«Բարև, Ձմեռ Պապ։ Անկեղծ ասած կարոտել էի այս արտահայտությունը, որը վերջին անգամ 9 տարեկանում էի գործածել։ Անսովոր է։ Բայց այդքան տխրելու պատճառ չկա, քանի որ ես ունեմ փոքր քույրիկ ու իր հետ էլի 9 տարի կհավատամ հրաշքներին, քո գոյությանը ու հեքիաթային հերոսներին։ Սակայն ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ ես ու ծնողներս իր համար հրաշքներ կստեղծենք, ինչպես օրինակ, նամակի անհետացումը տոնածառի տակից կամ նվերների հայտնվելը։
Հավատա, Ձմեռ Պապ, այնպես կանեմ, որ քրոջս հեքիաթը երկար տևի, զվարթ մանկությունը 1-2 տարի ավելի լինի, քանի որ ինչքան երկար ես հավատում Ձմեռ Պապին, այնքան ավելի արտասովոր է դեկտեմբերի 31-ը։ Հիշում եմ, թե ինչքան էի ուրախանում, երբ տան զանգն էի լսում Նոր Տարվա գիշերը, իսկ նամակ գրելը մի այլ արարողություն էր։
Ձմեռ Պապ, ես գիտեմ, թե ինչ եմ ուզում քեզնից։ Ուզում եմ, որ ես էլի հավատամ քո գոյությանը, ուզում եմ ծնողներիցս թաքուն նամակ գրել ու թաքցնել տոնածառի մոտ, որ իրենք չգտնեն, իսկ հետո զարմանամ` չգտնելով նամակն իր տեղում։
Այո՛, Ձմեռ Պապ, ես ուզում եմ երեխա դառնալ։ Բայց ի՞նչ վատ բան կա այդտեղ։ Երեխաները բարի են, անկեղծ, ուրախ, հավատում են քեզ ու ամեն ինչին նայում են իրենց մեծ, պսպղուն, անմեղ աչքերով։ Նրանք չգիտեն շատ բաներ, ուստի ամեն ինչ իրենց համար ավելի հեշտ է, և վերջ ի վերջո, նրանք ժամերով դաս չեն անում։
Գիտես, Ձմեռ Պապ, ես ուրախ կլինեմ քո յուրաքանչյուր նվերին, չէ՞ որ ուզած-չուզած քույրիկիս հետ ինչ-որ հեքիաթի հերոս կդառնամ»:

Բարև՜, ամենաանսպասելի, ամենապարտաճանաչ, բոլորից արագ ժամանող և ինքդ քեզնից երբեք չձանձրացող Նոր տարի: Գիտեմ՝ զարմանում ես, որ գրում եմ քեզ: Չէ՞ որ ես արդեն չեմ ուրախանում քո ոչ գնալով, ոչ էլ առավել ևս՝ գալով: Անկեղծ ասած՝ ես էլ եմ զարմանում: Ամեն դեպքում մի՛ նեղացիր ինձնից. ես արդեն մեծ եմ: Չնայած քո գործն է… Ինչևէ:
Գիտեմ՝ նորից նույնն ես լինելու: Անունդ Նոր է, գալիս ես իբր նորություններ բերելու, բայց ինքդ միշտ նույնն ես՝ առատ սեղաններով, հյուրերի անսպառ հոսքով…Մարդ ժամանակ էլ չի ունենալու հանգիստ պարապելու: Դե լավ, մի՛ բարկացիր, ի վերջո պիտի՞ ընդունվեմ, թե՞ չէ: Հա, ի դեպ, ընդունվելս քեզ վրա է, հանկարծ չմոռանաս: Հույս ունեմ՝ այս անգամ մեր հեռուստատեսությունը կլցնես հնարավորինս քիչ տափակ ու հումորային ծրագրերով: Հասկանում ենք՝ քեզ են դիմավորում, բայց դրան էլ ձև կա, չէ՞: Թե չէ տարվա սկզբից սկսում են կրկնել երեք-չորս տարվա հնություն ունեցող հաղորդումները, իբր եթեր են լցնում: Չնայած դու սրա հետ այնքան էլ կապ չունես, թողնենք:
Երևի զբաղված ես, իսկ ես խանգարում եմ, չէ՞: Հըմ: Բոլորի կողմից սիրված էն պապին՝ իր թոռան հետ, կբարևես իմ կողմից: Կամ էլ կարող ես չբարևել, դժվար թե ինձ հիշեն: Ես վաղուց նրանց նամակ չեմ գրել: Եթե հիշեն էլ, հաստատ քեզ պես նեղացած կլինեն, որովհետև նրանց էլ ինչ-որ չեմ հավատում արդեն: Լավ-լավ, չափազանցնում եմ: Անցյալ տարի եղբորս հետ նամակ գրեցի, ու եղբորս համառության շնորհիվ կամ պատճառով մեր նամակը հայտնվեց փոստում: Վերջը ինձ հայտնի չէ:
Երևի հարցնում ես, թե ինչ եմ ուզում, որ բերես: Նույն հարցը ես էլ տվեցի ընկերներիս.
-Էն ամենը, ինչ չի բերել նախորդ տարիներին,- պատասխանեց մեկը:
-Հասկացվածություն՝ իր բոլոր տողատակերով,- սա էլ մյուսը:
Իսկ երրորդը պարզապես ասաց.
-Նոր տարին չի բերում…Մենք ենք գտնում ու կորցնում:
Գիտեմ՝ գտնելով ու կորցնելով ենք հասունանում և սովորում ուրախանալ ամեն փոքրիկ բանից, նույն ճանապարհով ենք արժևորում մեր յուրաքանչյուր րոպեն և կարևորում ապրած ցանկացած օրը: Գիտեմ… Բայց ուզում եմ, որ ժամանակից շուտ ոչ գտնենք և ոչ էլ, առավել ևս, կորցնենք: Ուրիշ ոչինչ:
Հ. Գ. Ես զարդարում եմ իմ սենյակը տոնածառի լույսերով, և ամեն անգամ՝ տուն վերադառնալիս, իմ պատուհանը վերևից ժպտում է ինձ: Վերցնում եմ թուղթը և գրում եմ նամակ Ձմեռ պապին՝ չմոռանալով հիշել նաև Էքզյուպերիի մասին.
Տուր ինձ ոչ թե այն, ինչ խնդրում եմ, 
այլ այն, ինչ իսկապես անհրաժեշտ է ինձ…

1. Խնդրում եմ մի մեղադրեք մեզ, որ ծանոթ չենք ձեր հին դժբախտություններին և կարող ենք հանգիստ ծիծաղել ու ժպտալ երթուղայինում ու փողոցում: Եթե բարձր ձայներով ձեզ չենք խանգարում, խնդրում եմ, թարս մի նայեք մեր ժպիտներին, որովհետև դրանք շատ հեշտությամբ վերանում են, իսկ ժպտացող դեմքերը տեղից էլ շատ քիչ են մեր փողոցներում:

2. Դուք անընդհատ ինչ-որ վատ բան եք տեսնում վիրտուալ շփման մեջ: Չգիտեմ ինչու, դա ձեզ համար հանցանքին հավասար մի բան է: Դեմ եք մեր վիրտուալ շփմանը, բայց մեզ անընդհատ հորդորում եք շատ շփվել մեր ընկերների հետ: Իսկ ինտերնետը ամենալավ միջոցն է միշտ կապի մեջ լինելու համար: Էլ չասեմ, որ ինքներդ էլ հավեսով օգտվում եք սքայփից ու ֆեյսբուքից` ձեր բարեկամների հետ խոսելու համար:

3. Նույն երկրորդ կետի թեմայով. այդքան կողմ լինելով կենդանի շփմանը, հաճախ ինքներդ եք մեզ արգելում դուրս գալ ընկերների հետ, կամ կարծում եք, որ այդ ժամանակը ավելի օգտակար բանի վրա կարելի է ծախսել: Չեք վստահում, որ մենք ինքներս կարող ենք տնօրինել մեր ժամանակը:

4. Չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչու եք բացասաբար վերաբերվում մեր տեխնիկային, իսկ ինքներդ ուզում եք ամեն նոր բան ունենալ, անկախ այն բանից, օգտվել գիտեք, թե ոչ: Ի՞նչ վատ բան կա ինտերնետի, ականջակալների ու հեռախոսների մեջ: Երբ մեզ ականջակալներով եք տեսնում, անպայման մի քիչ թարս եք նայում, կարծում եք, որ դա անուշադրության պատճառ է, որ կարող ենք իբրև թե չլսել մեքենայի ձայնը ու մեքենայի տակ ընկել, կարծում եք ականջակալները անտարբերության նշան են: Իսկ իրականում մի՞թե վատ է, որ քո երաժշտությունը միշտ քեզ հետ է:

5. Ժամանակին, երբ մեր տարիքին եք եղել, դուք իհարկե շատ գեղեցիկ ու ոճային եք հագնվել, բայց ճաշակը ժառանգաբար չի փոխանցվում: Խնդրում եմ, մի մոռացեք, որ ձեր ճաշակը մեր ճաշակը չէ, և մենք առանձին անհատ ենք, մեր ճաշակով: Միգուցե դուք կուզենայիք, որ ձեր աղջիկը հագնվեր գեղեցիկ ու «աղջկական», ինչպես, օրինակ, ձեր հարևանի աղջիկը, բայց խնդրում եմ հաշվի առեք, որ ամեն մեկն իր ճաշակն ունի, և գուցե ձեր աղջկան կամ տղային դուր չի գալիս դասական ոճը, կամ հարմար չէ ամենօրյա խառնաշփոթի համար:

6. Ինչ վերաբերվում է հարևանի աղջկան կամ տղային: Խնդրում եմ, երբեք մեզ մի համեմատեք ուրիշ մեկի հետ: Նախ, նորից կա անհատականության հարցը` ամեն մեկս մեր լավ ու վատ կողմերն ունենք, տարբեր ենք: Իսկ համեմատությունը մեր ականջին հաճախ այսպես է հնչում. «Այ, եթե նա լիներ իմ երեխան, և ոչ թե դու…»: Էլ չեմ շարունակում: Դուք հասկացաք, հուսով եմ:

7. Վերադառնամ ճաշակների տարբերությանը: Եթե ինչ-որ գիրք կարդալու համար մենք խորհուրդ ենք հարցնում ինտերնետից և ոչ թե ձեզնից, դա չի նշանակում, որ մենք ձեզ անտեսում ենք, կամ կասկածում, որ դուք բավականաչափ կարդացած եք: Պարզապես, հնարավոր է մեզ այլևս չեն հետաքրքրում «Ջեյն Էյրն» ու «Անգլուխ ձիավորը»: Կարող է նաև ինչ-որ մեկին շատ հետաքրքիր է: Նորից նույն հարցն է, որն ամենաշատն եմ ուզում հասկանաք: Մենք տարբեր ենք, ձեր աչքին նույնը թվացող «այս սերնդի» մեջ լրիվ տարբեր մարդիկ են: Մի ընդհանրացրեք մեզ:

Հ.Գ. Շնորհակալություն ուշադրության համար, խնդրում եմ, միշտ հաշվի առեք մեր կարծիքը, կամ գոնե լսեք:

Հերթական անգամ գնում էի ընկերուհուս տուն: Այս անգամ դաս անելու համար: Ինչ վատ է, չէ՞, երբ ամեն անգամ պետք է ոտքով երկար ճանապարհ կտրես անցնես, որ հասնես ընկերուհուդ տուն ինչ-որ դասի համար, որը մենակ էլ կարող ես տանը հանգիստ նստած անել: Է՛հ, ինչ էլ լինի, եղածը չես փոխի՝ ես արդեն նրանց տանն էի: Դասեր, դասեր, դասեր…
Մենք հոգնել էինք դասերից և որոշեցինք երաժշտություն միացնել:
-Արի գնանք պատշգամբ, որ դիսկ վերցնենք,- ասաց ընկերուհիս:
-Արի,- ասացի ես և հետևեցի նրան, մի փոքր էլ հոգոց հանելով, որ պետք է այդքան հարմար տեղից դուրս գալ և հյուրասենյակի միջով անցնելով հասնել պատշգամբ: Մենք արդեն շրջանցել էինք միջանցքը և մտանք հյուրասենյակ…
Ահա և հասանք դեպքի վայրը: Հյուրասենյակում միացրած էր բարձր ձայնով հեռուստացույց, և մենք չէինք կարող առանց հեռուստացույցին նայելու անցնել այդ կողմով:
-Կարո՞ղ եք լուծել առաջադրանքը,- ասաց ընկերուհուս պապիկը:
-Փորձենք,- ասացինք մենք և նայեցինք առաջադրանքին.
2+6+9+1=1
Գրված էր հեռուստացույցի վրա, լուցկիներով: Պետք է լուցկիներից մեկն այնպես տեղափոխեինք, որ ստացվեր 1: Եթե գտնեինք և զանգահարեինք տրված համարով, ապա մենք 34 000 ռուբլի կստանայինք (ծրագիրը ռուսական էր, բայց նաև կար հայերի համար հեռախոսահամար, որպեսզի Հայաստանից էլ կարողանային զանգահարել): Ես երկար ժամանակ փորձում էի, բայց ոչ մի օգուտ:
-Իսկ, եթե 9-ի կողքի փայտիկը տեղափոխենք 9-ի մոտ,- ասացի ես,- չէ, չի ստացվում:
Մի քանի րոպե անց այդ նույն բանը ասաց ընկերուհիս, և ճիշտ ստացվեց.
2+6-8+1=1
Բայց ինչո՞ւ ես ճիշտ չմտածեցի, նույն բանն էի ասում:
Դա հիմա կարևոր չէ, ես արդեն իմ ասածը ասել էի, իսկ իմ ընկերուհին իր ասածն էր ասել: Այժմ մենք մի քանի անգամ ստուգեցինք` ճի՞շտ է, թե՞ ոչ, և սկսեցինք զանգահարելու փորձեր անել: Չէր ստացվում, զանգը չէր գնում: Միշտ էլ այդպես է լինում. դու ես ճիշտ հասկացողներից մեկը, բայց չես կարողանում ստանալ արդար շահած գումարդ: Այդպիսին է այս աշխարհը: Շատերն էին զանգահարում իրենց սխալ տարբերակներով, իսկ մենք ճիշտ էինք հասկացել առաջադրանքը: Քիչ անց 34000-ը դարձավ 15000:
-Դու հրաժարվո՞ւմ ես փողից,- ասում էի ես՝ իմ հեռախոսը լարված բռնած ընկերուհուն:
Նա ոչինչ չէր կարող անել, բայց այդ ժամանակ ես միայն նրան էի մեղադրում իմ միտքը գողանալու և սխալ համարներ հավաքելու համար:
-Լա՛վ, վե՛րջ, մենք գնում ենք դիսկը վերցնենք,- ասացինք ես և ընկերուհիս 30 րոպե անց:
Մի քանի րոպե անց մայրիկս ինձ զանգահարեց և ասաց, որ տուն գնամ: Հագնվելու ժամանակ իմացա, որ մի տղամարդ իմացել է իմ գուշակած տարբերակը:
Դուրս եկա ընկերուհուս շենքից, մտածելով, որ ես կարող էի դուրս գալ այդ շենքից հարստացած, միգուցե մի փոքր… Բայց ոչ:
-Մամ, իսկ գիտե՞ս իմ ու Վալերիայի հետ ինչ պատահեց, չես հավատա…,- ասացի ես մայրիկիս և սկսեցի պատմել կատարվածը։

2015 թվականին Մեծ տատս կդառնար իննսուն տարեկան:

-Էդ ո՞ւր էիք գնացել:
-Կինո, տա՛տ ջան, կինո:
-Տեղով կինո եք էլի,- ասեց ու փակեց աչքերը: Վերջին օրերն էին:

***
Լուսիկ տատս էր, իսկական անունը՝ Ոսկեհատ: Ծնվել ու մեծացել է Ախթալա գյուղում: Գյուղը նրա համար աշխարհ էր, աշխարհը՝ գյուղ: Ծնողներից հետո մենակ մնաց, բայց գյուղը էլի չթողեց: Խնդրեցինք, համոզեցինք՝ գա քաղաք, մեզ հետ ապրի: Չլսեց, չհամոզվեց.
-Էդ իմ տեղը չի:
Ամբողջ տարի իր պարտեզում էր: Այնքան էր գործ անում, որ չէր էլ հասցնում ձանձրանալ: Բայց ոչ էլ հոգնում էր. ջահելի պես առողջ էր, երեխայի պես՝ ժիր: Թթու լավաշներ էր սարքում, տեսակ-տեսակ չրեր պատրաստում, մուրաբաներ փակում: Բոլորը, բոլորը մեզ համար: Ամռանն այցելում էինք իրեն, ձմռանը ինքն էր գալիս: Քույրերով իր սիրած շոկոլադից էինք պատրաստում, գալուն պես նվիրում, ինքն էլ տարբեր կոնֆետներ էր մեզ բերում: Աշխարհով մեկ էինք լինում. երեք ամիս մեր տանը պիտի մնար:
Առավոտյան բոլորիցս շուտ էր արթնանում: Սանրում էր իր ճերմակ մազերը ու թաքցնում ծաղկազարդ գլխաշորի մեջ, կապույտ շալը փաթաթում էր մեջքին ու խոշոր ակնոցը դնում կուրացած աչքերին: Այս ամենը այնքան երկար էր տևում, որ նմանվում էր խորհրդավոր ծիսակատարության. ինչքան նայեիր, չէիր ձանձրանա:
Սուրճի ժամն էր: Առանց բացառության ամեն օր խմում էր: Մաքրում էր անգամ բաժակի հատակի սև մրուրը, թեև գիտեր, որ օգտակար չէր: Բայց չէր հիվանդանում, դեղեր չէր օգտագործում: Դրանից է, որ այդքան երկար ապրեց, թեև ինձ ավելի երկար էր խոստացել: Հիմա գիտեմ, որ խոստումները նրա համար են, որ չպահվեն:
-Հարյուր տարի՞: Անիծո՞ւմ ես: Կմեծանաս, կհասկանաս, թե ծերությունը ինչ գեշ բան ա:
Ես լռում էի. երևի իսկապես չէի հասկանում՝ ինչ էր ծերությունը:
-Ե՞րբ պիտի ռատ ըլնիմ, գնամ…,- Էս խոսքերից հետո պինդ-պինդ գրկում էի նրան, ու նա չէր տեսնում իմ թաքուն արցունքները, ոչ մի անգամ չէր տեսնում:
Տատս սիրում էր ինձ ամենաշատը: Դա գիտեի այնպես, ինչպես իմանում են, որ անձրև է գալու, երբ երկինքն անաստղ է լինում: Ես իր տղա թոռներից մեծի առաջին զավակն էի ու չորս ծոռներից (այդ ժամանակ) ամենափոքրը: Նրա համար հեքիաթներ էի կարդում, երբեմն վերջաբանը ինքս էի հնարում, փոխում ուզածս ձևով: Իմ միամիտ տատը լսում էր ինձ, համբուրում պստլիկ ճակատս ու անգիր ասում.
-Կարդա՛, գրի՛ր, իմ ժի՛ր մանուկ,
Կարդա՛, գրի՛ր տարին բոլոր…
Միշտ հետաքրքրվում էր գնահատականներովս, հպարտանում իմ լավ սովորելով: Ես իմ բոլոր հինգերը նվիրում էի իրեն: Աշխարհով մեկ էր լինում: Իսկ երբ բախտս բերում էր, և հինգին գումարած էի ստանում (իսկ իմ բախտը հաճախ էր բերում), ինձնից շատ էր ուրախանում:
Հանում էր գրպանի գունավոր թաշկինակը, քարկապը քանդում ու տալիս ինձ: Դա եզակի հնարավորություն էր տեսնելու, թե ինչ կար թաշկինակի մեջ. կոնֆետներ էին, կոպեկներ, թելեր: Այդպիսի թաշկինակներ բարձի տակ էլ կային. միշտ փակ, միշտ կապված, միշտ նույն տեղում:
Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի, տատս հաճախ էր զրուցում, կիսվում ինձ հետ: Օր չէր լինում, որ չհիշեր ու չպատմեր ինձ կամ մյուսներին, թե ինչպես մի անգամ՝ իրեն գյուղ ճանապարհելիս, գրպանում հիսուն դրամ դրեցի.
-Բա ես քու փողը ո՞նց վերցնեմ,- հարցրել է:
-Թե չվերցնես, ուրեմն ինձ չես սիրում,- մանկական խորամանկությամբ պատասխանել եմ ես: Հետո թափահարել եմ ձեռքս, հրաժեշտ տվել այնքան ժամանակ, մինչև ավտոբուսը շարժվել է ու հեռացել տեսադաշտիցս: Այս դեպքը ավելի շատ հիշում եմ իր պատմելով: Գիտեմ,որ իրական է, որ հնարած չէ ոչ մի պահը, բայց հիմա այնքան հեռու է թվում, որ…
Վերջին տարիներին էլ գյուղ չէինք տանում: Գիտեինք, որ նեղանում էր, բայց չէինք թողնում՝ գնար: Արդեն մեծ էր, մենակ թողնելը վտանգավոր կլիներ:
-Կգա՞ս գնանք գյուղ, Ախթալա գնանք, իմ թթի ծառի թութը կուտես: Հիշում ես, չէ՞,՝ ո՜նց էինք թափ տալիս:
-Հիշում եմ, տա՛տ ջան, հիշում եմ:
-Կգաս, չէ՞:
-Կգամ, տա՛տ ջան, մի օր անպայման կգամ:

***

Ասում են՝ աչքերը փակել ու հանգիստ քնել է: Կարծես սովորական քուն պիտի մտներ: Կարծես առավոտյան պիտի արթնանար էլի: Ասում են՝ մենք պիտի երազենք իր պես երկար ապրելու մասին. չորս թոռների յոթ երեխեքին տեսնելը խաղ ու պար չի: Ասում են՝ ինչ լինում է, թող ժամանակին լինի…Չէ՛: Ժամանակին թե անժամանակ՝ տարբերություն չկա: Կորուստը կորուստ է: Տառապանքը՝ տառապանք: Կորցնում ես, ուրեմն, պիտի տառապես: Ուրիշ ճանապարհ չկա:

Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Այս պատկերը աչքերիս առաջ է արդեն յոթ տարի, թեև ամեն ինչ ավարտվեց անցյալ ամառ: Գնում էինք հիվանդանոց: Պապիս մոտ կաթվածի նախանշաններ էին…

***

Պապս լոռեցի էր: Երկու տարեկան էր, երբ հայրը գնաց պատերազմ և անհայտ կորավ ժամանակի մեջ: Մոր հետ տեղափոխվեց Երևան, ամուսնացավ տատիս հետ: Կյանքը մտավ իր բնականոն և խաղաղ հունի մեջ: Օրերը հոսեցին, իրենք՝ ևս:
Պապս միակն էր իմ կյանքում: Նա հաճախ էր մեզ անտառ տանում: Գնում էինք մոշի, մասուրի: Դրանք հետո տատիս համեղ ձեռքով կոմպոտներ էին դառնում ձմռան համար: Ճանապարհի սկզբում ոգևորվում էինք, լցնում դույլերը որքան հնարավոր է շատ, հետո արևը հարվածում էր մեզ, ու ամենքս մի հով տեղ էինք փնտրում հանգստանալու համար…
-Պա՜պ, հոգնել ենք:
-Շուտով կգնանք:
-Ախր… Էլ չենք դիմանում:
-Լավ, ձեզ կճանապարհեմ, բայց ես էլի ետ կդառնամ:
Եվ ստացվում էր այնպես, որ նա կրկնակի հոգնում էր նույն ճանապարհը երկու անգամ անցնելով և արևի տակ անխնա վատնելով իր ծերունական ուժերը, եւ այսօր դժվար է որոշելը՝ այդ բոլորը մեր պատճառո՞վ, թե՞… Հանուն մեզ:
Մենք չորս քույր էինք: Մենք հիմա էլ ենք չորս քույր և միշտ էլ չորս ենք լինելու: Դա անհերքելի է այնքան, ինչքան, ասենք, ձգողականության օրենքը: Նման մի օրենքով էլ մենք էինք ձգում իրար: Այսօր՝ ավելի քան:
Ամենափոքրը ես էի: Չգիտեմ, թե այդ որ օրենքներն են սահմանել այն հակադարձ միտումները, թե ամենափոքրը կա՛մ տուժողի դերում մեղավոր է միշտ, կա՛մ բոլոր դեպքերում շահում է իր տարիքի շնորհիվ, և չգիտեմ նույնիսկ, թե դրանցից որն է ավելի արդարացի բոլոր մյուսների նկատմամբ: Ես պատժվում էի հաճախ, իսկ ավելի հաճախ՝ շահում:
-Փոքր է, հանդուրժող եղեք,- դաջում էին քույրերիս մեջ և վերջակետ դնում իմ բոլոր չարությունների կողքին:
Հանդուրժող լինենք: Մի առիթով ասել եմ՝ երբ դիմացինին սիրում ես, ստիպված չես լինում նրան հանդուրժել: Հիմա պարզ է նաև՝ եթե իսկապես սիրում ես, պատրաստ ես նույնիսկ հանդուրժելու: Հանդուրժող լինենք:
Պապս սիրում էր մեզ: Նա համբերատարորեն տանում էր մեր բոլոր անհեթեթությունները: Թեպետ ճիշտ կլինի միայն իմ անունից խոսեմ, որովհետև միայն ես գիտեմ, թե ինչքան եմ անհանգստացրել նրան: Նա հաճախ էր ինձ դպրոց տանում, և ին՜չ ցավալի է այսօր հիշելը, թե ինչպես չէի սիրում ես այդ օրերը: Դասից վերադառնալիս մենք անպայման շուկա էինք գնում, որ տատիս կազմած ցուցակի մթերքները գնեինք: Ես՝ մատնաչափ, պայուսակս՝ ինձնից մեծ, շուկայում՝ ամեն տեսակ հոտեր ու խստադեմ մարդիկ: Այս էր պատճառը, որ նախընտրում էի տուն վերադառնալ ոչ նրա հետ: Բայց