-Նա 24 տարեկան էր, իսկ ես՝ 16: Հաճախ էր մեր տան մոտով անցնում, բայց ոչ մի անգամ ինձ չէր նկատում: Մի անգամ էլ, երբ էլի մեր տան մոտով անցնելիս է լինում, մի մեծ խնձոր եմ վերցնում ձեռքս ու նետում նրա վրա: Խնձորը հենց գլխին է ընկնում: Չէի մտածում, որ իմ նետած խնձորը հենց իր նշանակետին կդիպչի: Ամոթից արագ թաքնվում եմ, որ ինձ չտեսնի: Բայց պարզվում է՝ այդ ժամանակ նրա եղբայրը կողքով քայլելիս է եղել և ինձ նկատել է, նրան ասել է, որ ես եմ նետել:

Մի կողմից ամաչում էի արարքիս համար, բայց նաև ուրախ էի, որովհետև այդ դեպքից հետո սկսեց ինձ ուշադրություն դարձնել: Երբ ես 19 տարեկան էի, իրար սիրային նամակներ էինք գրում: Եղբայրներս խիստ էին, դրա համար էլ նամակներն իրար չափազանց զգույշ էինք փոխանցում: Վախենում էի, որ եթե նամակների մասին իմանան, շատ կզայրանան: Դրա համար բոլոր նամակները ստանալուց հետո այրում էի: Նամակների վրա միշտ գրում էինք Ա-ից Լ-ին և հակառակը՝ Լ-ից Ա-ին: Իրար կողքով անցնելիս՝ նամակները ծածուկ իրար էինք փոխանցում:

Ա-ի անունը Աշխարաբեկ է: Այս տարի Լ-ն և Ա-ն նշում են իրենց ամուսնության 50-ամյակը:

Երբ փոքր էի, մեր բակում իմ հասակակիցների թիվը շատ չէր՝ մենք երեքով էինք: Դե, երեքով այդքան էլ հետաքրքիր չէր խաղալը, իսկ մեր ավագ ընկերներն էլ մեզ չէին թողնում իրենց հետ խաղալ: Եթե անգամ խաղում էինք, միշտ երկրորդական դերում էինք լինում (մեր լեզվով ասած՝ ճուտլիկ): Երբ գնում էին «բաղերը», մեզ չէին թողնում իրենց հետ գնալ, սակայն մենք գաղտնի փորձում էինք գնալ նրանց հետևից: Բնականաբար, չէր հաջողվում: Մենք էլ որոշեցինք միջոցառումներ կազմակերպել և ակտիվ գործունեությամբ զբաղվել: Մեր հարևանի տունը հարմար էր այդ գործունեության համար: Տան դիմաց մի տարածք կար, որն էլ եղավ մեր դահլիճը: Շատ զգեստներ հավաքեցինք և որոշեցինք նորաձևության մրցույթ-ցուցադրություն կազմակերպել: Հրավիրեցինք մեր բոլոր հարևաններին, իսկ մեր ավագ ընկերներին, որոնք մեզ չէին խաղացնում, նշանակեցինք ժյուրիի անդամներ (քույրս էլ էր ժյուրիի կազմում): Մրցույթում հաղթեցի ես, և ընկերներիս թվում էր, թե քույրս կապ ունի իմ հաղթանակի հետ: Հետո տարբեր համերգներ ունեցանք:

Երբ մենք մեծացանք, որոշեցինք միջոցառում կազմակերպել փոքրերի հետ և նրանց մի որոշ ժամանակով կտրել այդ «սառը» էկրաններից: Մեզ դա որոշ չափով հաջողվեց: Հունիսի 1-ին երեխաների պաշտպանության միջազգային օրվան նվիրված միջոցառում կազմակերպեցինք, իսկ վերջում ոգևորելու նպատակով նրանց պատվոգրեր բաժանեցինք:

Հիմա շատ երեխաներ այնքան են տարվել համակարգչային խաղերով, որ նույնիսկ չգիտեն, թե քանի երեխա կա իրենց բակում, մոռացել են, թե ինչ է բակային խաղը և անգամ չգիտեն, թե ինչ է նշանակում մանուկ ժամանակ մեծերի կողմից «մերժված» լինելը:

Արդեն չեմ էլ հիշում, թե քանի տարի առաջ էր, որ «Հեռուստացմփորիկներ» (տելեպուզիկներ) մուլտֆիլմը ցույց էին տալիս հեռուստացույցով: Երևի 4-5 տարեկան կլինեի: Շատ էի սիրում այդ մուլտֆիլմը, հատկապես՝ դեղին հեռուստացմփորիկին: Հաճախ, երբ ես քնած էի լինում, հայրիկս ձայնագրում էր «վիդեոյի» վրա: Այն ժամանակ հատուկ այդպիսի սարքեր կային, ճիշտն ասած, դրանց անունը չեմ հիշում, մենք ասում էինք «վիդեո»:

Հենց այդ հաստ «կասետների» վրա ունեինք նաև «Թոմն ու Ջերին», «Դե, սպասիր»-ը: Ամեն օր խնդրում էի ծնողներիս, որ միացնեն, դրանք էլ էի շատ սիրում: Դե, Թոմից ու Ջերրից Ջերիին էի շատ սիրում ու միշտ ուզում էի, որ փրկվի Թոմից: Միշտ լիաթոք ծիծաղում էի, երբ փոքրիկ մկնիկը ճարպկորեն ազատվում էր կատվից:

«Դե, սպասիր»-ը ավելի շատ էի սիրում: Այստեղ էլ միշտ նապաստակի կողմից էի: Սիրում էի, երբ նապաստակն ու գայլը հաշտվում էին, բայց ափսոս, որ դա շատ կարճ էր տևում: Մի դրվագ կա, որը երբեք չեմ մոռանա. գայլն ընկնում է հավանոց, ու աքլորը նրան մի լավ դաս է տալիս:

Հիմա էլ մեծ հաճույքով մուլտֆիլմեր եմ նայում փոքրիկ բարեկամներիս հետ, սկսած «Մաշան և արջ»-ից մինչև «Մոնիկա թոյ»-ը:

Մուլտերը փոխվել են, բայց մանուկների անհոգ հրճվանքն իրենց հերոսի նկատմամբ՝ ոչ:

Համալսարնում անգլերենի դասընթացի ժամանակ մի տեքստ էինք անցնում, որը վերնագրված էր «Լուսանկարը արվե՞ստ է, թե՞ ոչ»: Տեքստում բերված էին փաստարկներ, որ լուսանկարը միանշանակ արվեստ է և հակափաստարկներ, թե ինչու արվեստ չէ: Փաստարկները ավելի լավ էին հիմնավորված և լսարանում բոլորը համաձայնվեցին, որ լուսանկարը իրոք արվեստ է:

Ես համոզված նշեցի, որ արվեստ չէ, հիմնավորելով որ լուսանկարից կարելի է միլիոնավոր օրինակներ ստանալ, իսկ արվեստի նմուշը պետք է եզակի լինի: Բացի սա նշեցի, որ այստեղ շատ մեծ է տեխնիկայի գործոնը և ավելի քիչ՝ մարդու անմիջական դերը:

Անիմաստ փաստարկներ են: Արվեստի ամենակարևոր հատկանիշը արտահայտումն է. զգացմունքների, մտքերի, հույզերի, տպավորության: Իսկ լուսանկարը ինչի՞ համար է, եթե ոչինչ չի արտահայտում: Բացի այդ, եզակի լինելը հազիվ թե արվեստի չափանիշ լինի, որովհետև ինձ համար արվեստը հենց չափանիշներից ազատությունն է:

Իսկ տեխնիկայի հանդեպ թերահավատությունս ավելի անհիմն է: Չէ որ ցանկացած ստեղծագործություն պահանջում է գործիք, տեխնիկա՝ վրձնից սկսած հնչյուններով ավարտած:
Ժայռապատկերների մի տեսակ կա՝ կոչվում է մակարոն: Այդ պատկերները արվել են մատները ներկի մեջ թաթախելով ու պատերին միացած մատներով ուրվագծեր անելով: Արդյունքում պատկերը մակարոնի նման զոլավոր էր ստացվում: Ուզում եմ ասել, որ անգամ երբ վրձին չկա, որպես տեխնիկա միևնույն է, մի միջոց պետք է՝ պատկեր ստանալու համար:

Վերադառնամ լուսանկարչությանը. երբեմն նայում եմ ինչ որ բանի, ու աչքիս առաջ ոչ թե իրական պատկերն է, այլ դրա լուսանկարը, այդ պահին հասկանում եմ, որ մոլորակի վրա ոչ մի լուսանկարող սարք ի վիճակի չի լինի ցույց տալ տեսածս: Հետո ինձ համոզում եմ, որ մարդիկ առանց իմ լուսանկարի էլ հանգիստ ապրում են, ու առանց այդ էլ լուսանկարիչներ շատ կան: Բայց երբ այս մտքերը ավելի թույլ են լինում, քան լուսանկարելու ցանկությունս, ես փորձում եմ այդ կերպ արտահայտել զգացածս: Ու այդ պահերին ամենաքիչը ինձ հուզում է, թե լուսանկարը արվեստ է, թե ոչ:
Ցավոք, լուսանկարներիս մեծ մասը միայն ինձ համար են. պահում եմ հիշողությանս մեջ, որտեղ դրանք միշտ լավ որակով են ու ճիշտ լույսով:

- Էդ ինչի՞ ես հոնքերդ կիտած ման գալիս։

- Նեղացել եմ։

- Ումի՞ց։

- Բոլորից։

- Հը՜մ․․․ Մարդիկ են քեզ նեղացրել, հա՞։

- ․..

