Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Լավ օրերից մեկը

Հերթական անգամ գնում էի ընկերուհուս տուն: Այս անգամ դաս անելու համար: Ինչ վատ է, չէ՞, երբ ամեն անգամ պետք է ոտքով երկար ճանապարհ կտրես անցնես, որ հասնես ընկերուհուդ տուն ինչ-որ դասի համար, որը մենակ էլ կարող ես տանը հանգիստ նստած անել: Է՛հ, ինչ էլ լինի, եղածը չես փոխի՝ ես արդեն նրանց տանն էի: Դասեր, դասեր, դասեր…
Մենք հոգնել էինք դասերից և որոշեցինք երաժշտություն միացնել:
-Արի գնանք պատշգամբ, որ դիսկ վերցնենք,- ասաց ընկերուհիս:
-Արի,- ասացի ես և հետևեցի նրան, մի փոքր էլ հոգոց հանելով, որ պետք է այդքան հարմար տեղից դուրս գալ և հյուրասենյակի միջով անցնելով հասնել պատշգամբ: Մենք արդեն շրջանցել էինք միջանցքը և մտանք հյուրասենյակ…
Ահա և հասանք դեպքի վայրը: Հյուրասենյակում միացրած էր բարձր ձայնով հեռուստացույց, և մենք չէինք կարող առանց հեռուստացույցին նայելու անցնել այդ կողմով:
-Կարո՞ղ եք լուծել առաջադրանքը,- ասաց ընկերուհուս պապիկը:
-Փորձենք,- ասացինք մենք և նայեցինք առաջադրանքին.
2+6+9+1=1
Գրված էր հեռուստացույցի վրա, լուցկիներով: Պետք է լուցկիներից մեկն այնպես տեղափոխեինք, որ ստացվեր 1: Եթե գտնեինք և զանգահարեինք տրված համարով, ապա մենք 34 000 ռուբլի կստանայինք (ծրագիրը ռուսական էր, բայց նաև կար հայերի համար հեռախոսահամար, որպեսզի Հայաստանից էլ կարողանային զանգահարել): Ես երկար ժամանակ փորձում էի, բայց ոչ մի օգուտ:
-Իսկ, եթե 9-ի կողքի փայտիկը տեղափոխենք 9-ի մոտ,- ասացի ես,- չէ, չի ստացվում:
Մի քանի րոպե անց այդ նույն բանը ասաց ընկերուհիս, և ճիշտ ստացվեց.
2+6-8+1=1
Բայց ինչո՞ւ ես ճիշտ չմտածեցի, նույն բանն էի ասում:
Դա հիմա կարևոր չէ, ես արդեն իմ ասածը ասել էի, իսկ իմ ընկերուհին իր ասածն էր ասել: Այժմ մենք մի քանի անգամ ստուգեցինք` ճի՞շտ է, թե՞ ոչ, և սկսեցինք զանգահարելու փորձեր անել: Չէր ստացվում, զանգը չէր գնում: Միշտ էլ այդպես է լինում. դու ես ճիշտ հասկացողներից մեկը, բայց չես կարողանում ստանալ արդար շահած գումարդ: Այդպիսին է այս աշխարհը: Շատերն էին զանգահարում իրենց սխալ տարբերակներով, իսկ մենք ճիշտ էինք հասկացել առաջադրանքը: Քիչ անց 34000-ը դարձավ 15000:
-Դու հրաժարվո՞ւմ ես փողից,- ասում էի ես՝ իմ հեռախոսը լարված բռնած ընկերուհուն:
Նա ոչինչ չէր կարող անել, բայց այդ ժամանակ ես միայն նրան էի մեղադրում իմ միտքը գողանալու և սխալ համարներ հավաքելու համար:
-Լա՛վ, վե՛րջ, մենք գնում ենք դիսկը վերցնենք,- ասացինք ես և ընկերուհիս 30 րոպե անց:
Մի քանի րոպե անց մայրիկս ինձ զանգահարեց և ասաց, որ տուն գնամ: Հագնվելու ժամանակ իմացա, որ մի տղամարդ իմացել է իմ գուշակած տարբերակը:
Դուրս եկա ընկերուհուս շենքից, մտածելով, որ ես կարող էի դուրս գալ այդ շենքից հարստացած, միգուցե մի փոքր… Բայց ոչ:
-Մամ, իսկ գիտե՞ս իմ ու Վալերիայի հետ ինչ պատահեց, չես հավատա…,- ասացի ես մայրիկիս և սկսեցի պատմել կատարվածը։

Քեզ հետ և առանց քեզ

2015 թվականին Մեծ տատս կդառնար իննսուն տարեկան:

-Էդ ո՞ւր էիք գնացել:
-Կինո, տա՛տ ջան, կինո:
-Տեղով կինո եք էլի,- ասեց ու փակեց աչքերը: Վերջին օրերն էին:

***
Լուսիկ տատս էր, իսկական անունը՝ Ոսկեհատ: Ծնվել ու մեծացել է Ախթալա գյուղում: Գյուղը նրա համար աշխարհ էր, աշխարհը՝ գյուղ: Ծնողներից հետո մենակ մնաց, բայց գյուղը էլի չթողեց: Խնդրեցինք, համոզեցինք՝ գա քաղաք, մեզ հետ ապրի: Չլսեց, չհամոզվեց.
-Էդ իմ տեղը չի:
Ամբողջ տարի իր պարտեզում էր: Այնքան էր գործ անում, որ չէր էլ հասցնում ձանձրանալ: Բայց ոչ էլ հոգնում էր. ջահելի պես առողջ էր, երեխայի պես՝ ժիր: Թթու լավաշներ էր սարքում, տեսակ-տեսակ չրեր պատրաստում, մուրաբաներ փակում: Բոլորը, բոլորը մեզ համար: Ամռանն այցելում էինք իրեն, ձմռանը ինքն էր գալիս: Քույրերով իր սիրած շոկոլադից էինք պատրաստում, գալուն պես նվիրում, ինքն էլ տարբեր կոնֆետներ էր մեզ բերում: Աշխարհով մեկ էինք լինում. երեք ամիս մեր տանը պիտի մնար:
Առավոտյան բոլորիցս շուտ էր արթնանում: Սանրում էր իր ճերմակ մազերը ու թաքցնում ծաղկազարդ գլխաշորի մեջ, կապույտ շալը փաթաթում էր մեջքին ու խոշոր ակնոցը դնում կուրացած աչքերին: Այս ամենը այնքան երկար էր տևում, որ նմանվում էր խորհրդավոր ծիսակատարության. ինչքան նայեիր, չէիր ձանձրանա:
Սուրճի ժամն էր: Առանց բացառության ամեն օր խմում էր: Մաքրում էր անգամ բաժակի հատակի սև մրուրը, թեև գիտեր, որ օգտակար չէր: Բայց չէր հիվանդանում, դեղեր չէր օգտագործում: Դրանից է, որ այդքան երկար ապրեց, թեև ինձ ավելի երկար էր խոստացել: Հիմա գիտեմ, որ խոստումները նրա համար են, որ չպահվեն:
-Հարյուր տարի՞: Անիծո՞ւմ ես: Կմեծանաս, կհասկանաս, թե ծերությունը ինչ գեշ բան ա:
Ես լռում էի. երևի իսկապես չէի հասկանում՝ ինչ էր ծերությունը:
-Ե՞րբ պիտի ռատ ըլնիմ, գնամ…,- Էս խոսքերից հետո պինդ-պինդ գրկում էի նրան, ու նա չէր տեսնում իմ թաքուն արցունքները, ոչ մի անգամ չէր տեսնում:
Տատս սիրում էր ինձ ամենաշատը: Դա գիտեի այնպես, ինչպես իմանում են, որ անձրև է գալու, երբ երկինքն անաստղ է լինում: Ես իր տղա թոռներից մեծի առաջին զավակն էի ու չորս ծոռներից (այդ ժամանակ) ամենափոքրը: Նրա համար հեքիաթներ էի կարդում, երբեմն վերջաբանը ինքս էի հնարում, փոխում ուզածս ձևով: Իմ միամիտ տատը լսում էր ինձ, համբուրում պստլիկ ճակատս ու անգիր ասում.
-Կարդա՛, գրի՛ր, իմ ժի՛ր մանուկ,
Կարդա՛, գրի՛ր տարին բոլոր…
Միշտ հետաքրքրվում էր գնահատականներովս, հպարտանում իմ լավ սովորելով: Ես իմ բոլոր հինգերը նվիրում էի իրեն: Աշխարհով մեկ էր լինում: Իսկ երբ բախտս բերում էր, և հինգին գումարած էի ստանում (իսկ իմ բախտը հաճախ էր բերում), ինձնից շատ էր ուրախանում:
Հանում էր գրպանի գունավոր թաշկինակը, քարկապը քանդում ու տալիս ինձ: Դա եզակի հնարավորություն էր տեսնելու, թե ինչ կար թաշկինակի մեջ. կոնֆետներ էին, կոպեկներ, թելեր: Այդպիսի թաշկինակներ բարձի տակ էլ կային. միշտ փակ, միշտ կապված, միշտ նույն տեղում:
Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի, տատս հաճախ էր զրուցում, կիսվում ինձ հետ: Օր չէր լինում, որ չհիշեր ու չպատմեր ինձ կամ մյուսներին, թե ինչպես մի անգամ՝ իրեն գյուղ ճանապարհելիս, գրպանում հիսուն դրամ դրեցի.
-Բա ես քու փողը ո՞նց վերցնեմ,- հարցրել է:
-Թե չվերցնես, ուրեմն ինձ չես սիրում,- մանկական խորամանկությամբ պատասխանել եմ ես: Հետո թափահարել եմ ձեռքս, հրաժեշտ տվել այնքան ժամանակ, մինչև ավտոբուսը շարժվել է ու հեռացել տեսադաշտիցս: Այս դեպքը ավելի շատ հիշում եմ իր պատմելով: Գիտեմ,որ իրական է, որ հնարած չէ ոչ մի պահը, բայց հիմա այնքան հեռու է թվում, որ…
Վերջին տարիներին էլ գյուղ չէինք տանում: Գիտեինք, որ նեղանում էր, բայց չէինք թողնում՝ գնար: Արդեն մեծ էր, մենակ թողնելը վտանգավոր կլիներ:
-Կգա՞ս գնանք գյուղ, Ախթալա գնանք, իմ թթի ծառի թութը կուտես: Հիշում ես, չէ՞,՝ ո՜նց էինք թափ տալիս:
-Հիշում եմ, տա՛տ ջան, հիշում եմ:
-Կգաս, չէ՞:
-Կգամ, տա՛տ ջան, մի օր անպայման կգամ:

