Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Անպետք մտքեր

Ես շատ եմ սիրում մտածել, հատկապես քնելուց առաջ: Այդ ժամանակ գլուխս կյանքի համար կարևոր ոչ մի բանով չի զբաղվում, և այն դատարկ է: Այս դատարկությունը սիրում եմ լցնել տարբեր մտքերով, որոնք կյանքում պետք չեն: Եվ ամեն անգամ, երբ հերթական «փայլուն» գաղափարն է ծնվում, ասում եմ. «Երանի հարցնեին ինձ այս մասին»: Բայց ոչ ոք ինձ չի հարցնում: Կամ էլ հարցնում են, բայց չեն թողնում երկար խոսել, կարծես պատասխանը նրանց չի հետաքրքրում:

Ես մտածում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր երկար ու զարմանալի բաներ են մտածում, բայց չեն կարողանում այդ մասին ուրիշներին պատմել, գրող են դառնում: Նրանք անպետք, բայց հետաքրքիր մտքերը դնում են իր գրածների մեջ: Ես էլ հիմա կգրեմ մի բան, որտեղ կան բաներ, որոնց մասին կուզենայի, որ ինձ հարցնեն կամ իմ մասին հարցեր տան:

Եվ այսպես, իմ պատմվածքի գլխավոր հերոսները՝ Ես-1 և Ես-2:

Սկիզբ չունի:

Միջին մաս՝ երկխոսություն Իմ-1 և Իմ-2-ի միջև:

Երկխոսություն՝

Ես 1-Այսօր շատ լավ օր է խոսելու համար, չե՞ս նկատել:

Ես 2- Ես էլ եմ ուզում խոսել տարբեր բաների մասին:

Ես 1-Իսկ ինչի՞ մասին:

Ես 2- Ուզում եմ խոսել այն բանի մասին, որի մասին կուզենայի, որ ինձ հարցնեն:

Ես 1- Լավ, հիմա կհարցնեմ… Ի՞նչ ես մտածում ամեն ինչ իմանալու մասին:

Ես 2-Բոլորը ամեն ինչ գիտեն, նաև, երբ ոչինչ չգիտեն: Ոչինչ բառը շատ հետաքրքիր իմաստ է արտահայտում: Մի կողմից, այն ոչինչ է, մյուս կողմից՝ բան է, բայց ոչ այն ամենը, որին կարող ենք ասել «ինչ-որ»:

Ես 1-Իսկ քո ասածը վերաբերվում է բոլո՞ր ժխտական բառերին:

Ես 2 -Այո՛: Իսկ հիմա ես քեզ մի բան կհարցնեմ: Իսկ Տաթևիկը, որը մեր մասին գրում է, ի՞նչ է սիրում անել:

Ես 1- Մտածել: Օրինակ՝ հիմա նա մտածում է, որ յուրաքանչյուր մարդ կազմված է երկու եսից՝ երկու փոքր եսից, որոնք իրար հետ խոսում են, օգնում են մարդուն մտածել…

Ես 2 – Իսկ ովքե՞ր են նրանք:

Ես 1-Չհասկացա՞ր, Տաթևիկի երկու փոքր եսերը մե՛նք ենք:

Ես 2- Ես-1-ը և Ես-2-ը նկատի ունե՞ս:

Ես 1- Այո՛:

Ես 2- Իսկ ի՞նչ ես կարծում, Տաթևիկը խոսեցրեց մեզ, որ մենք ասենք իր մտածածնե՞րը:

Ես 1- Այո, իսկ գիտե՞ս, Տաթևիկը ուզում է, որ մենք բոլորին ասենք…

Ես 2- Ես գիտեմ, ինքը արդեն ինձ էլ ասաց, որ ոչ ոք էլ իրեն չհարցրի այս բոլոր բաների մասին:

-Շնորհակալությո՜ւն,- ասացի ես իմ Ես 1-ին և Ես 2-ին, և այս երկխոսությունը վերջացավ:

Բան հասկացա՞ք: Բայց ես ասում էի, չէ՞, որ գիշերային մտքերը ոչ մի բանի պետք չեն:

Իմ առաջին ծանր բաժանումը

Ամեն մոտիկ մարդու մահով մեռնում է նաև մեր մի մասը…
Վարդգես Պետրոսյան

 

Անցյալ ամառն իմ կյանքի թերևս ամենածանր շրջանն էր, որովհետև մի շաբաթվա ընթացքում ես կորցրեցի միանգամից երկու ինձ շատ հարազատ մարդկանց:

Պապիկիս անունը Գառնիկ էր: Իմ մանկության ամենալավ հիշողությունները կապված են նրա հետ: Նա ինձ հաճախ էր դպրոց տանում, միասին գնում էինք անտառ՝ մոշ կամ մասուր հավաքելու: Մոտ յոթ տարի առաջ պապիկս հիվանդացավ և ընկավ անկողին: Այլևս չէր աշխատում, հազվադեպ էր տանից դուրս գալիս: Տատիկս խնամում էր նրան, խմեցնում անհրաժեշտ դեղերը, և պապիկս քիչ թե շատ ապրում էր, թեև շատ բան չէր հիշում և մեզ էլ դժվարությամբ էր ճանաչում: Ամռանը պապիկիս վիճակը ծանրացավ, և նրան տեղափոխեցին հիվանդանոց: Հիշում եմ նրա վերջին հայացքը, վերջին անգամը, երբ տեսա նրան: Հիշում եմ՝ միանգամից հասկացա, որ մոտ էր այն, ինչից ամենաշատն էի վախենում…Մի քանի օր հետո պապիկս մահացավ, և հօդս ցնդեցին բոլոր այն հույսերը, որ տալիս էին ինձ աննպատակ: Պապիկիս կորուստը առաջին ծանր բաժանումն էր իմ կյանքի, որ հիմա չեմ էլ կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարողացա անցկացնել: Բայց ամեն ինչ դրանով չավարտվեց…

Պապիկիս առողջության վատթարացմանը զուգահեռ հիվանդացավ նաև իմ ամենասիրելի Լուսիկ տատիկը: Նա 89 տարեկան էր, բայց առողջ ու առույգ էր շատ շատերից: Վերջին տարիներին նա գյուղից տեղափոխվել էր մեզ մոտ՝ Երևան: Միշտ ոտքի վրա էր, սիրով զբաղեցնում էր իր փոքր ծոռնիկներին, ինձ էլ տեսնելուն պես ուրախացած ասում էր.

