմից կիպ մոտեցնելով էկրանին՝ հատուկ պատրաստված շյուղերի օգնությամբ, խոսելով տարբեր հերոսների ձայներով: Էկրանը իրենից ներկայացնում է ուղղանկյուն փայտե շրջանակ, որի վրա ձգված է սպիտակ կտոր: Լույսի աղբյուրը հակառակ կողմից ընկնում է տիկնիկի վրա և էկրանին հայտնվում է նրա ստվերը:

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Իմ ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզեցի, որ Հայաստանում տարածված է եղել Ղարագյոզ կոչվող ստվերների թատրոնը, որն ամբողջ աշխարհում հայտնի է իբրև թուրքական մշակույթի մի մաս: Սակայն Ղարագյոզը զուտ թուրքական երևույթ չէ: Այն իր մեջ կրում է շատ ժողովուրդների մոտ ընդունված նման կերպարների բնորոշ գծեր:  19-րդ դարի սկզբներին և ամբողջ այդ դարի ընթացքում Ղարագյոզը եղել է հայերի սիրած խաղերից մեկը: Սակայն հայերի մասնակցությունը չի սահմանափակվել միայն այն դիտելով, նրանք հանդես են եկել իբրև կազմակերպիչներ, իսկ թուրք պատմաբաններից շատերը լռում են այս մասին:

1984 թվականին «Այրուձի» հեծյալ ակումբի անդամները ձիերով արշավների են գնում և շրջում Հայաստանի տարբեր բնակավայրերով: Հենց այդ ժամանակ էլ ծագում է ստվերների թատրոնի վերականգնման միտքը: Եվ այս թվականից արշավների անբաժան մասն է կազմում ստվերների թատրոնը: Ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Ժենյա Խաչատրյանը, ով  զբաղվում էր ստվերների թատրոնի  ուսումնասիրությամբ, նրանց է փոխանցում  թատրոնի մասին նյութերը:

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Այսօր հնարավորություն ունենք դիտելու  ստվերների թատրոն «Այրոգի» թատերախմբի շնորհիվ: Խաղացանկում առկա են 19-րդ դարից պահպանված հայկական ստվերների թատրոնի որոշ բեմադրություններ: Դրանք պահպանել և 1960-ական թվականներին Հայաստանում վերականգնել են Խաչատուր Թումասյանը և Հովհաննես Մելքոնյանը: Այժմյան թատրոնի տիկնիկների մի մասը Խաչատուր Թումասյանի տիկնիկների կրկնօրինակներն են: Ներկայացման հետ կապված իրերը, խաղացնելու ձևը և տեքստը ժառանգաբար է փոխանցվել: Տեքստը հեղինակ չունի: Ինչպես նախորդները, այնպես էլ Խաչատուր Թումասյանը տեքստը հարմարեցրել է հանդիսատեսի ճաշակին: Դա հնարավորություն է տվել տեքստի բուն բովանդակությունը չփոխելով դիմել իմպրովիզացիայի: Կա սյուժե, որ մեզ է հասել 5-րդ դարից: Պատմիչ Փավստոս Բուզանդը նկարագրում է զվարճալի պատմվածքներ ոմն Յոհան եպիսկոպոսի մասին՝ հարբեցող, խաբեբա ու խարդախ մի մարդու, ով հարստանալու համար պատրաստ է ամեն ինչի:

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Լուսանկարը՝ Հեղինե Ենոքյանի

Իհարկե, այս ավանդույթը կորցնել չարժե, և մենք ինչ-որ տեղ նաև հետ ենք մնում. մինչ փորձում ենք պահպանել, ուրիշ ժողովուրդներ այն զարգացնում են և մատուցում նոր տեխնոլոգիական հնարքներով:

marine yeremyan- aragacotn

Հայրս չխոսեց, իսկ ընկերները մերթընդմերթ լռում էին

Ես ապրում եմ Ուջան գյուղում: Ապրիլի սկիզբն էր. 2016 թվական: Ամսի երկուսին սովորականի պես գնացի դպրոց: Երրորդ ժամն էր. հանրահաշիվ: Ուսուցիչս ներս մտավ դեմքի մռայլ արտահայտությամբ: Ուշադրություն չդարձրինք: Չէր խոսում: Տնայինները չստուգեց: Ես էլ, գոհ մնալով իրավիճակից, խորասուզվեցի համացանցի մեջ.

-Երեմյա՛ն, դո՛ւրս արի ֆեյսբուքից, մտի՛ր իրականություն: Ղարաբաղում էլի շատ խառն ա:

Ոչինչ չպատասխանեցի: Նրա խոսքերն ասես ընկնող երկնաքար լինեին, որոնք, հասնելով ուղեղիս, ցրիվ-ցրիվ եղան: Ամբողջ դասաժամը անցավ լուռ ու մունջ: Ուսուցիչս սառած նայում էր մի կետի. մերթընդմերթ միայն հոգոցներ էր հանում: Մտածեցի՝ դե երևի տղայի մասին ա մտածում, չէ՞ որ նա էլ էր Ղարաբաղում ծառայում: Հետո միայն հասկացա, որ ենթադրությունս սխալ էր:

Այդ օրը, զարմանալի էր, բայց շտապեցի տուն, չմնացի դպրոցի բակում, չխաղացի ընկերներիս հետ: Տուն հասնելուն պես սկսեցի փնտրել հորս. ուզում էի ճշտումներ անել: Փնտրեցի տանը, այգում:

-Մա՛մ, պապան ո՞ւր ա:

-Զանգի՛, իմացի՛:

-Օ՜ֆ, վիճե՞լ եք: Չես ասում, մի՛ ասա, հեսա կզանգեմ…

-Կամավոր ա գրվել: Գո՞հ ես:

Սառը ջուր թափվեց գլխիս. թերևս այսպիսի ազդեցություն թողեց ինձ վրա մորս երկու բառանոց նախադասությունը: Եզակի դեպքերից էր, որ էլ հարցեր չտվեցի, հարցախեղդ չարեցի: Ամեն ինչ պարզ էր: Էլ ի՞նչ հարցնեի:

Ու անցավ քսան օր: Օրեր, որոնք ուղեկցվում էին կես ժամը մեկ կրկնվող լրատվական ծրագրերով. «Այսօր ժամը 9:00-ի դրությամբ թշնամին 86 անգամ խախտել է հրադադարը: Հայ սահմանապահների ուղղությամբ արձակվել է…»: Նախադասություն, որի այլևս չհնչելուն սպասում էր մի ամբողջ ժողովուրդ: Օրեր, որոնք ստիպեցին ինձ միանգամից մեծանալ: Պապան կգա, հաստատ կգա: Ոչ մի անգամ չխոսեցի նրա հետ, նեղացել էի. ինչի՞ գնաց: Մռայլ օրերն անցան: Կամաց-կամաց հարաբերական անդորր հաստատվեց սահմանին, հայրս տուն վերադարձավ: Նույն պապան էր, ինձ համար ոչինչ չէր փոխվել: Հետո միայն նրա աչքերի մեջ տեսա, որ իր կեսը Ղարաբաղում էր մնացել՝ սահմանին կանգնած զինվորի կողքին: Երբ ամեն ինչ տեղն ընկավ, սկսեցի հարցախեղդ անել հորս, բայց տվածս ոչ մի հարց չստացավ իր պատասխանը: Հայրս չխոսեց, չպատմեց.

-Պատերազմը իմ ջահել վախտվա կիսահորինված պատմությունները չի, որ քեզ պատմեմ, ի՛մ աղջիկ: Ով մի անգամ պատերազմ է տեսել, երբեք չի խոսի ու չի պատմի:

«Ուսուցիչս էլ չէր խոսում»,- հորս խոսքերից հետո մտաբերեցի ես: Որոշ ժամանակ անցավ, բայց հայրս համառորեն լռում էր: Որոշեցի գնալ ընկերների մոտ: Ակամա սիրտս, թե բանականությունս ինձ ուղղորդեցին դեպի Հարություն Մկրտչյանի, կամ ինչպես գյուղում են ասում՝ պարոն Հարութի տուն: Այգում գործ էր անում: Մի կողմից փայտ էր կոտրում, իսկ մյուս կողմից նռնենիներն էր ծածկում: Դե, սկսնակ էի, ի՞նչ հարցեր պիտի տայի, իհարկե, կիսատ և կցկտուր:

-Հոպա՛ր Հարութ, ի՞նչ տարբերություն կար իննսուներկուսի ու երկու հազար տասնվեցի միջև:

-Մեր տղերքը՝ տասնութ տարեկան մեր զինվորները, շատ-շատ պատրաստված էին, ես իրանց ցավը տանեմ, «դուխները» տեղն էր, իրանց հոգուն մեռնեմ:

Այս խոսքերից հետո, ես էլ ավելի ապահով զգացի ինձ, ու հպարտության զգացումն անցավ մարմնիս միջով՝ փշաքաղեցնելով ինձ:

-Ի՞նչ պատմեմ քեզ, ախպո՛ր աղջիկ: Պատերա՞զմը:

Լռում էր, անընդհատ լռում: Հայացքն էլ սառեցնում էր մի կետի: Ինձ համար ցավալի թեմա էր, ուզում էի ավելի շատ իմանալ, ավելին լսել:

-Կա՞ մի բան, որի մասին մինչ սահման գնալդ չէիր մտածել երբեք, իսկ այնտեղ սկսեցիր խորհել դրա մասին:

-Երբ հեռու ես լինում, ընտանիքի հոգսը էլ ավելի է ծանրանում: Հա՛, նվիրված ոգով գնացել էի, բայց մտածում էի՝ տեսնես Սառան ի՞նչ արեց: Այգիները մնացին առանց էտելու:

Նորից լռում էր: Ուշադրությունս շեղելու համար սկսում էր փայտի կտորները շարել իրար վրա: Շատ բան կար ասելու, բայց լռում էր:

Անցան օրեր: Շատ պատահական մի օր, երբ արդեն մոռացել էր կիսատ թողած գործի մասին, մեզ հյուր եկավ հորս մարտական ընկերը՝ Մհեր Գինովյանը: Ես վերսկսեցի կիսատ թողած գործս: Նախկին ֆիդայի, մայոր, ապա մանկավարժ, և այժմ կյանքի բերումով շինարար Մհեր Գինովյանը տասնվեց տարեկանից սահմանում է: Տանից փախավ սահման հասնելու համար ու այդ օրվանից սահմանը դարձավ նրա տունը: Չկային հարցեր, մտերմիկ զրույց էր: Ուղղակի խնդրեցի չռել, մի քանի բան պատմել: Ու պատմեց: Պատմեց Ջնջիլ Սամվելի, Կապիտան Անդոյի, Լարվենտի, Մուշեղի հետ անցկացրած օրերի մասին.

-Կռիվը մի անուն ունի՝ վատ,- անընդհատ կրկնում էր նա,- չկա արդար, անարդար կռիվ: -Կռվում ես, ուրեմն արդեն վատ է: Ես, հայրդ ու մյուս քաջերը, երբ ճամփա էինք ընկնում, ոչ մի բանի մասին չէինք մտածում: Միայն ուզում էինք վայրկյան առաջ տեղ հասնել: Ծրագրավորված քայլերով ֆիդայի չեն դառնում: Երբեք չեմ սիրել, երբ ասում են, թե թող ուրիշը գնա: Չէ՛, էդպես չի, ես չգնայի, հայրդ չգնար, բա ո՞վ գնար: Ազգը մենք ենք ու միասին ուժեղ ենք:

Խոսեց, բայց հետո էլի լռեց: Լռում էր, ու այդ լռությունը սաստող էր, պարտավորեցնող: Ամեն արտահայտությունց հետո ագահաբար ծխում էր՝ մերթընդմերթ ներողություն խնդրելով, ու լցված աչքերի տակից ժպտալով ինձ:

-Ինչպե՞ս իմացար պատերազմի մասին, հոպա՛ր:

-Գնում էի աշխատանքի: Զանգեցին Արցախից ու մենակ մի բան ասացին. «Մհե՛ր, պատերազմ է»: Չէի հավատում, մտածում էի՝ կատակ է: Կարծես «Հին օրերի երգը» ֆիլմի այն կադրը լիներ, երբ հուշարարը դուրս է գալիս իր տեղից ու գոռում՝ պատերազմ է, բայց թատրոնում ոչ ոք նրան չէր հավատում: Ես էլ Նիկոլն էի ու միայն այն ժամանակ հավատացի, երբ հասա քաղաք ու ընկերներիս տված հասցեում գտա Թալիշից եկած մի քանի ընտանիք: Դառը իրականություն էր, կատակ չէր: Առանց մտածելու մեքենայիս բանալիները հանձնեցի գործըկերներիս, պատվիրեցի կրակ վառել, խորոված անել ու խմել խաղաղության կենացը. լրիվ այլ նպատակով այդ օրը գառ էի մորթել, ու մեքենայիս մեջ էր այն: Ես գնացի՝ խնդրելով ու պահանջելով կատարել պատվերս: Գնացինք: Հասանք սահման: Ու հենց առաջին գիշերն էլ «վայելեցինք» թշնամու վայրագությունների դառնությունը:

Լռեց: Այս անգամ այլևս չշարունակեց: Լռություն, որն ինձ ստիպեց խորհել հայրենիքիս կյանք արժեցող խաղաղության մասին:
Լռություն կա, որ խոսուն է:

Կարևոր շաբաթ մեր կյանքում

Օգոստոսի յոթը շատ կարևոր օր էր իմ և ընկերներիս կյանքում: Մասնակցելով «Նորագույն տեխնոլոգիական ձեռներեցությունը աղջիկների համար» մրցույթին և հաղթահարելով հայաստանյան և երկրորդ փուլերը՝ մենք հնարավորություն ստացանք ներկայացնելու մեր երկիրը միջազգային հարթակում: Պետք է մեկնեինք Սան Ֆրանցիսկո: Մեծ ոգևորությամբ, սիրտներս լցված մեծ հույսով և հավատով, հրաժեշտ տալով բոլոր հարազատներին՝ բարձրացանք օդանավ: Անցանք Վիեննան, այնուհետև՝ Նյու Յորքը և վերջապես մենք Սան Ֆրանցիսկոյում ենք: Մեզ դիմավորեց մի աղջիկ՝ Մոնիկան, որին տեսնելուց և բարևելուց հետո մոռացանք հոգնածության մասին: Մոնիկան մեզ ուղեկցեց մինչև մեր սենյակ և թողեց, որ հանգստանանք, քանի որ մեզ մեկ շաբաթ ուրիշ կյանք էր սպասվում:

Հաջորդ առավոտյան ծանոթացանք մյուս ավագ և կրտսեր թիմերի, կազմակերպիչների հետ: Նախաճաշից հետո եկավ ուսուցիչներից մեկը, և սկսեցինք զրուցել այն մասին, թե ինչու ենք այստեղ, ինչն է մեր նպատակը և ամենակարևորը՝ թե ինչ ենք ցանկանում փոխել աշխարհում: Իսկ հետո մյուս խմբերի հետ ավելի մտերմանալու համար կանգնել էինք դեմ դիմաց և պետք է մեկ րոպեի ընթացքում պատմեինք մեր ստեղծած հավելվածի մասին: Հետո այցելեցինք «Կռուպտիկ» ընկերությունը: Մեզ էին սպասում փորձառու մասնագետները: Բաժանվեցինք մի քանի խմբերի և ծանոթացանք այն մասնագետների հետ, որոնք վերամշակում են ձայները և օգտագործում խաղերի մեջ: Հենց այդ ժամանակ մասնագետներից մեկն ինձ կանչեց իր մոտ, և ես պետք է փորձեի հրեշի ձայն արձակել: Իմ ձայնի օրինակով ցույց տվեցին, թե ինչպես է տեղի ունենում ձայնի վերափոխումը: Բավականին գիտելիքներ ստանալուց հետո՝ բոլոր թիմերից մեկ հոգի պետք է ներկայացներ իր թիմին և ստեղծված հավելվածը: Այսպես անցավ մեր առաջին օրը:

Հաջորդ օրը ամենապատասխանատու օրն էր. մենք պետք է ներկայանայինք ժյուրիի անդամներին: Բայց մինչ այդ բոլոր թիմերը պետք է պատրաստեին պաստառներ: Ուղևորվեցինք «Գուգլ» ընկերություն: Այստեղ ժյուրիի անդամները մոտենում էին մեր պաստառներին և հարցեր տալիս հավելվածից: Երկրորդ համարի տակ պետք է ելույթ ունենայինք մենք: Այն խնդիրը, որը դրված էր մեր առջև, մենք կատարեցինք: Այս ընթացքում մեր կողքին էր և մեզ քաջալերում էր հայկական համայնքը: Հաջորդ օրվան երևի թե ամենաշատն էինք սպասում. այց քաղաքի տեսարժան վայրեր: Ճիշտ է՝ օրը մի փոքր ամպամած էր, բայց դա մեզ չխանգարեց: Առաջինն այցելեցինք Վիկտորյա թագուհու տունը, որտեղից երևում էր քաղաքը: Մեզ հետ էր նաև էքսկուրսավարը, որը սիրով պատասխանում էր մեր բոլոր հարցերին և ծանոթացնում քաղաքի հետ: Հաջորդ վայրը, որն այցելեցինք, Ոսկե դարպասներն էին: Ճիշտ է՝ մենք չկարողացանք բարձրանալ կամրջի վրա, բայց կարևորը՝ տեսանք այն, իսկ մառախուղը, որը ծածկել էր կամրջի մի մասը, էլ ավելի խորհրդավոր տեսք էր հաղորդում: Եղանք նաև Խաղաղ օվկիանոսի ափերին, ինչպես նաև տեսանք նավահանգիստը:

Արդեն վերադարձի պահն էր, պետք է պատրաստվեինք մրցանակաբաշխությանը: Ելույթ ունեցանք հանդիսատեսի առջև և պատրաստ էինք լսելու արդյունքները: Առաջինը կարդացին մեր թիմի անունը: Այնքան շփոթված էինք, որ չհասկացանք՝ ինչու են կանչում: Կրթություն անվանակարգում մենք զբաղեցրել էինք առաջին տեղը: Բայց սա դեռ վերջը չէր: Մեր թիմին ևս մեկ անգամ հրավիրեցին բեմ: Եվ իմացանք, որ սահմանված էր ևս մեկ մրցանակ տասներկու թիմերից մեկի համար՝ «Հանդիսատեսի համակրանք»: Ունենալով երկու հազարից ավելի հանդիսատես՝ մենք կարողացանք շահել այդ մրցանակը:

Մեր վերջին օրն Ամերիկայում ամբողջությամբ անցկացրինք հայ համայնքի հետ: Եվս մեկ անգամ շրջեցինք քաղաքով մեկ: Այցելեցինք Սան Ֆրանցիսկոյում գտնվող միակ հայկական եկեղեցին: Ծանոթացանք մեր հյուրերի հետ, որոնք մեզ հարցեր էին տալիս հավելվածի, նաև ծրագրավորման մասին: Իսկ Սան Ֆրանցիսկոյի կանանց կազմակերպության տնօրենը՝ մեր շատ սիրելի Քրիստինեն, մեզ համար պատրաստել էր փոքրիկ անակնկալներ: Սա շատ կարևոր կյանքի դպրոց էր, որտեղ մենք սովորեցինք լինել հաստատակամ մեր նպատակների մեջ, ունենալ երազանքներ և դրանք իրականացնել, օգնել մեկս մյուսին, դառնալ ոչ թե թիմ, այլ իրական ընտանիք:

violeta mkrtchyan

21 տարի անց

Այսօր երևի թե հորս ամենաերջանիկ օրերից մեկն էր, հիշողությունների տեղատարափ էր գլխում, պատմում էր ու պատմում.

-21 տարի առաջ էր, որ ընդունվեցինք ԵՊՀ ռադիոֆիզիկայի բաժինը։ Ի՜նչ օրեր էին, է՜, անհոգ, երջանիկ, ուրախ։ Առավոտ շուտ տրանսպորտով հոգնած Մուղնիից հասնում էի Երևան, որ դասի նստեի ու հանկարծ համալսարանի բակում տեսնում էի ընկերներիս: «Սա՛մ, արի՛, դասի չնստենք»,- ասում էր ընկերներիցս մեկը: Դե, ինչ արած, ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելուց լավ բան չկա, դասերը, երբ էլ ասես՝ կլինեն, բայց թանկ ընկերները միշտ չէ, որ կողքիդ են։ Մի օր դասի չէի գնացել, ընկերներս էլ, դասին չմնալու պատրվակով, վեր էին կացել ու եկել մեր տուն՝ պատճառաբանելով, թե եկել են ինձ տեսնելու։

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Հիշողությունները խեղդում էին բոլորին: Լուռ նստած՝ հետևում էի հին ընկերներին. այնքան ջերմ էին, այնքան կարոտած, որ նույնիսկ 4-5 հոգով հավասար պատմում էին նույն բանը: Մեկը մյուսին հերթ չտալով՝ խոսում էին անդադար, մեզ էլ խորհուրդ էին տալիս.

-Այ, նայի՝ ինչ լավ ա սովորելը, ընդունվում ես համալսարան, լավ շրջապատ ես ձեռք բերում, ու օրերից մի օր այսպես հավաքվում եք ու հիշում ամեն ինչ՝ թեկուզ մի փոքր թախիծով, մի փոքր ափսոսանքով, որ անցել է, բայց, ի վերջո, հպարտությամբ, որ սովորել ես, հասել ես այդ ամենին:

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Լուսանկարը՝ Վիոլետա Մկրտչյանի

Այսօր ընկերների ընտանիքները, 21 տարի անց, ծանոթացան միմյանց հետ, մի սեղանի շուրջ նստեցին, երեխաները դարձան ջերմ ընկերներ, իսկ շրջապատը դարձավ շատ հարազատ։ Երիտասարդ հասակում շատ էին երազում այս պահի մասին, իսկ հիմա միմյանց հետ սեղանի շուրջ են նստել, կենաց են խմում՝ ակնկալելով, որ ապագայում երեխաները նույնպես այսպես են լինելու։

Ani avetisyan

Ուսանողական կյանք

Այս ամառը, համենայնդեպս՝ ամռան առաջին կեսը իմ ու 2017 թվականի ցանկացած միջին վիճակագրական դիմորդի համար մի քիչ տարբերվում էր մնացած ամառներից։ Բայց իմ դեպքում միայն առաջին կեսը։ Դե հա, երկրորդ կեսից էլ միայն այն, որ սև ու սպիտակ դպրոցական հագուստ գնելու պարտականությունից ինձ լիովին ազատված եմ զգում։

Ճիշտն ասած՝ մտածում էի, թե առաջին դասարանցիների նման պիտի ուրախանամ, անհանգստանամ ու անհամբեր սպասեմ սեպտեմբերի մեկին, ախր, ես էլ եմ առաջին, ուղղակի՝ կուրսեցի։ Չէ, սպասելիքներս դեռ չեն արդարացել, իսկ նոր ուսումնական տարվան տասը օր մնաց։ Ի՞նչ արած։ Սպասենք, գուցե սեպտեմբերյան զգացողություններս ուրիշ լինեն։ Չնայած, երբեք էլ անհամբերությամբ չեմ սպասել այդ կախարդական օրվան։

Հա, մոռացա, ուզում էի գրել, թե ինչ եմ սպասում իմ նոր կյանքից, դե, ուսումնական առաջին տարվանից, ու հատկապես՝ ԵՊՀ-ից։

Քանի որ հեքիաթների հետ այնքան էլ սեր չունեմ, չեմ պատմի իմ երազանքների համալսարանի մասին։ Իսկ եթե լուրջ՝ չեմ էլ պատկերացնում, թե ինչպես եմ ընդունելու դպրոցից համալսարան և դասարանից լսարան փոփոխությունը։ Բայց դե, ծանր չեմ տանի։ Երևի։ Հա, ու չպիտի մոռանամ, որ հին ու բարի ուսուցիչներին փոխարինելու են եկել դասախոսները։ Մեկ էլ դասերն են ավելի երկար լինելու, քան դպրոցում։

Չգիտեմ՝ ինչու, բայց մտածում եմ, որ առաջին օրը մեզ առաջին դասարանցի ենք զգալու։ Դե, անծանոթ շրջապատ, անծանոթ դեմքեր ու «բարձր դասարանցիների»՝ մեզ ուղղված հայացքները։

Հետո՞, հետո մեզ կսպասեն լսարանի փնտրտուքները, նոր ռեժիմին հարմարվելու փորձերը։ Ինձ՝ մարզային տրանսպորտից բողոքելու նոր առիթներ ու էլի նման բաներ։

Մի երկու շաբաթից ամեն ինչ տեղը կընկնի, կսկսվի սովորական դարձած ուսանողական կյանքը ու կավարտվի 4 տարի հետո։ Մինչ այդ՝ մի քիչ տրամադրվենք ուսանողական կյանքին։ Էսպես չի կարելի, չէ՞։

Դե ինչ, շուտով կսկսվեն առաջին կուրսեցիների անհավանական արկածները Հայաստանի բուհերում, դուք էլ կարող եք հետևել մեր՝ առաջին կուրսեցի թղթակիցներիս տպավորություններին։ Սա միայն նախաբանն էր։

Ապարան ռոք ֆեստ 2017

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Օգոստոսի 19-ին՝ ժամը 17:00-ին Ապարանի քաղաքային այգում տեղի ունեցավ «Ապարան ռոք ֆեստ 2017» համերգը, որը կազմակերպվել էր Ապարանի «Skye» երիտասարդական ակումբի և «Բազիլիկ» ռոք խմբի կողմից:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Այս ծրագիրը կազմակերպվել էր նաև անցյալ տարի: Կրկին ռոք համերգ պարզապես միայն «Բազիլիկ» ռոք խմբի մասնակցությամբ: Այս տարի որոշվել էր ընդլայնել միջոցառումը, և հրավիրվել էին նաև «Perfect Legacy» , «Euphoria», «Hay’n'roll» խմբերը: Ելույթային մասով ներկայացան «Բազիլիկը»-ը, «Euphoria»-ն, «Hay’n'roll»-ը և «Diamonds» խմբերը:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Կազմակերպիչները և համերգի մասնակիցները նշեցին, որ ցանկություն կա ռոք փառատոնը դարձնել ամենամյա տոն՝ ամեն տարի նույն օրը անցկացնելով:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Ինչպես վերը նշվեց, ծրագիրը կազմակերպվել էր նաև «Բազիլիկ» խմբի աջակցությամբ, ուստի ուզում եմ մի երկու խոսք ասել խմբի մասին:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Խումբը կազմավորվել է 2011 թվականին Ապարանում: Խումբը կազմավորվել է Արծվիկ Քոչարյանի կողմից, որը և եղել է գեղարվեստական ղեկավարը: Իսկ թե ինչո՞ւ «Բազիլիկ», խմբի տղաները ասացին, որ անունը իրենց է մնացել Արծվիկ Քոչարյանի դեռևս 1970 թվականին կազմավորած «Բազիլիկ» խմբից:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Իսկ հարցին, թե ի՞նչ տվեց ֆեսթը «Բազիլիկ»-ին, խումբը պատասխանեց.

-Մենք վերադարձրինք ռոքը Ապարանին: Առաքելությունը կատարված է:

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

 

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

 

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

 

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

 

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

Լուսանկարը՝ Զարա Ղազարեանի

 

 

Անավարտ հարցազրույց

Հարցազրույց տատիկիս Վարդանուշ Մուրադյանի հետ

Լուսանկարը՝ Քրիստինե Սարգսյանի

Լուսանկարը՝ Քրիստինե Սարգսյանի

Վարդանուշը` հորական տատիկս, 88 տարեկան է: Քանաքեռցի է եղել, ամուսնացել է պապուս` Խաչիկ Թովմասյանի հետ և տեղափոխվել Արագածոտնի մարզի գյուղ Ագարակ: Ունեցել են 5 երեխա՝ 4 տղա և 1 աղջիկ: Ցավոք սրտի, միայն հայրս է ամուսնացել և ունի 7 զավակ: Տատս մեզ շատ է սիրում, միշտ պատմում է, որ իր գրկում է մեծացրել մեզ:

Տատիս պատմեցի, որ  լրագրողությամբ եմ զբաղվում, շատ ուրախացավ, ասաց.

-Բալի՛կ ջա՜ն, սովորի՛ր, սովորի՛ր, քանի կարող ես:

Եվ սրանից հետո սկսեցի հարցուփորձս:

-Տատ ջան, ինչպիսի՞ ընտանիքում ես մեծացել:

Տատս սկսեց հպարտորեն պատմել:

-Բալա ջան, հայրիկս՝ Վահանը, էղել ա գիտուն մարդ` տեխնիկումն ա սովորել, ավարտել ա հինգերով, իսկ մորս հետ պսակվելուց հետո դարձել ա Քանաքեռի եկեղեցու քահանա: Մամս` Սուսամբարը, անգրագետ կին ա եղել, դպրոցում չի սովորել, բայց շատ խելամիտ էր: Մամայենքս եղել են 5 ախպեր, 2 քուր: Իմ քեռիները բոլորը վանական են էղել: Թուրքերը սաղին սպանել են, մնացել են 2 քուր` մերս ու մորքուրս: Փախել, էկել են Քանաքեռ, էնտեղ էլ հանդիպել ա հորս:

Ախպերս՝ Եփրեմը, իրա նման ախպեր ոչ մեկ չի ունեցել: Իմ ախպերը մեզ շատ էր սիրում, մենք էլ իրեն: Իմ հերը մի բուռ ոսկի տվեց, որ գնա Էրեվան սովորի ,- հուշերի գիրկն ընկավ տատս,- իսկ քուրս՝ Շողիկը, բարի, խելամիտ մարդ էր, շատ նման էր մորս:

-Տա՛տ, իսկ ինչպե՞ս եք ապրել:

-Բալա ջան, չեմ բողոքում, լավ էինք ապրում, բայց լուսամուտներին շուշա չկար, շորերով էինք փակում: Հետո հերս մի տեղից  2 կոպեկ ոսկի ճարեց, թազա տուն առանք:

-Դպրոցից հետո ինչո՞վ ես զբաղվել:

-Է՜հ. գնացի բուժքույրական սովորեցի, պրծնելուց հետո մեր Քանաքեռի բուժկետում էի աշխատում մինչև պապուդ հետ ամուսնանալս:
-Տա՛տ, պապուս հետ ո՞նց ես ծանոթացել:
-Իմ պապաս ու պապուդ պապը իրար ընկերներ են էղել, որոշել էին, որ իրանց թոռները իրար հետ պիտի պսակվեն, ու տենց էլ էղավ: Պապդ էկավ ձեռս խնդրեց, հերս ու ախպերս էլ համաձայն էին, էդպես ամուսնացանք:

-Ի՞նչ պայմաններում ես ապրել:

-Պապուդ տունը լավը չեր: Մկան բնից մի քիչ էր մեծ, անձրևների ժամանակ կաթում էր, բայց աշխատում էր, փող էր հավաքում` տուն սարքելու համար: Ես ու պապդ շատ տանջվեցինք: Ես, որ գյուղական կյանքին սովոր չէի, դժվարությամբ, բայց հարմարվեցի էդ կյանքին: Հող էի մշակում պապուդ հետ հավասար: Վերջը` մենք փող հավաքեցինք ու հորեղբայրներիդ ու հորդ հետ սկսեցինք նոր տուն սարքել:

-Իսկ ինչպիսի՞ն են եղել երեխաներդ փոքր տարիքում:

Այս հարցս այդպես էլ անպատասխան մնաց, տատս գլուխը խոնարհեց ու սկսեց լաց լինել՝ հիշելով իր16-ամյա մահացած որդուն ու զավակների դաժան մանկությունը:

Իսկ դու գիտե՞ս, թե ինչ է կոռուպցիան (մաս 3)

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

-Գիտե՞ք, թեինչ է կոռուպցիան: 

-Այո: (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Իհարկե գիտեմ (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Այո (Լիաննա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-Կոռուպցիան կյանքի ամենավատ երանգներից է, երբ դու չես ուզում ինքնազարգանալ: Օրինակ, երբ գումար ես տալիս, որ ընդունվես աշխատանքի կամ ուսման: Էդտեղ կորում ա առողջ մրցակցությունը, քո զգացումը խանգարվում ա: Գիտելիք էդպես ձեռք չես բերի, հետո կհասկանաս, որ ամենաթույլ մասնագետը կամ աշխատողը դու կլինես, համ էլ՝ հոգեպես խեղճ կլինես, էլ ուր մնաց որակը (Սասուն Տոնապետյան, Արմավիր, 17 տ., դիմորդ):

-Կոռուպցիան պաշտոնի չարաշահումն է: Երբ պաշտոնատար անձինք ինչ-որ բանի դիմաց գումար են պահանջում դիմացինից (Նաիրա Սահակյան, Արմավիր, 16տ., աշակերտուհի):

-Կոռուպցիան միայն փողերի մասին փաստված վկայությունը չի: Անգամ անհատը, որը չունի եկամուտ, կարող է իրականացնել կոռուպցիա՝ սպասելով որևէ շահ իր նման հասարակ մարդուց: Ես շահ ունենամ քեզանից, և դու ինձանից, դա նույն կոռուպցիան է (Նելլի Տոնոյան, Արմավիր, 17տ., դիմորդ):

-Մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ միշտ եղել ա կոռուպցիա: Մարդիկ շատ են սիրում իրար հետ մրցակցել, անգամ քաղաքականության ոլորտում: Հենց այդ կոռուպցիա ասվածի հետևանքն է, որ մեր ժողովուրդը գնում է կործանման, հիասթափված լքում է երկիրը (Լիանա Մխիթարյան, Արմավիր, 25տ., բանասեր):

-Հիմա առանց կոռուպցիայի ոչ մի բան էլ չի լինում, ուր գնաս՝ առանց դրա չի լինում: Գործի ընդունվես՝ նույնն ա, քննություն տաս՝ նույնն ա, երեխայիդ մանկապարտեզ տանես՝ էլի նույնն ա: Մեր երկիրը կոռուպցիայի երկիր ա: Օրենքով չի թույլատրվում, է բայց հիմա ո՞վ ա օրենքին հետևում: Որ քաղաքականության մեջ չհետևեն օրենքին, էլ ումի՞ց ինչ ես պահանջում (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Ինչ ծնվել եմ, կոռուպցիան տեսել եմ: Մանկապարտեզից սկսած: Մինչև մի բան չես տալիս, երեխային մանկապարտեզ չեն վերցնում, կամ պիտի ամիսը մեկ քաղցր բան տանեիր, որ երեխայիդ լավ նայեին: Հիվանդանոցում պիտի քույրերին գումար տաս, որ հիվանդին ինչպես հարկն ա՝ հետևեն: Հասարակ մի տեղեկանք վերցնելու համար էնքան են տանում-բերում, մինչև մի բան տաս (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Կոռուպցիան ի պաշտոնե տրված իշխանական լիազորությունների չարաշահումն է: Այն ունի մի շարք դրսևորումներ, որոնցից է՝ կաշառակերությունը, կաշառք ստանալը, կաշառք տալը, ինչու չէ, նաև կաշառքին միջնորդ հանդիսանալը: Կարծում եմ ՀՀ-ը համալրում է կոռուպցիոն երկրների շարքը (Մանե Նիկողոսյան, Երևան, 18 տարեկան, ուսանողուհի, ապագա իրավագետ):

-Իմ կարծիքով կոռուպցիան ամբողջ աշխարհում տարածված երևույթ է: Կոռուպցիան, ըստ իս, տնտեսական և սոցիալական զարգացման ամենամեծ խոչընդոտն է: Կոռուպցիան արգելակում է ժողովրդավարությունը, կառավարումը և մարդու իրավունքների իրացումը` թուլացնելով պետական հաստատությունները, որոնք արդար և իրավահավասար հասարակության հիմքն են: Կոռուպցիայի պատճառով շատ կարևոր ծառայություններ չեն հասնում իրենց նպատակին: Դա էլ իր հերթին բխում է մարդկանց անտեղյակությունից: Մարդիկ այսօր, անտեղյակ լինելով, գնում են քայլերի, որոնք հանգեցնում են կոռուպցիայի: Օրինակ` շատ ծնողներ, չիմանալով, որ իրենց՝ մինչև 7 տարեկան երեխաների բժշկական ծառայություններն անվճար են, հենց իրենք են բժշկին գաղտնի գումար առաջարկում գործն արագ անելու համար (Արաքս Գարեգինյան, Շիրակ, 23 տարեկան, կենսաբան):

-Կոռուպցիան իշխանական լիազորությունների չարաշահումն է (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Օրենքը խախտող քայլն արդեն իսկ կոռուպցիա է (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Կոռուպցիան կաշառակերությունն է, իսկ ավելի կոնկրետ՝ երբ գումար ես տալիս ինչ-որ մեկին և դրա դիմաց նրանից ինչ-որ բան սպասում: Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Կոռուպցիան դա այն է, երբ մարդը չարաշահում է իր իրավունքները և իրեն թույլ է տալիս այնպիսի քայլեր, որոնք օրենքից դուրս են, օրինակ` կաշառք վերցնելը (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Կաշառք տալ, կաշառք վերցնել (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող)

-Հավատու՞մ եք, որ Հայաստանում մի օր կվերանա կոռուպցիան: 

-Չեմ կարծում (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ո՛չ, երբեք չի վերանա: Քանի մարդկությունը կա, կոռուպցիան կլինի (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Այո, հավատում եմ: Ինչին շատ ես հավատում, անպայման կատարվում է. ես լավատես անձնավորություն եմ (Լիանա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-Այո, հավատում եմ, որովհետև ամեն մեկի համար կյանքը իրենով ա սկսվում: Եթե ուզում ես արդյունքի հասնել, հաղթող լինել՝ դու պետք ա առաջին քայլը անողը լինես (Սասուն Տոնապետյան, Արմավիր, 17 տ., դիմորդ):

-Շատ հնարավոր է, որ կգա մի օր, երբ կոռուպցիա հասկացությունը կվերանա Հայաստանից: Չէ՞ որ այդպիսի երկրներ կան: Ինչպես գիտենք՝ Հայաստանում կոռուպցիան քրեորեն պատժելի է: Պատժի խստացման, զգոն հետևողականության, ինչպես նաև՝ ցանկության դեպքում կոռուպցիայի ելքով դեպքերը աստիճանաբար կնվազեն (Նաիրա Սահակյան, Արմավիր, 16տ., աշակերտուհի):

-Ինչ վերաբերվում է կոռուպցիայի՝ Հայաստանում վերանալուն, ապա կարող եմ ասել, որ հարաբերական է. կարող է արդարությունը ուժ գտնել ու ծածկել կոռուպցիայի ուժը (Նելլի Տոնոյան, Արմավիր, 17տ., դիմորդ):

-Ես չեմ կարծում, որ երբևէ կվերանա կոռուպցիան Հայաստանում: Ախր, ամեն քայլափոխի դա է: Ընտրության ժամանակ ընտրակաշառք ա բաժանվում, ժողովուրդն էլ ո՞նց կարա չվերցնի դա, պիտի ապրի՞, թե՞ ոչ: Եթե մեր երկրում վերանա կոռուպցիան, ինձ թվում է՝ ամեն բան կսկսի հարթվել, նախ՝ զանգվածային արտագաղթը: Մարդիկ աշխատանք են փնտրում, իսկ աշխատանքի ընդունվել առանց կաշառքի չի լինում: Մարդիկ էլ իրենց հացը գնում և այլ երկրներում են փորձում ստեղծել: Մեր երկրի պատկերը հիմա սա է: (Լիանա Մխիթարյան, Արմավիր, 25տ., բանասեր):

-Այո: (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Ո՛չ, չեմ հավատում (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Ոչ (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Այո (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող):

-Ինչո՞ւ չի վերանա: 

-Քանի դեռ ժամանակակից աշխարհում կոռուպցիա կա, կլինի նաև Հայաստանում: Կարծում եմ, որ չի վերանա. կվերանա միայն այն դեպքում, երբ մարդիկ իրար հավասար լինեն, ինչը անհնար է (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Որովհետև մարդու բնույթի մեջ է: Եթե կա մարդկային փոխհարաբերություն, անպայման կա կոռուպցիա: Դրանց տարբեր տեսակները կան. եթե հարևանդ քեզ լավությոն է անում, և դու ջանում ես անպայման փոխհատուցել, դա նույնպես կոռուպցիա է: Եթե բժիշկը քեզ բարեհամբույր է վերաբերվում, ակնկալում է շնորհակալությունդ. կրկին կոռուպցիա (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Հնարավոր չէ: Կոռուպցիան եղել է, կա, ու կշարունակի մնալ: Քանի դեռ մեր ժողովուրդը, մեր ազգը իրեն չի փոխել, դա չի վերանա: Ամեն բան մարդկանցից ա կախված (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Կոռուպցիան եղել է ու կլինի, քանի կան մարդ արարածը և չկիրառվող ու զուտ թղթին մնացող օրենքները: Դժվար է հաղթահարել, երբ չունենք բարձր գիտակցության եկած հասարակություն, որը հասկանում է՝ ինքն է իր իրավունքների պաշտպանը և իր երկրի տերը (Արաքս Գարեգինյան, Շիրակ, 23 տարեկան, կենսաբան):

-Որովհետև այն իրենից բավականին բարդ խնդիր է ներկայացնում (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Քանի որ այն կարծես բնավորության գիծ է դարձել (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Որովհետև այն մարդը, ով մտնում է իշխանութուն, իր պարտականությունների մեծ մասը անում է կաշառքի դիմաց: Իսկ կաշառակերությունն էլ արդեն իսկ կոռուպցիա է (Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Քանի որ, ցավոք սրտի, կան մարդիկ, ովքեր փորձում են հենց դրա միջոցով ապրուստ հայթայթել (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող):

-Եթե կվերանա, ի՞նչ է դրա համար պետք: 

-Պետք է պետության ֆինանսական վիճակը բարելավել (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Երբ մենք ապրենք այնպիսի երկրում, որ մեզանից ոչ մեկը չունենա դիմացինի օգնության կարիքը, եթե, օրինակ, մանկավարժը ստանա բավարար աշխատավարձ, երբեք կոռուպցիայի չի դիմի (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Նախ, պետք է փոխել պետական այն մարմիններին, որոնց մեջ դա կա, որովհետև նրանցից է կոռուպցիան տարածվում, և ինչպես ասում են՝ ինչքան ունես, ավելիին ես ձգտում (Լիանա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-ՀՀ-ում կոռուպցիան (կաշառակերությունը) կվերանա այն ժամանակ, երբ կդադարեն իշխանությունները կեղծիքի ու ստի հիման վրա կառավարել երկիրը: Այս պահի դրությամբ չեմ կարծում, որ կոռուպցիան կլքի ՀՀ-ը մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում: Օրենքի երկիր է ՀՀ-ը, բայց օրենքը ազդում է հասարակ ժողովրդի և պետական ցածր դիրքում գտնվող մարմինների վրա (Մանե Նիկողոսյան, Երևան, 18 տարեկան, ուսանողուհի):

-Կփոխվի, եթե մարդիկ հավատան իրար: Էս նոր սերունդը կփոխի: Հավատում եմ: Հիմա մարդիկ կան՝ առաջ են գնում, էդ կոռուպցիայի հետևից էլ չեն ընկնում: Ճիշտ ա, կոռուպցիան մեր երկրում շատ ա տարածված, բայց մեր էսօրվա ու վաղվա սերունդը էնքան խելացի ա, որ ինձ թվում ա՝ իրենք կփոխեն (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Անհրաժեշտ է, որ ընտրեն արժանի մարդկանց, ովքեր պետք է զբաղեցնեն տարբեր պաշտոններ (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

Հարցումները անցկացրեցին՝ Նաիրա Մխիթարյանը, Նարե Տիգրանյանը, Սոնա Մխիթարյանը, Մարինե Նիկողոսյանը