Հունիսի մեկին ընդառաջ ՀՀ փաստաբանների պալատը և «Մանանա» կենտրոնը համատեղ հայտարարել էին երեխաների իրավունքներին նվիրված լուսանկարների, Էսսեների և ֆիլմի սցենարների մրցույթ: Մրցույթի մեկնարկից սկսած մինչև ավարտը հանրապետության բոլոր մարզերից 7-ից 17 տարեկան երեխաներից ու պատանիներից ստացվել էր 50-ից ավելի հայտ: Ժյուրին առանձնացրել էր տարբեր տարիքային խմբերում առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղերի մրցանակներ, ինչպես նաև խրախուսվել էին որոշ աշխատանքներ:
Հայտարարված մրցույթին իրենց մրցանակներով միացել էին ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպանատունը, Հայ գրողների միությունը, ԱՐԱՏՏԱ իրավախորհրդատվական կազմակերպությունը, Save the Children Armenia երեխաների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունը:
Մինչ մրցանակակիրների անունները հայտարարելը՝ մասնակիցները դիտեցինք «Մանանա» կենտրոնի նկարահանած երեխաների իրավունքների մասին սոցիալական գովազդները՝ պատասխանելով իրավունքներին առնչվող հարցերին:
Մայիսի 27-ին Երևանը տոնում էր Եվրոպայի օրը: Եվրոպայի օրվան նվիրված միջոցառումների շրջանակում Երևանի Հյուսիսայն պողոտայում անցկացվում էր տեղեկատվական ցուցահանդես, որին մասնակցում էին ԵՄ ֆինանսավորմամբ իրականացվող ավելի քան 50 ծրագիր:
Եվրամիության աջակցությամբ իրականացվող ծրագրերի կողքին իր տեղն էր գտել նաև մեր՝ «Մանանա» կենտրոնի տաղավարը, քանի որ մենք էլ իրագործում ենք «Երիտասարդների արտահայտման ազատության խթանումը քաղաքացիական լրագրության միջոցով» ծրագիրը՝ Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ: Ծրագրի նպատակը՝ Հայաստանում երիտասարդական քաղաքացիական լրագրության զարգացումն է, և լրագրության, լուսանկարչության, կինոնկարահանման գործնական դասընթացներ, սեմինարներ և մեդիա ճամբարներ են կազմակերպվել բոլոր մարզերի 14-ից 24 տարեկան պատանիների ու երիտասարդների համար:
Ու քանի որ մենք պատանի թղթակիցներ ենք, ուրեմն հանդես եկանք իբրև թղթակիցներ. փորձեցինք այդ օրը շրջել տաղավարներում, հարցազրույցներ անել, լուսանկարել և տեսանկարահանել Եվրոպայի օրը: Բոլոր ծրագրերին չենք անդրադառնա, քանի որ մեր գործընկերները Գյումրիում, Վանաձորում, Գորիսում, Կապանում և Եղեգնաձորում արդեն գրել են շատ ծրագրերի մասին:
***
«Դասարան» կրթական ծրագիր
Դասարան կրթական ծրագրի հիմնադիր նախագահ Սուրեն Ալոյան:
-Դասարան կրթական ծրագիրը դա դպրոցների էլեկտրոնային կառավարման համակարգ է, որը կրճատում է Երևան և հանրապետության տասը մարզեր հեռավորությունը աշակերտների միջև և բոլորին տալիս հավասար կրթվելու հնարավորություն:
Dasaran.am-ի հիմնական ծրագրերից է նաև կոտրել սովետական կարծրատիպը գիտելիք ձեռք բերելու վերաբերյալ: Մենք իրականացնում ենք կրթության խաղայնացում, այսինքն, խաղերի միջոցով կրթելու տարբերակ, այդ իսկ պատճառով հենց հիմա այստեղ իրականացնում ենք խաղ, որով ցանկանում ենք հասարակությանը ցույց տալ, որ խաղերի միջոցով կրթություն ստանալը ավելի հետաքրքիր է:
Իսկ մեր գլխավոր ծրագրերից մեկը՝ էլեկտրոնային մատյանը, թույլ է տալիս ծնողներին ամենօրյա ռեժիմով տեսնել իրենց երեխայի դպրոցական առաջադիմությունը:
***
Erasmus+
Հայաստանում « Erasmus+» ծրագրի ազգային գրասենյակ, ծրագրի պատասխանատու Անի Թորոսյան:
-«Erasmus+» ծրագիրը եվրամիության նոր ծրագիր է: Կրթության վերապատրաստման, սպորտի և երիտասարդության հարցերով է զբաղվում: Մեր գրասենյակի մանդատը ներառում է միայն ծրագրի բարձրագույն կրթության ուղղությունը: Երեք գործողությունների շրջանակներում մի շարք հնարավորություններ է ընձեռում՝ կրթաթոշակների տրամադրում անհատներին և ուսանողներին փոխանակվելու հնարավորություն երեքից տասներկու ամսով և անհատներին, ովքեր արդեն իսկ ունեն բակալավրի դիպլոմ, կրթաթոշակի տրամադրում, որպեսզի ստանան մագիստրոսական կրթություն: Համագործակցությունը ծրագրային երկրների և գործընկեր երկրների միջև է: Հայաստանը հանդիսանում է գործընկեր երկիր: Կա երեսուներեք ծրագրային երկիր: Դրանք եվրամիության անդամ քսանութ երկրներն են, ինչպես նաև Իսլանդիան, Լիխտեյնշտեյնը, Նորվեգիան, Մակեդոնիան և Թուրքիան:
Հայ ուսանողն ունի հնարավորություն սովորելու վերոնշյալ երեսուներեք երկրների բուհերում, եթե իր համալսարանն ունի փոխանակման ծրագիր, եթե ոչ, ապա կարող է մասնակցել մագիստրոսական կրթություն ստանալու ծրագրերին:
Մեր դերը իրազեկելն է հայ երիտասարդներին, իրազեկել նրանց այս հնարավորության մասին, իսկ եթե ուսանողը ընտրվում է, մենք կատարում ենք մոնիթորինգ:
***
Հայաստանում Ֆրանսիական Համալսարան (UFAR)
Հայաստանում Ֆրանսիկան համալսարանի ռեկտոր պրն. Ժան-Մարկ Լավեստ:
-Արդեն տասնհինգ տարի է, ինչ հիմնադրվել է Ֆրանսիական համալսարանը: Համալսարանը այժմ ունի չորս ֆակուլտետ՝ կառավարում, մարկետինգ, ֆինանսներ և իրավաբանություն, իսկ եկող տարի ֆակուլտետներին է ավելանում նաև ինֆորմատիկայի և կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետը: Այսօր ներկայացնում ենք այն, ինչ կարևոր է համալսարանի պարագայում: Այսինքն՝ ինչ դիպլոմավորում են ստանում և հետագայում ինչ աշխատանք կունենան մեր շրջանավարտները: Կարևոր չէ միայն դիպլոմ ունենալը, հարկավոր է իմանալ, թե հետագայում որտեղ կարող ես աշխատել: Այսօր ներկայացնում ենք, թե մեր շրջանավարտները այսօր ի՞նչ աշխատանք են իրականացնում և որտե՞ղ են աշխատում, ի՞նչ պաշտոններ են զբաղեցնում, ինչքա՞ն աշխատավարձ են ստանում:
Ֆրանսիական Համալսարանը սիրով սպասում է իր բոլոր դիմորդներին:
***
«Ուրբան» հիմնադրամ
-Ես Արմինե Թուխիկյանն եմ, ներկայացնում եմ «Ուրբան» կայուն զարգացման հիմնադրամը։
-Ի՞նչ ծրագրերով է հանդես գալիս «Ուրբան» հիմնադրամը։
-Եվրոպայի օրը մենք ներկայացնում ենք մեր մի քանի ծրագրերը, որոնք բոլորն էլ առնչվում են կենցաղային աղբի տարանջատմանը, վերամշակմանն ու վերաօգտագործմանը։ Մենք 3 ծրագիր ենք ներկայացրել, որոնք իրականացվում և իրականացվելու են հանրապետության տարբեր մասերում, մեկը՝ Իջևանում, մեկը՝ Գորիսում, մյուսը՝ Կապանում։ Մենք ձգտում ենք այնպես անել, որ թափոններն իրարից տարանջատվեն և վերաօգտագործվեն։
Ծրագրերից մեկը վերաբերվում է շինարարական ոլորտին․պլաստիկ թափոններն օգտագործում ենք ցեմենտի փոխարեն։ Այսինքն, մենք արտադրելու ենք սալիկներ, որոնք նախատեսված են հանրային տարածքների բարեկարգման համար։ Սկզբնական շրջանում մենք համագործակցելու ենք մի շարք քաղաքների հետ, այսինքն՝ այն քաղաքները, որոնք մեզ պլաստիկ թափոն կտրամադրեն, մենք նրանց անվճար կտրամադրենք այսպիսի սալիկներ, որոնք կարելի է ներկել և տարբեր ձևեր տալ, սա ուղղակի նմուշ է։
-Իսկ ինչպե՞ս համայնքապետարանները կարող են ստանալ այսպիսի սալիկներ։
-Առաջին հերթին այդ համայնքի բնակչության հետ պետք է շատ մանրակրկիտ աշխատանք տարվի, որպեսզի գիտակցեն, որ աղբը պետք է տարանջատել․պլաստիկը պետք չի խառնել կենցաղային աղբի հետ։ Նույնիսկ ավելի վատ դեպքեր էլ են լինում, որ մարդիկ այրում են պլաստիկը վառարաններում, կամ այրում են, որպեսզի հաց թխեն և այլն, որն ընդհանրապես չի կարելի, որովհետև դա շատ-շատ մեծ թույն է արտադրում։ Կարճ ասած, մարդկանց որոշակի բնապահպանական գիտելիքներ է պետք հաղորդել։ Դրանից հետո պիտի մեխանիզմներ ստեղծվեն, որպեսզի տարանջատվի աղբը։ Օրինակ, ես Երևանում եմ ապրում, գիտակցում եմ, բայց ես պլաստիկը թափում եմ ընդհանուր աղբի հետ, որովհետև չկա հնարավորություն տարանջատելու։
Հանդիպում ենք համայնքապետարանի աշխատակիցներին, զրուցում, եթե թիմը պատրաստ է որոշակի քայլեր ձեռնարկել, մենք պատրաստ ենք համագործակցել։
-Իսկ այսպիսի սալիկներ արդեն արտադրվո՞ւմ են։
-Այս սալիկները դեռ նմուշի կարգավիճակում են, բայց շուտով սպասվում է մասսայական արտադրություն։ Արտադրվելու են Կապանում, այժմ այնտեղ արտադրամաս է հիմնվում։
-Իսկ ի՞նչ արժե այսպիսի սալիկը։