***

Ասում են՝ աչքերը փակել ու հանգիստ քնել է: Կարծես սովորական քուն պիտի մտներ: Կարծես առավոտյան պիտի արթնանար էլի: Ասում են՝ մենք պիտի երազենք իր պես երկար ապրելու մասին. չորս թոռների յոթ երեխեքին տեսնելը խաղ ու պար չի: Ասում են՝ ինչ լինում է, թող ժամանակին լինի…Չէ՛: Ժամանակին թե անժամանակ՝ տարբերություն չկա: Կորուստը կորուստ է: Տառապանքը՝ տառապանք: Կորցնում ես, ուրեմն, պիտի տառապես: Ուրիշ ճանապարհ չկա:

Ուզում եմ գան հին ու բարի օրերը

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Ես սովորում եմ 9-րդ դասարանում, և ինչպես բոլոր ավարտական դասարաններում մեր դասարանում նույնպես ամսվա մեջ գոնե մեկ անգամ լինում են վեճեր փախչողների ու չփախչողների միջև: Ես պատկանում եմ փախչող մարդկանց խմբին: Վերջերս դպրոց է եկել նախկին ֆիզիկայի ուսուցչուհին, ում դասարանի մեծ մասը չի սիրում: Գրեթե ամեն օր մենք ուզում ենք նրա դասից փախչել, կամ ինչ-որ չար կատակ անել: Այդ ուսուցչուհին ինչպես և դպրոցի ուսուցիչների մեծ մասը ատում է մեր դասարանը, քանի որ մենք դպրոցի ամենաչար դասարանն ենք: Մեր դասարանում սովորում է փոխտնօրենի թոռնուհին, և նա ամեն անգամ զգուշացնում է ուսուցչուհուն, թե մենք ինչ ենք ուզում անել:
Անկեղծ ասած, իմ դասարանը մի փոքր անկազմակերպ է, որովհետև լավ ու բարի ժամանակներում մենք եղել ենք երկու տարբեր դասարաններ. 7Ա և 7Բ: Այդ մասին անընդհատ խոսում են թե ուսուցիչները, թե աշակերտները և անընդհատ հիշեցնում են, որ 7Ա-ն այս էր լավ անում, 7Բ-ն` այն: Ես սովորում էի 7Ա դասարանում, մենք նույնպես վիճում էինք, բայց վեճը շատ շուտ վերածվում էր կատակի, իսկ հիմա վեճը վերածվում է պատերազմի: Դասարանը բաժանված է խմբերի, և դա տհաճ է, երեխաների կեսը ընկերներ չունեն, աղջիկները անընդհատ վիճում են, իսկ տղաները պահում են իրենց շատ սանձարձակ և միայն բարձր ձայնը կարող է նրանց հանդարտեցնել: Չնայած այսքան շատ թերություններին, մեր դասարանը ունի նաև որոշ առավելություններ` դպրոցի ավագ դասարանը մենք ենք և պետք է կարևոր որոշումները կայացնենք մենք, դպրոցի բարդ աշխատանքները տրվում են մեզ, միջոցառումները կազմակերպում է մեր դասարանը, դպրոցի այլ դասարանները չեն տեսնում մեր դասարանի ներսում կատարող խնդիրները և ամենակարևորը, մենք ունենք բարի դասղեկ, ով ներում է մեր կատարած բոլոր սխալները: Չնայած ամեն ինչին, ես ուզում եմ հետ բերել հին ու բարի ժամանակները:

Կյանք է

Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Այս պատկերը աչքերիս առաջ է արդեն յոթ տարի, թեև ամեն ինչ ավարտվեց անցյալ ամառ: Գնում էինք հիվանդանոց: Պապիս մոտ կաթվածի նախանշաններ էին…

***

Պապս լոռեցի էր: Երկու տարեկան էր, երբ հայրը գնաց պատերազմ և անհայտ կորավ ժամանակի մեջ: Մոր հետ տեղափոխվեց Երևան, ամուսնացավ տատիս հետ: Կյանքը մտավ իր բնականոն և խաղաղ հունի մեջ: Օրերը հոսեցին, իրենք՝ ևս:
Պապս միակն էր իմ կյանքում: Նա հաճախ էր մեզ անտառ տանում: Գնում էինք մոշի, մասուրի: Դրանք հետո տատիս համեղ ձեռքով կոմպոտներ էին դառնում ձմռան համար: Ճանապարհի սկզբում ոգևորվում էինք, լցնում դույլերը որքան հնարավոր է շատ, հետո արևը հարվածում էր մեզ, ու ամենքս մի հով տեղ էինք փնտրում հանգստանալու համար…
-Պա՜պ, հոգնել ենք:
-Շուտով կգնանք:
-Ախր… Էլ չենք դիմանում:
-Լավ, ձեզ կճանապարհեմ, բայց ես էլի ետ կդառնամ:
Եվ ստացվում էր այնպես, որ նա կրկնակի հոգնում էր նույն ճանապարհը երկու անգամ անցնելով և արևի տակ անխնա վատնելով իր ծերունական ուժերը, եւ այսօր դժվար է որոշելը՝ այդ բոլորը մեր պատճառո՞վ, թե՞… Հանուն մեզ:
Մենք չորս քույր էինք: Մենք հիմա էլ ենք չորս քույր և միշտ էլ չորս ենք լինելու: Դա անհերքելի է այնքան, ինչքան, ասենք, ձգողականության օրենքը: Նման մի օրենքով էլ մենք էինք ձգում իրար: Այսօր՝ ավելի քան:
Ամենափոքրը ես էի: Չգիտեմ, թե այդ որ օրենքներն են սահմանել այն հակադարձ միտումները, թե ամենափոքրը կա՛մ տուժողի դերում մեղավոր է միշտ, կա՛մ բոլոր դեպքերում շահում է իր տարիքի շնորհիվ, և չգիտեմ նույնիսկ, թե դրանցից որն է ավելի արդարացի բոլոր մյուսների նկատմամբ: Ես պատժվում էի հաճախ, իսկ ավելի հաճախ՝ շահում:
-Փոքր է, հանդուրժող եղեք,- դաջում էին քույրերիս մեջ և վերջակետ դնում իմ բոլոր չարությունների կողքին:
Հանդուրժող լինենք: Մի առիթով ասել եմ՝ երբ դիմացինին սիրում ես, ստիպված չես լինում նրան հանդուրժել: Հիմա պարզ է նաև՝ եթե իսկապես սիրում ես, պատրաստ ես նույնիսկ հանդուրժելու: Հանդուրժող լինենք:
Պապս սիրում էր մեզ: Նա համբերատարորեն տանում էր մեր բոլոր անհեթեթությունները: Թեպետ ճիշտ կլինի միայն իմ անունից խոսեմ, որովհետև միայն ես գիտեմ, թե ինչքան եմ անհանգստացրել նրան: Նա հաճախ էր ինձ դպրոց տանում, և ին՜չ ցավալի է այսօր հիշելը, թե ինչպես չէի սիրում ես այդ օրերը: Դասից վերադառնալիս մենք անպայման շուկա էինք գնում, որ տատիս կազմած ցուցակի մթերքները գնեինք: Ես՝ մատնաչափ, պայուսակս՝ ինձնից մեծ, շուկայում՝ ամեն տեսակ հոտեր ու խստադեմ մարդիկ: Այս էր պատճառը, որ նախընտրում էի տուն վերադառնալ ոչ նրա հետ: Բայց առավոտները…Առավոտներն ուրիշ էին, թեկուզ և դպրոցի ճամփան երկար էր, դժվար նաև ինձ համար, բայց աննկարագրելի դուրեկան էր, որ ամեն անգամ նա ինձ համար բուլկի էր գնում, իսկ երբեմն պարզապես գումարն էր տալիս, եթե ինձ հետ չէր կարողանում գալ, և ստացվում էր այնպես, որ իմ մանկության բուլկիները լինում էին միշտ իր կողմից, միշտ նույն կրպակից: Այսօր այդ կրպակում այլևս բուլկիներ չեն վաճառում, այնտեղ հիմա կարի արհեստանոց է, և տխուր է գիտակցելը, որ առավոտներն այլևս առաջվա պես անուշաբույր չեն…
Ես յոթ տարեկան էի, երբ մենք տեղափոխվեցինք նոր բնակարան: Այդպես ես կտրվեցի այն ամենից, ինչով լիքն էր իմ մանկությունը: Ես սիրեցի մեր նոր տունը, բայց ոչ այնքան, որքան պապականը: Առհասարակ պապական տունը ամեն մարդու և հատկապես աղջկա կյանքում ամենախաղաղ տանիքն է, որտեղից նա միշտ հեռանում է և միշտ ձգտում վերադառնալ այնտեղ…Դրանից հետո հանդիպումները քչացան, և չնայած նրան, որ անչափելի երկար էի երազել նոր տան մասին, սկսեցի կարոտել հինը, տատիս, պապիս, ինքս ինձ…Սա մի ժամանակ էր, երբ մեր ընտանիքի անդամների քանակը ավելին էր, քան տարիքս: Ես երեխա էի, հետևաբար՝ անտեղյակ մեղքին, կորստին, ամեն տեսակ վախերին, որոնք ձեռք ենք բերում մեծանալուն զուգընթաց: Այդ օրերին նրա լինելը սովորական էր, և չկային մտքեր այն մասին, որ ամեն ինչ և հատկապես մարդկային կյանքը, ավարտվում է միանգամից…
Պապս ընկավ անկողին ամենասովորական մի օր: Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Ժամանակն ու հոգատարությունը նրան ոտքի կանգնեցրին, բայց երբ նույն հարվածը կրկնվեց երկրորդ անգամ և հետո էլ, ամեն ինչ ծայրաստիճան փոխվեց: Ամեն ծանր հարվածից հետո մեր մեջ մեռնում է մեզնից մի մասնիկ, բայց նա վերջին հարվածից հետո կորցրեց իրեն ամբողջովին: Շարժումները սահմանափակվեցին, հիշողությունը մթագնեց:
-Պա՛պ, հիշո՞ւմ ես ինձ, ես ո՞վ եմ,- հարցնում էի ու ժպտում:
-Ո՞նց չէ, իմ աղջիկն ես, քեզ տա Աստված առողջություն, երկար կյանք՝ անշառ, անփորձանք: Այս խոսքերից հետո ես ժպտում էի լաց լինելու չափ, որովհետև զգում էի, թե ինչպես էի մեռնում նրա մեջ օր առ օր:
Նա կրկնում էր այս խոսքերը բոլոր մարդկանց, ում սիրել էր երբևէ և սիրում էր այժմ ենթագիտակցորեն և նրանց, ում չգիտեր անգամ և չէր ճանաչում, հազվադեպ էր ժպտում և լռում էր ավելի, Աստված գիտի, թե ինչի մասին, ժամանակ առ ժամանակ հիշում էր միայն տատիս անունը, որ կանչում էր նույն ջերմությամբ, որով կանչել էր իրենց երջանիկ օրերին…
-Լենա՜, վեր կենա՞մ:
-Չէ, մի քիչ էլ պառկիր:
-Լենա՜, ջուր եմ ուզում:
-Հիմա, հիմա բերեմ:
Այս ամենը տևեց այնքան, որքան տևեց, իսկ մի օր…
-Փոքրերին Ձեր տուն եմ բերում,- արթնացա քրոջս զանգից:
-Բա՞ն է պատահել:
Քույրս լռեց, կախեց խոսափողը, և հեռախոսի երկու կողմերում մենք միասին սկսեցինք հեկեկալ…

