-Տատ, էս ի՞նչ ձայներ են գալիս բակից։

-Երևի էլի աղբն են տանում։

-Չէ, աղբը գիշերը կտանեին։ Առավոտից այս ձայներն են։ Ոնց որ ինչ-որ բան քանդեն։

-Հա, քանդում են, որ նորը սարքեն։ Էնքան տանից դուրս չես եկել, տեղյակ չես ոչ մի բանից։

Տատիկս ճիշտ էր․ արդեն մեկ ամիս ու երկու օր է, ինչ տանից դուրս չեմ գալիս ու, բնականաբար, ոչ մի բանից տեղյակ չեմ։ Բայց լավ, հիմա դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել։

Այդ անտանելի աղմուկն իսկապես գալիս էր մեր բակից՝ դիմացի գործարանից։ Տասնյակ շինարարական մեքենաներ էին գալիս ու գնում՝ իրենց հետևից թողնելով շինանյութի սարեր ու փոշու խիտ ամպեր։ Փաստորեն մեր մոտ էլի շենք են պլանավորում կառուցել։ Իսկ թե ինչու՝ էլի պատմեմ ամենասկզբից։

Սովետի, կամ ինչպես տատիկս է ասում, կոմունիստների ժամանակ, մեր շենքի դիմաց լուսատեխնիկական գործարանն էր։ Տատիկս պատմում էր, որ այնտեղ ջահեր և լամպեր էին պատրաստում։

-Տատ, բայց լամպերի գործարանը․․․

-Անետա, մի վիճիր հետս, սա ուրիշ ա, լամպերինը չի։ Լամպերում ես աշխատել եմ, գիտեմ՝ որն ա։

Երբ տատիկս ինձ հենց իմ անունով է դիմում, այդ պահից կարող եք ինձ շնորհավորել՝ համը հանել եմ։ Մի խոսքով, Սովետական միության ժամանակ սա սովորական պետական գործարան էր, որը միության փլուզումից հետո փակվեց մի շարք այլ գործարանների նման։

Հետո մի մարդ գնեց այս տարածքն ու սկսեց ուղղակի վարձով հանձնել մի շարք բիզնեսների։ Այստեղ էր տաքսիների կայանատեղին, կար եվրոպատուհանների արտադրամաս, տարբեր պահեստներ և այլն։ Այս ամենը շրջապատում էին կիսաքանդ քարե պատերն ու մետաղյա կոնստրուկցիաները։ Այդքան էլ գեղեցիկ տեսարան չէր՝ ճիշտն ասած։

Հա, ի դեպ, տեսարաններից խոսք գնաց․ մի լեգենդ կա, որ ժամանակին մեր պատուհանից կարելի էր Մասիսը տեսնել։ Չեմ կարող ասել՝ որքանով է դա ճիշտ, բայց հիմա ենթադրյալ Մասիսի տեղը միայն մի կիսադատարկ նորակառույց է երևում։ Համարյա բնակիչ չունի այդ շենքը, մի քանի պատուհանի լույս է երևում երեկոյան։ Ինձ համար անհասկանալի պատճառներով այդ տներն այդպես էլ սեփականատեր չգտան։ Վերադառնանք նախկին լուսատեխնիկական գործարանի տարածքին։ Ինչ վեճեր ասես չեն եղել շենքի բնակիչների և տարածքի սեփականատրոջ միջև․ մեր ունեցած միակ երկու բարդին էին ուզում կտրել, շատ անգամ նույնիսկ ինչ-որ քիմիական նյութ են լցրել արմատներին։ Բարեբախտաբար բարդիները դեռ տեղում են և հույս ունենք՝ դեռ երկար կմնան այնտեղ։

Ինչի եմ ես այս ամենը ձեզ պատմում։ Բանն այն է, որ հիմա տարածքն ունի նոր սեփականատեր, ով այնտեղ պլանավորում է կառուցել երեք շենքից բաղկացած բնակելի թաղամաս։ Միանգամից երեք բարձրահարկ նորակառույց կհայտնվեն այդ տարածքում։ Իրականում, այդքան էլ կողմ չեմ այդ մտքին, շենքին այդքան մոտ միանգամից երեք նոր բարձրահարկ է հայտնվելու։ Հազիվ էինք սովորել Մասիսը փակողին, երբ պարզվեց, որ իրեն էլ շուտով նորակառույցներն են ծածկելու։ Երեկոյան գոնե հաշվում էի դրա՝ լույսերը վառած տների քանակը, կանխատեսումներ անում հաջորդ օրվա համար։ Ու հիմա, ինչպես ժամանակին մեր շենքն էր խանգարում դիմացի հինգհարկանու բնակիչներին՝ արտացոլելով արևի ճառագայթներն ու տաքացնելով շենքը, այնպես էլ միգուցե այս երեք նորակառույցների դեպքում ամռան տապին չդիմամանք և մենք։ Տատին հումորով ասում է, որ սա մեր կարման է։ Միգուցե և այդպես է, ո՞վ գիտի։

Ասում են՝ երեք տարուց շինարարությունը կավարտեն։ Կարող է այս ամենն իր լավ կողմերն էլ ունի, օրինակ, երեք տարուց կունենանք ընդհանուր բակ, կտնկվեն փոքր թփեր ու ծառեր։ Մի բան հաստատ է՝ պատուհանից էլ չեմ տեսնի այդ ժանգոտած մետաղյա սյուներն ու կոնստրուկցիաները, չեմ տեսնի նաև կիսադատարկ շենքի իմ՝ արդեն այդքան սիրված պատուհանները, բարդիների բախտի մասին դեռ ոչինչ պարզ չէ, չգիտենք՝ կկտրեն դրանք, թե ոչ, և ընդհանրապես, կհաջողվի արդյոք վերջացնել այս շենքերի կառուցումը, թե մի շարք շինարարությունների նման սա էլ կմնա անավարտ։

Գիտությունն անդադար թակում է մեր դուռը, և այո՛, նրա ճշմարտության ապտակներից մեզ էլի ու էլի խույս տալ չի հաջողվի: Այսօր ես դրանք ավելի հանգիստ եմ ընդունում, դրանց անսպասելիությունն ու ուժգնությունն էլ չեն վախեցնում. արդեն ճանաչում ենք իրար վաղուց:

Իսկ ինչպե՞ս ենք մենք ճանաչում մարդկանց: Հանդիպման առաջին հինգ վայրկյանները սովորաբար նրանց դեմքին ենք նայում։ Անկարելի է չնկատել դեմքի վրա գտնվող այն երկու շարժուն շրջանները, որոնց մասին պատմվում են բազմաթիվ լեգենդներ, գրվում անհաշվելի թվով երգեր ու բանաստեղծություններ: Սա, իհարկե, գեղեցիկ է, բայց և այնպես Պ. Սևակը ճշմարտացի էր՝ ասելով, որ աչքերն են մարդու ամենաթաց տեղը։

Ա՜խ, գրողը տանի, այդ շրջաններն անգամ կարող են տեղավորվել քառակուսու մեջ, պատկերացնո՞ւմ եք: Իհարկե բոլորը չէ… բացառություններ միշտ էլ կան: Երբ, օրինակ, տալիս ենք այդ շրջանների գեղեցկության սահմանները, ակամա շատ ու շատ շրջաններ ստիպված են լինում թրջվել, քանի որ քառակուսու մեջ տեղավորվելու համար նրանց ինչ-որ բան խանգարում է միշտ:

Քառակուսու մեջ տեղավորվելու հիմնական պայմանը մեկն է, և դա գույնն է։ Որքան բաց, այնքան լավ, որքան խառներանգ, այնքան յուրօրինակ: Բախտի բերմամբ թե պատահմամբ գեղեցիկների այդ քառակուսու մեջ ես չկամ:

Գիտեմ, որ նորություն չի լինի, եթե ասեմ, որ աչքի գույնը կախված է ակնածիածանի մեջ մելանին գունանյութի պարունակությունից: Որքան շատ է մելանինի պարունակությունը, այնքան աչքերն ունեն մուգ երանգավորում, որքան քիչ՝ այնքան բաց: Սա ժառանգականության արդյունք է, և մենք այն ընտրել պարզապես չենք կարող:

Ցավալի է շատ, բայց այսօր մենք մեզ իրավունք ենք վերապահում բոլորին փորձել տեղավորել գեղեցկության մեր իսկ քառակուսու մեջ: Դեռ ավելին, սոցցանցային լրահոսը ողողում ենք այդ գրողի տարած քառակուսիներով, որտեղ որ նշված բաց գույնի շրջանների տերերն իրենց երջանիկ են զգում, որովհետև նրանք բնորոշվում են որպես յուօրինակ, նուրբ, հետաքրքիր ու եզակի, իսկ մուգ գույնի շրջաններների տերե՞րը․․․ այդ մասին լավ է լռել:

Կներեք, բայց չեմ ուզում տրվել ինձ հրամցվող այս քառակուսաձև իրականությանը, որի պատճառով իմ երջանիկ մուգ ու միագույն շրջանները պիտի թացվեն ու դասվեն հասարակների շարքին, դա բնավ հաճելի չէ այնպես, ինչպես օրինակ՝ եթե ես համոզեմ քեզ, որ աշխարհի ամենալավ գույնը կապույտն է այն դեպքում, երբ դու կարմիրն ես սիրում:

Քեզ ճանաչելու համար, բարեկամս, միայն կասեմ հետևյալը՝ երբ ճանաչեմ հոգիդ, այդժամ կնկարեմ աչքերդ, աչքերիդ գույնը ինձ համար կարևոր չէ։

Լուսանկարը՝ Լուսի Պետրոսյանի

Մաս 1. Իդեալական կարանտին

-Գնացի՜նք,- ասացի ես՝ հագնելով կատվի նկարով, կտորից դիմակս:

Երեք րոպե անց ես ու հայրիկը, զինված դիմակներով ու ալկոգելով, մտանք խանութ:

Քայլ 1-ին՝ պետք է ախտահանել ձեռքերը, երբ մեզնից հազիվ կես մետր հեռավորությամբ գտնվող, դիմակ չհագնող երկու աշխատող հանգիստ զրուցում են:

Քայլ 2-րդ՝ արդեն ախտահանված ձեռքերով վերցնում ենք զամբյուղը:

Քանի որ ես ընդամենը շաբաթը մեկ անգամ եմ գնում խանութ ու ընդհանրապես՝ իջնում բակ, պետք է լիքը լավ բան առնել շաբաթվա ընթացքում ուտելու համար:

Քայլ 3-րդ՝ փորձել գնումներ կատարել՝ կարողանալով պահել սոցիալական հեռավորությունը: Դա այդքան էլ հեշտ չէ, որովհետև խանութում համարյա հերթ է:

-Պապ, կարելի ա տոստի հաց առնել, վիտչինա ու հալած պանիր,- ասում եմ ես՝ ապահովելով իմ մի շաբաթվա նախաճաշն ու ընթրիքը:

Քայլ 4-րդ՝ գնել փաթեթավորված արևածաղկի սերմ՝ հույս ունենալով, որ մեջը գետնանուշով շահում կլինի:

Քայլ 5-րդ՝ կատարել վճարում ու փորձել ուշադրություն չդարձնել ուղիղ մեջքիս հետևում կանգնած մարդուն, որը քիչ է մնում՝ շնչի վրաս:

Քայլ 6-րդ՝ դուրս գալ խանութից ու նորից ախտահանել ձեռքերը:

-Պապ, ասում եմ՝ բայց մեր մոտ շատ լավ են, չէ՞ պահում կարանտինը։

-Հա՜։

Մոտ տասնհինգ րոպե մաքուր օդ դուրս գալուց հետո առաջին հերթին լվացի ձեռքերս ու կտորից դիմակս: Բացեցի արևածաղկի սերմի տոպրակը, որի մեջ կար գետնանուշով շահում, լցրեցի ափսեի մեջ ու նորից ախտահանեցի ձեռքերս:

Վերջ: Արդեն կարելի է հետ վերադառնալ մի շաբաթ տանը ինքնամեկուսացված ապրելու կյանքին:

Մաս 2. Իմ կյանքը այլևս նույնը չի լինի

-Տատ, էսօր ի՞նչ ենք ուտելու:

-Արիշտա: Գիտե՞ս՝ ով էր արիշտա սարքում: Թելի տատը (հայրիկի տատիկը):

-Տատ, բայց ինչի՞ հենց Թելի:

-Բայց լավ անուն ա: Իմ մտքով անցել ա, որ քո անունը Թելի դնեմ,- ասաց հայրիկը:

-Ի՞նչ,- ասացի ես՝ բարձր ծիծաղելու և որոշ չափով էլ բերանումս մնացած արիշտայի պատճառով խեղդվելով,- ուտելիքը բկիս կանգնեց:

Մի քանի վայրկյան լռելուց ու շոկային վիճակից դուրս գալուց հետո շարունակեցի.

-Պապ, ամբողջ կյանքս ուրախացել եմ, որ իմ անունը Լիլիթ ա ու հիմա ասում ես, որ ուզեցել ես անունս Թելի դնե՞լ:

-Չէ, ուղղակի էն ժամանակ լավ միտք էր թվում:

-Պապ, պատկերացնո՞ւմ ես: Ես ամբողջ կյանքս սիրեմ իմ անունը ու 17 տարի անց իմանամ, որ դու մտածել ես իմ անունը Թելի դնե՞լ,- ասացի ես՝ խոսքիս մեջ դրամատիկական երանգ մտցնելով՝ հիշելով անցած օրվա իմ ու հայրիկի՝ հայկական սերիալի հետ կապված «լուրջ» քննարկումը այն մասին, թե ինչպես է մարդը ամբողջ կյանքը մտածում, որ թուրք է ու վերջում իմանում, որ իրականում հայ է:

-Լիլիթ, չես հասկանում, էլի:

-Չէ, իմ կյանքը այլևս նույնը չի լինի: Երկու տարվա տրավմա ստացա: Հենց ասես Լիլիթ, էդ եմ հիշելու:

Մաս 3. Տարվա մարտը

-Բերե՞մ կարտերը,- ասացի ես ու առանց պատասխանի սպասելու՝ վազեցի խաղաքարտերը վերցնելու:

Ես ու հայրիկն ընդդեմ պապիկի ու տատիկի: Խաղում ենք «11»: Այսպիսի մարտ տեղի է ունենում տարին մի անգամ՝ Նոր տարուն: Դե, մեկ էլ կարանտինի ժամանակ:

Այսպիսի մարտերում հիմնականում համարյա միշտ պապիկի բախտը բերում է, բայց անհայտ պատճառներով միշտ դժգոհ է, որ վալետով ընդամենը չորս քարտ տարավ:

-Տատ, դու գիտես, չէ՞ ինչ պետք ա տաս,- ասում եմ ես, որովհետև գիտեմ, որ տատիկի բաժանելու ժամանակ ամենահաջողակը ես եմ:

Երկու խաղն էլ ես ու հայրիկը հաղթեցինք: Չէինք հասցրել հավաքել քարտերը, երբ առաքիչը եկավ:

-Յեյ,- ասացի ես ու արագ տեղավորեցի կարտերը, որ միասին խինկալի ուտենք:

Մաս 4. Իմ՝ նինձյայի ուղին

-Վերջ: Հիմա պարապելու ժամանակն ա: Պետք ա պարապեմ, որ Միկասայի նման ուժեղ լինեմ,- ասացի ես՝ նշելով «Տիտանների գրոհի» իմ սիրած կերպարին,- դա է իմ՝ նինձյայի ուղին:

Համարյա ամեն երեկո մի րոպե մարզվելը իրականում ուղղակի էներգիա ծախսելու պատճառ է: Որոշ չափով էլ իսկապես ուզում եմ ավելի ուժեղ լինել ու վերջապես կարողանալ կոլայի շիշ բացել:

Իրականում ես ամենավերջին մարդն եմ աշխարհում, ով կմարզվի քաշը կորցնելու կամ կազմվածքի համար, որովհետև ուզում եմ քաշ հավաքել:

Մարզվելու ամենահիմնական պատճառն է նաև այն, որ օրվա ընթացքում կա՛մ լոտոսի դիրքով նստած ճաշում  ու դաս եմ անում, կա՛մ պառկած գիրք եմ կարդում: Իսկ շաբաթվա մեջ մի անգամ տասնհինգ րոպե դուրս գալով հաստատ իմ ոտքերը նորմալ չեն աշխատի:

-Պա՜պ,- կանչում եմ հայրիկին, չնայած՝ նա ուղիղ դիմացս նստած համակարգչով աշխատում է:

Արդեն կարող եմ 25 հատ պրես անել: Հետաքրքիր է՝ մինչև կարանտինի ավարտ ինչքա՞ն կկարողանամ:

Դատարկ փողոցում քայլում ես մենակ՝
Մարդկանց ամբոխից կտրված մտքով,
Հիշում պատկերներ ստվերների տակ
Ու հոգոց հանում մի թունդ կարոտով։

Հիշում ես դեմքեր՝ դիմակներ հագած,
Որ ծանր մի օր հանկարծ հեռացան.
Միայնակ հոգիդ պատվեց մշուշով
Ու սուզվեց մտքիդ ծովը ցամաքած։

Նա, ով հեռացավ մնալու պահին՝
Կարոտախտ ծնեց քո այրված սրտում,
Եվ նրանք, ովքեր մնալ ուզեցին՝
Կորուստներ դարձան ցավածդ կյանքում։

Հաշվիր… մեկ, երկուս, հարյուր երկուս…
Կարոտած դեմքեր՝ արդեն անցյալով,
Որ խորտակվեցին կյանքի մշուշում
Ու քեզ մեծացրին լոկ հեռանալով…

***

Լավ է չունենաս, քան թե կորցնես

Աչքերդ փակիր, որ տեսնես կյանքը
Եվ ցավ էլ չզգաս, որ այն չտեսնես,
Փակիր ականջներդ՝ չլսես ձայները,
Որ վաղն էլ չլսելուց չխելագարվես։

Ձեռքդ բռնած սիրած էակդ
Կարող է թողնել քեզ ու անհետանալ,
Վզիդ կարոտով փաթաթված զավակդ
Կարող է հանկարծ անդարձ հեռանալ։

Եվ լավ է չսիրել, քան թե մոռացվել,
Եվ լավ է չծնել, քան ցավով կորցնել։

Քեզ «բալես» ասող լուսավոր մայրդ
Կարող է մի օր խամրել ցավերից,
Քեզ միշտ ուժ տվող քույր կամ եղբայրդ
Կարող են հիշել քեզ միայն նեղ օրին։

Միշտ քեզ հետ քայլող հավատարիմ ընկերդ
Կարող է մի օր գամվել սայլակին,
Քեզ կերպար տվող գրքերը մի օր
Կարող են այրվել ինչ-որ կրակից։

Գլխիդ վերևում փայլող արևը
Կարող է մի օր խավարել լուսնից,
Ցավդ մեղմացնող այն արցունքներն էլ…
Է՜հ, մի օր էլ կխեղդվես այդ արցունքներից։

Լավ է չզգաս, քան թե դատարկվես,
Լավ է չգրկես, քան ցավով հիշես,
Լավ է չսիրես, քան թե կարոտես,
Լավ է չունենաս, քան թե կորցնես…

Ու ես անգիր գիտեմ բոլոր այն տողերը, որոնք քո մասին եմ գրել։ Գիտե՞ս՝ շատ եմ գրում, ու նորմալ է, որ գրածս ցանկացած բառը չհիշեմ, բայց երբ խոսքը քո մասին է, բառերը առանց իրար հերթ տալու են շարվում, էնպես եմ հիշում ցանկացած տառ, որ քո մասին է, ասես ծնվել եմ` արդեն սովորած դրանք։

Քո մասին գրելիս գրիչս շատախոսում է, չեմ կարողանում լռեցնել։ Ուզում է, որ իմանամ, որ ամեն ինչից հետո էլ, միևնույնն է, Տերյանի բոլոր բանաստեղծություններն էլի ու էլի քեզ եմ նվիրելու ու կարդալիս միայն քո մասին եմ մտածելու:

Բայց դու բան չես հասկանում: Կամ ձևացնում ես, թե չես հասկանում։ Եղանակից ենք խոսում, բարեկամի երեխաներից, բայց երբեք ոչ սիրուց ու ծաղկից: Դու երբեք չես հարցնում, թե ինչպես անցավ օրս, որ ես ոգևորված պատմեմ ամեն դետալ: Պատմեմ, թե ոնց սերիալի գլխավոր հերոսը սերիական մարդասպան դուրս եկավ, թե ոնց սուրճն էլի թափեցի, ու թե ոնց էի էդ ամենի ընթացքում էլի ու էլի քո մասին մտածում: Չնայած՝ մենք գիտենք, որ վերջին մասը հաստատ չեմ ասելու: Դա մեր սցենարում հաստատ չկա:

Հետո դու փոշմանելու ես մեր վատ գրված սցենարի համար։ Իսկ ես էդպես էլ չեմ ասելու իմ զգացմունքների մասին, իսկ դու երբեք էլ չես սովորելու դրանք կարդալ աչքերից:

Քաղաքի տեղատարափ աղմուկի մեջ մենք լուռ էինք: Լռում էինք, որովհետև մեր սրտերն էլ ավելի շատ ասելիք ունեին իրար, քան մարդկային շուրթերը կարող են երբևէ արտաբերել: Նայում էի քեզ ու այդպես էլ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ է կատարվում ներսումս: Իսկ դու ի պատասխան ժպտում էիր՝ ցանկանալով թաքցնել ներսումդ կատարվող խառնաշփոթը: Գուցե ես չգիտեի, թե ինչ է սերը, չգիտեի ինչպես սիրել, բայց սիրտս ինձ պես չէր, այն արդեն քեզ ուներ․ սիրտս պարզապես սիրել գիտեր․․․

Գիտես՝ երբեմն փորձում եմ պատճառներ փնտրել, թե ինչու եմ քեզ ընդունում այդքան հարազատ, բայց ամեն անգամ հասկանում եմ, որ փնտրտունքներն ուղղակի անիմաստ են, չէ՞ որ սերն ազատ է, և դրա ձայնը կախված չէ ո՛չ մեր կամքից, ո՛չ մեր ջանքերից։ Թվում է, թե աշխարհը կառուցված է մեր սիրո վրա, իսկ ես նույնիսկ չգիտեմ՝ ոնց մտար կյանքս ու ոնց ստիպեցիր ինձ մինչ այժմ անհնար թվացող ուժով կապվել քեզ: Ամեն անգամ, երբ խոսում ես զգացմունքներիդ մասին, ներսս տակնուվրա է լինում, հույզերս դառնում են անկառավարելի, շուրջս ոչինչ չեմ նկատում, միայն կարողանում եմ լսել սրտիս ուժգին զարկերը, ուրիշ՝ ոչինչ: Ասում են՝ սերը նման է լույսի, որը լուսավորում է նրանց, ովքեր անկեղծորեն սիրել և սիրվել գիտեն: Մեր սերն էլ է լույս, այն լցնում է մեզ լույսով, իսկ մեր հոգիներին ստիպում է մոռանալ ներսի քաոսը:

Իսկ հիմա նայում ես աչքերիս, որոնք այնքան բան ունեն քեզ ասելու, նայում ես ու ցանկանում ինքդ էլ մի բան ասել, սակայն այդքան ժամանակ տևած լռությունը կոտրելը հեշտ չէ, աչքերդ գիտեին, որ այդ լռությունը բառերով չես կոտրի։

Արդեն քանի տասնամյակ է, ինչ ապրում ենք այնպիսի իրականության մեջ, որտեղ ամեն ինչ գնահատվում է ինչ-որ անհասկանալի սանդղակներով։ Դեռ փոքր տարիքում, երբ ընթանում է հասունացման պրոցեսը, հաճախում ենք դպրոց և ստանում կրթություն։ Այդ ստացված կրթությունն ընկալածի չափ փոխադրելով՝ ստանում ենք ինչ-որ անհասկանալի, սահմանափակված գնահատականներ, որը նշանակում է մեր պես կրթություն ստացած, ուղղակի մի փոքր շատ լիազորություններ ունեցող մի անձ։ Տեսնում ենք, որ պատմությունը կրկնվում է այլ հարաբերություններում։ Մենք սիրահարվում ենք այն մեկին, որը մեր կարծիքով ամենագեղեցիկն է, մինչ այդ գեղեցիկի սանդղակն ինքներս ենք ստեղծում։ Խանութում գնում ենք ամենագեղեցիկ հագուստը, ամենալավ սնունդը, ամենաէժան կամ ամենաթանկ սրճարանն ենք հաճախում, ամենալավ համբավը ունեցող համալսարանը ընդունվում ու էլի «ամենա»-ներ։ Կարևոր չէ, թե այդ «ամենա»-ն լավն է, թե վատը, ախր «ամենա»-ն է։

Երբ դպրոցը շարունակելով համալսարան ես ընդունվում, հասկանում ես, որ էստեղ շղթան ավելի բազմատեսակ ու ընդլայնված է։ Ընտրում ես հոգուդ ամենահարազատ մասնագիտությունը, ու թվում է, թե հիմա կստանաս համապատասխան կրթությունդ ու կանցնես ամենալավ աշխատավարձով աշխատանքին, սակայն դրա մասին խոսելը, անգամ մտածելը դեռ շատ վաղ էր։ Անդրադառնալով համալսարանում սովորելու անվճար տեղերին՝ պետք է նշեմ, որ քանի որ չենք կարող ունենալ այնպիսի համակարգ, որը թույլ կտա ստանալ համալսարանական անվճար կրթություն, կամ առնվազն շատացնել տեղերը, կարծում եմ, որ այստեղ ինչ-որ լուծում է անհրաժեշտ։ Երբեք չե՞ք մտածել, ինչպես կարող են փչանալ ընկերների միջև եղած հարաբերությունները այդ մրցավազքի համար՝ սահմանափակ տեղերի առկայությամբ։ Բայց սա էլ դեռ ամենը չէր։ Յուրաքանչյուր կիսամյակ պետք է հանձնես միջանկյալ ստուգումներ, քննություններ, որոնք էլ իրենց հերթին են «բարդացնում կյանքը»։ Հասկանո՞ւմ եք՝ որքան բարդ է նայել ընկերոջդ աչքերին, երբ դու ընդամենը 1 բալ ավել ես ստացել, սակայն ոչ քո, ոչ էլ նրա գիտելիքը ոչ ոք չի կարող խլել։ Հաճախ կատակելով ասում են, որ արտագրողները միշտ ավելի բարձր են ստանում։ Ի՞նչ կասեք այս դեպքում։ Պետք է ուղղակի հասկանալ, լուծումներ գտնել, քանի որ մենք ոչ թե ուզում ենք հարաբերություններ, հոգեբանական լարվածություն ունենալ, այլ միայն ստանալ կրթություն։