-Իմ Միլե՞նն ես, արի համբուրեմ, էն մի կուռն էլ, հը՞ն, ո՞նց ես:

Ես նստում էի նրա կողքին, երկար զրուցում հետը, ափիս մեջ էի առնում նրա կնճռոտ ձեռքերը և դրանց մեջ զգում էի տարիների ներկայությունը: Ամռանը, երբ տատիկս շատ հանկարծակի անկողին ընկավ, սկսեց լավ չսնվել, ուժասպառ եղավ, դարձավ լրիվ ուրիշ մարդ: Վերջին օրերին միայն ջուր էր խմում, շատ քիչ էր խոսում մեզ հետ, շարունակ քնում էր: Այդպես նա երկար չդիմացավ և մահացավ սովորական մի առավոտ՝ պապիկիս մահվանից ճիշտ 7 օր հետո:

Հիմա ինձ համար աննկարագրելի դժվար է հիշել և գրել այն ամենը, ինչ ես ապրեցի այդ օրերի ընթացքում: Կասեմ միայն, որ անչափ կարոտում եմ տատիկիս էլ, պապիկիս էլ, և դեռևս չեմ կարողանում ընտելանալ կյանքիս ամենածանր բաժանման հետ, որը ինձ ստիպեց էլ ավելի չսիրել ամառը և մեկընդմիշտ զգալ այն մարդկանց բացակայությունը, ովքեր անսահման թանկ են ինձ համար…

ani jilavyan

Ինչ են սիրում աղջիկները

Իմ կարծիքով, բոլոր աղջիկները շատ են սիրում նորաձև հագուստներ: Իհարկե, յուրաքանչյուրն ունի իր ոճը, հետևում է իրեն դուր եկող նորաձևությանը և փորձում տարբերվել հենց դրանով: Այս ժամանակների նորաձևության նմուշների մեջ, գրեթե բոլոր ոճի հագուստների վրա հաճախ են հանդիպում այնպիսի կոճակներ, որոնք չեն արձակվում, գրպաններ, որոնք միայն արտաքինից են գրպաններ, և նրանց մեջ ոչինչ դնել չի լինի ու  շատ այլ աքսեսուարի դեր կատարող բաներով, որը աղջիկներին շատ է դուր գալիս: Բացի հագուստի վրայի աքսեսուարներից, աղջիկները շատ են սիրում կրել աքսեսուարներ հենց իրենց վրա:

Ներկայումս վզնոցների, մատանիների, ականջօղերի և թևնոցների հետ միասին աքսեսուարների շարքին են դասվում ոչ օպտիկական ակնոցները, ժամացույցները և հեռախոսների պատյանները:

Աղջիկներից շատերը կրում են ակնոց` չունենալով տեսողության խնդիր: Երբ նայում եմ նրանց գունավոր և վրան տարբեր բաներ կպցրած ակնոցներին ու հարցնում` կարճատե՞ս է, թե՞ հեռատես, նրանց մի մասը ժպիտով պատասխանում է.

-Շատ էլ նորմալատես եմ:

Որոշները կատակում են, ասելով.

-Ուղղակի սրանով բոլորդ ժպտում եք,- կամ,- բոլորիդ ծիծաղելի է ցույց տալիս: Ուրիշներն էլ ասում են.

-Ոչ էն, ոչ էլ են, էս սիրունության համար ա, սազում ա, չէ՞:

Այդ ժամանակ սկսում եմ մտածել, որ եղել են ժամանակներ, երբ մարդիկ՝ մեծ մասամբ աղջիկները, ամաչել են ակնոց կրելուց, անգամ անհրաժեշտության դեպքում չեն դրել, վախենալով, որ իրենց վրա կծիծաղեն կամ կծաղրեն «չորսաչքանի» կամ նմանատիպ մականուններով, գուցե ունեցել են ամաչելու այլ պատճառներ ևս: Իսկ հիմա ոչ միայն չկա այդպիսի բան, այլ ընդհակառակն է:

Հետաքրքիր է դարձել նաև ժամացույցների դերը: Հաճախ կտեսնենք, որ աղջիկները կապում են իրենց հագուստներին համապատասխան գույնի ու ոճի ժամացույց: Սակայն, հաճախ պատահած կլինի, երբ նրանցից ժամ ես հարցնում, նրանք հանում են իրենց հեռախոսը, ժամը նայում, ասում և հետո ծիծաղելով արդարանում.

-Էս ժամացույցս փչացել ա, ուղղակի շորիս հետ շատ ա սազում, դրա համար էլ կապում եմ,- հաստատելով, որ այդ ժամացույցն ուղղակի աքսեսուարի դեր է կատարում:

Համեմատաբար նոր աքսեսուարներ են հեռախոսների պաշտպանիչ պատյանները, չնայած, հասցրել են լայն տարածում  և հետաքրքիր դեր ունենալ:

Աղջիկներից շատերը սիրում են գնել իրենց հեռախոսների համար ամենատարբեր նկարներով պատյաններ ոչ փափուկ նյութից, օրինակ՝ պլաստմասսայից: Եթե ամենասկզբում հեռախոսների պաշտպանիչ պատյանները ստեղծվել են փափուկ նյութերից, որպեսզի մարդ ավելի հանգիստ լինի իր հեռախոսի համար, ապա հետագայում այն վերածվել է աքսեսուարի, սկսել է արտադրվել նաև ավելի կոշտ նյութերից, բայց ավելի գեղեցիկ պատկերներով և սկսել է ստիպել մարդուն ավելի ուշադիր լինել իր հեռախոսի նկատմամբ: Այսինքն, աղջիկները սկսում են ավելի ուշադիր լինել, որ հանկարծ չգցեն իրենց հեռախոսը, քանի որ վախենում են, որ եթե այն ընկնի, ապա հնարավոր է, որ պատյանը քերծվի կամ կոտրվի կամ այլ կերպ վնասվի, իսկ այդ պատյանը նրանց շատ է դուր գալիս: Ահա, թե ինչքան են փոխվել ժամանակները, սակայն աղջիկների սերը դեպի աքսեսուարները չի փոխվել:

Մշուշը ջրի վրա, կրակը երկնքում

Ես 10 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ ծանոթացա իմ երեսունն անց հոր մեծագույն կրքերից մեկին՝ դասական ռոքին: Առաջին անգամ իմացա, թե ինչ խտասալիկներ (CD) են դրված հյուրասենյակի դարակներում, թե ինչքա՜ն հարուստ հավաքածու ունի իմ հայրը:

- Deep Purple. սա ռոք երաժշտության հայրն է, – հպարտ ասում էր  հայրս, ում ամբողջ կեցվածքից զգացվում էր, թե ինչքան է հարգում այդ խմբին:

Դասական ռոքի հավաքածուն ուսումնասիրելով՝ ես ծանոթացա Deep Purple, AC/DC, Metallica, Queen, Pink Floyd, Scorpions խմբերին: Առաջ ընկնելով նշեմ, որ մինչև հիմա երկար մազերով ու AC/DC մակագրությունով շապիկը հագին տղամարդկանց տեսնելիս՝ աչքերս ակամայից փայլում են, իսկ հոգուս մեջ զարթնում է մի հարազատ բան:

Ես շատ սիրեցի դասական ռոքը: Ազատ ժամանակ երեկոները պարտադիր բարձրաձայն միացնում էի Deep Purple-ը, հագնում իմ կողմից ծանր քրտինքով, 10 տարեկան նիհարիկ աղջկա ուժերով վերջապես պատռված ջինսը և սկսում պարել, ավելի ճիշտ՝ ուժգին շարժումներ անել՝ ռոք երաժշտությանը համապատասխան…

Smoke on the water,
A fire in the sky…

Ես 13 տարեկան էի, երբ Deep Purple խումբը եկավ Հայաստան համերգ տալու: Ես ամիսներով էի սպասում այդ օրվան: Հայրիկիս ու քրոջս հետ գնացինք համերգին, ինչը աննկարագրելի հաճույք և անմոռանալի տպավորություններ պարգևեց ինձ: Ես տեսա, որ համերգից հետո իմ հայրիկից ավելի մեծ տարիքով՝ հիսունին մոտ տղամարդիկ, վինիլային ձայնասկավառակները ձեռքին փորձում են անցնել երաժիշտների մոտ:

-Նայիր, նայիր, նրանց մոտ դեռ մնացել են հին ձայնասկավառակները: Պատկերացնո՞ւմ ես, թե դա ինչ է: Նրանք տանում են դրանք Յան Գիլանի, կամ մնացած երաժիշտների մոտ, որ ստորագրություն վերցնեն: Պատկերացնո՞ւմ ես, դա ուղղակի անգին բան կլինի…

Smoke on the water,
A fire in the sky…

Ես 20 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ գործուղման գնացի Եվրոպա: Վերադառնալուն պես՝ ներս մտա հյուրասենյակ ու չնայած որ ճանապարհից շատ էի հոգնել՝ արտասահմանից գնված նոր բարձրակրունկ կոշիկներով, կոկիկ, փոքր ճամպրուկով, երջանիկ ժպիտով ու փայլող աչքերով, սկսեցի ոգևորված պատմել Եվրոպայի մասին իմ հիսունին մոտ հորը և մորը: Պատմել ճարտարապետության մասին, մշակույթի մասին, տարբեր ազգերի մարդկանց մասին: Ծնողներս հետաքրքրությամբ ու երջանիկ լսում էին: Ես ճամպրուկից հանում եմ երկու վինիլային ձայնասկավառակ՝ Deep Purple-ի անդամների նկարով գեղեցիկ ու հին կազմերի մեջ. սա իմ  նվերն էր դասական ռոք սիրող հայրիկիս:

Նրա դեմքի արտահայտությունը իսկույն հիշեցրեց ինձ մի վառ պատկեր 13 տարեկանից. դա նույն երջանիկ ու ոգևորված արտահայտությունն էր, ինչպես մի քանի տարի առաջ Deep Purple-ի համերգին…

Smoke on the water,
A fire in the sky…

Արզականյան ամառ

Այս տարի ամռան երկրորդ՝ ամենաշոգ ժամանակը ես անցկացրել եմ Արզական գյուղում։ Այդ գյուղը հայտնի է իր հանքային ջրերով, որոնք շատ օգտակար են մարդու առողջության համար։ Մենք ընտանիքով այնտեղ հաճախ ենք գնացել, բայց անընդհատ կես օրով, իսկ իմ մայրիկը ուզում էր ավելի երկար ժամանակով: Նա արդեն որերորդ տարին ուզում էր այնտեղ գնալ մեկ շաբաթով, բայց անընդհատ չէր ստացվում։ 

Եվ ահա այս տարի ես, քույրս ու մայրիկս գնացինք Արզական։ Այնտեղ մենք վարձով տանն էինք մնում, որից մեկ տուն այն կողմ հանքային ջրով լողավազանն էր։ Ամեն օր՝ մինչև քույրիկիս երկրորդ քնելը, մենք գնում էինք լողավազան և երբ հետ էինք գալիս, լինում էինք ահավոր հոգնած, որովհետև հանքային ջուրը շատ տաք էր և երկար ժամանակ տաք ջրում լողանալուց մենք մեզ վատ էինք զգում։ Երբ հետ էինք գալիս, անպայման ինչ-որ քաղցր բան էինք ուտում։ Արզականում մենք մնացինք մեկ շաբաթ։ Առավոտները արթնանում էինք աքաղաղի կանչից, որը շարունակվում էր մինչև ժամը երեքը։ Հետո ժամանակը ինքն իրեն անցնում էր, և գալիս էր երեկոն։ Այնքան հո՜վ, այնքան աստղալից, անքան հանգիստ, որ ես ուղղակի չէի ուզում գնալ այնտեղից։ Հետո` էլի առավոտ։ Առաջին երեք օրերը ես լողավազան գնալուց առաջ և գալուց հետո կարդում էի գիրք, բայց քանի որ անընդհատ տանը նստել ու գիրք կարդալ չէի կարողանա, տանտիրոջ առաջարկությամբ և օգնությամբ ծանոթացա իմ հասակակիցների հետ։ Նրանցից մեկը սովորում էր Արզականի դպրոցում տասներորդ դասարնում, իսկ մյուսը` Երևանում։ Միասին մենք գնում էինք զբոսանքի, որի ընթացքում ծանոթացա Արզականի դպրոցի, մշակույթի տան, մանկապարտեզի և ընդհանրապես, շրջակայքի հետ։ Նրանք պատմեցին շատ մանրամասներ գյուղի մասին, դպրոցի։ Օրինակ, տեղի Խաչիկ Խաչատրյանի անվան դպրոցը վերանորոգվել է վերջերս։ Վերանորոգումից հետո, կամ առաջ, որը կատարվել էր դպրոցի ֆոնդի փողով, եկել էին անգլիացիներ և աշակերտների հետ անվճար դասեր էին անցկացնում, խաղեր խաղում։ Բանն այն է, որ Արզականի դպրոցում երեխաներն անգլերեն չեն անցնում, այլ ֆրանսերեն կամ գերմաներեն, որն այժմ կախված է ծնողի որոշումից։ Ուսուցիչների մեծ մասը տղամարդիկ են, որն ինձ համար տարօրինակ ու զարմանալի էր։ Մեր դպրոցներում տղամարդ ուսուցիչ չի մնացել: Աշակերտների կյանքն այնտեղ, իմ կարծիքով, ավելի հետաքրքիր է անցնում։ Ընկերուհիներս հրճվանքով էին պատմում իրենց դպրոցական արկածները, սովորույթները։ Ինչպես հասկացա ամեն տարի նրանք անցկացնում են ինքնակառավարման դասեր։ Դա այն է, երբ բարձր դասարանի աշակերտները կրտսեր դասարանցիների համար անցկացնում են դասեր առանց ուսուցիչների օգնության, ավելի ճիշտ, ուսուցիչների փոխարեն։ Իմ ընկերուհի Աննան մի տարի դասավանդել է քիմիա, մյուս տարի` հանրահաշիվ։ Երեխաները ինքնակառավարման դասերի ընթացքում ունեն իրենց պաշտոնները։ Մեկը տնօրենն է, մյուսը՝ փոխտնօրենը։ Դպրոցում համարյա բոլոր տոներին նվիրված անցկացվում են միջոցառումներ։

 Ամռանը նրանք երկու ամիս են հանգստանում, որովհետև ձմռանը նրանք միայն մի ամսին են գնում, այն էլ դժվարությամբ, որովհետև ճանապարհները փակ են լինում առատ ձյան պատճառով։ Աշակերտները քայլում են ավտոմեքենաների անիվների տեղերով։ Բայց դրա փոխարեն նրանք անընդհատ ձնագնդիկ են խաղում, իսկ ամռանը դպրոցի բակում աճող ծառերի մրգերն են ուտում։ Կյանքը եռում է նաև մշակույթի տանը, որը ցավոք սրտի, ի տարբերություն դպրոցի, վատ վիճակում է։ Նրա մի մասը չի օգտագործվում, ավերված վիճակի պատճառով։ Մեծ դահլիճը, որը Երևանի դպրոցների դահլիճներից ավելի մեծ էր ու հարմար համերգների համար, դժբախտաբար գտնվում էր չօգտագործվող մասում։ Դահլիճի պատուհանները ջարդված էին, բեմի վրա վտանգավոր էր բարձրանալ, բեմի վերևը թռչունները բույն էին հյուսել, իսկ միջանցքի պատերին գրված էին անուններ և այլն։ Բայց մյուս մասնաշենքը օգտագործվում էր, և համարյա բոլոր երեխաները գնում էին այնտեղ դասերի. մեկը` դաշնամուրի, մյուսը` պարի, կլառնետի, թմբուկի, սոլֆեջիոյի, շախմատի, ասեղնագործության և այլն։ Ուսուցիչներից շատերը տեղացի էին։ Ընկերուհիներս ասում են, որ նրանք շատ են բարձրացրել մշակույթի տան վերանորոգման հարցը, բայց միևնույն է, ապարդյուն։ Ուղղակի բանն այն է, որ նույնիսկ նորը սարքել պետք չէ, միայն նորոգել, որը հաստատ շատ ծախսատար չէ պետության համար։ Դպրոցի մոտակայքում մանկապարտեզն էր և հոսպիտալը։ Որոնց դիմաց էլ Անհայտ զինվորի հուշարձանն է։ Գյուղում, սարերի մեջ կա նաև եկեղեցի, որը չունի քահանա և եկեղեցական ծեսեր չեն կատարվում։ Սակայն սրբատեղին ունի իր ուխտի օրը, և ամեն ամառ գյուղի բնակիչները գնում են այնտեղ ուխտի: Ուխտի օրը նրանք մեծ շուքով են նշում։

Չնայած նրան, որ Արզականը ինձ շատ էր դուր եկել, միևնույն է, ես ուզում էի վերադառնալ Երևան, իմ տուն, իմ փողոց, իմ դպրոց։

Մի խոսքով, այս ամառ ես ինձ համար բացահայտեցի Հայաստանի գողտրիկ անկյուններից մեկը: Ծանոթացա նոր ընկերուհիների հետ, ում ես խոստացել եմ մյուս տարի էլ այցելել:

Շաբաթ օրն անհրաժեշտ է

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Մինչև հիմա կարծես աչքերիս չեմ հավատում, երբ նայում եմ օրացույցին և կարդում «սեպտեմբեր»: «Երկար սպասված» ծանրաբեռնվածությունը արդեն մեծ քայլերով մոտենում է, որը, սակայն կապված է ոչ միայն դպրոցի դասերի, այլև մասնավոր պարապմունքների հետ, առանց որոնց ոչ մի 12-րդ դասարանցի անգամ չի մտածում ընդունվելու մասին: Եվ ճիշտ է անում, քանի որ ինչքան էլ ավագ դպրոցի առաքելությունը մեզ բուհին պատրաստելն է, ինչքան էլ դասարանները բաժանվեցին հոսքերի, որպեսզի խորանանք մեր մասնագիտության մեջ, միևնույն է, չի տալիս այն անհրաժեշտ գիտելիքը, որով կկարողանաս բարձր բալերով ընդունվել քո ընտրած բուհ: Նշեմ նաև, որ հաճախ երեխան մի հոսք է ընտրում, իսկ 12-րդ դասարանում որոշում այլ մասնագետ դառնալ, իսկ հոսքը փոխել չի ուզում, արդեն հարմարված լինելու կամ այդ քայլն անիմաստ համարելու կամ էլ այդ հնարավորությունն այլևս չունենալու պատճառով: Այսպիսով, նա միևնույն է, դիմում է մասնավոր պարապմունքների օգնությանը: Իսկ ինչ վերաբերվում է 5-օրյա ուսուցմանը, ապա ես կողմ եմ դրան, քանի որ 2 ազատ օրը (որոնցից ամենաքիչը 1-ը պարապմունքի օր է), կարելի է ամբողջությամբ նվիրել պարապմունքներն ու դասերն անելուն, չնայած, որ հաճախ 2 օրն էլ է քիչ լինում:

Դասագրքերում նոր նյութ չկա, ամբողջը կրկնություն է

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Դպրոցը և հատկապես 12-րդ դասարանը, գլխացավանք է դարձել ինձ համար և ոչ միայն: Ամեն օրվա մի հատվածը մենք ծախսում ենք ձանձրանալու վրա: Դասագրքերում նոր նյութ չկա, ամբողջը կրկնություն է, ամողջը՝ անհետաքրքիր: Չգնալ չենք կարող, բացականերն էնպես կդնեն, որ երկու տարի նույն դասարանում կմնանք, բայց և գնալն էլ օգուտ չի տալիս: Ոմանք հանրահաշվի ժամին հայոց լեզվի շտեմարան են լուծում, ոմանք պատմության ժամին՝ անգլերենի, և այդպես շարունակ: Տեսնում են, զայրանում են, չեն հասկանում, չեն ներում: Իսկ ուշանալու կամ փախչելու մասին խոսք լինել չի կարող: Առաջին զանգի հնչելուն պես դռները փակվում են և այլևս չեն բացվում մինչ դասերի ավարտը: Ինչպես գաղութում, փախչելն անհնար է: Ուշացա՞ր, հույսդ կտրիր, թե կմտնես դպրոց, ավելի լավ է` գնա տուն ու մտածիր, թե ինչ պիտի անես քո հերթական բացակա 7 ժամերի հետ, որովհետև, այդ էլ ասեմ, բացակաների շեմը 120 ժամից իջել է 80-ի, և Աստված գիտի, թե ինչու: Որոշել ես մնալ նույն դասարանո՞ւմ, խնդիր չէ, տարվա ընթացքում բացակայիր առնվազն 12 օր և վերջ: Նրանց հետաքրքիր չէ, որ տրանսպորտ չկա, որ դու հիվանդ ես` խիստ վարակիչ կամ  ծանր, որ ունես հարգելի այլևայլ պատճառներ…

Ինչ վերաբերում  է դպրոցական գիտելիքներով համալսարան ընդունվելուն, չեմ հերքում, հնարավոր է, եթե իհարկե ունես որոշակի բազա և բացթողումներդ քիչ են: Այդ ամենը իհարկե առանց կրկնուսույցի էլ կարող ես վերհիշել, չհաշված շտեմարանային այն զգլխիչ բառերը, որոնց դժվար թե դպրոցում հանդիպած լինես:

Ի խորոց սրտի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Իմ դպրոցում, որն ունի անգլիական թեքում, իններորդ դասարանցիները անում են շաբաթական չորս ժամ ֆիզիկա։ Չորսն էլ իրար հետևից, չորսն էլ ֆիզիկա, գոնե մեկը աստղագիտություն լիներ։ Ախր, մենք ֆիզիկոս չենք դառնալու։ Ինչի՞ է մեզ պետք շաբաթական չորս ժամ ֆիզիկա։ Հիմա կարդացող ուսուցչուհին կասի` «ծրագիրն է շատ, այլ ձև չենք հասցնի», ուրեմն, կարելի է այդքան չգրել գրքի մեջ, որ ինը ամսում չլինի անցնել։ Աշակերտները ֆիզիկա անցնում են յոթերորդ դասարանից, ուրեմն, թող հեղինակները  թեմաները հավասար կիսեն, թող սկզբից դժվար լինի, հետո` ավելի հեշտ։ Եվ ընդհանրապես այդքան ծանրաբեռնել աշակերտներին չի կարելի։ Իմաստը դպրոց գալու ուղղակի կորչում է։ Չէ որ մենք գալիս ենք դպրոց սովորելու համար, իսկ երբ մարդ իրար հետևից անում է համաշխարհային պատմություն, հանրահաշիվ, ֆիզիկա, քիմիա, աշխարհագրություն, ռուս գրականություն և անգլերեն, նոր գիտելիքը հասկանալը դառնում է աշակերտի համար անմատույց բերդ։ Բացի այդ, մենք դեռ պետք է այդքան տնային անենք, իսկ ինչպես նկատեցիք, մեծամասնությունը, յոթից հինգը, պատմողական դասեր են (ռուս գրականությունն էլ հաշվեք պատմողական, քանի որ ուսուցչուհու տված տնայինը գերազանցում է նույնիսկ համաշխարհային պատմության տնայինին)։ Ուղղակի ուզում եմ հիշցնել. մենք ավարտական դասարան ենք։ Դասարանի 70%-ը պարապում է ուրիշ առարկաներ, գնում է պարապմունքների, շատերը երկուս և ավելի առարկաներ են պարապում, նրանց էլ են տնային տալիս, և պատկերացրեք այդ երեխաներին օրվա վերջում։ Ախր, այդքան դաժան չի կարելի լինել աշակերտի հետ։ Դասերի քանակը պետք է կրճատել և դասավորել այնպես, ու աշակերտը եփած ուղեղով չգնա տուն, և փոխանակ տնային անի, դեռ ժամերով պառկի ու նայի հեռախոսի էկրանին կամ էլ առաստաղին։ Կարելի է նաև դասատուներին համոզել, որ այդքան շատ մեզանից չպահանջեն։ Եվ կարելի է բացատրել, որ մենք բացի իրենց առարկայից դեռ 15 հատ էլ ունենք, որը ասեմ` չեք հավատա, նույնպես պետք է սովորել։ Չմոռանանք նաև շոգ դասարանում յոթ ժամ անելու և ընդամենը հինգ րոպե դասամիջոց ունենալու մասին, որը ֆիզիկապես անհնար է։ Մեզ` աշակերտներիս, անհրաժեշտ է մաքուր օդ, որպեսզի մեր ուղեղները, որոնք 3-րդ ժամից արդեն հրաժարվում են դաս հասկանալ, կարողանան աշխատել, և հանուն դրա մենք դասամիջոցին դուրս ենք գալիս բակ և ամեն կերպ փորձում ենք ավելի երկար մնալ դրսում։ Իսկ ինչքան երկար ենք մնում դրսում, այնքան ավելի շատ ենք ուշանում դասից։ Հետո էլ ուսուցչուհիները զայրանում են, թե ինչո՞ւ ենք մենք դասարան մտել զանգից հետո, իրենցից հետո։ Ախր, ինչպե՞ս չեք հասկանում. այդ զոհաբերությունը ձեր համար է, ուսուցիչնե՛ր, մենք դա անում ենք, որպեսզի 45 րոպե կարողանանք հանգիստ նստել և դաս լսլել։ Վերջիվերջո, մենք էլ ենք չէ՞ մարդ, մենք էլ կարիք ունենք սնվելու, օդ շնչելու։ Անհրաժեշտ է դասամիջոցը երկարացնել։ Կարճը թող տևի տասը րոպե, երկարը` 20-30։ Վերջիվերջո կարելի է դասացուցակը փոխել։ Մի դաս հեշտ լինի, մի դաս դժվար, կարելի է երկու դժվար դաս դնել իրար հետևից, բայց միայն երկու, ոչ ավել։ Իսկ եթե հանկարծ որոշվի շաբաթական վեց օր դպրոց գնալ, ուրեմն, հավատացնում եմ. դա կլինի դաժանության գագաթնակետը։ Մեկ օր հանգստի և տնայինների համար ուղղակի անկարելի կլինի։ Այն էլ տարվա ընթացքում լինում է, որ պարտավորված ենք շաբաթ օրերին դասի գնալու։ Բայց չէ՞ որ շաբաթ դասի է գնում դպրոցի աշակերտների 20%-ը, այն էլ 3-րդ կամ 4-րդ ժամերից դասից փախչում է։ Ստացվում է` շաբաթ օրը մենք գալիս ենք դպրոց դասերի ժամերը չկորցնելու համա՞ր։ 

Մի գաղտնիք ասեմ, աշակերտներին չի հետաքրքրում. նրանք մի դասաժա՞մ են կորցնում, թե՞ չորս կամ վեց։ Մեզ տրվում է մեկ օր հանգիստ, ուրեմն, թողեք այդ մի օրը հանգիստ խղճով ուրախանանք, առանց շաբաթ օրվա մասին մտածելու։

Ու ընդհանրապես, կարելի է փոխել դպրոցների այդ սաստկալի, տաղտկալի, երբեմն նույնիսկ վախենալու տեսքը։ Վերջերս հաղորդում էի դիտում տարբեր երկրների լավագույն դպրոցների մասին։ Օրինակ, մի երկրում սեղանները ոչ թե շարքերով էին դասավորված, այլ շրջանաձև։ Իսկ մյուս երկրի դպրոցի դասարաններում ոչ թե սովորում էին տարեկիցներ, այլ տարբեր տարիքի երեխաներ, որոնք ունեն նույն մտածելակերպը, հետաքրքրությունները, որը հավատացեք, ավելի հետաքրքիր է։ Կային նաև գունավոր պատեր ունեցող դպրոցներ, դպրոցներ, որոնք կահույք չունեին, դասարաններ, որոնք չունեին միջանցքից բաժանող պատեր, դպրոցներ, որտեղ գնահատականներ չեն նշանակում։ Այսինքն, այդ երկրներում ամեն կերպ փորձում են աշակերտների կյանքը ավելի ուրախ, գունավոր, հետաքրքիր դարձնել։ Եթե հնարավոր չէ այսպիսի փոփոխություններ մտցնել մեր դպրոցներում, ուրեմն գոնե թող շուտ-շուտ կազմակերպվեն միջոցառումներ, համերգներ, մրցույթներ։ Բայց ոչ թե սովետական, հնաոճ ու հնադարյան երաժշտությամբ, համարներով, հագուստներով ու սցենարով, այլ ժամանակակից, մեզ հասկանալի, ծանոթ ու սիրված, աշխույժ ու գունավոր։ Իհարկե, այդ ամենը կազմակերպելը խլում է շատ ժամանակ, բայց հենց դրա շորհիվ է, որ աշակերտները իրար հետ են ծանոթանում, շփվում։ Բայց փորձերը դասից հետո անել, բացառվում է։ Պետք է անել դասերի ընթացքում, իսկ հետո, ովքեր ուզում են նաև դասերից հետ չմնալ, շաբաթ օրը, կամ դասերից հետո անել մի քանի դաս։ Գնացողներ կլինեն, միգուցե շատ չէ, բայց կլինեն։ Ուսուցչուհիները հուսամ կհամաձայնվեն, քանի որ նրանք անընդհատ դասի ժամանակ կրկնում են.

-Եթե չեք հասկացել, ասե՛ք, նորից կբացատրեմ։

Այսինքն, նրանք պետք է նույն դասը բացատրեն դասերից հետո և ավելի քիչ թվով աշակերտների։ Հետո էլ համերգին թող բոլոր ուսուցչուհիները լինեն, որ չբողոքեն, թե իմ դասերին չեն նստում, գնում են փորձերի ու ոչինչ չեն անում։ Նայելով համարներին, նրանք կհասկանան, որ այդ անելը այնքան էլ հեշտ չէ և պետք է շատ փորձել, որպեսզի կարողանաս անել այս կամ այն համարը։

Կարճ ասած, խնդրում եմ, սիրելի ուսուցիչներ և մարդիկ, ովքեր այդպես ասած, «վերևներից են», հիշեք, որ մենք խղճուկ աշակերտներս չենք ուզում «դպրոց» ասելով հասկանալ քննություններ, դասեր, անհասկանալի դասեր, մինչև գիշեր տնային անել ու առավոտ շուտ արթնանալ: Մի ստիպեք սեպտեմբերի մեկը կոչել «Назад в ад»։ Եղեք ավելի բարեհոգի մեր հանդեպ, չէ՞ որ դուք էլ եք եղել մեր տարիքին, դուք էլ եք ցանկացել, որ դասերը քիչ լինեն։ Վերջիվերջո, երբեմն լսեք մեր կարծիքը: Այն հաստատ ոչ մեկին չի վնասի, և լսելով դրանք, փորձեք ի կատար ածել։

Հինգօրյա ուսուցում. լա՞վ է, թե՞ վատ

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Սեպտեմբերի առաջին երկու շաբաթը, եթե չեմ սխալվում, համարվում է հետարձակուրդային դեպրեսիայի շրջան: Այս արտահայտությունը միշտ ինձ շատ զվարճացրել է: Իհարկե, մի քիչ դժվար է պարապ սրտիդ ուզածն անելուց հետո միանգամից անցնել դասերին, բայց, այնուամենայնիվ, դա դեպրեսիա չէ: Եթե, իհարկե, 12-րդ դասարանցի չես: Իսկ ես այս տարի հենց 12-րդ դասարանցի եմ, և դեպրեսիա բառը հենց ինձ էր վերաբերվում, որովհետև դասերի հետ սկսվեցին նաև պարապմունքներս: Ամեն օր դասերից հետո, իսկ շաբաթ օրը առավոտյան և երեկոյան, միասին վերցրած` առավոտից երեկո ես պարապմունքի եմ: Հանգստյան օր մնում է միայն կիրակին, այն էլ այնքան տնայիններով, որ շատ «ուրախ» է անցնում: Շաբաթ օրն ամենածանրաբեռնվածն է, և չեմ էլ ուզում պատկերացնել, թե ինչ կլիներ, եթե շաբաթ օրերն էլ դպրոցն աշխատեր: Ամեն օրվա 1 ժամ շուտ վերջացրածը մեզ ոչնչով չէր օգնի, իսկ 1 ամբողջ ազատ օրը շատ օգտակար երևույթ է: 5 օր դպրոց գնալը հիմա մեր կրթական համակարգի երևի միակ բանն է, որ ինձ դուր է գալիս: Իսկ ինչ վերաբերվում է մասնավոր պարապմունքներին, առանց դրանց հիմա հնարավոր չէ ընդունվել: Չնայած ստեղծված հոսքերին, միևնույնն է` դպրոցի ժամանակը քիչ է լավ պարապելու համար, եթե, իհարկե, բարձր բալեր ես ուզում ստանալ: Իսկ դպրոցում անցածով կարելի է ընդունվելու համար բավարար ստանալ, կամ էլ միջին: Շատ առարկաների շտեմարաններում դպրոցական ծրագրից տարբերություններ կան, այսինքն` ինչպես էլ լինի, մասնավոր պարապմունքը անհրաժեշտ է: Մի հարց էլ կա. դպրոցներում դասերի ժամանակ չենք օգտագործում շտեմարանները, կամ էլ շատ քիչ ենք օգտագործում: Ուրեմն ինչի՞ համար են շտեմարանները: Ավելո՞րդ են լույս տեսնում, թե՞ այն կազմողները և հրատարակողները հենց նախատեսել են մասնավոր պարապմունքերի համար: Շատերն ասում են, որ շտեմարանները մեզ վարժեցնում են, որ կարելի է դրանք անգիր անել և քննությունը լավ հանձնել: Բայց, ինչպես ասում է իմ մաթեմատիկայի կրկնուսույցը, եթե ինչ-որ մեկը կարողանա 3 շտեմարանները բոլոր լուծումներով անգիր անել, նա արդեն տաղանդավոր է և արժանի է ընդունվելու:

Չգիտեմ` լա՞վ է մասնավոր պարապելը, թե՞ ոչ, բայց առանց դրա հիմա քննությանը բարձր միավորներն ստանալն ուղղակի անհնար է:

Ես գնում եմ հայրենիք և վերադառնում հայրենիք

Արդվին… Արդեն հարազատ դարձած հնչյուններ…

Վրաստանից Թուրքիա սահմանին տեղի ունեցած հետաքրքիր ու զվարճալի արկածներից հետո, ինչի ընթացքում ուղիղ մեկ ժամ սպասումների մեջ էինք, մի թուրք և մի ադրբեջանցի շատ կենսուրախ ու գրագետ ձևով մեզ օգնում էին, նույնիսկ մեր ազգությունը իմանալուց հետո… Այդ արկածներից հետո հայտնվեցի օտար երկրում, որը չնայած պատմականորեն իմ հարազատ հողն է, իմ նախնիների երկիրը… Հարազատության կարոտով լցված անհասկանալի սպասումներ ունեի: Անհասկանալի, որովհետև, իսկապես, չգիտես, թե ինչ սպասես… Մի կողմից` գտնվում ես քո ազգի թշնամու երկրում, մյուս կողմից` եկել ես քո ապուպապի հարազատ քաղաքն այցելելու, ինչին այնքան սպասում էիր, հաշվի առնելով նաև այն, որ անչափ կարոտել ես հենց քո սեփական հարազատ քաղաքը ու ընդհանրապես ցանկացած հայկական բան…

Արդվինը փոքրիկ, շատ գեղեցիկ քաղաք է, վեր ու վար ճանապարհներով, քանի որ գտնվում է սարի վրա: Մի սիրուն սարի վրա, որ մեր հայկական սարերից ոչնչով չի տարբերվում…

Արդվին քաղաքի խորհրդանիշը երկու իրար դեմ դիմաց մարտական կանգնած ցուլեր են: Դա մենք հասկացանք հուշանվերներ գնելիս: Ցուլ… Միակ հարազատ ու հետաքրքիր ասոցիացիան ցլի հետ ինձ համար այն է, որ ցլի ամսում եմ ծնվել…

Արդվին… Արդեն վաղուց հարազատ դարձած հնչյուններ… Ինչքա՜ն եմ լսել այս քաղաքի մասին: Ու հավատս չի գալիս, որ ոմանց համար սա ընդամենը մի քաղաք է Թուրքիայում, իսկ տեղացիների համար՝ իրենց հարազատ քաղաքը: Շատ տարօրինակ է այդ հարազատ բառի կողքին տեսնել ինչ-որ անհասկանալի թուրքական բառեր փողոցի ամեն խանութի կամ բանկի վրա:

Իսկ տեղացիները կյանքում չեն պատկերացնի ու չեն հավատա, թե էս մարդիկ ինչո՞ւ են եկել էստեղ ու ի՞նչ են անում… Իրենց համար տարօրինակ է… Զարմացած ու տարօրինակ հայացքներով նայում են, որ մի ընտանիք եկել է իրենց քաղաք ու, չգիտես թե ինչու, լուսանկարում է իրենց տները, փողոցները, քաղաքը, որտեղ իրենք ապրում են, գնում են գործի, առևտուր են անում, հանդիպում են իրենց ծանոթներին ու ընկերներին, որտեղ անցնում է իրենց առօրյան: Չեն հավատա, թե ինչու ենք մենք հուշանվերներ գնում ու այնքան հետաքրքրված ենք, որ ոչինչ չի խանգարում քաղաքն ավելի ու ավելի ուսումնասիրել…

Ու մի պահ իսկապես զգացի այդ ցավը, այդ ողբերգության, դժբախտության հետևանքը, այդ օտարացումը: Քոնը արդեն քոնը չէ, ու ոչ ոք չի էլ հիշում այստեղ, որ սա պիտի քոնը լիներ…

Ես պատկերացրի, որ կարծես թե, զուգահեռ իրականության մեջ լինեմ: Որ ժամանակի մեջ մի բան փոխվել է, ու եթե պատմությունը ունենար այլ զարգացում, Արդվինը կարող էր լինել նաև իմ հարազատ քաղաքը: Սակայն բավական ժամանակ այս քաղաքում անցկացնելուց հետո, կենտրոնում ու տարբեր այլ փողոցներում զբոսնելուց ու սարի վրայից բացվող տեսարանը վայելելուց հետո, նույնիսկ այստեղ ճաշելուց հետո ես, հասկացա… Հասկացա, որ նույնիսկ եթե պատմությունը այլ զարգացում ունենար, ու մենք զերծ մնայինք այսօրվա տխուր իրականությունից, Արդվինը իմ ապուպապի հարազատ քաղաքն է, բայց ոչ իմ: Իմ հարազատը այն քաղաքն է, որտեղ ապրում եմ, որտեղ ապրում է ընտանիքս, սիրելի մարդիկ, որտեղ գիտեմ ամեն ինչ, բայց միևնույնն է՝ միշտ մոլորվում եմ, որտեղ սիրում եմ փողոցները, այգիները, ու որը ես գժի նման կարոտել եմ…

07.08.15 12:00

Ես չգիտեմ, թե ինչպես է արարվել աշխարհը, չգիտեմ, թե ինչպես հայտնվեց մարդկությունը: Ինքս ինձ այդ աստիճան իմաստուն երբեք չեմ համարել որևէ բան ստույգ ու համոզված պնդելու համար: Միշտ կարծում էի, որ քրիստոնեությունն էլ պարզապես կրոններից մեկն է, որ անձամբ ինձ համար լեգենդ է, հանճարեղ մի լեգենդ, բայց լեգենդ այնուամենայնիվ… Այդ իսկ պատճառով, ճիշտն ասած, ինձ լիարժեք քրիստոնյա չեմ համարել: Սակայն երբ տեսա ինձ համար մինչև այսօր անհայտ ու թաքնված աշխարհի մի փոքր մասնիկ… Երբ տեսա ուրիշ կրոն… Մոտիկից, ներսից ու իրականության մեջ… Ու թե ինչ էի զգում ես այդ ամենը տեսնելիս… Ես մի տեսակ զգացի, որ կրոնն էլ ազգության պես արյունով է ժառանգվում…