***

Մարդը մահկանացու է, ընդունում ենք ու անցնում: Բայց Բուլգակովն ասում է, չէ՞ ՝ ցավալին այն է, որ նա երբեմն հանկարծակի մահկանացու է: Լավ թե վատ, և ուզենք, թե ոչ՝ ամեն բան ավարտվում է մի օր: Կյանք է. և՛ տառապում ենք, և՛ համակերպվում…

Մարդու «բաղադրատոմսը»

Բարև, ես Իննան եմ: Ու ես կարծում եմ, որ մարդու ամեն փոքրիկ արարք շարունակում է ստեղծել հենց իրեն՝ մարդուն: Ամեն միտք, ամեն խզբզած նկար, ամեն կարդացած գիրք, ամեն քնքուշ խոսք կամ վիրավորանք, ամեն ավտոբուս, տաքսի, մարշրուտկա նստել կամ չնստել, ամեն հագած կամ ժամերով ընտրած շոր, ամեն ծախսած գումար, հեռախոսի կամ համակարգչի desktop-ի նկար, ամեն լավ գործ և օգնություն: Ամեն մի ընկերն ու բարեկամը շարունակում է ստեղծել մարդուն, և անպայման բոլոր-բոլոր նախնիները, որոնք դեր են ունեցել մարդու՝ լույս աշխարհ հայտնվելու մեջ:
Ես արդեն վաղուց հավատում եմ, որ մարդու կերպարի բոլոր փոքրիկ բաղադրիչները իրար հետ շա՜տ սերտ կապի մեջ են, այն է. աչքերի կողքի փոքրիկ կնճիռները, ժպիտը, մազերի ու մաշկի գույնը, նիհարությունն ու գիրությունը, շարժուձևը, որոշումներ կայացնելու առանձնահատկությունները, աշխարհով հետաքրքրվածության աստիճանը, բնավորությունը, փորձը, հիշողությունները, կարծիքները ամեն ապուշ բանի մասին, կրթությունը, ձգտումները, ճաշակը, երազանքներն ու երազները, աշխատելու ու հանգստանալու ձևը, սիրած զբաղմունքները, նախընտրելի խմիչքները ու հազար ու մի բան, որոնց միտքը ընդհատվեց, քանի որ ինչ-որ բան ասաց քույրս:
Եվ դա է պատճառը, որ այլևս վաղուց չեմ հավատում, երբ գեղեցկությունն ու, այսպես կոչված, «ներքին» հատկանիշներն իրար հակադիր են դնում: «Աղջիկը այդքան էլ գեղեցիկ չէ, բայց շատ բարի է», կամ «Սիրուն չի, բայց լավ մարդ ա»: Չկա բայց, կա ամբողջականություն, որ չի մասնատվում, բայց զգացվում է միշտ:
Լավ: Իսկ եթե իմ ամեն մի հատկությունը իմ մասնիկն է, ուրեմն իմ ծուլությունն է՞լ է իմ մասնիկը: Ծուլություն, այսինքն «лень», ու թող անունը լինի Լենա: Լենան շատ լավն է ու տարբեր: Երբեմն անիմաստ ու չվաստակված, որ սկզբից ապուշությամբ է զբաղված, իսկ հետո՝ գլուխը կախում, կարծես, գոյություն ունենալու իրավունք չունի: Իսկ երբեմն՝ շատ տաք, աշնանային, թեյ սիրող, գրել սիրող, մտածել, երազել, ոտքը ոտքին դնել ու… տաքանալ: Երաժշտություն սիրող: Նա է օգնում ինձ երազել, զգալ կյանքիս տարբեր փուլերում կատարվող հոգևոր ու ֆիզիկական փոփոխությունները, նա է ստիպում ինձ գրել, երբեմն խոսել ավել-պակաս, զբաղվել ապուշությամբ, բայց միշտ երազել, ու երազել…