-Բավականին էժան արժե՝ շուկայական գնից մոտավորապես 40%-ով էժան, որովհետև սրա 25%-ը աղբ է, այն աղբը, որը մենք թափում ենք։ Բայց սկզբնական շրջանում մենք պատրաստ ենք այսպիսի սալիկներ տրամադրել բոլոր այն համայնքներին, որոնք մեզ կմատակարարեն պլաստիկ աղբ, բայց հետո հնարավոր է նաև վաճառք լինի, որպեսզի բնապահպանական այս միտքը տարածվի։
-Սկզբնական շրջանում ո՞ր համայնքների հետ եք աշխատելու։
-Մենք արդեն իսկ աշխատում ենք Սյունիքի և Վայոց Ձորի մարզերի շուրջ 16 համայնքների հետ, պլանավորում ենք աշխատել ևս 10 համայնքի հետ։
***
Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտ
-Ես Արմինե Այվազյանն եմ: Ներկայացնում եմ Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտը, մասնավորապես Understanding Europe արագ դասնընթացները: Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտը կրթական ծրագիր է, որը գործում է 40-ից ավելի երկրներում ու հիմնականում հնարավորություն է՝ երեխաների և երիտասարդների համար արտահայտելու իրենց մտքերը, քննարկումներ կազմակերպել տարբեր թեմաներով: Մեր կողմից տարեկան մոտավորապես 600 իրադարձություն է կազմակերպվում: Այս պահին մենք ներկայացնում ենք Understanding Europe արագ դասընթացները, որոնք նախնական պատրաստական ծրագիր են հայ երիտասարդների համար, որպեսզի նրանք հետագայում մասնակցեն տարատեսակ քննարկումների ու ֆորումների:
-Երբվանի՞ց է ձեր ծրագիրը գործում Հայաստանում:
-Ծրագիրը Հայաստանում գործում է 2012 թվականից:
-Ի՞նչ գործեր եք հասցրել անել այս ընթացքում:
-Իրականում այդ շղթան բավականին երկար է: Առանձին չեմ կարող ներկայացնել, բայց թերևս ամենակարևորներից մեկը միջազգային ֆորումն է՝ IEFA-ն , որը տարին մեկ անգամ անցկացվում է Հայաստանում: Աշխարհի տարբեր երկրներից մասնակիցներ են գալիս, որը նախ նպաստում է Հայաստանը դարձնել ճանաչելի և երիտասարդներին օգնում է ինքնահաստատվել: -Իսկ ի՞նչ է կատարվում Ֆորումի ժամանակ, ինչե՞ր եք քննարկում: -Ֆորումը իրենից ներկայացնում է պառլամենտի իմիտացիա: Յուրաքանչյուր անձ, որը իրեն հարազատ է գտնում որոշակի ոլորտ, դա կլինի՝ տուրիզմ, մարդու իրավունքներ, միջազգային հարաբերություններ և այսպես շարունակ, կարող է հանդես գալ որպես դելեգատ և քննարկում ծավալել ինչ-որ մի խնդրի մասին, որը տվյալ պահին «թեժ» է: Բնականաբար այնտեղ կա կարծիքների բախում ,քննարկումներ, և երիտասարդները բավականին շատ գիտելիքներ են ստանում այդ ամենից:
***
«Քաղաքացի դիտորդ»
-Ես Արման Ղարիբյանն եմ՝ «Քաղաքացի դիտորդ» կազմակերպության հանրային կապեր թիմի անդամ:
-Ի՞նչծրագրերեքիրականացնում:
-Մենք իրականացնում ենք դիտորդական առաքելություն՝ բոլոր ընտրությունների ժամանակ: Այս տարի խորհրդարանական ընտրություններին 3200-ից ավելի դիտորդներ իրականացրել են դիտորդական առաքելություն 1600 ընտրատեղամասերում, որը կազմում է Հայաստանի ընտրողների 90%-ը: Ունեցել ենք նաև Սփյուռքից դիտորդներ, ինչպիսիք են՝ Սերժ Թանկյանը, Արփինե Խանջյանը և այլք:
Երևանի ավագանու ընտրություններին նույնպես իրականացրել ենք դիտորդական առաքելություն: Նշեմ, որ մեր իրավաբանների թիմը նաև բողոքներ է ներկայացնում դատարանին: Օրինակ 2015թ. Ընտրությունները դիտարկելուց հետո 56 անձ դատապարտվեց ընտրախախտումների պատճառով, որը Հայաստանի համար մեծ թիվ էր կազմում: Այս տարվա ընտրություններից հետո նույնպես բողոքներ ներկայացնելու ենք:
-Ի՞նչծրագրերունեքառաջիկայում:
-Ասեմ, որ մեր պլանները միշտ նույնն են՝ դիտարկել ընտրությունները: Աշնանը կլինեն ՏԻՄ ընտրություններ, որի ժամանակ նույնպես կիրականացնենք մեր առաքելությունը:
Բացի տեղեկատվական հանդիպումներից մինչ ուշ երեկո Հյուսիսային պողոտայում տիրում էր ուրախ մթնոլորտ, հանդես էին գալիս տարբեր երաժշտական խմբեր, անց էին կացվում վիկտորինաներ, խաղեր, մրցույթներ, փոքրիկները նկարում էին:
***
«Ճանաչել, պաշտպանել, իրագործել»
Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի
-Ես այս ծրագրի կոորդինատրն եմ ՝ Նունե Գրիգորյանը: ԵՄ-ի ֆինանսավորման ծրագիր է, իրականացնում են Լիբանանի և Հայաստանի «Կարիտաս» կազմակերպությունները համատեղ: Ծրագրի թիրախ խումբը համարվում են սիրիահայերը: Սա սոցիալական աջակցության ծրագիր չէ, այլ ավելի շատ իրավական և շահերի պաշտպանության ծրագիր է: Սիրիահայերի համար մենք ունենք տարբեր տեսակի մասնագիտական դասընթացներ: Օրինակ, վարսահարդարում, դիմահարդարում, մատնահարդարում և այլն: Ունենք նաև բիզնես դասընթացներ: Եթե սիրիահայերը ուզում են ստեղծել բիզնես, նախ պետք է մասնակցեն մեր թրեյնինգներին, այնուհետև բիզնես պլան կմշակվի, և այն կֆինանսավորվի: Իսկ Լիբանանում ավելի շատ իրավական հարցերով ենք զբաղվում, քանի որ Լիբանանում կա այդ խնդիրը:
Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի
-Իսկի՞նչհետագապլաններունեք:
-Ծրագրի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել Լիբանանում, Բեյրութում՝ մայիսի 4-ին: Ծրագրի բացումը Հայաստանում տեղի կունենա հունիսի 30-ին: Սա երեք տարվա ծրագիր է, սկսվել է 2017 հունվարի 1-ին, ավարտվելու է 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին : Եվ քանի որ ծրագրի պաշտոնական բացումը ըստ էության Հայստանում դեռ չի եղել, մենք սկսել ենք մեր քայլերը թրեյնինգներ անելով, բայց իրավական և շահերի պաշտպանության հետ կապված աշխատանքները դեռևս ընթացքի մեջ են, ապա կարելի է ասել, հիմա հետագա պլանների մասին ենք խոսում:
-Իմ անունն է՝ Արտաշես Թորոսյան: Ես Երևանի 198 ավագ դպրոցի տնօրենն եմ: Ծրագիրը, որը մենք ներկայացնում ենք, նախաձեռնված է Կրթության և գիտության նախարության և ԵՄ-ի կողմից: Նպատակն է՝ ավագ դպրոցների աշակերտներին ծանոթացնել Եվրոպական միության պատմությանը, կառուցվածքին, ավանդույթներին, արժեքային համակարգին և բոլոր այն հնարավորություններին, որոնք աշակերտները կունենան, եթե այցելեն Եվրոպա. սովորել այնտեղ կամ աշխատել, օգտվել ԵՄ-ի տված հնարավորություններից: Դասընթացը տևում է մեկ տարի, մասնակցում են 11-12-րդ դասարանների աշակերտները: Դասընթացը, իհարկե, շարունակվում է նաև բուհ-ում. այն ունի նաև բուհական բաղադրիչ: Աշակերտները մասնակցում են տարբեր միջոցառումների, ստեղծում են տարբեր ներկայացումներ, հիմնականում ներկայացվում է ուսումնական նախագծում և, հետևաբար, աշխատանքներն էլ որոշակի արդյունք են ունենում՝ որևէ պաստառի տեսքով և էլեկտրոնային տարբերակով: Ծրագրի արդյունքում այս տարվա վերջում, ԵՄ-ի դեսպանատների հետ համատեղ որոշում կայացվեց, որ ծրագրին մասնակցող դպրոցներից յուրաքանչյուրը կկցվի որևէ երկրի դեսպանատանը, և այդ դեսպանատունը կօժանդակի դպրոցին՝ կապեր հաստատել իր երկրի դպրոցների հետ, կիրականացնեն աշակերտների և մանկավարժների փոխանակում, ճանաչողական, մասնագիտական կողմնորոշման և զարգացմանն ուղղված համատեղ ծրագրեր:
-Habitat for Humanity Armenia հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Լուիզա Վարդանյանն եմ: Հիմնադրամն այսօր ներկայանում է «Վերականգնվող էներգիայի և էներգիայի արդյունավետ օգտագործման հնարավորությունը Վայք և Սպիտակ քաղաքներում» ծրագրով: Ծրագիրը 4 տարվա է, նախատեսված է երկու քաղաքների 45 բազմաբնակարան շենքերում կատարել էներգաարդյունավետության միջոցառումներ, ինչպես նաև 2 հասարակական շենքերում, Վայքում՝ մանկապարտեզ, Սպիտակում՝ Մշակույթի տունը։
-Իսկծրագրիշրջանակներումի՞նչքայլերեքիրականացնում։
- 4 շենքում կատարվելու է լրիվ ջերմամեկուսացում՝ արտաքին պատերի, դռների լուսամուտների փոխում, տանիքի վերանորոգում, իսկ 41 շենքում՝ մասնակի։ Մենք նաև պլանավորում ենք արևային ֆոտովոլտային համակարգեր տեղադրել մի շարք շենքերում: Ֆինանսավորման 80%-ը կատարում է ԵՄ-ն, իսկ 20%-ը՝ համայնքապետարանը։
Այսպես է վերնագրված հանրակրթական դպրոցի 11-րդ դասարանի «Հասարակագիտություն» առարկայի դասագրքի ամենավերջին դասերից մեկը: Այստեղ խոսվում է պատերազմի և խաղաղության մասին, ջանք գործադրվում պատերազմի պատճառները բացահայտելու, խաղաղության հաստատման ուղիներ փնտրելու համար: Ես կարդում եմ, շարունակ կարդում: Բայց համաձայն չեմ գրեթե ոչ մի մտքի հետ: Պատերազմը՝ որպես հասարակական երևույթ, փորձում են բացատրել բազմաթիվ, բազմազգի ու տարակարծիք փիլիսոփաներ՝ սկսած Պլատոնից ու վերջացրած Կանտով: Վերջինս կարծում է, որ կառավարման հանրապետական ձևի տարածումը կկանխի պատերազմների առաջացումը ու կնշանավորի միջազգային խաղաղության դարաշրջանի հաստատումը: Այս մասը կարդալիս ակամա ժպտում եմ:
-Է՜հ, Կա՜նտ, Կա՜նտ, եթե միայն մեր ժամանակներում ապրեիր..,- ինքս ինձ կամացուկ ասում եմ ես, ապա ավելացնում,- բոլորը ժողովրդավար են, ազատական, բայց… Բայց պատերազմներ են աշխարհի բոլոր անկյուններում:
Հիմա կհարցնեք՝ լավ, ի վերջո, ի՞նչ է այդ պատերազմը: Պատասխանեմ: Գրքում նույնիսկ տրված է դրա պայմանական սահմանումը. «Պատերազմը բռնության ակտ է, որի միջոցով պատերազմող կողմը փորձում է մյուսին պարտադրել իր կամքը»: Բայց մի՞թե: Մի՞թե պատերազմն այս բարդ ստորադասական նախադասությունն է: Չէ՛, հաստատ, չէ՛:
Պատերազմը… Պատերազմը սահմանամերձ գյուղերից երևացող հակառակորդի դիրքերն են, պատերազմը ականների ու փամփուշտների ձայների ներքո խաղացող մանչուկներն են, այդպես ապրել սովորած նրանց ծնողները: Պատերազմը սահմանին կանգնած զինվորական համազգեստով եղբայրներդ ու ընկերներդ են, որոնց վերադարձի օրերն ես անընդհատ հաշվում: Պատերազմը վերջերս տարածված տեսանյութն է, որտեղ հայ դիրքապահները պատժիչ գործողություններ են իրականացնում թշնամու նկատմամբ: Պատերազմն արյուն է ու վիշտ, կռիվ ու ՀԱՂԹԱՆԱԿ: Պատերազմը Քառօրյան է ու այն 100-ից ավելի տղաները, որ անմահացան… Պատերազմը ես ու դու ենք, որ շարունակելու ենք ապրել ու արարել՝ ի հեճուկս աշխարհի…
Ինձ տուն տանող երթուղայինն ամեն օր «ձևեր է թափում» և գալիս է միայն քառասուն րոպե սպասեցնելուց հետո։ Երբ ես դեռ կանգառում եմ, դասընկերներս այդ ընթացքում հասցնում են գնալ տուն, ճաշել, բողոքել, ալարել։ Բայց ի՞նչ արած, իմն էլ այդ է։
Եթե մոտենում եմ կանգառին և հանկարծ նկատում ինչ-որ հրաշքով երփուղայինն այնտեղ է, խելապատառ վազում եմ նրա մոտ, և հանկարծ այն չի սպասում, վազում եմ նրա հետևից, բայց չի կանգնում․․․
Այդ եղավ երեկ։ Վիրավորված և շնչակտուր կանգնեցի, մտածեցի՝ չունեմ ավելորդ քառասուն րոպե հաջորդին սպասելու համար։ Երևի ինձ սփոփելու համար էր, որ այդ պահին եկավ տատիկիս տուն գնացող երթուղայինը։ Նստեցի ինձնից գոհ, կարծես ի սկզբանե հենց այդ երթուղայինին էի սպասում։ Հասա տատիկենց թաղերը, իջա։
Կանգառից քիչ հեռու, մի կին յասամաններ էր վաճառում։ Տատիկիս ուրախացնելու հիանալի միջոց է անուշահոտ ծաղկեփունջը։ Ժպտալով մոտեցա.
-Բարև Ձեզ, ի՞նչ արժե։
-Փունջը՝ 1000 դրամ։
Սկսեցի մտածել՝ ո՞ր երանգի փունջն եմ ուզում։ Մինչ ես մտորումների մեջ էի, կինը չգիտեմ ինչ ենթադրելով՝ ասաց՝ 600-ով վերցրեք։
Ես այնպես նեղվեցի, այնպե՜ս։ Մի՞թե այդ յասամանների արժեքը կարելի էր շատ համարել, մի՞թե տատիկիս ուրախացնելու միջոցը կարելի էր սակարկել։
Մայիսի 13-ին Լոֆթում տեղի ունեցավ հանդիպում պատմաբան և հրապարակախոս Համլետ Դավթյանի հետ։ Հանդիպումը կազմակերպել էր Կողբ կրթության, մշակույթի և սպորտի զարգացման հիմնադրամը։ Հանդիպման նպատակն է՝ համահարթակ ստեղծել, որտեղ նոր գաղափարներ կծնվեն։ Հիմնադրամի տնօրեն Արթուր Աբովյանն ասաց, որ հանդիպումները շարունակական են լինելու, իսկ թեմաները՝ հանդիսատեսի կողմից առաջարկված;
Հանդիպման ընթացքում Համլետ Դավթյանը սիրով պատասխանում էր ներկաներին հուզող հարցերին, շարադրում իր տեսակետները:
Մտնում եմ ներս, կապույտ կամ էլ կանաչ (էդպես էլ չեմ հասկացել նրանց գույնը) պատեր, քայլում եմ առաջ, սկսում եմ ոտքերս գետնին դնել կամաց ու անձայն, որ նկատելի չլինեմ, քայլում եմ հանդարտ, նպատակակետ ունենալով, բայց հոգու խորքում ուզենալով չհասնել նրան: Հասնում եմ, ոտքս կդնեմ, մեկ, երկու, երեք, չորս, էսպես կհաշվեմ 10-ը, կբացեմ դուռը, գլուխս կախ ու միաժամանակ զննելով նստածների դեմքերը կմտնեմ իմ կապտականաչ սենյակը, ու այդ պահին աշխարհի բոլոր պատճառաբանությունները հօդս կցնդեն, ստերն էլ հետը, ու միակ բանը, որ կանցնի մտքովս ասել, դա կլինի.
