Լուսանկարը` Աննա Մելքոնյանի

Ինչպես ժամանակին Թոմաս Էդիսոնն էր «լուսավորել» աշխարհը, այնպես էլ այսօր Canyon park-ը` Վանաձորը: Հայքի հրապարակը շատ մարդաշատ էր, ծանոթ-անծանոթ հավաքվել էին, զբոսնում էին, զրուցում, լսում բարձր ու հաճելի երաժշտություն: Շատերի ձեռքին կարելի էր նկատել թռչող լապտերներ, և դեռ առաջին իսկ րոպեից նրանք պատրաստ սպասում էին, թե երբ պետք է լուսավորեն քաղաքը «իրենց ձեռքով»: Եվ ահա սկսվեց:

Լուսանկարը` Աննա Մելքոնյանի

Հրապարակի տարբեր մասերում կարելի էր տեսնել մարդկանց խմբեր, ովքեր փորձում էին լապտերները վեր բարձրացնել: Մի մասին հաջողվեց, մյուս մասինն էլ այրվեց: Բայց կարևորն այն էր, որ դրանից մարդկանց բարձր տրամադրությունը չընկավ, բոլորը ուրախ էին և ժպիտով: Հետաքրքիր էր, որ կային մարդիկ, ովքեր ջրով կանգնել էին լապտերների կողքին, որպեսզի վառվելու դեպքում միանգամից հանգցնեն: Վանաձորում կյանքը իսկապես որ հետաքրքիր է անցնում:

Դեռևս շաբաթներ առաջ տեղի ունեցավ  «Ավրորա» մարդասիրական նախաձեռնությունը, որի այս տարվա դափնեկիրն էր ակտիվիստ, իրավաբան Չո Լա Աուն:

Պատմել ու խոսել «Ավրորայի» նպատակների, հիմնադիրների, անցյալի, ներկայի ու ապագայի մասին, նրա մասը կազմող մարդկանց ջանասիրության ու պատրաստակամության մասին, կարելի է անվերջ: Սակայն տեղեկությունը, որ մենք լսում ու կարդում ենք՝ կարող ենք անել միշտ, բայց այսօր ուզում եմ պատմել այն աշխատանքի ու մարդկանց մասին, որոնք «կուլիսների հետևում են»:

2018 թվականի մարտ ամիսն էր, երբ Facebook սոցցանցի հարթակում տեսա հայտարարություն, որ կարող եմ դիմել ու միգուցե դառնալ «Ավրորայի» մի մասը որպես կամավոր: Լրացնելով դիմում-հայտը, անհամբեր սպասում էի արդյունքներին:

Մայիս ամիսն էր, երբ արդեն  հուսալքված էի, որ չեմ ընտրվել ու չեմ «հաղթահարել» հայտադիմումը: Ինչևէ, տխրեցի, քանի որ ինձ համար դա իսկապես մեծ փորձառություն կլիներ, նոր ծանոթությունների ու ձեռքբերումների կարևոր հնարավորություն:

Եվս մի քանի օր սպասելուց հետո հասկացա, որ հուսալքությունս տեղին չէր, և ես հրավիրված եմ հարցազրույցի: Շատ լարված և հուզված էի, սակայն այնտեղ տեսնելով կամավորների համակարգող Մարիա Ալոյանին, զգալով նրա անմիջականությունն ու մարդամոտությունը՝  լարվածությունն անմիջապես անհետացավ: Առցանց փոքրիկ թեստ, և այսպիսով, դարձա ամենաբարի ու կարևոր նախաձեռնության կամավոր:

Սկզբում վախենում էի, որ չկարողանամ արդարացնել, սակայն տեսնելով այդքան բարի ու ժպտացող դեմքեր, ովքեր ամեն կերպ փորձում են քեզ օգնել ամեն հարցում, որոնք առաջանում էին կամավորության օրերին, ներսից արդեն ուսումնասիրելով «Ավրորայի» գործունեությունը, պատմությունն ու հենց այս տարվա դափնեկրի կատարած աշխատանքը, ով կյանքի գնով պայքարել է մի ամբողջ ազգի, նրանց բարեկեցության ու իրավունքների համար, հասկանում էի, որ իսկապես, մարդկությունը դեռ չի «մահացել» ու կարծես թե, չի էլ «մահանալու» այսպիսի մարդկանց շներհիվ:

Ինչ խոսք, արդեն պարզ է, որ ծանոթացա բազմաթիվ խելացի ու տաղանդավոր մարդկանց հետ: Ամենակարևոր բաներից մեկն այն էր, որ նոր փորձ ու գիտելիքներ ձեռք բերեցի, որն առաջիկայում օգտագործելն անխուսափելի է:

Անվանս հետ կապված շատ հաճախ էր լինում, որ լսում էի մեկ Դայանա մեկ էլ Դիանա: Դա արդեն սովորական էր դարձել ինձ համար, ամեն Դ տառով սկսվող անվան հետ ես կենտրոնանում էի….  Միգուցե, էլի՞ շփոթմունք է.

Հա, ի դեպ, հաճելի էր այնտեղ տեսնել 17.am-ցիների, թե ինչպես դա ստացվեց…. Ինչպես միշտ «հայու գենին» բնորոշ ձևով՝ «Ձեր դեմքն ինձ ծանոթ է» արտահայտությամբ:

-Բարև Դայան, լա՞վ է անցնում: Սկզբից շատ էիր վախենում, հիմա, ոնց հասկանում եմ, ամեն բան լավ է: Բայց քանի դեռ ազատ ժամանակ ունենք, մի բան եմ ուզում հարցնել: Հենց առաջին օրվանից ինձ թվում էր՝ մենք միմյանց ճանաչում ենք: Միգուցե… Հըմմ… Դու, 17-ի՞ց ես…

Իմ այո պատասխանից անմիջապես հետո, նա միանգամից հիշեց հենց առաջին նյութս՝ Ապրիլյան պատերազմի մասնակից զինվորի մասին: Մենք փոքր ինչ «քչփչալուց», այդ օրերի մեր փորձն ու գործը միմյանց հետ կիսելուց հետո անցանք գործի՝ օգնելու մյուսներին:

Կամավորության ընթացքում հանդիպած դեպքերն ու դեմքերն անհնար է երբևէ մոռանալ։ Ես համարվում էի հյուրանոցի թիմի անդամ: Այնքան հաճելի էր, մեծ ճանաչում ունեցող մարդկանց, ովքեր «բարության տիտղոս ունեն»,  տեսնել մոտիկից: Այն վերաբերմունքը, որ ստանում էր ցանկացած կամավոր հյուրերի կողմից, իսկապես հաճելի էր, և մանավանդ, հենց դափնեկիրների կողմից: Չէ՞ որ նրանք էլ հենց կամավորական աշխատանքի շնորհիվ են հասել այդչափ հարգանքի ու սիրո:  Անչափ տպավորիչ էր հյուրերից մեկի խոսքը. «Դուք գիտեք, որ գտնվում եք այնտեղ, որտեղ ձեզ համար լուսավոր ճանապարհ է կերտվում, և օգնելով մյուսներին, օգնում եք ինքներդ ձեզ ու ձեր ապագային»:

Ամենագեղեցիկ օրերից մեկը Մատենադարանի բակում էր։ Կամավորները պետք է մեծ պատվով ընդունեին երեք տարիների դափնեկիր դարձած անձանց,  և իհարկե, հիմնադիրներին։

Այդ օրն ամենաանմոռանալին էր, երբ ծանոթանում ու ճանաչում ես մեկը մյուսից խելացի ու բարի մարդկանց հետ։ Միակ խանգարող հանգամանքը, իհարկե՝ կիզիչ արևն էր։ Ինչևէ, մենք դիմանում էինք անգամ արևին։ Այդ օրը կամավորներն ավելի ու ավելի լավ ճանաչեցին միմյանց, քանի որ ազատ ժամանակն ավելի շատ էր: Միմյանց հետ խոսելով մեր ապագա նպատակներից, թե ինչն է մեզ համար առաջնային, փոխանակելով միմյանց հետ մեր սիրելի գրքերն ու ֆիլմերը, երգերն ու նախասիրությունները՝  անչափ տպավորիչ էր դառնում այն փաստը, որ կամավորների մեծ մասն ունեն նույն ճաշակը, իսկ աշխարհայացքների նմանությունը շատ ակներև էր՝ ցանկացած քննարկած հարցի շուրջ խոսելիս:

Կամավորությունը գաղափար է, իսկ «Ավրորա»-ն բացառիկ հնարավորություն էր ինձ համար ու շատ մեծ ուժ՝ նոր գաղափարների առաջացման:

Սա լավագույն միջոցներից մեկն էր ինձ համար՝ բացահայտել ինքս ինձ, հարմարվողականությունս ու ճկունությունս տարբեր բնավորության, մշակույթների ու տարբեր լեզուներով խոսող մարդկանց հետ շփման մեջ:

Ցանկացած կամավոր պարտավոր էր ամեն ինչ անել ժպիտով…  Ողողված լինել ժպիտներով. դա ամենահաճելի «պարտադրանքն» էր կամավորության օրերին:

Ու ո՞վ կարող է ասել, մի օր էլ կամավորներից ինչ-որ մեկը չի՞ դառնա դափնեկիր, կամ էլ բարեգործ՝ ներշնչվելով հենց այս նախաձեռնությունից։

Լուսանկարը՝ Անուշ Մուրադյանի

-Ինձ բացակա չդնե՛ք:

-Դասի՞ց, թե՞ հեղափոխությունից:

Օրինակ` ես մեկ բացակայի տեղը երեք տեղ ներկա ստացա: Դասի գնալը այդ ժամանակ ինձ համար հավասարազոր էր ինքնախաբեության ու ինքնադավաճանության: «Ինձ բացակա չդնե՛ք հեղափոխությունից, դասից՝ ինչքա՜ն ուզում եք` դրեք» արտահայտությունը յուրաքանչյուրիս շատ սազական էր: Չդնողներ էլ եղան, շարողներ էլ: Կարգ ու կանոնի՞ց, վախի՞ց, թե՞ վերևներից ստիպված, էական չէր: Անցնեմ երեք ներկաներիս: Վանաձոր, Աբովյան, Երևան ու Հայաստանս: Երբ սկսեցինք դասադուլը, գնացել էի հարազատ քաղաք՝ Վանաձոր: Ուրախությանս և իմ ու Երևանի միջև հեռավորությանը չափ չկար: Բայց ոչինչ, ծննդավայրում հաղթանակը ավելի սրտանց նշվեց: Մեկ է` հեղափոխությունը քաղաք ու գյուղ չի ճանաչում:

Լուսանկարում Վանաձորիս լրիվ պատկերն ու կերպարն է, նրա ապրած ու դեռ ապրելիք օրերն ու տարիները։ Վառ է, գունավոր, սիրուն, միասնական ու պարզ (մեր մեջ ասած` միամիտ, չնայած` ի՜նչ միամիտ, է, բան է` ասում են, էլի, լավ էլ «շուստրի» ենք): Անձրևանոցների գունային շարքը անձրևից հետո որոշել էր ծիածանը բերել քաղաքի սիրտ, տոնն էին նշում, իսկ անձրևը մեր մշտական հյուրն է, բա մի «թաս» կենաց չասե՞ր Նիկոլի համար։

Հետո Աբովյանում վարչապետ էինք ընտրում ՝ պարելով ու վոլեյբոլ խաղալով: Փողոցը փակել էին 2-ից 5-րդ դասարանցիները՝ իրենց դասղեկների ձեռքը բռնած: Նոր սերունդ էր, ավելի դուխով: Սովորում էին պաշտպան կանգնել իրենց ու կողքինների իրավունքներին, երկրին: Սովորել դեռ կհասցնեին ավելի լավ ու արդեն հենց իրենց ստեղծած Հայաստանում:

Մի օր էլ Երևանում էինք ընկերուհիներով, հրապարակը մեզնով էինք արել, չէ, չէինք սեփականացրել, ուղղակի ցրվում, կորչում էինք, հետո ահավոր վատ կապի պատճառով զույգ-զույգ կամ կենտ-կենտ շրջապտույտ անում, զանգ անում ու էլի հայտնվում կորածների վայրում` ժամացույցի տակ, էլի: Հայրս էլ էր այդ օրը Երևանում, պատկերացնո՞ւմ եք, քայլելու սեր առանձնապես չունեցող և շնչառության խնդիր ունեցող մարդը Երևանի կեսը քայլել էր ընկերների հետ ու շատ լավ էր զգում իրեն: Մի ամբողջ հեղափոխության մասնիկ էր կազմում, ախր:

-Տե՛ս, ես էսօր եկա, դրա համար էլ հրաժարական տվեց:

Մի ամբողջ հայ ազգ էր այսպես կարծում: Ամեն մեկը իր սրտի ու մտքի չափով, իր երևակայության ու կամքի չափով: Տարիք, սեռ, մասնագիտություն ու դիրք կապ չունեին. բոլորը լավն էին, միասին էին լավը, ուժեղ էին, իրավունք ու հույս ունեին: Քայլել էինք, պարել, հոգնել էինք, բայց օգնել իրար, միասին մի բռունցք էինք, բայց այդ բռունցը չէր հարվածում: Մեր բռունցքը սիրո էր, խաղաղության ու արդարության: Մենք հաղթեցինք, մայիսը մեր հաղթական ամիսն է, չհաղթելու տարբերակ չկար: Մայիսի 9-ը եռատոնից քառատոն դարձրինք ես ու դու, ժամերով հրապարակում կանգնած մեր բարի Լեյլա տատիկը, կապույտ «սպառծիվկայով», ժամը 1-ի կողմերը տուն գնացող Իռայի մարդը, շրջապատից ճշտած տեղեկություններով «լավ տղա» Մաքսը ու էլի շատ-շատերը: Սա դեռ պատմության ինտերնետային երեսն էր, դեռ քանի՜ ու քանի՜ պատմություններ ու մարդիկ պայքարեցին, քայլեցին ու չլուսաբանվեցին: Կարևորը` միասնական էին, համախմբված, բռունցք արած, ու ձեռքները վեր ու խաղաղ էին պայքարում: Երգում էին, պարում, փողոցը փակում բաց սրտերով: Ծեծվում ու բերման էին ենթարկվում, առանց մի կաթիլ վախի ու ափսոսանքի այն մարդիկ, ովքեր օրեր առաջ «երկիրը երկիր չի» խոսքը բերանին` դուրսն էին կյանք փնտրում: Մեծ հայրենականում հաղթանակածների, Շուշին ազատագրածների և Արցախում կռվածների սերունդներն էին դուրս եկել: Ապրիլյան տեսած սերունդն էր պայքարում: Ու ես մեկ էլ իմ հայերին այսպես համախմբված տեսել էի երկու տարի առաջ` ապրիլյանին: Ու ինչպես Համո Սահյանն էր ասում. «Խաղաղ ժամանակներում երկիրը ղեկավարությանն է, իսկ պատերազմի ժամանակ անունը դնում են հայրենիք ու հանձնում են ժողովրդին»: Ժողովուրդս անտրտունջ վերցրեց, անուն էլ ինքը դրեց հայրենիք ու հաղթեց: Թավշյա հեղափոխության ժամանակ խաղաղ պայմաններում հենց մենք վերցրինք կառավարությունը, անունն էլ ընդմիշտ կնքեցինք հայրենիք ու տերը դարձանք մեր իսկ երկրի: Հարսանիքը լեռներում թողած այս անգամ կազմակերպեցինք փողոցում ՝ լավ ճոխ սեղաններով ու ավանդական խորովածով: Ու ինչպես մերոնք լեռներում հաղթեցին, այնպես էլ մենք` փողոցում: Պայքարի ձևը մենք էինք փոխել, թշնամիներն էլ «մերոնքական» էին: Արյուն չէինք ուզում: Արդյունքում դարձանք անարյուն հեղափողության երկիր, միակ ու առաջին երկիրը:

Մանկուց միշտ շատ եմ սիրել «թղթե նամակ» հասկացողությունն ու երևույթը, չնայած նրան, որ երբևէ նման նամակ չէի ստացել ու չէի գրել որևէ մեկին։ Էդպես սպասելով էլ իմ «թղթե նամակին», անցան տարիներ, մեծացա, անցա զինվորական ծառայության։ Ծառայության ժամանակ իմ՝ մանկությունից սիրելի երևույթն ավելի սրտին մոտ է լինում․ ստանալ նամակ հարազատից, ընկերոջից, սիրելի մարդուց ու մեզանում նաև անծանոթ հայրենակիցներից, ովքեր յուրաքանչյուր զինվորի համարելով իրենցը (խոսքս իհարկե ոչ թե նյութապես-ֆիզիկապես իրենցը լինելու մասին է, այլ հոգեպես) անանուն նամակ են գրում հայ զինվորին։ Ինձ էլ ծառայությանս դեռևս ոչ այնքան երկարատև ընթացքում, իմ հարազատներից ու ընկերներից շատերն են փորձել նամակ ուղարկել, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով չի ստացվել կամ չի հաջողվել ինձ հասցնել նամակը։ Բայց արի ու տես, որ հանգամանքներն ինձ համար այլ բան էին նախապատրաստել։ 

Եկա զինվորական արձակուրդ, դա համընկավ այս ժամանակի հետ, երբ մեր երկրում սկսվել է փոփոխությունների փուլ, որի ընթացքում ի հայտ են գալիս հերոսական կերպարներ ու միաժամանակ, ցավոք, անարժան «հերոսների» իրական դեմքերը։ Եվ այդ վերջիններից մեկի «սխրագործության» բացահայտման արդյունքում էր, որ ես իմացա մի նամակի մասին, որը երկար պատմություն ուներ, անցել էր երկար ճանապարհ ու հայտնվելով մի խավար տեղում՝ ցավոք, մնացել անպատասխան․․․ Բայց չէ՞ որ ադամանդը երբեք չի կորցնում իր փայլն ու որքան էլ խավար տեղում թաքնված լինի, մի որ ի հայտ կգա իր փայլով։ Այդպես եղավ նաև այս՝ հայ զինվորին ուղղված նամակի պատմությունը։ Շուրջ երկու տարվա «գերության մեջ» մնալուց հետո այս ադամանդն առկայծեց իր ողջ փայլով, հուզեց շատերին ու իր ողջ ուժով դիպավ իմ սրտին։ Փաստորեն այդ նամակին փորձել էին զրկել իր հասցեատիրոջը հասնելու իրավունքից, բայց տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը, այն հասավ ոչ թե մեկ զինվորի, այլ շատերին, ու հուզեց ոչ միայն նրանց, այլ նաև բոլոր նրանց, ովքեր իմացան այդ նամակի մասին։ Եվ ես, որ հանդիսանում եմ փոխարինող այն քաջ տղաների, որոնք նամակի գրման ժամանակ Արցախում մարտնչում էին թշնամու դեմ ու հաղթանակում, սրտիս թելադրանքով ինձ իրավունք վերապահեցի պատասխանել այդ նամակին․ կյանքումս առաջին անգամ «թղթե նամակ», որի հասցեատերն էր անծանոթ, փոքրիկ բարեկամս․․․
Այդ փոքրիկը Նատալի Օհանյանն էր, Երևանի 164-րդ դպրոցի աշակերտուհին, ով Քառօրյա պատերազմի օրերին գրելով իր նամակը ու ծրարում դնելով նաև շղթայով խաչ, իրենց դպրոցի կողմից «զինվորներին ուղարկվելիք նյութական աջակցության արկղերի» հետ ճանապարհ էր դրել, հույսով ու սպասումով, որ այն անպայման տեղ կհասնի ու արձագանք կունենա․․․
Վստահեցնում եմ ձեզ, որ Նատալիի նամակը, ուշացումով, բայց տեղ է հասել, հասել է շատերին, և ուրախ եմ, որ պատասխանը նույնպես կարողացա հասցնել նրան։ Առավել ուրախացա, որ կարողացա անել դա անձամբ՝ հանդիպելով իրեն։ Դեռ հեռվից ճանաչեցի՝ բարի ժպիտով, արև աչքերով աղջնակն էր։ Մոտեցա ու ամուր գրկեցի, հետո․․․ Հետո չգիտեի՝ ինչ ասել, ինչպես հայտել շնորհակալությունս, որ քիչ չլինի․․․ Մի հրաշալի՝ շատ գեղեցիկ ու խելացի աղջիկ էր նա․․․ Շատ էին այդ հանդիպման ժամանակ հույզերն ու ապրումները, նույնիսկ՝ աննկարագրելի, որոնք կարծում եմ՝ միշտ կմնան մեր հուշերում․․․

Դե, ինչպես ասում են՝ չկա չարիք, առանց բարիք։ Չարի կողքին երբեք պետք չէ մոռանալ լավն ու բարին։ Եվ բոլոր նրանք, ովքեր բանակի կողքին են եղել, թող համոզված լինեն, որ իրենց արարքն անչափ գնահատվում է զինվորի կողմից, և դա վաղն անպատասխան չի մնալու առաջնագծում, թե անհրաժեշտություն լինի:
Ես ձեռք բերեցի մի փոքրիկ հրաշալի ընկեր, ավելի ճիշտ, փոքրիկ քույրիկ, ում թեև դեռ շատ քիչ եմ ճանաչում, բայց արդեն շա՜տ եմ սիրում, ու հուսով եմ, որ մի օր էլ ձեզ կպատմեմ մեր արդեն մեծ ու ամուր ընկերության մասին․․․

Հ․Գ․
Շնորհակալություն նաև Երևանի Նվեր Սաֆարյանի անվան թիվ 164 հիմնական դպրոցի տնօրենությանն ու մանկավարժներին՝ ջերմ ընդունելության ու հանդիպման կազմակերպմանը աջակցելու համար։

 Արցախ, Ասկերան