- Մարդիկ քեզ ինչքան էլ նեղացնեն, դու քո մեջի բարությունը հանկարծ չկորցնես։ Չարանալով բան դուրս չի գա, իմ փորձից եմ ասում։

- Ի՜հ, կա՞ որ… Նո՞ր եմ կորցրել…

- Հետ բե՛ր, շտա՜պ, շատ շտապ հետ բե՛ր, մենակ օգուտ կունենաս դրանից։ Ես  հետ եմ բերել բարյացակամությունս, դեն եմ գցել մարդկանց դեմ չարանալու խասյաթս, ու էսպես ավելի լավ ա, հավատա՛։

- Հա՞ որ, չէ՜ է, էսպես էլ վատ չի, ամենքի հետ իր լեզվով ես խոսում, ու գոնե հույս կա, որ կսկսեն գնահատել։

- Եսիմ է, չեմ կարծում, որ մարդկանց կարելի ա ինչ-որ բան սովորացնել։ Չեն տեսնի, արածդ էլ չեն սկսի գնահատել, կդառնաս չար ու վատ մարդ։ Դրանից քեզ օգուտ չկա։

- Իսկ ես ուզում եմ սովորել, ասենք, անտարբերություն, անբարյացկամություն, երախտամոռություն… Դե՜… Շա՜տ բաներ կան սովորելու։

- Ավելի լավ չի՞ լինի, որ դու հոգումդ, էն ամենա-ամենախորքերում հանգիստ լինես, իմանաս, որ դու միշտ բարի ես եղել, հերն էլ անիծած, թե չեն գնահատել, մեղքն իրանց վիզը։

- Մեղքն իրանց վի՞զը, հա՜-հա, միամի՜տ։ Դու ջուր տաս, խմեն, հագենան, ամեն անգամ բաժակը գլխիդ ջարդեն։ Դրանում էլ ի՞նչ լավ։

- Իսկ գոնե իմանալու համար, որ դու վատ բան չես արել, երևի արժի, հը՞ն, ի՞նչ կասես։

- Ու ի՞նչ ա էդ տալու։ Ու ինչի՞ պիտի էդ բարությունը միշտ ինչ-որ բան զոհելու հաշվին լինի։

- Պետք չի ինչ-որ բան զոհել, կարելի ա բարի լինել էնքան ժամանակ, քանի դեռ քո բարությունը քեզ նեղություն չի տալիս, քանի դեռ բարություն անելը քեզնից անձնազոհություն չի պահանջում։ Քանի դեռ դու կարող ես ժպտալ մարդկանց՝ դրանով իսկ քո ներսում ուրախանալով, քանի դեռ կարող ես մարդկանց արած մի փոքր բանի համար քաղաքավարի շնորհակալություն հայտնել ու իրոք շնորհակալ լինել։ Համենայն դեպս՝ էդպես ավելի լավ կլինի, քան չարությունից ներսը կրծելը, մարդկանց ամեն մի կոպիտ վարմունք երկար ժամանակ հիշելը։ Շրջապատում ամեն ապաշնորհ գործողության կողքով կարելի ա անցնել` ներողամիտ հայացք ձգելով, ինքդ քեզ համոզելով, որ մարդիկ վատը չեն, որ կա՛մ պատշաճ դաստիարակություն չունեն, կա՛մ էլ՝ կյանքում ինչ-որ բան էլ իրենց է ստիպել չարանալ էնպես, ինչպես հիմա դու՝ ինքդ քեզ։

- Դե չեմ նստի ու մտածեմ, թե ում ինչ վատություն անեմ, բայց էլ ամեն մեկին օգնության չեմ հասնի, ամենքի դեմ սուփրես չեմ փռի, որ հոգիս էլ գինու վերջին կաթիլների հետ քամեն ու, սրտները հովացած, ասեն՝ օխա՜շ։ Չէ՜, հոգնել եմ…

- Մարդիկ քեզ շատ են նեղացրել, հա՜…