Եթե արտակարգ իրավիճակ լինի

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Սուքիասյանի

-88 թիվն էր: Հիշում եմ, աշխատանքի վայրում նստած ենք, մեկ էլ հատակը շարժվեց, ապա շենքը սկսեց ճոճվել, մենք սարսափած դուրս եկանք շենքից և մի քիչ հետո լսեցինք, որ Գյումրին և Սպիտակը ավերված են, իսկ Նալբանդ գյուղը, որտեղ էլ երկրաշարժի էպիկենտրոնն էր, միանգամից գետնի տակ է անցել,- պատմում էր մայրիկս, իսկ մենք ուշադրությամբ լսում էինք նրան:
Ակամայից մարմնովս սարսուռ անցավ և հարցրեցի մայրիկիս.
-Մամ, իսկ կարա՞ Երևանում էլ տենց երկրաշարժ լինի:
-Իհարկե: Սեյսմիկ գոտում է գտնվում Երևանը, կարող է: Այսօր նույնիսկ Երևանի նորակառույց շենքերը ապահովագրված չեն երկրաշարժից, Աստված չանի, եթե լինի, Երևանը կավիրվի:
Իսկ քույրիկս, լսելով մայրիկի պատմածները, չանհանգստացավ ինձ նման, այլ հանգիստ լսում էր:
-Ան, էնպես հանգիստ ես նստած, ոնց որ քո քաղաքում չի էդ երկրաշարժը լինելու:
-Հա լավ, ի՞նչ կա վախենալու: Շատ միջոցներ կան երկրաշարժից պաշտպանվելու, վախենալ պետք չի:
-Բայց ախր, մեզ ո՞վ բացատրեց, թե ինչպես պետք է վարվենք, որ չվախենանք:
-Ժամանակը գա` կիմանաս, դու դեռ աշակերտ ես, իսկ դրանք բուհում են անցնում: Այդ դեպքերում ամենակարևորը՝ պահը ճիշտ օգտագործելն է:
Ինձ հիմա շատ է հուզում այս հարցը. ինչո՞ւ այդ մասին մեզ չեն սովորեցնում դպրոցներում, իսկ մանկապարտեզների երեխանե՞րը: Մի՞թե այդ տարիքի երեխաները աղետների ժամանակ ապահովագրված են:

Ես սովորում եմ ֆրանսիական համալսարանում

Բոլորը կիսվում են իրենց տպավորություներով և կարծիքներով, թե ինչ է իրենց համար ուսանողական կյանքը, ինչ թերություններ և առավելություններ ունի:
Ես նույնպես ուզում եմ կիսվել ձեզ հետ իմ տպավորություններով: Արդեն 2 ամիս է, ինչ սովորում եմ Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում և այն հարցին, թե ինչ է ինձ համար ուսանողական կյանքը, մտքիս միանգամից ժողովրդավարություն, արդարադատություն, պետություն, իրավունք և այլ նմանատիպ իրավաբանական բառերի կույտ է գալիս: Հետո, երբ մի քիչ էլ եմ մտածում, արդեն մտքիս մի շարք հարցեր են գալիս: Օրինակ` ո՞ր լսարանում ենք հիմա, ինչպե՞ս թե մի դասաժամը 80 րոպե, իսկ քննությանը ի՞նչ ենք անելու: Բայց ամենահուզիչ հարցը այն է, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սեմինարը: Հարցից անմիջապես հետո կայացվում է որոշում միասին պատրաստվել սեմինարին: Ամբողջ կիրակին անցնում է դաս անելով, և ահա գալիս է սպասված օրը: Բոլորս կապտած, շնչներս պահած սպասում ենք սեմինարավարին, մեկ էլ հանկարծ ներս է գալիս Ղուկաս ձյաձյան (մեր հսկիչներից մեկը) և ասում.
-Երեխանե՛ր, դասախոսի հետ դեպք է պատահել, այսօր սեմինար չի լինելու:
-Ինչպե՞ս թե` չի լինելու,- հարցնում ենք մենք, և այլևս չլսելով պատասխանը` գոռում-գոչյուններով արագ լսարանից դուրս ենք վազում ու, իհարկե, արդյունքում բախվում ենք ջղայնացած Ղուկաս ձյաձյային:
Հա՛, մոռացա ֆրանսերենի մասին: Ֆրանսերենը առանձին պատմություն է, որովհետև եթե սեպտեմբերի սկիզբին դու ֆրանսերենից գիտեիր միայն “bonjour”, ապա հոկտեմբերին արդեն շարադրություն ես գրում քո երազանքների տան մասին: Ու սովորելով «ֆրանսիականում» դու իսկապես չես հասկանում լեզվաբանակա՞ն ես ընդունվել, թե՞ իրավաբանական:
Հիմա մի դեպք պատմեմ մեր ռեկտորի մասին, ով ֆրանսիացի է (թե ի՞նչ կապ ունեն ռեկտորը և ֆրանսերենը, հիմա կհասկանաք): Մի օր, երբ ընկերուհիներով իջնում էինք երկրորդ հարկից, հանկարծ այդ փոքրամարմին մարդը անցավ մեր դիմացով և ասաց.
-“Bonjour”…
Մենք՝ երեքս, հիացած դեմքերով, փայլուն աչքերով ու հիմար ժպիտներով, պատասխանեցինք:
- “Bonjour” ,“bonjour”…
Դա մեզ համար լուրջ իրադարձություն էր: Մենք մեր ռեկտորին բարևեցինք, այն էլ ֆրանսերեն: Եվ այդ պահին ամենեւին էլ կարևոր չէր, որ դա ընդամենը “bonjour”-ն էր, որը բոլորը գիտեն:

Ինչպես ենք սնվում դպրոցում

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Զանգը հնչեց: Օրագիրս հանեցի, հաջորդ ժամը հանրահաշիվ էր: Ճարս ինչ, մեկ է, պետք է գնամ բուֆետ, թե չէ 4-րդ դասի դասամիջոցին բակ չեն թողնում, իսկ ես սոված էլ չեմ դիմանա: Ընկերուհուս ձեռքից քաշելով, արագ վազելով, դասամիջոցի 2-րդ րոպեին հասա բուֆետ: Նույնիսկ մաքուր օդ չհասցրի շնչել: Չէ՞ որ 5 րոպեն շատ քիչ է բուֆետ հասնելու ու դեռ մաքուր օդ էլ ներս քաշելու, առույգանալու համար:
-Լավ էլի: Ինչքան երեխա կա…
Փնթփնթացի ես, ճզմելով փոքրերին և հիշելով, թե ինչպես չէի սիրում, որ իմ փոքր ժամանակ ինձ էին ճզմում, հասա առաջին գիծ:
-Ինձ երկու հատ խորիզով բուլկի,- ասացի ես, հիշելով “old but gold” արտահայտությունը, քանի որ արդեն 2 տարի է, ինչ ես բացի խորիզով բուլկուց ու «թաթիկից» ուրիշ ոչինչ չեմ գնում բուֆետից:
Բուֆետի աշխատողը չլսեց: Լավ, փորձենք նորից:
-Ինձ երկու հատ խորիզով բուլկի:
-Ի՞նչ ես գոռում, աղջի՛կ,- ավելի բարձր գոռալով պատասխանեց բուֆետի աշխատողը:
«Այ, եթե դասամիջոցին 1 րոպե մնացած չլիներ, կասեի` ինչ եմ գոռում»,- մտածելով և ավելի դժգոհ դեմք ընդունելով՝ կրկնեցի ուզածս և վերցնելով ստամոքսիս և ուղեղիս համար այդքան ահրաժեշտ բուլկիները, առանց ծանր վնասվածքների դուրս մղվեցի սոված աշակերտների այդ գազազած և ուշացող ամբոխից:
-Արագ ուշացանք,- ասաց ընկերուհիս:
-Հա լավ, կհասցնենք էլի:
Ու արդեն դանդաղ քայլելով, ուտելով բուլկիս ու մաքուր օդը ագահորեն շնչելով մտա դպրոց: Բախտս բերել էր. ուսուցչուհին չէր եկել:
Ախր, դասամիջոցը պետք է պարտադիր լինի 10-15 րոպե, այլ կերպ ուղղակի չի կարող լինել: Ախր, նույնիսկ բժիշկներն են ասել, որ ուտելիքը պետք է առնվազն 1 րոպե ծամել, իսկ մեկ բուլկին պատկերացնո՞ւմ եք ինչ մեծ է 5 րոպեում ուտելու համար: Բացի այդ երեխաներին անհրաժեշտ է 5 րոպե մաքուր օդ շնչել, որպեսզի ուղեղներս արթնանան, աշխուժանան: Իսկ քանի որ ուղեղներն էլ իրենց տերերի նման ուշ են արթնանում, պետք է այդ արարողությանը մի փոքր շատ ժամանակ հատկացնել:

Իսկ մեր բուֆետը…

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Մեր դպրոցում կա 2 բուֆետ: Երկուսն ել շատ հեռու են: Մեկը` փոքրերի բաժնում, իսկ մյուսը` նկուղում: Փոքրերի բաժնի բուֆետում ամեն ինչն ավելի էժան է, բուֆետն ավելի մեծ է, բայց մինչև այնտեղ անհնար է հասնել դասամիջոցին: Մեր բուֆետը ավելի փոքր է, և այնտեղ ամեն ինչ ավելի թանկ է, բայց շատ ավելի մոտ է: Երկու բուֆետներում ամեն ինչը հին է և ավելի թանկ, քան խանութներում, բայց չնայած դրան երեխաների մեծ մասը բուֆետից են ուտելիք գնում: Մեր դասամիջոցները կարճ են, և բուֆետ կարող ենք գնալ առաջին, երկրորդ կամ վերջին դասամիջոցներին: Ճիշտ է, բուֆետում կան սեղաններ, բայց այնտեղ կարելի է նստել միայն դասերից հետո, որովհետև մինչև ուտելիքը գնում ես, դասամիջոցը վերջանում է: Ես գնում եմ բուֆետ միայն դասընկերներիս հետ, բայց սովորաբար ուտելիքը իմ հետ տանից եմ բերում: Ես կուզեի, որ դասամիջոցները լինեին ավելի երկար, և բուֆետում ավելի թարմ ու էժան ուտելիք լիներ: Իսկ թե ինչքան հեռու կլինի, կապ չունի: Ի վերջո, մենք միշտ արագ ենք գնում բուֆետ և ուրիշ տեղեր:

Ուտե՞լ, թե՞ չուտել

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Հնչեց տասնհինգ րոպեանոց դասամիջոցի զանգը, և դասարանը համարյա ամբողջությամբ դատարկվեց: Երեխաներից մի քանիսը զբոսնում էին, ոմանք ինչ-որ ուսուցչուհու փնտրում, բայց նրանցից շատերը գնացին բուֆետ:
…Բուֆետ, այդ բառը ոչ միշտ նույն նշանակությունը ունի: Չէ՞ որ բուֆետի ոչ բոլոր ուտելիքներն են թարմ: Ասեմ ավելին, մեր բուֆետում կան շատ փոքր խաչապուրիներ, որոնք 100-150 դրամ են, այնինչ խանութներում դրանց մի ամբողջական տուփը, որտեղ կան մոտավորապես տասներեք խաչապուրի, մոտ 550 դրամ է: Իսկ ամենափոքր չափսի «կիթկաթ» ու «սնիկերս» շոկոլադները մոտ 250 դրամ են. և ես կարող եմ այսպես շարունակ թվարկել:
Մեր բուֆետում կան նաև նարնջագույն կասկածելի մինի պիցաներ, որոնք մեր դասարանցիներից շատերը հավանում են: Լավ հերիք է սնունդի մասին, թեկուզ այն շատ ծավալուն քննարկման արժանի թեմա է:
Կոնկրետ ես բուֆետ գնալ չեմ սիրում և միշտ ուտելիքս վերցնում եմ տնից: Կամ էլ բուֆետը չհավանողների հետ դպրոցի կողքի փուռից եմ գնում իմ այդ օրվա նախաճաշը, սակայն փռում էլ շատ հաճախ ուտելիքը հիվանդությունների պատճառ է դառնում: Եթե ինձ բուֆետը պետք է, որը շատ հազվադեպ է լինում, անմիջապես դպրոց մտնելուց հետո գնում եմ բուֆետ և տեսնում միայնակ կանգնած բուֆետի աշխատողին, բարևում և առանց հերթի և լարվածության գնում այն, ինչ ինձ անհրաժեշտ է:
Բայց երեխաներից շատերը, մանավանդ ուշացողները, այդ մասին չեն մտածում և լարվածություն են ստեղծում տասնհինգ րոպեանոց դասամիջոցի ժամանակ:
Բուֆետի ընդհանուր տեսքը լավ է: Կան նաև ութ-իններորդ դասարանի աշակերտներ, ովքեր հերթապահություն են անում բուֆետում և հետևում են բուֆետի կանոնների պահպանմանը:
Բուֆետը նաև շատ ժամանակ կարող է կռվի վայր դառնալ կամ բամբասանքների ու նորանոր լուրերի աղբյուր:
Երկար դասամիջոցին բուֆետը շատ փոքր է թվում, չէ՞ որ այն լի է սոված երեխաների շարքով:
-Մարիամ տոտա՛, ես թեմատիկի եմ, մի հատ բուլկի կտա՞ք:
Իսկ այդ խոսքերի հետ խառնվում են տասնյակ այդպիսի արտահայտություններ:
-Մարիամ տոտա՛, տետր ունե՞ք:
-Մարիամ տոտա՛, մի հատ կրուասան, լավ էլի:
Տասնհինգ րոպե անց, խեղճ բուֆետի աշխատողը մաքրում է իր քրտինքը և ուրախանում, որ զանգը հնչել է: