dayana amirkhanyan

Կարևորելով կրթությունը

Կյանքում ամեն բան պետք է կարևորել և բալանսավորել, ամեն ինչ պետք է դիտարկել հավասարապես, քանի որ կյանքը գործողությունների շղթա է, իսկ այդ շղթայում՝ տարբեր տարիքներում, պետք է հաջորդական շղթան լինի այնպես, որ կյանքի ամեն փուլ լինի գեղեցիկ և միևնույն ժամանակ, կարևոր։

Եթե նա լիներ գրքի հեղինակ, ապա վստահաբար կլիներ «Երբեք մենակ մի ճաշեք և նեթվորքինգի այլ կանոններ» գրքի հեղինակը, և Քեյթ Ֆերացու փոխարեն հեղինակի անունը կլիներ Մովսես Մակարյան։ Կրթությունը կարևորելով, և աշխարհի տարբեր ծայրերում ուսանելով, նա արդեն Հայաստանում է իր նորարար գաղափարներով և հայրենիքի զարգացման գործում իր դերը տեսնելով։ 

-Ծննդով Վանաձորից եմ, այնտեղ եմ ծնվել, մեծացել, հաճախել չորրորդ դպրոց, ապա նորաբաց մասնավոր դպրոց, հետո «Էվրիկա» բնագիտա-մաթեմատիկական հատուկ դպրոց, որն էլ կիսատ թողնելով, 14 տարեկանում տեղափոխվեցի Սինգապուր՝ կրթությունս շարունակելու։ Ավագ դպրոցը ավարտել եմ այնտեղ, ուսանելով Միջազգային Բակալավրիատ ունեցող Սինգապուրի ավագ դպրոցներից մեկում  (IB School)։

Առհասարակ և հատկապես Հայաստանում դժվար է պատկերացնել այդ տարիքում արտերկրում կրթություն ստանալը։ Պատճառները տարատեսակ են, և դրանցից ամենակարևորը՝ մենակ չլինելն է։ Մովսեսը իր կրթական ուղին անցել է քրոջ՝ Մարիամի հետ, ով այս պահին բնակվում է Սիդնեյում։ Մարիամը ևս, կրթությունն իր արյան մեջ կրողներից մեկն է, ում համար նույնպես դա հանդիսանում է անհատի և երկրի հիմնաքարը։ 

Ճիշտ է ասված, որ մարդու կենսակերպն ու բնավորությունը դեռ շատ փոքր տարիքից է ձևավորվում։ Բնականաբար դրա վրա ազդում են բազմաթիվ արտաքին գործոններ, բայց այնպիսին, ինչպիսին մենք պետք է լինենք, դեռ գալիս է վաղ տարիքից։ Մովսեսն այս հարցում ևս բացառություն չէ.

-Դեռ շատ փոքր տարիքից միշտ ձգտել եմ ինչ-որ բան անել, նոր գաղափարներ մտածել  և ձեռնարկել ուղիներ դրանք իրագործելու համար։ Վաղ տարիքից թղթի թափոններից փորձում էի նոթատետրեր  պատրաստել։ Թե ինչքանով էին դրանք ստացվում, դա հարցի մյուս կողմն է։ Կարծում եմ, որ այդ տարիքում կարևորն արդեն գաղափարի առաջ գալն էր և ձգտումը ինչ-որ բան անելու։ Փոքր տարիքում շատ հաճախ ծնողներիս հետ մասնակցում էի կարևոր հանդիպումների, որոնք էլ ավելի էին ինձ ոգևորում և դարձնում նպատակասլաց։ Միշտ փորձել եմ ձգտել նորարար բիզնես գաղափարներ ձեռնարկել, որոնք կլինեն չկրկնվող և միևնույն ժամանակ, կարևոր հասարակության համար։

Քույրս միշտ եղել է իմ ճանապարհի կարևոր ուղեկիցը։ Ցանկացած հաստատությունում նա միշտ եղել է առաջինը  և դարձել բոլորիս հպարտության առիթը։

Հաջողությունների և ձեռքերումների մասին խոսելը նա համարում է վաղ, կարծելով, որ դրանք այն են, ինչ պետք է լինի։ Հեռավոր ապագայի համար նպատակներ դնելը շատ կարևոր է, բայց ուղղակիորեն սպասելը նա համարում է ոչ այդքան ճիշտ, կարևոր համարելով՝ հստակ ժամանակում և հստակ վայրում որոշված և իրագործված մտքերը։

-Միշտ ցանկալի է շատ աշխատել, կապեր հաստատել, և բնականաբար երբեք նույն տեղում չլճանալ։ Աշխարհի տարբեր անկյուններում ունեմ ընկերներ, մեծ նեթվորք՝ կապեր, որոնք ամենակարևորն են ցանկացած հարցում, քանի որ միայնակ մարդը մեծ դժվարությամբ կարող է հասնել հաջողության։  

Թիմային աշխատանքը ամեն դեպքում դեռևս թերի է Հայաստանում, չնայած որ դա առավելագույն կարևոր գործիքներից է հաջողության հասնելու համար։ Շնորհիվ միջազգային փորձի, Մովսեսը, ինչպես բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարևորում են նեթվորքը, հաստատում են, որ առանց դրա փոքր ինչ անհնար է քաոսից դուրս գալ, բանակցել, կամ ունենալ այն բոլոր հմտությունները, որոնք էլ մեզ կօգնեն առաջ շարժվել։

-Հայաստանի այս դժվար շրջանում էլ ավելի կարևոր է մոտիվացված աշխատելը, նոր միջազգային կապեր ստեղծելը, և անել անհնարինը, որ մեր հայրենիքն իր դերն ու տեղը ունենա այս աշխարհում։ Այս տեսանկյունից՝ իր դերն ու տեղն ունենա բիզնես ոլորտում։ Բնականաբար տարբեր մշակույթներում ուսանելը, այդ թվում Սինգապուր, Ավստրալիա, Միացյալ Արաբական Էմիրություններ, Ֆրանսիա, ԱՄՆ, միշտ էլ օգնել են հասկանալ, որ կրթությունը միայն տեսությունները չեն, այն գործնական աշխատանքներն են։

Կրթություն ասվածը նաև մարդկային փոխհարաբերությունների մասին է, որն առաջին հերթին ընդգծում է մարդու վարվելակերպը իր իսկ շրջապատող աշխարհի ու մարդկանց հանդեպ։ Անկեղծությունն ու բարությունը կրթության հիմքը պետք է լինել, որ այն չլինի անտեղի կամ ռոբոտացված, և հենց այս հատկանիշներով օժտված երիտասարդի համար, ոչ միայն կարևոր է կրթությունը կամ աշխատանքը, այլ նաև կարևոր է երկրի համար ամուր հիմքերով ընտանիք ստեղծելը, որն էլ հենց լավագույն գործը կլինի հայրենիքի համար։

-Ինձ համար շատ կարևոր է, որ մարդիկ միմյանց սիրեն ու հարգեն։ Հայաստանում երևի առաջին հերթին դա կփոխեի, որ մարդիկ ավելի շատ սիրեն իրար, շատ օգնեն, և մեկը մյուսին կարեկից և աջակից դառնան, լինեն ավելի բարի, անկեղծ և հանդուրժող։ Իսկ կրթության մեջ ավելի շատ կցանկանայի տեսնել պրակտիկա, որ դպրոցներում և համալսարաններում փորձի վրա հիմնվեր կրթությունը, և ուսանողները ավելի շատ փորձի փոխանակում անեին միմյանց հետ, թեներսից, և թեդրսից։

Պետք է երիտասարդները միշտ մոտիվացած լինել միջազգային կամուրջ դառնալու և սփյուռքի հետ կապը էլ ավելի ամրապնդելու համար։ Իսկ այս գործում Մովսեսն արդեն հաջողել է։

-Այժմ Ավստրալիայում Հայաստանի առևտրաարդյունաբերական պալատի ներկայացուցիչն եմ, իսկ 2019 թվականից՝ Ավստրալիայում հիմնադրված «Հայկական բիզնեսի զարգացման ասոցիացիա»-ի խորհրդի անդամ։ 2022-ին հիմնադրվեց eatn’act ռեստորանների ցանցը, որի համահիմնադիրներից եմ և տնօրենը։ Այն համարվում է նոր սերնդի արագ ռեստորան։ Առաջին անգամ, հենց առաջին փոքրիկ ռեստորանը բացվեց Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանի կողքին։ Սա ունի ավելի մեծ և միջազգային նպատակներ, և կարծում ենք, որ այն ոչ միայն հայերի սիրելի, այլ ամբողջ աշխարհի սիրելի վայրը կամ այլկերպ ասած՝ պահը կդառնան։

Իդեալական ոչինչ չի լինում,  և այն ինչ կառուցվում է` հաշվի առնելով մեր և շրջակա միջավայրի ցանկությունները, կարող են դառնալ ոչ միայն մեր, այլև հայրենիքի հաջողության շարժիչ ուժերը։ Մովսեսի պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ ցանկացած ժամանակում և ցանկացած հասարակության մեջ, կայուն և հնարավորինս անկախ լինելու համար, նախ, առաջինը պետք է ինքնակրթվել, կարևորել կրթությունը, հասկանալ դրա իրական արժեքը, և այս ամենի հետ մեկտեղ բաց չթողնել այն լավագույն պահերը, որոնք կարող են դառնալ մեր անձնական կյանքի, աշխատանքի ու մեր երկրի զարգացման ուղիներից։

-Իմ ամենաառաջին ու մեծ խորհուրդը նա է, որ երբեք պետք չէ դադարել փնտրել, գտնել, նոր գաղափարներ մտածել և իրագործել։ Լավ կլինի, որ երիտասարդները կարևորեն կրթության ոչ միայն թեորիան, այլ կարողանան այն օգտագործել գործնական կյանքում։ Պետք է կապեր հաստատել և երբեք հետ չկանգնել մեր մտքերից։

Տարիներ առաջ, երբ Վանաձորը դարձավ երիտասարդության մայրաքաղաք, շատ երիտասարդներ անվանվեցին Վանաձորի զարկերակներ, և Մովսեսը լինելով քաղաքից հեռու,  ևս այդ զարկերակներից մեկը կարող էր լինել, քանի որ ինքնակրթվելն առաջին հերթին ոչ միայն մեր անձնային աճն է, այլ կայուն և զարգացած երկիր ունենալու հիմքը։

Հույս ունենք, որ շատ երիտասարդներ Մովսեսի պատմությունից անպայման կմոտիվացվեն, էլ ավելի կկարևորեն կրթությունը, և հետ չեն կանգի իրենց գաղափարներից և կանցնեն գործի։

meri antonyan

Կես

Չեմ սիրում կիսատությունները, կիսատ մարդկանց, կիսատ սերը, կիսատ վերաբերմունքը, կիսատ ընկերությունը, կես ընկած ներկայությունը։ Ես պահանջում եմ, որ ինչ լինելու է, լինի լրիվ, անթերի, ամբողջական։ Հա՛, ինձ համարեք ագահ, եսասեր, մեկ է՝ չեմ հանդուրժում որպես ողորմություն նետված կիսատ-պռատությունը։ Ավելի լավ է՝ չլինի, քան թե լինի անբավական, չհերիքող։ Չեղածից լավ ինձ համար գոյություն չունի։ Եթե կա, ուրեմն, պարտավոր է լինել ճիշտ քանակով, չափով։

Եթե ես լինեի մի բազմություն, կգերադասեի սոված մնալ, քան բազմությանս մեջ կիսել մեկի բաժինը։ Կգերադասեի մենակ մնալ, քան թե երրորդի հետ կիսել իմ սերը։ Կգերադասեի գիտակցել անազատությունս, քան թե ինձ ազատ հայտարարել մեկ-մեկ ձայնս լռեցնելու համար ինձ նետված ազատությունովս։

Միշտ էլ գերադասել եմ գիշերն ուշ քնել, քան թե առավոտյան քունս կիսատ թողած շուտ արթնանալ։ Միշտ գերադասել եմ դասը չպատասխանել, քան թե կիսատ-պռատ կմկմալ։ Միշտ մտածել եմ, որ ավելի լավ է՝ գործը չսկսեմ, եթե պիտի անավարտ թողնեմ, իսկ սկսածս գործը երբեք կիսատ չեմ թողել։ Գուցե ծիծաղեք՝ ավելի լավ է ուտելիքը քիչ լցնեմ, հետո ավելացնեմ, քան թե ափսեումս կիսատ թողնեմ։

Չեմ սիրում իմ քաղաքի կիսատ շինությունները. քաղաքին անշուք տեսք են տալիս։ Տեսնելիս ուզում եմ քանդել, որ էլ չլինեն, կամ էլ՝ հնարավորություն ունենալ, վերցնել ու սարքել, մի լավ բան դարձնել։

Չեմ սիրում միջակ ուսանողին կամ աշակերտին, ով կիսատ սովորելու արդյունք է։ Սարսափելի է կիսատ մասնագետը։ Պատկերացրեք՝ կիսատ բժիշկ, որ իր կիսատ հմտություններով դեռ շատ կյանքեր է կիսատելու։ Կամ՝ կիսատ ուսուցչին, ով աշակերտի մտահորիզոնն է կիսատելու։

Չեմ սիրում կիսատ վեճերը, որ միայն փչացնում են երկուսի հարաբերությունները, բայց գոնե չեն ձգվում այնքան, որ կիսատ մնացած հարցերը պարզաբանվեն, ու ամեն ինչ առաջվանը դառնա։ Դրանից հարաբերություններն էլ շատ հաճախ կիսատ են մնում ու հետո ամբողջ կյանքում երկուսին էլ ցավեցնում։ Համոզված եմ՝ ձեզ էլ է նյարդայնացնում կիսատ ասած խոսքը.

-Եսիմինչ… Այ, Եսիմինչ…

-Հը՞:

-Հա, լավ, հեչ։

-Թո՛ւհ։

Բա կես-կատակ, կես-լուրջ ասա՞ծը։ Չգիտեմ՝ ոնց ընդունեմ, ասածից ինչ հետևություն անեմ։

Չեմ սիրում երեկոյան ճնշող կիսախավարը, ամպամած օրերը. Ես արև եմ սիրում, որն արդեն իսկ լրիվություն է։

Չեմ սիրում, որ տնային կենդանուն դուրս են շպրտում տնից, որովհետև ձանձրացել են։ Եթե պահելու եք, պահեք մինչև վերջ, ոչ թե կյանքի կեսին անպաշտպան դուրս թողեք, երբ նա ծնված օրից սովոր է ձեր հովանավորությանը։

Քանի չեմ մոռացել. միշտ էլ չեմ սիրել, որ մի բան խոստացել ու չեն արել, իրենց խոստումը կիսատ են թողել։

Եթե քեզ չի բարկացնում կիսատությունը, մի պահ պատկերացրու կիսաեփ ճաշը, խոնավ մնացած լվացքը, դեռ չհասած քո սիրած միրգը, թաց ձյունը, որ կես-անձրև, կես-ձյուն է, կիսատ մնացած հաճելի երազդ, որ ընդհատվեց զարթուցիչի ձայնից, լողանալուդ կեսից ջրերի կտրվելը, աշխատանքիդ կեսին համակարգչի անջատվելը, դու դեռ փողոցի կեսում՝ լուսացույցը կարմիրի փոխվելը, աշունը կիսատ մնացած՝ արդեն ձմեռնանալը, աշխատանքից ուշանալիս կես ճամփին մեքենայի փչանալը…

Զզվում եմ, ախր, ես էդ անտեր կիսատ էություններից, միջակություններից։ Ախր, կիսատությունն ինքնին ողորմելի է։ Ինչո՞ւ դառնանք կիսատ, երբ մենք ծնվել ենք ամբողջական։ Կիսատից ոչ մի օգուտ չկա, է՜։

anahit ghazakhecyan nor

Անսովորի մասին

Սա սովորական փոքրիկ խոհանոց է:

Սովորական սեղան, չորս աթոռ, կիսամթություն ու դեղին լամպ:

Սա սովորական կիտրոնով թեյ է:

Ու սովորական բաժակ:

Որից սկզբում սովորական գոլորշի է բարձրանում:

Լեզուն վառելու սովորական երևույթն է, որ ամեն անգամ կրկնվում է:

Այստեղ սովորական համակարգիչ է դրված, որտեղ հազար ու մի ցնդաբանություն կա՝ նկարների, պոեմների, գրքերի տեսքով: Սա ամենասովորական համակարգիչն է, որը բացելիս մտքիդ ծայրով անպայման միշտ նույն բանն է անցնում: Կամ նույն մեկը:

Այստեղ սովորական գազօջախ կա, որը վառված է, որովհետև այսօր ցուրտ է: Կրակի վրա թեյնիկ կա, որը պարզապես չի կարող չլինել:

Այստեղի մենակությունը սովորական է, որովհետև մենակությունը երբեք, միշտ հիշիր, ախր, երբեք անսովոր չի լինում: Մեր մարմնի, հոգու, տան ձևերը սովորում են դրան, ու չլինելու դեպքում մենք անգամ ստեղծում ենք այն:

Սեղանի դիմաց սովորական պատուհան է, որտեղից երևում է աշխարհի ամենասովորական քաղաքը: Բայց դու կարծես սովոր ես այդ քաղաքին: Կարծես դու ծնվել ես այդտեղ ապրելու համար, ու կարծես քո մարմինը հաշվարկված ճշգրտությամբ համապատասխանում է սալահատակին, տրոլեյբուսին, կինոյի հին շենքին:

Սա սովորական միհոգանոց երեկո է:

Այստեղ հայելի կա, որի մեջ արտացոլվողի սանրվածքը մեկ-մեկ փոխվում է: Ուրիշ ոչինչ:

Սրանք սովորական հիշողություններ են, իսկ խոհանոցի էդպես էլ չանջատվող լույսը՝ դրանց սովորական հետևանքը:

Այստեղ հաճախ միանում է “Can’t get out of my head” երգը: Այստեղի պատերը նույնիսկ հուշում են այդ երգի մասին:

Սա օդը կտրող սովորական թախիծ է, որին ամեն օր ձեռքով ես բարևում:

Փռշտոց՝ առանց առողջություն ասելու ակնկալիքի:

Սրանք կյանքին կապող հերթական ամենասովորական տողերն են, ամենասովորական բաները, որոնք կարող էի ասել: Որոնք հնարավոր է լսել:

2017/03/14

«Ես ոճաբան եմ, ով ցանկանում է օգնել»

Կոկո Շանելը, որն ամբողջությամբ փոխեց 20-րդ դարի նորաձևության աշխարհը, դարձավ Անահիտ Մարգարյանի ոգեշնչման աղբյուրը:  Երևանում բնակվող 14-ամյա աղջկա համար Շանելի մասին պատմող ֆիլմերն ու հաղորդումները հիմք դարձան, որ հետաքրքրվի նորաձևությամբ. «Այդ ժամանակ ավելի շատ մտածում էի Կոկո Շանելի նման հագուստի դիզայներ և նախագծող դառնալու մասին, գաղափար չունեի` ոճաբանությունն ինչ է », – ասում է նա: Մինչդեռ այսօր ունի իր խանութ սրահը և օգնում է մարդկանց նորաձև հագնվել: 4 տարի առաջ ոգեշնչված Շանելից, Անահիտն ընդունվեց քոլեջ, որտեղ ուսումնասիրեց հագուստի նախագծում և մոդելավորում: «Սկսեցի սովորել ու հասկացա, որ ցանկություն չունեմ ամբողջ կյանքում կարի մեքենայի առաջ նստելու, ավելին էի ուզում։ Եվ սկսեցի ուսումնասիրել նորաձևության ոլորտը: Հիմա չեմ հիշի ինչպես, բայց բացահայտեցի ոճաբանի մասնագիտությունը», – ասում է մասնագետը: Այնուհետև փոխվեց իր ոգեշնչման աղբյուրն ու սկսեց հետաքրքրվել ռուս ոճաբան Ալեքսանդր Ռոգովինովի աշխատանքով, իսկ քոլեջն ավարտելուց հետո մեկնեց  Ռուսաստանի Դաշնություն` իր երազանքների մասնագիտությունը սովորելու: «Ոճաբանության դասընթացների մասնակցել եմ նաև Հայաստանում, սակայն անունները չեմ նշի, քանի որ վատ փորձ ունեմ ՀՀ-ում դրա հետ կապված», – նշում է Անահիտը:

Թե որքանով է զարգացած ոճաբանությունը մեր երկրում, նա ասաց. «Մեզ մոտ դեռ շատ ցածր մակարդակի է այս ոլորտը ,քանի որ մարդիկ հագուստին կարևորություն չեն տալիս, մինչ այսօր չենք հասկացել, որ իրոք կրեատիվ և ճիշտ հագնվելու միջոցով կարելի է ավելի ընդգծել գեղեցկությունը»: Անահիտը նշում է, որ ճիշտ կլիներ արտերկրին այս առումով շատ մոտ լիներ  Հայաստանը, բերելով Վրաստանը որպես օրինակ, որտեղ անընդհատ կազմակերպվում են Fashion Street Style-եր,  իսկ այստեղ  դրա մասին գրեթե չի խոսվում:

2018 թվականին բացում է իր սոցիալական հարթակն ու սկսում տեղադրել որևէ բրենդի հագուստ, նշելով, թե ինչն է այդ տարի նորաձև, ու ինչի հետ կարող են համադրել տվյալ հագուստը, «ընթացքում ինսթագրամս սկսեց ավելի զարգանալ, քանի որ խորհուրդներս ավելի հստակ և իմաստալից էին դարձել։ Մինչև հիմա շարունակում եմ անվճար խորհուրդներ տալ և օգնել մարդկանց, բայց դրա հետ մեկտեղ ունեմ նաև վճարովի ծառայություններ, որոնց միջոցով աղջիկների հետ ավելի խորացված աշխատանքներ եմ տանում»,- նշեց նա: Ոճաբանի կարծիքով  շատ քիչ գումարով նույնիսկ կարող են նորաձև հագնվել,  իր համար կարևոր է  հագուստի որակը, հագուստի վրայի դետալները, դրանք կարող են էժանագին տեսք տալ հագուստին և փչացնել կերպարները: «Եթե անընդհատ տեսողական ճաշակը զարգացնենք, կսկսենք նկատել բազմաթիվ գեղեցիկ հագուստներ, որոնք նախկինում ուշադրություն չէինք դարձնի։ Այդ դեպքում հիմնականում մատչելին ու գեղեցիկը համատեղվում են, քանի որ մարդու միտքը և տեսողական ճաշակը զարգացած է լինում »,- նշում է նա և ընդգծում, որ նույն հագուստը մի քանի անգամ հագնում է, բայց ոչ ամեն օր: Սիրում է անընդհատ նոր համադրություններ կազմել և չունի ֆիքսված ոճ:

«Ես ինձ լավ եմ զգում թե դասական, թե սպորտային, գրանժ, քեժուալ ոճերի մեջ», – ասաց Անահիտը,- Հայաստանում մասնագետներին չեն հարգում, – ընդգծում է 21-ամյա ոճաբանն  ու նմանեցնում բժշկության ոլորտին,որտեղ հաճախ  ինքնաբուժությամբ են զբաղվում` ավելի վատացնելով վիճակը: Իսկ ոճաբանության առումով ասում է.  «Շատ եմ լսում  «նորաձևությունը  մեզ հետաքրքիր չի, մենք հագնում ենք այն, ինչ ունենք» արտահայտությունը։

Միշտ ասում եմ, որ ցանկանան թե ոչ, իրենք, այնուամենայնիվ, նորաձևության հետ առնչվում են, քանի որ բոլոր խանութ-սրահները փորձում են առաջարկել այն իրերը, որոնք համաշխարհային մասշտաբով նորաձև են»: Եվ վերջում խորհուրդ է տալիս, որ մարդիկ սկսեն լսել բոլոր ոլորտի պրոֆեսիոնալներին ու վերջում ավելացնում.
«Ես ոճաբան եմ, որը փորձում է առանց որևէ շահի օգնել ցանկացողներին` հագուստի միջոցով ավելի ընդգծել իրենց յուրօրինակությունն ու գեղեցկությունը»։

anahit ghazakhecyan nor

Անսովորի մասին

Սա սովորական փոքրիկ խոհանոց է:

Սովորական սեղան, չորս աթոռ, կիսամթություն ու դեղին լամպ:

Սա սովորական կիտրոնով թեյ է:

Ու սովորական բաժակ:

Որից սկզբում սովորական գոլորշի է բարձրանում:

Լեզուն վառելու սովորական երևույթն է, որ ամեն անգամ կրկնվում է:

Այստեղ սովորական համակարգիչ է դրված, որտեղ հազար ու մի ցնդաբանություն կա՝ նկարների, պոեմների, գրքերի տեսքով: Սա ամենասովորական համակարգիչն է, որը բացելիս մտքիդ ծայրով անպայման միշտ նույն բանն է անցնում: Կամ նույն մեկը:

Այստեղ սովորական գազօջախ կա, որը վառված է, որովհետև այսօր ցուրտ է: Կրակի վրա թեյնիկ կա, որը պարզապես չի կարող չլինել:

Այստեղի մենակությունը սովորական է, որովհետև մենակությունը երբեք, միշտ հիշիր, ախր, երբեք անսովոր չի լինում: Մեր մարմնի, հոգու, տան ձևերը սովորում են դրան, ու չլինելու դեպքում մենք անգամ ստեղծում ենք այն:

Սեղանի դիմաց սովորական պատուհան է, որտեղից երևում է աշխարհի ամենասովորական քաղաքը: Բայց դու կարծես սովոր ես այդ քաղաքին: Կարծես դու ծնվել ես այդտեղ ապրելու համար, ու կարծես քո մարմինը հաշվարկված ճշգրտությամբ համապատասխանում է սալահատակին, տրոլեյբուսին, կինոյի հին շենքին:

Սա սովորական միհոգանոց երեկո է:

Այստեղ հայելի կա, որի մեջ արտացոլվողի սանրվածքը մեկ-մեկ փոխվում է: Ուրիշ ոչինչ:

Սրանք սովորական հիշողություններ են, իսկ խոհանոցի էդպես էլ չանջատվող լույսը՝ դրանց սովորական հետևանքը:

Այստեղ հաճախ միանում է “Can’t get out of my head” երգը: Այստեղի պատերը նույնիսկ հուշում են այդ երգի մասին:

Սա օդը կտրող սովորական թախիծ է, որին ամեն օր ձեռքով ես բարևում:

Փռշտոց՝ առանց առողջություն ասելու ակնկալիքի:

Սրանք կյանքին կապող հերթական ամենասովորական տողերն են, ամենասովորական բաները, որոնք կարող էի ասել: Որոնք հնարավոր է լսել:

Մարտ, 2017

Meline Hayrapetyan

ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ, ՈՒՐ ՎԵՐՋԻՆ ԱՆԳԱՄ ՀԱՆԳՈՒՑՅԱԼՆ Է ՈՏՔ ԴՐԵԼ

Հորիզոնում ամեն բան իրար շալակ են թռել ու միաձուլվել էնպես, որ առաջին պահին դժվար է հասկանալ առջևում լուսաբաց է, թե մայրամուտ։

Երկու մարդ են երևի զզվել ողջերի աշխարհից ու դանդաղ քայլում են անցյալների՝ մեռելային լռության ու կիսախավարի ստվերոտ ճնշմամբ։

Առաջինը սև, երկար, կիսամաշված բաճկոն է վրան փաթաթել, որ երևի հատուկ մի քանի չափս մեծ է վերցրել մինչև կյանքի վերջ հագնելու համար, կամ ժամանակին բավականին գեր է եղել ու հիմա պատժվում է անցյալում ստամոքսին տեր չլինելու համար։ Մյուսը, հակառակ սրան, կիսաթև, եղանակին բավականին անհարմար մի հագուստ է ճարել, գլխարկով ամուր փաթաթել է գլուխը, իսկ ոտքերին՝ ծնունդից ի վեր բոլոր գարուններից ցեխոտված մի զույգ կոշիկ ունի, որը շուտով կենտ է դառնալու՝ աջ ոտքի թաթը կրունկից անջատվելու անհետաձգելի հեռանկարից։

Պարզ երևում է, որ էս երկուսը հագել են սեզոնային որևէ բաժանման չենթարկված էն ամենը, ինչ ձեռքի տակ ունեցել են։

Երկրորդի ձեռքին գլխիկոր ու նախկինում՝ իր փարթամ ջահելության ժամանակ սպիտակ, իսկ այժմ արևից դեղնած երկու մեխակ են ճոճվում։

Քայլում են կիսամութ գերեզմանոցում ու թվում է՝ որքան շատ են վախենում, էնքան ավելի են առաջանում.

-Մի օր վերջապես տեղափոխվելու ենք էստեղ՝ հավերժական կեցության, վախենալս ո՞րն է,- երևի ինչ-որ ֆիլմից լսած հանդիսավորությամբ ասում է մեխակները քարշ տվողը ու առանց ընկերոջ ծափերին սպասելու (որոնք չէին էլ լինելու) դանդաղ առաջանում է՝ միաժամանակ աջ կոշիկի ծանր դրությունը հաշվի առնելով՝ աչքը դրա վրա պահած։

Կիսամութն էնպես է խտանում, որ մտածել կարելի է, թե էլ երբեք չի լուսանալու (էստեղ բնակվողների համար որ հաստատ էդպես է)։

Տխուր են երկուսն էլ։ Կա՛մ որովհետև երբեք ուրախ չեն լինում, կա՛մ պարզապես էստեղ մշտական կեցության անխուսափելիությունը դուր չեկավ ոչ ոքի։

Էստեղ ապրողները միշտ հաստատուն իրենց տեղում են։ Եկվորները հերթով նայում են բոլոր շիրմաքարերին՝ ծննդյան ու մահվան թվերին ու քննարկում մեկ առ մեկ, թե ում թաղմանը ինչ պսակներ կային ու ինչ հոգեհաց կազմակերպվեց։

Գերեզմանատան ամենահեռավոր անկյունում, որտեղ երևի արևն էլ կարգին լույս չի տալիս, պատժվածի միայնությամբ հանգչում է մեկը։ Երկու անհասկանալի անծանոթները մի կերպ քայլում են էդ կողմ, որտեղ, կարծես, վերջին անգամ ինքը՝ հանգուցյալն է ոտք դրել ու մոլախոտերի՝ իրենցից երկու գլուխ բարձր պատնեշն անցնելով, հասնում են անհասցե էս բլուրին, որին կողքի շիրիմների քողի տակ գերեզմանոց անունն է տրվել։

Անհասցե, անշիրիմ ու անանուն էս մեռելատանը, ուր ոչ մի անգամ խունկ ծխեցնող չճարվեց, փայտից սարքած անավարտ խաչ է միայն կանգնեցված. աշխարհի միակ գերեզմանախաչը, որ հանգուցյալն ինքն է սարքել։

Ընդհանրապես, էստեղ ամեն բան հողի տակ պառկածի ձեռքի գործն է։

Գերեզմանատան էս հատվածի միակ հյուրերը կանգնում են հողաթմբի առաջ, լռում մի քանի րոպե, հետո գլխարկավորը, որի մաշված գլխարկը վաղուց արդեն դադարել է կատարել իր պարտականությունները, կեսից հիշում է կարգը ու հանդիսավորությամբ հանում «սյուվինեռ» դարձած իր գլխարկը, ապա ձեռքի երկու մեխակները, որոնցից մեկի գլուխը աննկատ պոկվել էր ճանապարհի մոլախոտերի հետ մղած անձնվեր մարտի ժամանակ երևի, դնում է բլուր դարձած մեռելի վրա։

երկուսով նստում են խաչի երկու կողմերում ու դեռ երկար լռում։ Ասես ամաչում են խոսել նրա մոտ, ով կդժվարանա զրույցին մասնակցել։

Ծանր լռությունը խախտում է երկար բաճկոնավորի ծոցագրպանից դուրս էկած օղու կիսադատարկ շշի ու բաժակների չխկչխկոցը, որ կողքի գերեզմանոցում երեկվանից հանգչող ջահել տղայի հարազատներից վերցրեց՝ իբրև հոգու հանգստության երաշխիք։

Լցնում է բաժակները կիսով չափ, որովհետև դեռ շատ կենացներ ունեն խմելու։ Հետո օղու շիշը՝ իբրև սրբազան մասունք, դնում է ծնկների արանքն էնպես, որ մի կաթիլ նույնիսկ չթափվի ու բաժակներից մեկը, որի մեջ օղին ավելի քիչ էր, տալիս է գլխարկավորին։ Սա նկատում է անհավասարությունը, բայց հիմա ո՛չ տեղն է, ո՛չ էլ ժամը՝ արդարության համար կռիվ տալու։

Մի քիչ նեղացած՝ ձեռքը արհամարհական կպցնում է բաճկոնավորի սևացած ու կոշտացած մատներին ու դուրս հանում առաջին բառերը։

­­-Խմենք երեկվա ջահելի համար։

Լռություն է իջնում դարձյալ, աչքերը հուզմունքից շաղված բաճկոնավորը ուժեղ փակում է կոպերը՝ ուշքի գալու համար կարծես, հետո նորից բացում ու լռության մեջ լսվում է միայն գիշերվա էս ժամին գերեզմանատուն ոտք դրած էս երկու մարդու շնչափողում օղու կլկլոցը։

Կուլ են տալիս օղին ու հետը նաև կոկորդում խցկված ու ո՛չ առաջ, ո՛չ հետ անող հուզմունքը։

-Խղճիս շատ ա ազդել երեկվա ջահելը։

Հետո արդեն սովորական դարձած լռության հերթական ճնշող նոտան է բարձրանում վերև։

Օղու բաժակը ձեռքի մեջ, չգիտես՝ ցրտից, թե հաջորդին սպասելու անհամբերությունից դողացնելով, գլխարկավորը հայացքը փայտաշեն խաչից չկտրելով՝ վրա է բերում.

-Ջահելի համար 24 ավտո մարդ էր եկել, հաշվեցի։ 11 հատ էլ պսակ կար։ Հոգեհացն էլ ռեստորանում տվեցին։ Բա Արմոն ի՞նչ ասի,- գլուխը բարձրացնում է՝ տեսնելու համար՝ ի՞նչ տպավորություն թողեց իր ճառը ընկերոջ վրա, հետո նորից նայում խաչին՝ իր պարտքը դրա առաջ կատարածի հպարտությամբ։

Արմոն հողաթումբ դարձած էս անանուն մեռելն էր։ Ու թեև ո՛չ շիրմաքար կար էստեղ, ո՛չ էլ ծննդյան ու մահվան թվեր, բայց Արմոն ջահել չէր, ու նրան իմացողները համարյա վստահ էին, որ երբեք չէր էլ եղել։

Մի երեկո Արմոն սկսեց դժվար շնչել։

Երկար չանցած, աչքերով պոտենցիալ բոլոր մեռելներին նկատող ու աշխարհում մեն-միայնակ մնացած էս ծերուկը նկուղից մի օր հանեց իր քաշին կշռող, պապից ժառանգություն մնացած բահն ու դանդաղաքայլ, ամեն երկու մետրը մեկ ծանր հազալով՝ շարժվեց դեպի գերեզմանոց։

Ուղիղ վեց օր Արմոն գերեզմանատան ամենախուլ ու խավար անկյունում սկսեց փորել… սեփական գերեզմանափոսը։ Երբ հարևանները նեղսրտում էին, համոզում, որ գնա հիվանդանոց՝ գուցե բուժվի, Արմոն դեմքին ծամածռված մի ժպիտ տալով, գլուխը կախում էր, ձեռքը անհուսությունից թափ տալիս ու ասում.

-Հոգնության դեմ ո՞վ դարման ունի։

Հետո ավելացնում.

-Ամեն մարդու կյանքում մի պահ կա, որի հաջորդ կանգառը դիահերձարանն ա։ Եթե հայելու առաջ կանգնում ես ու աչքերիդ մեջ չես գտնում վաղը, ուրեմն փոսդ փորելու վախտն ա։

Էս երկու անծանոթները անմրցանակ փիլիսոփա Արմոյի հետ հենց գերեզմանոցում էլ ծանոթացան, որտեղից ամեն հանգուցյալի հոգու հանգստության համար մի շիշ օղի ու մի կտոր էլ հաց էին աշխատում՝ դեռ էն ժամանակներից։

Սրանք երբեմն գալիս էին, օգնում Արմոյին՝ իր գերեզմանատեղին սարքելու գործում։

Մի օր սրանցից մեկը Արմոյին հարցրեց, թե չի վախենում արդյոք ամեն երեկո տուն գնալով ու օրվա արածը ամփոփելով, Արմոն սովորական դարձած դառը ժպիտը դեմքին հագցրեց.

-Ես խի՞ վախենամ։ Ես իմ մահը բռիս մեջ եմ պահում։ Մինչև տեղս չսարքեմ, չեմ մեռնի… Դուք վախեցեք, որ ամեն գիշեր քնում եք կասկածով, որ առավոտը չեք զարթնի… իսկ ես կասկած չունեմ, ես վստահ եմ, որ էս քանի օրը տեղափոխվելու եմ էստեղ…

Մի երեկո էլ, երբ փոսն արդեն համարյա թե պատրաստ էր, Արմոն, իրոք, դադարեց էստեղ երևալ։ Հաջորդ օրը հարևանները գտել էին նրա անցյալացած մարմինը հյուրասենյակի բազկաթոռին թիկնած՝ ձեռքին փայտից սարքած մի ծուռումուռ խաչ…

Արմոյի հուղարկավորությանը չորս հոգի ներկա եղան՝ հարևանը, ով գտել էր մեռելին, էս երկուսը, որ հիմա Արմոյի գերեզմանը սրճարան էին սարքել, ու սգո մեքենայի վարորդը, որ տխուր էս պատկերը տեսնելով՝ որոշեց իջնել մեքենայից ու դագաղի չորրորդ ծայրն էլ ինքը ուսին դնել։

Արդեն լուսանում էր… գերեզմանատունը իրենց համար գործի տեղ սարքած էս երկու մարդիկ դեռ լուռ են։ Օղու շիշն արդեն դատարկվել է, նշանակում է՝ հեռանալու ժամն է։

Մինչև վեր կենալը գլխարկավորը, որ էս երկուսից առավել զգացմունքայինն էր, կյանքից զրկված իր աչքերով նայում է ընկերոջն ու վախվխելով սկսում.

-Եթե ես շուտ մեռնեմ, խոսք տուր, որ գերեզմանս կփորես, չես հարբի էդ նեղ մաջալին։

Բաճկոնավորը, որ երևի ինքն էլ նույն բանն էր մտածում, դարձյալ լցնում է աչքերը.

-Կփորեմ, կփորեմ․․․ հանգիստ եղի,- հետո ձեռքով ընկերոջ՝ հալից ընկած ուսը թափ տալով ավելացնում,- դու էլ իմը կփորես, եթե…

Երկուսով ժպտում են իրար, սփոփվում մի քիչ, որ գոնե անթաղ մեռել չեն դառնա։ Հետո ուղղելով անգլուխ ու գլխիկոր էս զույգ մեխակները, որ կողքի գերեզմանաքարից աննկատ թռցրին, ու որոնք Արմոյին դժվար թե պետք գային, հեռանում են միակ մեռելի մոտից, ում հոգեհացը էդպես էլ չկերան… չկերավ ոչ ոք։

2020

marat sirunyan

Յա՜, Աստվա՜ծ…

Առավոտը նոր-նոր էր ուզում աչքերը բացել, երբ լուս ու մութի մեջ գյուղացին արդեն իրենց սառն աղբյուրի ջրով շտապ-շտապ երեսն էր ցողում: Հետո դժվարությամբ մեջքն ուղղեց, դուրս եկավ դարպասներից, մի պահ կանգ առավ ու նայեց աշխարհին, ուր ամենաչքնաղը էլի ու էլի Մասիսն էր` ամենավեհ ու ամենահամեստ լեռը, որն ամեն պահ աչքի առաջ էր ու իր արած-չարածի լուռ վկան էր միշտ: Քայլերն ուղղեց հին օրերի ընկերոջ կողմ, ով քիչ հեռվում լուռ ու մունջ իրեն էր սպասում .

-Հը՞, մտքիդ ի՞նչ կա,- հասավ թե չէ՝ խոսեց  գյուղացին,- տես հա՜, ամոթով չթողնես:
Սկսեց աչքերով մանրամասն զննել արդեն վաղուց հալից ընկած իր երկաթե ընկերոջը, որը թեև իր վիճակին իր գործը  դեռ պատվով էր անում ու օգնում վաստակել ապրելու միջոց:
Միայն թե այս ծերուկի հետ լեզու գտնելը մի քիչ դժվար էր, դե երևի ծերունական բնավորություն է, չնայած ամենաբարդը շարժի գցելն էր, որն արարողակարգի էր նման, ու ամեն մեկի խելքի բանը չէր:

Օրը դանդաղ լուսանում էր, Մասիսի դեմքը` հետզհետե պարզվում:
Գյուղացին անցավ ամենօրյա «արարողակարգի» կատարմանը: Հատուկ պարանի մի ծայրը հարմարեցրեց շարժի գցող մեխանիզմի մի հատվածից, մյուս ծայրը ձեռքում պահելով հայացքն ուղղեց երկինք՝ ողջ հավատով Աստծու բարեհաճությունն ու օգնությունը ակնկալելով:
-Յա՜, Աստվա՜ծ,- կանչեց գյուղացին ու ողջ ուժով քաշեց ձեռքում պահած պարանի ծայրից:

Տրակտորը հոգոցի նման մեկ-երկու հռնդյուն արձակեց ու նորից խոր քնի մեջ ընկավ: Գյուղացու հուսահատ հայացքը տրակտորի արձակած սև ծխի բարակ քուլաների հետ մեկտեղ կրկին երկինք ուղղվեց, ու շուրթերն ակամայից շարժվեցին.

-Յա՜, Աստվա՞ծ,- հուսախաբ շշնջաց գյուղացին, ու բազում հոգսերի բեռի ծանրությունը կարծես նորովի զգալով, խոր հոգոց հանեց ու ամեն ինչ սկսեց նորից: Մի քանի փորձից հետո տրակտորի ահեղ հռնդյունը կոտրեց արշալույսի անուշ լռությունն այնպես, որ աշխարհում ամեն ինչ կարծես այդ ձայնից արթնացավ: Արևի առաջին շողերը շնչակտուր  դուրս պրծան բլուրի հետևից, թռչունները գլուխները բներից դեռ չհանած սկսեցին դայլայլել, հետո թռան դեպի լուսատուի պայծառ շողերի կողմը, ու երկինքը նորից իր լազուրի մեջ կյանք գտավ:

Տրակտորը, որ արդեն ճամփա էր ելել ու պարբերաբար իր սև ու թանձր ծխի քուլաներն էր նետում երկնքի կողմը, իբր, թե ինչքա՞ն պիտի սև տանջանքով մի կտոր հացի ճար անենք: «Հը՞, լավ չի, չէ՞»,- երևի էսպես էր գոչում իր գոռ ձայնով ու ավելի ուժգին մրոտում երկնքի թավշե երեսը:

Արտը վարելու ժամանակն էր, գործի անցան: Տրակտորի մոտենալուն պես հողե փոշեհատիկները դողդղում էին, հետո` գութանի իրենց հասնելուն պես անհետ կորում խորքերում: Հերթը նորերինն էր` աշխարհը տեսնելու, բայց և նրանց էլ երկար ժամանակով չէր վիճակված դա…
Հողի հարթ երեսը քիչ-քիչ խորդուբորդ էր դառնում, ինչպես մարդու դեմքը` տարիքի հետ կնճիռներով պատվում: Միայն թե հողի հետ աշխատելով ամենը կարելի է նույն տեսքի բերել, մարդունը` չնայած իր հողածին լինելուն, այլևս երբեք:
Ու այս հողածին գյուղացին մունջ ու անտրտունջ իր գործն էր անում, հույսը մեկ իր, մեկ Աստծո, մեկ էլ իր երկաթե ծեր ընկերոջ վրա դնելով: Ամեն օր հողի հետ կռիվ էր անում, հողի հետ ընկերություն: Ու թե տրակտորի հետ լեզու գտնել չէր լինում, էլի Աստծուն էր օգնության կանչում.
-Յա՜, Աստվա՜ծ…

Ու թե դրանից էլ բան դուրս չէր գալիս, հողից դուրս եկող գոլորշու հետ իր խռովքն էլ էր խառնում ու տանջված հայացքով  ճանապարհում երկինք: Ու էդպես էլ պիտի շարունակվի, մինչև որ ինքն էլ նորից հող դառնա, ձուլվի արտին, հետո մի օր ցողը սրբի իր գոյությունն ու տաք գոլորշու հետ երկինք ելնի ու էնտեղ միայն մի բան կասի`
-Է՜, Աստվա՜ծ…

 

Մարտ, 2018

 

Seda Mkhitaryan

Նրանք չեն մոռանում մեր ծննդյան օրը, պարզապես ծերանում են

Տատը երեկ էր մահացել։ Արդեն ծեր էր։ Բայց տատ էր։ Չոր բազմոցին պառկած նա մտածեց, որ եթե իր տատի երեխաներից ոչ մեկը մահացած չլիներ` ինքը հիմա մեկ հորաքույր կունենար, ու մեկի փոխարեն՝ երեք հորեղբայր։

Հորաքույրը ու հորեղբայրներից մեկը մահացել էին, երբ դեռ խոսել չէին կարողանում։ Իսկ մյուս հորեղբայրը մահացել էր, երբ ինքը նորմալ խոսել չգիտեր։

Տատն էր մահացել։ Տպավորությունը ծանր էր։ Ինքը հասկացավ, որ իր տատը արդեն ծերացել է, երբ առաջին անգամ մոռացավ շնորհավորել իր ծնունդը։ Նա ծեր էր, հիշողությունը արդեն վատ էր։ Իսկ լսողությունն ու տեսողությունը` ոչ։ Ամառային արձակուրդներին ինքը նստում էր գյուղի տան պատշգամբում ու գիրք կարդում։ Հետո գնում էր այգուց իրենց ամառային խնձորներից բերելու։ Տատը վերցնում էր գիրքը, կարդում մի քանի տող ու փակում այն` կորցնելով բացված էջը։ Ինքը այգուց գալիս էր, գտնում ընդհատված տեղը ու շարունակում կարդալ` տողերը համեմելով հյութեղ խնձորով։ Ինքը խնձորը ամբողջական էր ուտում։ Ու գիրք էր կարդում։ Խնձորից մնում էր միայն պոչը։ Պոչը դեն չէր նետում, դնում էր գրքի թերթերի արանքում։ Դա էջանիշ էր դառնում։ Իսկ տատը հանում ու դեն էր շպրտում։ «Խնձորի պոչը բա գրքի մեջ կդնե՞ն»։

Նա ծերացել էր։ Վերջնական համոզվեց, երբ սկսեց օրը միայն մեկ անգամ հաց ուտել և շատ անգամներ տալ նույն հարցը, պատմել նույն պատմությունը, ու ամեն անգամ սկսելուց առաջ ասել, որ այս պատմությունը ոչ ոքի չի պատմել։

Ինքը օրը մի անգամ հաց էր տալիս տատին ու մի անգամ էլ սուրճ։ Քաղցր, շատ քաղցր սուրճ։ Ամեն անգամ զարմանում էր, թե ինչպես կարելի է սուրճը շատ քաղցր խմել։ Կամ հակառակը` լրիվ դառը։ Ինքը լրիվ դառը խմում էր միայն, երբ գլուխը ուժեղ ցավում էր։ Սուրճը եփում էր գազօջախի վրա։ Երևի բոլոր մարդիկ սուրճ եփելու համար օգտագործում են լուցկու մեկ հատիկ, կամ երկու, կամ չեն օգտագործում, որովհետև իրենց գազօջախը կայծով է։ Իսկ նա մի բաժակ սուրճ եփելու ընթացքում սրճեփի տակ երբեմն մի ամբողջ տուփ լուցկու հատիկ էր այրում։ Հատ-հատ այրում էր։ Մինչև հատիկը վերածվում էր մի սև գծի, որը փշրում էր մատների ծայրով։ Ինքը հաճույք էր ստանում դրանից։ Հաճույք էր ստանում սուրճի եռալուց։ Տատին էր տալիս քաղցր սուրճը։ Հիմա էլ չի տա։ Ու էլ իր սուրճի մեջ էլ երբեք շաքարավազ չի ավելացնի․ իր գլխացավերը դարձել են ամենօրյա։

Նստում էր պատշգամբում, շարունակում կիսատ գիրքը։ Դժվար էր զուգահեռ հետևել երկու պատմության։ Իսկ տատը միշտ ինչ-որ բան պատմում էր։ Լինում էին դեպքեր, որ նա պատմությունը ավարտում էր, ու հենց վերջին խոսքով նորից սկսում նույն պատմությունը․․․

Բայց տատը երեկ էր մահացել։ Ու այսօր ինքը պառկած է տանը` բազմոցի վրա։ Ու շարունակելու է ապրել։ Ապրել այնպես, ինչպես բոլոր նրանք, որոնց տատը մահացել է։ Ապրել են բոլորը։ Ու բոլորից հետո էլ ապրում են․․․

Ամառվա շոգ օր էր։ Արևի դեղին ստվերները պատուհանի բացվածքից ներս էին ընկել, ու տունը մի քիչ դեղին էր դարձել։ Ու պատուհանից դուրս կանաչ ծառերն էին։ Էլի մի քիչ դեղին դարձած։ Ինքը պատուհանից դուրս նայեց։ Պատուհանի առջև լոբուտն էր։ Մայրը սիրում էր առավոտյան մտնել լոբուտը։ Ինքը չէր հասկանում այդ սիրո իմաստը։ Չէր էլ հասկանա, եթե մի օր ինքն էլ առավոտյան չմտներ այնտեղ։ Լոբիները` երկար, կանաչ, կամ` երկար ու մանուշակագույն կախված էին թփերից։ Ինքը դրանք երբեք չէր տեսել առավոտյան։ Հիմա դրանց վրա ցող կա։ Առավոտյան դրսում ամեն ինչի վրա էլ ցող է լինում։ Ծառերի տերևները ծանրացած են լինում։ Ինքը եկել է լոբի քաղելու։ Ուշքը լոբուտի մեջ մտած ծիրանի ծառի ճյուղերին է։ Նրանց վրայի դեռ կիսահաս պտուղները թթվաշ են։

Կանաչ ու երկար կամ` երկար ու մաուշակագույն լոբիները այս ժամին ավելի կանաչ էին, ավելի մանուշակագույն էին։ Մոր մատները մի քիչ ծռմռված էին։ Ու մի քիչ ծռմռված լոբիները քաղելուց հետո դրանք ճարպկորեն հավաքվում էին մի ձեռքում։ Հետո ձեռքը չէր կարողանում դրանք պահել ու լցնում էր մեջքին կապած փեշի մեջ։ Լոբիները երկար էին։ Կանաչ էին։ Առավոտյան` լոբուտի ներսից լոբուտին նայելիս, կանաչը աչքերը կուրացնում էր։ Երկնքի կապույտը կանաչ էր դարձել։ Մոր աչքերը ոչ կանաչ էին, ոչ կապույտ։ Իրենը սև էին։ Երբ լոբուտի միջից նայում էր առավոտվա երկնքին, դժվարանում էր տարբերել` կանա՞չն էր կապույտի վրա, թե՞ կապույտն էր կանաչի տակ։ Դրանք միասին էին` խառնված։ Մոր աչքերի մեջ էլ լոբուտը խառնվել էր երկնքին։ Բարձր, բարձր երկինքն ու կանաչ երկար լոբիները մոր աչքերում էին։ Ու մոր ամենասիրած գործը լոբի քաղելն էր։

Մայրը վաղ տարիքում էր ամուսնացել։ Տատի հետ լավ էր եղել։ Մայրը շատ բաներ անել տատից էր սովորել։ Այն մեկից, որը երեկ մեռավ, ու որի նկարը իրենց տան պատին կախեցին։

Վաղամեռիկ պապի նկարը կախված էր իր սենյակում` իր մահկաճալի հենց գլխավերևում։ Ինքը փոքր ժամանակ վախենում էր, որ պապի նկարը մի գիշեր իր գլխին կընկնի։

Հիմա չոր բազմոցին պառկած մտածում էր, որ ամռանը ինքը կարող է պատշգամբում գիրք կարդալ ու լսել մի պատմություն միայն։ Կարող է գրքի համար էջանիշ չդարձնել խնձորի պոչը։ Այս տխուր աշնան մեջ ամառային խնձորների մասին հիշելը փոքրիկ մեղք թվաց։

Աշունը կավարտվի։ Այս գյուղի բոլոր աշուններում ինչ-որ մեկը մահանում է։ Այս բոլոր մահացու աշունների արանքում գարնանային մի օր ծնվել էր ինքը։

Շատ ամառներ առաջ մահացել էր իր պապը։ Ու դա երևի առաջին ամառն էր, որի ժամանակ այս գյուղում երիտասարդ մարդ մահացավ։ Քանի՞ մարդ է աշխարհում մահացել ամռանը։ Ու նրանցից քանի՞սն են եղել 31 տարեկան։ Իր պապը նրանցից առաջի՞նն է եղել։ Ամառ է եղել։ Ու իր պապի հայրը սարից ոտքով Երևան է հասել` տղայի վերջին ժամերին։ Այդ պատմությունը լսելիս ինքը միշտ Գիքորին էր հիշել։

Ու այս աշունն էլ վերջանալու էր, ինչպես բոլոր այն ամառները։ Երբ 31 տարեկան մարդ է քաղցկեղից մահացել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է կախվել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է մեքենան ձորը գլորել։

Իր տատը ծերությունից էր մահացել։ Այս աշունը հաստատ անցնելու էր․․․

Meline Hayrapetyan

Արտասովոր սովորականություն

Անձրև չի գալիս, աշուն չէ։ Խորթ է թվում, բայց տերևաթափ էլ չկա։ Առհասարակ, ժամանակներն են փոխվել։ Հիմա տերևները հաղթում են քամուն, պնդերես են կամ երևի չափից դուրս շատ են վախենում թափառականի՝ ճակատագիր դարձած իրենց ուղուց։ Ոչինչ չի հուշում, որ այսօրը նման չի լինելու միլիոնավոր անցածներին ու մի այդքան էլ սպասվողներին․ ամեն բան սովորական է։ Հետո՞ ինչ, որ այսօրը հայտնվել է այստեղ, արտասովոր ոչինչ չկա, երեկվա մասին էլ մեկ ուրիշն էր պատմել, վաղվա մասին խոսողների պակաս էլ վախենամ՝ չզգացվի։ Ոչ մի օր անտարբերության չի մատնվի, բայց դրանց նույնության ծանրությունը կշարունակի կախված մնալ քաղաքի վրա, մի քիչ էլ աշխարհի ու եթե բախտը բերի, մոլորակի վրա… Ապա նաև կրկնությունից փախչող մեկի որբացող հոգում։ Մոլորակի վրա կախված էդ ծանրությունը քչերը կնկատեն․ թեթևների դարն է, չէ՞ վերջապես։ Բայց դու՝ իմ լավ ու հիմար ընկեր, դու ինչպես միշտ առաջինը կզգաս էդ ծանրությունն ու մի պահ կթվա, թե ահա, խեղդվում ես դրա՝ ժամ առ ժամ խտացող գոլորշիներից, դու էդպես էլ չսովորեցիր թեթևների օրակարգը, էդպես էլ չմտար նրանց դարաշրջան։ Ինչ է թե տարբերվո՞ւմ ես, գրողը տանի քեզ, խելագար, վերջ տալ է պետք, էդ ծանրությունները կյանքից դուրս շպրտելու անպատկառություն ունեցիր… Իսկ եթե չէ, ուրեմն մի դժգոհիր, որ լուսանցքում ես մնացել։ Անառակները մեղավոր չեն քո թուլամորթ բարոյականության համար։ Իսկ եթե իրոք կոկորդ ճանկռող ծանրությունից շնչառությունդ դադարեցնի իր տարիներ տևող անմիտ պայքարը, ի՞նչ ենք անելու, տապանաքարիդ վրա մեծ ու խոշոր տառերով գրելու ենք․ «Մեռավ, որովհետև տարբերվո՞ւմ էր, որովհետև այնքան ուրիշ էր, որ խեղդվեց ձեր միօրինակության խղճուկ ջրափոսո՞ւմ»։ Վերջացրո՛ւ ու ապրի՛ր, ինչքան հնարավոր է՝ արագ-արագ ապրիր։

Սովորական օր է։ Ու հենց դա է «անհամակերպվելին», ախր էդ սովորականությունը հավերժություն ենթադրող սարսափելի անհավասարություն է ամփոփում իր մեջ։

Հերթական մի օր է՝ մեկի համար ազատության մեջ նվնվալու, մյուսի համար՝ մի տեղ փակված՝ հանուն դրա պայքարելու, մեկի համար՝ սիրելիին գրկելու, մյուսի համար՝ նրան անվերջ կարոտելու սովորական կոչվող ու հոգի մաշող մի օր։

Սովորական է, իսկ մենք դրանից հրճվում ենք։ Մեր մեղքը չէ, գոհանում ենք նրանով, որ այսօրը երեկվանից մի քայլ էլ հետ չէ, ինչքան էլ կոկորդ պատռենք, մեկ է՝ մենք վախենում ենք այն ամենից, ինչ նոր է… Սովորել ենք հնի տաղտկալի կանոններին, վախենում ենք, որ մի թեթև փոփոխությունից հետո կկորցնենք այն ամենը, ինչ երբեք չհասցրինք վաստակել։ Ահա՝ ինչու սովորականության գիտակցումով սրտի մի ծանր բեռից ենք ազատվում կարծես, որը գուցե ամբողջ գիշեր տանջել է մեզ։ Սովորակա՞ն, չէ, մեզ աշխարհ է պետք, որում երջանկության հերթափոխ կլինի, որ ի վերջո ամենօրյա երջանիկների ու տարաբախտների միջև մի քիչ համաչափություն մտնի։

Լավ է, որ գոնե անձրև չի գալիս, թե չէ նա, ով կարոտում է, հաստատ կտխրեր, ախր իր անձրևանոց բռնողը չկա ու չկա, իսկ ինքը այդքան ուժ չունի միաժամանակ կարոտելու ու անձրևանոց քարշ տալու համար։ Ինքը պիտի թրջվի ու թրջվի այնքան, մինչև անձրևը հոգնության կամ խղճահարության բեռան տակ մարդանա ու հանձնվի, հետո փակվեն մոլորակի բոլոր անձրևանոցները, բոլորը՝ բացի մեկից, որն էդպես էլ չէր բացվել…

 

Մարտ, 2020

Meline Hayrapetyan

Խաղաղ առավոտների պատրանքը

Լույսն անշտապ բացվում էր այնպիսի խաղաղությամբ, ասես աշխարհում ամեն բան իր տեղում էր, կարծես բոլոր շունչ ունեցողներն ու դրանից զրկվածները այդ առավոտ արթնանալու էին երջանիկ թեթևությամբ։

Այնքան համոզիչ էր պատկերը, որ ես կատարյալ մոռացության էի տվել այն փաստը, որ այսպիսի մի վարակիչ խաղաղությամբ էր րոպե առ րոպե բացվել նաև, օրինակ, 1889թ.-ի ապրիլի 20-ը, երբ Վերին Ավստրիայի մի անիծյալ անկյունում՝ աշխարհում հարյուր հազարավոր ուրիշ մանուկների պես իր աչքերը բացեց Ադոլֆ անունով ու չարագուշակ ազգանունով այդ ժամանակ դեռ իր կարճատև անմեղությունը ապրող մեկը։ Երևի այդ առավոտ ինձ նման մի երազող խաղաղության մասին նույն հեքիաթն էր ներշնչել իրեն՝ գաղափար իսկ չունենալով, որ հենց այդ պահին բացված զույգ անմեղ աչքերը անթարթ հաճույքով դիտելու էին հեղինակային մի կոտորած։ Հետո շղթայակապ օրենքով նման խաղաղություններ էլի շատ կրկնվեցին, ասենք՝ 1914 թ. հուլիսի 28-ին։ Այդ առավոտ ոչ մի մարգարե չէր կռահում, որ ամառային գեղեցիկ օրը հետո, պատմության մեջ մտնելով, սերունդների մոտ սարսուռ է առաջացնելու՝ իբրև առաջին «համամարդկային խաղի» սկիզբ։ Հետո գարնանային նոր կյանք ազդարարող հանգստությամբ բացվելու էր 1915թ․ ապրիլի վերջին տասնօրյակի չորրորդ օրը՝ նորից ոչ ոք չէր կարող երևակայել անգամ, որ այդ հանդարտ առավոտվա երկինքը ժամեր անց ականջ է դնելու հազարների ճիչերին։ 1937թ․, 1939թ․, 1945թ․․․․ Շարքը շարունակելը ցավալիորեն երկար կտևի։ Մոլորակի պատմության բոլոր արյունոտ ամսաթվերին նախորդել են խաղաղ ու գեղեցիկ առավոտները։ Այդ օրը, այդ պահին, սակայն, ես այսքանի մասին չէի մտածել ու ոչ մի առավոտ էլ չեմ մտածել, հակառակ դեպքում վեր կենալու ու օրը ապրելու ցանկությունը իսկույն կմեռներ։

Արդեն կատարյալ լուսացել էր։ Խաղաղության մասին մտքերով քայլերս ուղղեցի դեպի դուռը։ Այն բացելու ու խաղաղությունը ներս խոթելու մի անդիմադրելի ձգտում ունեի։ Դեռ չգիտեի, որ գալու է մի ժամանակ, երբ ամեն եկող օրվա հետ ես ցանկանալու եմ ավելացնել դռների քանակը՝ դրանք երբեք չբացելու երազանքով։ Դա այն ժամանակ էր լինելու, երբ ես լիարժեք ճանաչելու էի աշխարհը ու նրա կեղտից պատսպարվելու հուսահատ փորձեր էի մտածելու։

Դուռը բացելուց հետո, անմիջապես, ուշադրությունս գրավեց անսովոր մի ձայն։ Կանգնած իմ պատրանքների խաղաղության մեջ՝ հայացքով սկսեցի փնտրել դրա հեղինակին, ու կարճատև որոնումներս հայացքս ուղղեցին դեպի բակի խորքը, որտեղ անհիշելի ժամանակներից բանտված մի բարեկամ ունեինք՝ սպիտակ ու մեծ շունը։

Երկաթե շղթան կոկորդին ամրացված՝ նա աղերսագին իր զույգ աչքերով ուտում էր խիղճս։ Երկար ժամանակ բթացած իմ պատասխան հայացքն էլ կանգ էր առել նրա վրա։ Հետո միայն հասկացա, որ հայացքի ու անսովոր իր լացի հետևում ազատության հույսն էր պահել։

Ո՞վ գիտե, երևի ամեն առավոտ ինձ ու բոլորիս նույն այս անօգնական կերպարանքով էր դիմավորել, բայց մենք, խաղաղ աշխարհի պատրանքով տարված, նրա առաջ խղճուկ 2 կտոր հաց էինք դրել՝ ազատության ճիչը խլացնելու անմիտ ցանկությամբ։

Կույր է մարդը իր զույգ գունավոր աչքերով։ Այնքան կույր, որ վայրկյաններ առաջ կարծել էր, թե աշխարհն իր երջանկության րոպեներն է վայելում։ Բայց ինչպե՞ս է նման բան հնարավոր, երբ նրա բնակիչներից թեկուզ մեկին երկաթե շղթան արգելում է շնչել։

Նայում էի պատկերին ու չէի կարողանում ներել ինձ ու բոլորին, ովքեր ազատ ապրել էին մեկի քթի տակ, ով զրկված էր դրանից։

Հիմա, երբ խեղճ այդ էակը գրավել էր ուշադրությունս, պարզորոշ նկատում էի, թե որքան էր մեծանում աչքերի թախիծը, երբ տեսադաշտում հայտնվում էր ուրիշ մի շուն՝ առանց կոկորդ ցավեցնող շղթայի։

Նայում էի աչքերին ու դրանցում տեսնում աշխարհի բոլոր բանտվածների խտացված վիշտը։

-Պապ, ինչի՞ բաց չենք թողնում էս խեղճին,- հայացքով շանը ցույց տալով սկսում եմ,- թող մի քիչ էլ ազատ ֆռֆռա։

-Իրա համար կապված ա, էլի,- անթաքույց անտարբերությամբ պատասխանում է հայրս, որին պատկանում էին շան պաշտպանի, դատավորի ու դատախազի միաժամանկյա դերերը։ Բոլոր անհրաժեշտ ընթացակարգերով նա էր վճռել, որ խեղճն իրավունք չունի ազատ ապրելու։

-Բայց ընդհանրապես տրամաբանական չի, չէ՞, պա՛պ, բոլոր հարևանների շները ազատ են, ինչի՞ ա հենց մեր Դանին բացառություն (շանը Դանիել անունն էինք տվել, չնայած՝ հետո շոկային բացահայտում եղավ ու պարզվեց Դանիի՝ իգական սեռին պատկանելը, բայց շնորհիվ Մաշտոցի՝ այդ հարցը լուծվեց նրա անվանը վերջից ընդամենը ա տառն ավելացնելով… և վերջ, Դանիելլան կնքված էր)։

-Ինչի՞ ես խորացել, հենց Դանին ա բացառություն, որովհետև հենց ինքն էր մի քանի ամիս առաջ հարևանի էրեխու վրա հարձակվել։ Վտանգավոր ա։

Դանին չարություն էր արել ու մարդկային օրենքներով պատժվելով՝ զրկվել ազատությունից։ Բայց կա արդյոք գոնե մեկ երաշխիք, որ մյուս ազատ շները ինչ-որ մի օր չեն անի չարություն, կա՛մ արդեն չեն արել, կա՛մ հենց այս պահին չեն անում։ Այդ դեպքում թող բոլորը իրենց շների վզին նման մի ծանրաքաշ շղթա փաթաթեն ու ինձ ազատեն հոգի հանող այդ անհավասար տեսարանից, Դանիին ազատեն իր ու իր նմանի ծայրահեղ տարբեր կենսաձևերից։

-Պա՛պ, արի ազատենք, հա՞, Դանիին։ Հաստատ էլ վատ բաներ չի անի։

-Ի՞նքն ա ասել, որ չի անի,- լուրջ դեմքով հարցնում ա պապան էնպիսի տոնով, ասես րոպե առաջ իր համար իմաստ չստացած էդ խոսակցությունից ազատվել է ուզում։

-Խոսք ա տվել, Դանին էլ իրա խոսքի տեր տղա ա,- հակահարված եմ տալիս ես՝ Դանիի աղջիկ լինելու հետ էդպես էլ չհամակերպված տոնով։

-Լավ,- իր բնավորության համաձայն չի կարողանում ինձ մերժել հայրս ու հետո ավելացնում ժպտալով,- բայց եթե քեզ հոշոտի՝ էլ չեմ խառնվելու, որովհետև Դանին իրա խոսքի տեր տղա ա։

Շուտով սկսվեց Դանիի արդարացման ու ազատման գործողությունը։ Ինձ թվում էր, որ մոլորակը իր ծնունդից մինչև այդ պահը երբեք նման գեղեցիկ տեսարանի ականատեսը չէր եղել։

Շղթաներից ազատվելուն պես անբնական մի ցատկով դուրս պրծավ իրեն տհաճ պահեր պատճառած օթևանից։ Հետո էլ երբեք չտեսա նրան այդ կողմերում։ Անձրև, ձյուն, անտանելի շոգ․․․ Կարևոր չէր, բնության ոչ մի ճնշում նրան չտարավ իր նախկին տունը։ Գերադասում էր թրջված ու արևահարված իր ազատությունը։

Մի օր էլ այն պահին դուրս եկա տնից, երբ Դանին բակի անկյունում իր սպիտակ թաթերով հողն էր փորում։ Երկար հետևեցի տեսնելու համար, թե ինչ կա մտքին..․ և ինչ՝ փորած հողի կողմն էր քարշ տալիս շղթաները, որով կապված էր եղել երկար ժամանակ։ Հետո տեղավորեց դրանք հողի տակ ու արագ-արագ ծածկեց հողը։

Դանին թաղեց անազատության իր կապանքները, որ էլ ոչ ոք չկարողանա բանտել իրեն։

Հիմա նա ազատ է ու թեև ամեն օր իր բարձր թռիչքով օդից պոկում է մորս փռած լվացքն ու աստվածային անեծքների է արժանանում, բայց մենք բոլորս ուրախ ենք, որ Դանին էլ ազատ է մեզ պես, որ մենք չենք ամաչում նրա մոտ մեր ազատության համար։ Չարություններ անելիս էլ անգամ մեզնից ոչ ոքի մտքով չի անցնում, որ կարելի է նրան նորից զրկել ազատությունից։

Մի միտք խելագար պտույտով տակնուվրա է անում գլուխս։ Մտածում եմ՝ որքան հրաշալի կլիներ ամեն բան, եթե մոլորակի վրա գտնվող բոլոր բանտված էակները վերստին գտնեին իրենց ազատությունը նույնքան հեշտությամբ, որքան Դանին։

Պաշտպանները համոզեին դատավորին, որ մեղադրյալն էլ երբեք չարություն չի անի (ինչպես ես էի համոզում) դատավորը հավատար դրան ու մեղադրյալի ձեռքերը ազատեր երկաթե շղթաներից (հորս նման), իսկ մեղադրյալն էլ՝ պահելով խոստումը, իսկապես էլ երբեք չարություն չաներ (ինչպես Դանին)։ Անգամ լվացք չպոկեր։

Այդ ժամանակ միգուցե առավոտները բացվեին ոչ թվացյալ երջանկությամբ։

 

Դեկտեմբեր, 2019