առավոտները…Առավոտներն ուրիշ էին, թեկուզ և դպրոցի ճամփան երկար էր, դժվար նաև ինձ համար, բայց աննկարագրելի դուրեկան էր, որ ամեն անգամ նա ինձ համար բուլկի էր գնում, իսկ երբեմն պարզապես գումարն էր տալիս, եթե ինձ հետ չէր կարողանում գալ, և ստացվում էր այնպես, որ իմ մանկության բուլկիները լինում էին միշտ իր կողմից, միշտ նույն կրպակից: Այսօր այդ կրպակում այլևս բուլկիներ չեն վաճառում, այնտեղ հիմա կարի արհեստանոց է, և տխուր է գիտակցելը, որ առավոտներն այլևս առաջվա պես անուշաբույր չեն…
Ես յոթ տարեկան էի, երբ մենք տեղափոխվեցինք նոր բնակարան: Այդպես ես կտրվեցի այն ամենից, ինչով լիքն էր իմ մանկությունը: Ես սիրեցի մեր նոր տունը, բայց ոչ այնքան, որքան պապականը: Առհասարակ պապական տունը ամեն մարդու և հատկապես աղջկա կյանքում ամենախաղաղ տանիքն է, որտեղից նա միշտ հեռանում է և միշտ ձգտում վերադառնալ այնտեղ…Դրանից հետո հանդիպումները քչացան, և չնայած նրան, որ անչափելի երկար էի երազել նոր տան մասին, սկսեցի կարոտել հինը, տատիս, պապիս, ինքս ինձ…Սա մի ժամանակ էր, երբ մեր ընտանիքի անդամների քանակը ավելին էր, քան տարիքս: Ես երեխա էի, հետևաբար՝ անտեղյակ մեղքին, կորստին, ամեն տեսակ վախերին, որոնք ձեռք ենք բերում մեծանալուն զուգընթաց: Այդ օրերին նրա լինելը սովորական էր, և չկային մտքեր այն մասին, որ ամեն ինչ և հատկապես մարդկային կյանքը, ավարտվում է միանգամից…
Պապս ընկավ անկողին ամենասովորական մի օր: Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Ժամանակն ու հոգատարությունը նրան ոտքի կանգնեցրին, բայց երբ նույն հարվածը կրկնվեց երկրորդ անգամ և հետո էլ, ամեն ինչ ծայրաստիճան փոխվեց: Ամեն ծանր հարվածից հետո մեր մեջ մեռնում է մեզնից մի մասնիկ, բայց նա վերջին հարվածից հետո կորցրեց իրեն ամբողջովին: Շարժումները սահմանափակվեցին, հիշողությունը մթագնեց:
-Պա՛պ, հիշո՞ւմ ես ինձ, ես ո՞վ եմ,- հարցնում էի ու ժպտում:
-Ո՞նց չէ, իմ աղջիկն ես, քեզ տա Աստված առողջություն, երկար կյանք՝ անշառ, անփորձանք: Այս խոսքերից հետո ես ժպտում էի լաց լինելու չափ, որովհետև զգում էի, թե ինչպես էի մեռնում նրա մեջ օր առ օր:
Նա կրկնում էր այս խոսքերը բոլոր մարդկանց, ում սիրել էր երբևէ և սիրում էր այժմ ենթագիտակցորեն և նրանց, ում չգիտեր անգամ և չէր ճանաչում, հազվադեպ էր ժպտում և լռում էր ավելի, Աստված գիտի, թե ինչի մասին, ժամանակ առ ժամանակ հիշում էր միայն տատիս անունը, որ կանչում էր նույն ջերմությամբ, որով կանչել էր իրենց երջանիկ օրերին…
-Լենա՜, վեր կենա՞մ:
-Չէ, մի քիչ էլ պառկիր:
-Լենա՜, ջուր եմ ուզում:
-Հիմա, հիմա բերեմ:
Այս ամենը տևեց այնքան, որքան տևեց, իսկ մի օր…
-Փոքրերին Ձեր տուն եմ բերում,- արթնացա քրոջս զանգից:
-Բա՞ն է պատահել:
Քույրս լռեց, կախեց խոսափողը, և հեռախոսի երկու կողմերում մենք միասին սկսեցինք հեկեկալ…

***

Մարդը մահկանացու է, ընդունում ենք ու անցնում: Բայց Բուլգակովն ասում է, չէ՞ ՝ ցավալին այն է, որ նա երբեմն հանկարծակի մահկանացու է: Լավ թե վատ, և ուզենք, թե ոչ՝ ամեն բան ավարտվում է մի օր: Կյանք է. և՛ տառապում ենք, և՛ համակերպվում…