-Կներեք, ընկեր Գրիգորյան, էլի քնած էի մնացել:
Կանցնեմ նստարանների միջով, կքայլեմ առաջ, դասարանցիս` Անին, գլխով կհասկացնի, որ ես իր կողքը նստեմ, բայց հենց պայուսակս դնեմ սեղանին, կլսեմ ինձ այնքան ծանոթ ու միաժամանակ այնքան տխրեցնող արտահայտությունը:
-Ուշացողները նստում են դիմացը:
Հետ կգամ, կնստեմ ազատ աթոռներից մեկին, կողքիս կդնեմ պայուսակս, ու կպատկերացնեմ, որ ես մենակ չեմ:
Կբացեմ գիրքը, նորից կփակեմ, կնստեմ, աչքերս ուղիղ գրատախտակին, բայց միտքս կանցնի տիեզերքը ու Մարս կհասնի:
Հասարակ, դպրոցական օր, բայց մեկ-մեկ էլ միապաղաղ չէ, մեկ էլ տեսար՝ դպրոցում կվիճեմ ուսուցիչների հետ, ու այս անգամ ոտքերս ուժեղ խփելով գետնին կասեմ:
-Թե ինչի՞ ես եկա էս դպրոց, ուրիշ տեղ կգնայի:
Անվերջ կբողոքեմ, անվերջ ինձ ոչինչ դուր չի գա, բայց որ վայրկյանին մայրիկս գա ու ասի, որ այսօր չգնամ դասի ու նշի մի մեծ ու կարևոր պատճառ, բունտն ու վեճը պատրաստ է:
11-րդ դասարանում նույնիկս ռեկորդ էի սահմանել, 0 բացակա ունեի:
Հետո կգնամ մյուս կապտականաչ սենյակը, էստեղ էլ կքնեմ մի քիչ, էս հանգրվանի սեղաններն ավելի հարմար են բարձ ծառայում:
Կարթնանամ, կվազեմ թեմատիկի անսահման մեծ միջանցքում, իրարից շատ հեռու նստած, կփորձեմ բոլորի գրավորը գրել, ու վերջում էլ հասկանալ, որ իմը մոռացության եմ մատնել, ու աներևակայելի արագությամբ կգրեմ իմն ու մի անհոգ ժպիտով կհանձնեմ գրավորս:
Վերջում ուսուցիչս կբարկանա վատ գրավորիս համար, իսկ ես կժպտամ, որ ընկերներս բարձր են ստացել:
Հետո կգնամ մյուս կապույտ սենյակը, էստեղ էլ իբր վերջին զանգի խոսք կգրեմ, փորձ կանեմ, ու մի քիչ էլ կհանգստանամ շտեմարաններից, կգնամ ֆիզկուլտի դահլիճ, կխաղամ, կցատկոտեմ, կպարեմ, ու մյուս վայրկյանին կվազեմ կանաչ սենյակը` հայոց լեզվի պարապմունքի:
Ու մի ուրիշ օր էլ կմնամ դրսում ու ամբողջ շենքով կգոռամ.
-Հանգրվան եմ ուզում:
Երեխեքը կգան ու կհարցնեն, թե հանգրվանն ինչ կապ ուներ, իսկ ես այն տեքստը, որ օրը հինգ անգամ ասում եմ նույն հարցը տվողների համար, կպատասխանեմ:
-Ես կաբինետներին հանգրվան եմ ասում, որովհետև էնտեղ եմ քնում ու երազում:
Ու ի վերջո բովանդակալից օրից հետո կգնամ ու անմեղ հայացքով կխնդրեմ, որ պահակը դուռը բացի, որ տուն գնանք, չորս փորձ ձախողելուց հետո, նորից կփորձեմ, ու այս անգամ ամբողջ դասարանով դուրս կգանք ու կգնանք տուն:
Ու երբ մի քանի օր հետո էլ նույն բանալիով բացեն դուռը, որ մենք գնանք, այս անգամ մեզնից հետո փակելու են: Ու մեզ համար անհասանելի է դառնալու ոչ թե դպրոցից գնալը, այլ դպրոց գալը:
Մենք կիջնենք աստիճանները այնպես, որ ոչ ոք չնկատի: Բայց այս անգամ մեր գնալը բացահայտ կլինի:
Կմտնեմ համալսարան, գաղափար չունեմ՝ պատերը ինչ գույնի կլինեն, կքայլեմ առաջ, կսկսեմ ոտքերս գետնին դնել կամաց ու անձայն, որ նկատելի չլինեմ, կքայլեմ հանդարտ, նպատակակետ ունենալով, բայց հոգու խորքում ուզենալով չհասնել նրան, այլ հասնել դպրոց:
-Էրեխե՜ք, սցենարը վերջացրե՛ք, արդեն մայիսն ա, օր չի մնացել:
Բարև: Ես մի սովորական շրջանավարտ եմ՝ մեկն այն հազարավորներից, ովքեր շուտով անվերադարձ հրաժեշտ են տալու դպրոցին ու մտնելու են կյանքի մի նոր՝ ավելի հասուն փուլ: Իսկ սա հերթականն է այն նախադասություններից, որ ամեն օր, նույնիսկ օրական մի քանի անգամ շրջանառվում է մեր դասարանի ֆեյսբուքյան խմբակային խոսակցության մեջ, որն, ի դեպ, հենց էդպես էլ վերնագրել ենք՝ «Էրեխեք»: Ինչո՞ւ «Էրեխեք»: Որովհետև այստեղ գրվող ցանկացած ահազանգ, կոչ, հարց կամ նորություն սկսվում է հենց «Էրեխեք»-ով: Գուցե հետաքրքրի նաև, թե ինչու են նմանօրինակ «վերջինզանգյան» հարցերը քննարկվում միայն օնլայն տիրույթում: Պատասխանը շատ պարզ է ու մի քիչ ցավալի: Դասերից հետո, որպես կանոն, բոլորը շտապում են պարապմունքների, ոչ ոք սրա ժամանակը չունի. առջևում քննություններն են: Ես նույնպես ժամանակ չունեմ: Բայց նաև չունեմ այն անտարբերությունը, որը կարող էի ունենալ, չէ՞ որ 3 տարի առաջ՝ հիմնական դպրոցն ավարտելիս, ես էլի շրջանավարտ էի և ունեի գրեթե նույն հույզերը, որոնցով հիմա եմ լցված՝ դպրոցական վերջին մայիսին: Պարզապես այն ժամանակ ես ավելի փոքր էի, ավելի քիչ բանով էի հետաքրքրվում ու շատ ավելի քիչ էի խորանում մանրուքների մեջ՝ ինչպե՞ս կկազմակերպվի վերջին դասը, վերջին զանգը, ի՞նչ հագուստ է պետք կրել, կհասցնե՞նք արդյոք հարկ եղածի պես պատրաստվել միջոցառմանը, թե՞ մեկն ու մեկս կմոռանա խոսքերը վերջին պահին: Հիմա ամեն ինչ ուրիշ է, ու ժամանակն էլ է մի տեսակ ուրիշ: Սկսել է խենթի նման վազել, չենք հասցնում հետևից…
Դե լավ, ես գնամ սցենարն ավարտելու, թե չէ «Էրեխեք»-ում նորից խուճապ կսկսվի. օր չի մնացել, արդեն մայիսն է՝ վերջին մայիսը…
Երկար ժամանակ փնտրում էի մեկին, ում մասին կարելի էր հետաքրքիր նյութ գրել, չնկատել, որ այդ անձը այս ամբողջ ընթացքում հենց իմ կողքին է:
Ներկայացնում եմ ձեզ հարցազրույցը Էմմա տատիկիս հետ:
-Տատ, պետք է հետաքրքիր մեկից հարցազրույց վերցնեմ ու ընտրել եմ քեզ: Ուզում եմ մի քանի հարցիս պատասխանես: Մի հարց տամ, որին գիտեմ, ամեն անգամ սիրով պատասխանում ես: Կհիշեցնե՞ս նորից, որտե՞ղ ես ծնվել:
-Ծնվել և ապրել եմ Երևանում՝ Թումանյան թանգարանի, Սարյան թանգարանի ու Կոմպոզիտորների տան մեջտեղում: 63 տարեկան եմ արդեն՝ էս տարի թոշակի եմ անցել:
Դե հա, հասկացաք՝ էս նախադասությունը տատիս շատ է սիրում կրկնել:
-Ես գիտեմ, որ դու հետաքրքիր դպրոցական կյանք ես ունեցել, կպատմե՞ս մի քիչ:
-Դպրոցում շատ լավ սովորել եմ: Բասկետբոլի խմբակի եմ հաճախել ու շատ լավ բասկետբոլ եմ խաղացել: Նկարչության եմ գնացել:
-Տատ, ես հիշում եմ, որ դու բալետի պարուհի ես եղել նաև: Կպատմե՞ս մի փոքր՝ ո՞նց ստացվեց էդպես:
-Չորրորդ դասարանում Սայաթ-Նովայի բալետի դպրոցից եկան մեր դպրոց, ստուգեցին դպրոցի երեխաներին ու երկու հոգու ընտրեցին, մեկը՝ ինձ, մեկն էլ՝ Հասմիկին: Մոտ երեք տարի բալետի գնացի, մինչև յոթերորդ դասարան: Հետո փորձերի ժամանակ ոտքս ցավեցրեցի՝ վնասվածք ստացա, ու դրա պատճառով էլ, էլ չշարունակեցի:
-Իսկ երաժշտական գործիքներից ինչ-որ մեկին տիրապետե՞լ ես:
-Չէ, դե, երաժշտական գործիք պետք է ունենայի, որ սովորեի: Բայց հետաքրքիրն այն է, որ քրոջս ամեն ինչի տարել են, բայց ինքը ոչ մի ձգտում չի ունեցել ու ոչինչ իր մոտ չի ստացվել, իսկ ինձ էդքան էլ հնարավորություն չեն տվել, բայց միշտ ձգտել եմ ավելին անել:
-Իսկ դպրոցից հետո, որտե՞ղ ընդունվեցիր:
-Ընդունվեցի, էն ժամանակ պոլիտեխնիկ էր կոչվում, չգիտեմ հիմա ինչ անուն ունի: Ու էներգետիկայի ֆակուլտետի ատոմայինի բաժնի առաջին խումբն էր, որ բացվել էր: Սովորեցի էդտեղ մինչև երրորդ կուրս: Երրորդ կուրսում եկան ասացին, որ աղջիկների համար լավ չի էդ ճառագայթումները, որ կանանց վրա ավելի ուժեղ ա ազդում ու, դրա պատճառով էլ տեղափոխվեցի ուրիշ բաժին:
-Ո՞ր բաժին:
-Արդյունաբերական էներգետիկա:
-Իսկ ինստիտուտից հետո ի՞նչ արեցիր:
-Դե, երկրորդ կուրսում ընկերություն էի անում, երրորդում ամուսնացա, չորրորդում Լիլիթին ունեցա: Հետո հինգերորդ կուրսը ավարտեցի՝ Լիլիթն էլ արդեն մի տարեկան ու երկու ամսեկան էր:
-Լավ, իսկ առաջին աշխատանքի տեղը, որ ընդունվել ես, որտե՞ղ է եղել:
-Խանջյան փողոցի վրա գունավոր մետալուրգիայի ինստիտուտ կա՝ այդտեղ: Աշխատել եմ, որպես ինժեներ:
-Հա, ճիշտ ա, ասում էիր՝ կան գործարաններ, որ քո գծագրածով էր կառուցած:
-Էդ բոլորը գունավոր մետալուրգիայի գործարաններ են: Ասենք՝ Ալավերդին, Երևանում՝ ալյումինիտի գործարանը: Մի խոսքով, գծագրեր ենք արել: Քսան տարի էդ գործն եմ արել: Իսկ հետո, երբ արդեն ամեն ինչ փլուզվեց՝ 1995 թվականից դուրս եմ եկել:
Ի՞նչ պիտի անեի, ուրիշ հնարավորություն չկար: Մատնահարդարություն սկսեցի սովորել: Հետագայում արդեն աշխատում էի որպես մատնահարդար:
-Իսկ որպես մատնահարդար ինչքա՞ն ժամանակ ես աշխատել:
-Մինչև այսօր:
Դե հա, ինչպես ամեն տատիկ՝ իմ Էմմա տատն էլ էս ընթացքում ինձ իր համեղ թխվածքով էր կերակրում:
-Լավ, մի բան էլ հարցնեմ, որ սենց համով-համով պատրաստում ես էսքանը, էս բոլորը քո բաղադրատոմսերո՞վ են, թե՞ հնուց եկած գաղտնիքներ են:
-Մեր աշխատանքի տեղում՝ կոլեկտիվում, հազար հոգի էին աշխատում ու հիմնականում կանայք, մեկը մյուսին հաղորդում էին, երբ ինչ-որ նոր բան էին սովորում կամ իմանում պատրաստել: Չնայած շատը մամայից էլ ա եկել, ինչ խոսք, նաև սկեսուր-մայրիկիցս:
-Իսկ ի՞նչ հետաքրքիր բան կուզեիր ավելացնել:
-Ինչ պետք ա ասեմ՝ պայծառ կյանք եմ ունեցել, չնայած շատ ու շատ դժվարություններ եմ տեսել, բայց մեկ ա, էդ ամեն ինչը հաղթահարել ենք: Ամուսնացել եմ, լավ ընտանիք եմ կազմել: Բուռն կյանք եմ ապրել՝ արտասահման եմ գնացել շատ անգամներ, ման եմ եկել տարբեր երկրներում: Հիմա էլ թոռնիկներովս ու երեխեքովս եմ ապրում: Ու մի զբաղմունք էլ ունեմ, որ շատ հաճույքով եմ անում: Տաքերն ընկնելուն պես սիրում եմ հողամաս գնալ՝ այնտեղ ծառեր ու ծաղիկներ խնամել: Դրա մեջ հանգստություն եմ գտնում:
Ես միշտ հիանում եմ իմ տատիկով: Կյանքի ամեն դժվարություն նա կարողացել է հաղթահարել, անգամ հասուն տարիքում նոր մասնագիտություն է սովորել և անցել այլ աշխատանքի: Համաձայնվեք, բոլորը չէ, որ նման համարձակություն, կամք ու վճռականություն կունենային:
Հունիսի մեկին ընդառաջ ՀՀ փաստաբանների պալատը և «Մանանա» կենտրոնը համատեղ հայտարարել էին երեխաների իրավունքներին նվիրված լուսանկարների, Էսսեների և ֆիլմի սցենարների մրցույթ: Մրցույթի մեկնարկից սկսած մինչև ավարտը հանրապետության բոլոր մարզերից 7-ից 17 տարեկան երեխաներից ու պատանիներից ստացվել էր 50-ից ավելի հայտ: Ժյուրին առանձնացրել էր տարբեր տարիքային խմբերում առաջին, երկրորդ և երրորդ տեղերի մրցանակներ, ինչպես նաև խրախուսվել էին որոշ աշխատանքներ:
Եվրամիության աջակցությամբ իրականացվող ծրագրերի կողքին իր տեղն էր գտել նաև մեր՝ «Մանանա» կենտրոնի տաղավարը, քանի որ մենք էլ իրագործում ենք «Երիտասարդների արտահայտման ազատության խթանումը քաղաքացիական լրագրության միջոցով» ծրագիրը՝ Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ: Ծրագրի նպատակը՝ Հայաստանում երիտասարդական քաղաքացիական լրագրության զարգացումն է, և լրագրության, լուսանկարչության, կինոնկարահանման գործնական դասընթացներ, սեմինարներ և մեդիա ճամբարներ են կազմակերպվել բոլոր մարզերի 14-ից 24 տարեկան պատանիների ու երիտասարդների համար:
Դասարան կրթական ծրագրի հիմնադիր նախագահ Սուրեն Ալոյան:
Իսկ մեր գլխավոր ծրագրերից մեկը՝ էլեկտրոնային մատյանը, թույլ է տալիս ծնողներին ամենօրյա ռեժիմով տեսնել իրենց երեխայի դպրոցական առաջադիմությունը:
Հայաստանում « Erasmus+» ծրագրի ազգային գրասենյակ, ծրագրի պատասխանատու Անի Թորոսյան:
Համագործակցությունը ծրագրային երկրների և գործընկեր երկրների միջև է: Հայաստանը հանդիսանում է գործընկեր երկիր: Կա երեսուներեք ծրագրային երկիր: Դրանք եվրամիության անդամ քսանութ երկրներն են, ինչպես նաև Իսլանդիան, Լիխտեյնշտեյնը, Նորվեգիան, Մակեդոնիան և Թուրքիան:
Հայաստանում Ֆրանսիկան համալսարանի ռեկտոր պրն. Ժան-Մարկ Լավեստ:
-Արդեն տասնհինգ տարի է, ինչ հիմնադրվել է Ֆրանսիական համալսարանը: Համալսարանը այժմ ունի չորս ֆակուլտետ՝ կառավարում, մարկետինգ, ֆինանսներ և իրավաբանություն, իսկ եկող տարի ֆակուլտետներին է ավելանում նաև ինֆորմատիկայի և կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետը: Այսօր ներկայացնում ենք այն, ինչ կարևոր է համալսարանի պարագայում: Այսինքն՝ ինչ դիպլոմավորում են ստանում և հետագայում ինչ աշխատանք կունենան մեր շրջանավարտները: Կարևոր չէ միայն դիպլոմ ունենալը, հարկավոր է իմանալ, թե հետագայում որտեղ կարող ես աշխատել: Այսօր ներկայացնում ենք, թե մեր շրջանավարտները այսօր ի՞նչ աշխատանք են իրականացնում և որտե՞ղ են աշխատում, ի՞նչ պաշտոններ են զբաղեցնում, ինչքա՞ն աշխատավարձ են ստանում:
-Ես Արման Ղարիբյանն եմ՝ «Քաղաքացի դիտորդ» կազմակերպության հանրային կապեր թիմի անդամ:
