Երեկվա պես հիշում եմ, թե ոնց էի ամեն առավոտ հայրիկիս հետ «Ինչուիկ» գնում, հենց մեքենան հասնում էր մի խաչմերուկի, իմ գլխում մի հարց էր ծագում. ո՞ւր է տանում այս երկրորդ ճանապարհը։

Ու առանց բացառության ամեն անգամ հարցնում էի․

-Ո՞ւր է տանում այս ճանապարհը:

Հայրիկիս պատասխանն էր․

-Մի օր կգնանք:

Ու այդ հույսով ամեն օր անցնում էինք այդ ճանապարհով ու հենց մոտենում էինք այդ խաչմերուկին սիրտս բաբախում էր, և թվում էր, թե այս անգամ հայրիկը կփոխի ճանապարհը, և մենք կգնանք այդ անհայտ ճանապարհով։

Ու մինչ օրս շատ եմ անցնում հենց այդ երկրորդ ճանապարհի կողքով, բայց մեկ է, ինձ համար հանելուկ է` ուր է տանում այդ փողոցը։

Տարիներ անց ես հասկացա, որ այդ «անհայտ» ճանապարհը իմ կյանքի ճանապարհն է, և ես այն պետք է անցնեմ ինքնուրույն…

Լուսանկարը՝Դիանա Շահբազյանի

Ծննդավայր, բնօրրան կամ հարազատ թաղամաս: Ինձ համար ավելի վեհ արժեք ունի այն վայրը, որտեղ անցկացրել եմ ամբողջ մանկությունս, որի հետ կապված են անցյալի գրեթե բոլոր լավ հիշողություններս, ու որից բացի ուրիշ տեղ չեմ պատկերացնում ապագաս:

Հնարավոր է` ընկալվի որպես կողմնապահություն, բայց ինձ համար Սլոբոդկեն ամբողջ Գյումրու համն ու հոտն է:

Հա, ես, օր կսեմ Գյումրի, առաջինը աչքիս դեմը գուկա Սլոբոդկես: Ստեղ է նկարահանվել «Մեր մանկության տանգոն»  ֆիլմը, իսկ մե քանիմ տարի առաջ ստեղ նկարահանվավ «Գարեգին Նժդեհ» ֆիլմից տեսարաններ: Ստեղի յուրահատուկ փողոցներով է անցե Գյումրու խորհրդանիշը` ֆայտոնը:

Երկրաշարժից հետո շատ քանդված շենքեր մնացին մայլիս մեջ, բայց որ մտնիս գը էդ շենքերի մեջը, ինչխոր նույնիսկ էդ քանդված պատերը շքեղություն թվա: Ինչխոր սպասես, օր հենց հմի բդի լսվի նալերի կտկտունը, ու ֆայտոնը գա, կողքովդ անցնի… Ու մենակ ըսքանը չէ, որի համար շատ կսիրեմ մայլես: Ժամանակը փոխվել է, մարդիկ «զարգացել են», հմիկվա տղեքի մեծամասնությունը կհագնվին աղջկա պես, նույնիսկ դիմահարդարում կենեն, իսկ աղջիկներն էլ կամ չեն հագնվի, կամ էլ թեթևի մեջ:

Լուսանկարը՝Դիանա Շահբազյանի

Բայց Սլոբոդկես, Սլոբոդկիս մեջ ըդբես բան չկա: Ստեղ էլի են` խելքով, իսկ աղչիկներն էլ համեստությամբ, հեզությամբ, չնայած չեմ մոռանա, օր ամեն ինչ հարաբերական է, ու անպայման չէ Սլոբոդկից եղնիս, օր խելք ունենաս:

Էս հին Գյումրվա մթնոլորտն է: Տղեքը աչքի գնկնին իրանց տղամարդկությամբ, ուժով: Իսկական հայը մեկ է, հայ կմնա: Արդեն 15 տարեկան եմ ու ամեն օր գելնիմ մայլովս շրջելու, ու տեյ հմի չեմ հոգնե: Հա, գուզեմ էլի տեսնիմ, էլի զգամ:

Սլոբոդկեն ինչխոր տունս եղնի: Հենց մտնիմ գը մայլա, ինչխոր մտնիմ տուն: Աշխարհում կան էլի ուրիշ սիրուն մայլեք, ուրիշ շքեղ փողոցներ, բայց Սլոբոդկես մեկ է ուրիշ է, ու ինչ շքեղ տեղեր էլ երթամ, ինչ սիրուն մայլեք էլ տեսնիմ, մեկ է, էլի բդի գամ էդ իմ հարազատ Սլոբոդկես:

Ամենից սիրուն, լավ տունը, որ կա,
Էս գորշ խըրճիթն է,
Էս հին խըրճիթն Է,
Գետի եզերքին, 
Ծառերի տակին: 

 Հովհաննես Թումանյան

Երևի ձեզ վերնագիրը շատ տարօրինակ թվաց: Ես հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ:

Մայիս ամիսն էր: Մեզ կանչեցին Word Vision-ի Ամասիայի գրասենյակ և ասացին, որ հետաքրքիր ծրագիր է լինելու անունը` ԼԱՄՓ, ու եթե ցանկանում ենք, կարող ենք մասնակցել ծրագրին:

Ես էլ ասացի` էս  ի՞նչ է, «Լամփ» մի քիչ տարօրինակ է, բայց թե քանի որ սիրում եմ մասնակցել տարբեր ծրագրերի, որոշեցի մասնակցել: Լրացրի հարցաթերթիկը և գնացի տուն:

Մի քանի օր անց մեր մոտ եկան Երևանի «Երիտասարդները հանուն զարգացման» հիմնադրամի երիտասարդները, ովքեր ծրագրի հեղինակն էին, և սկսեցինք ծանոթանալ ծրագրին, որը ինձ շատ դուր եկավ:

Նախ, ուզում եմ ասել, որ ԼԱՄՓ-ը դա հապավում է՝ լինելով ակտիվ միացիր փոփոխությանը: Դե ես էլ, քանի որ շատ ակտիվ եմ, չէի կարող չմիանալ փոփոխությանը:
Դա մի վայր է, որտեղ մենք թիմով կարող էինք խոսել մեզ հուզող հարցերի մասին: Մեծ միջոցառում էր լինելու օգոստոսի 12-ին՝ երիտասարդների միջազգային օրը:
Սկզբից մտածեցի. «Ես` ուր, բեմը` ուր»: Բայց դե փորձը փորձանք չէ:
Իմ թիմի հետ նրանց ուղարկեցինք մեր գաղափարը, ելույթի նախատիպը և ընտրվեցինք: Որոշ չափով ուրախացնող, որոշ չափով էլ պարտավորեցնող բառ է:
Մեր ելույթի վերնագիրն էր` «Մեր փոխարեն»: Այն ծնողների մասին էր, որոնք մասնագիտություն էին ընտրում երեխայի փոխարեն և ստիպում նրանց` շարունակել այդ ուղղությամբ:
Ձեզի սեմ` վերնագիր ընտրելուց դժվար, մեկ էլ ըդոր մասին գրելն է: Եվ շնորհիվ մեզ ուղղորդող Ալլայի, դա ստացվեց: Այն 10 անգամից ավել փոփոխել ենք և վերջում հասել մեր ցանկալի արդյունքին: Վերջապես ելույթն արդեն պատրաստ էր:
Սքայփով մի քանի անգամ Ալլային ներկայացնելուց հետո մենք պատրաստ էինք մեծ ելույթին:
Օգոստոսի 11, շատ սպասված օր: Արդեն հասկացաք. վերջին օրն էր, մենք մեր թիմով՝ ես,  Հասմիկը և Շուշանը, գնացինք Դիլիջան: Այնտեղի Կենտրոնական դպրոցում էր լինելու միջոցառումը: Միջոցառմանը մասնակցելու էին եկել շուրջ 50 երիտասարդ  Հայաստանի բոլոր մարզերից, որոնց արդեն ճանաչում էինք: Իսկ հիմա արդեն լավ ընկերներ ենք դարձել:
Սկսվեցին փորձերը սկզբից միայն Ալլայի առաջ, հետո մեզ ուղղորդողներ՝ Հայկի, Խաչիկի, Սեդայի,Դիանայի, հետո բոլոր մասնակիցների, իսկ վերջում… 300 հոգանոց հանդիսատես:
Մեր վրա դրված պատասխանատվությունը մեծ էր, քանի որ մեզանից էր կախված ծրագրի շարունակականությունը:
Եկավ երկար սպասված օրը, օգոստոսի 12՝ երիտասարդների միջազգային օր: Բոլորիս ելույթները պատրաստ էին: Մենք ուղևորվեցին Դիլիջանի կենտրոնական դպրոց:
Ազդարարվեց ԼԱՄՓ-ի սկիզբը: Մենք հանդես էինք գալու երկրորդը: Դռան հետևում կանգնած մտածում էինք մեր ելույթին մասին, հանկարծ Շուշանը գոռաց.

-Իիիիի… Էրեխեք, ես ինչըղ բդի միկրաֆոն վերցնեմ:
-Է, դե զզվցըրիր, Շուշան,- ջղայնացավ  Հասմիկը,-սաղ էլ լավ կեղնի:
Բարձրանում էինք բեմ, հանկարծ Ալավերդու մասնակից Սոնան և Երևանի Էլենը ասացին.
-Երեխեք մենք ձեզ հետ ենք:

Եվ Հայկը հայտարարեց, որ մեր հերթն է: Մարմնովս մի տեսակ դող անցավ, անցան բոլոր վախերս, ու բեմ բարձրացանք: Խոսելու հերթը հասավ ինձ, ժպտացի, սկսեցի խոսել: Կարծես ճախրում էի երկնքում ու հանկարծ հանդիսատեսի վրայով թռչող հայացքս կանգ առավ Ալլայի ժպտադեմ աչքերի վրա: Ես ավելի ոգեշնչվեցի ու անգամ չհասկացա, թե երբ ավարտեցի խոսքս: Սթափվեցի ծափահարությունների ձայնից: Իջանք բեմից ու գնացինք Ալլայի կարծիքը իմանալու:
Մեր դիմաց դուրս եկավ Ինգան ամուր գրկեց ու ասաց.
-Շնորհավոր, երեխեք ջան, շատ լավ ելույթ ունեցաք:
Հասանք Ալլային: Նա մի քիչ տխուր էր, մեր ելույթի ժամանակ փչացել էր պրոյեկտորը, ինչի պատճառով նկարները չկարողացավ ցույց տալ: Բայց նաև ուրախ էր, որ ելույթը ստացվել էր:
Երբ ավարտվեց միջոցառման առաջին հատվածը, Հայկը մոտեցավ վերջին շարքում նստած մի աղջկա ու հարցրեց.
-Եթե հնարավորություն ունենայիք, ո՞ր թիմին կուզեիք միանալ:
-Երկրորդ,- ասաց նա ժպտալով:
Այդ պահին այնքան ուրախացանք, ասես աշխարհը մերը լիներ:
Հիմա նստած գրում եմ այդ մասին, և հասկացա որ սիրեցի հանդիսատեսին, և հանդիսատեսը սիրեց ինձ:
Շնորհակալ եմ ձեզ ամեն ինչի համար, ԼԱՄՓ-ի կազմակերպիչներ ջան, և ուզում եմ մի բան ասել.
-Չմոռանաք մեզ…

Լինելով ակտիվ միանում ենք փոփոխություններին, չէ՞:

Գիշերվա անուշ քնից հետո առավոտը ավելի անուշությամբ բացվեց մեր հաճելի անձնակազմով սենյակում: Ընկերական հարաբերությունները ավելի ծիծաղելի և ամուր երանգ են ստանում նախաճաշի ժամին:  Ճաշարանում կերակրում են միայն, երբ սեղանի կազմը լրացված է լինում: Ահա այդ պահին քաղցը մեզ ստիպում է հավաքել մեր հարևան սենյակների ընկեր-ընկերուհիներին  և հաղթարշավել դեպի ճաշարան ՝ տիկին Գայանեի պատրաստած համեղ ճաշերը համտեսելու: Հետո իհարկե մեզ ավելի հետաքրքիր աշխատանքներ էին սպասում: Մենք վերհիշեցինք լուսանկարներ անելու մի շարք կարևոր հիմունքներ, որոնք արդեն սովորել էինք Զիկատարի դասընթացի ժամանակ: Անցանք նաև կանոններ կապված արդեն վիդեո և ֆիլմ նկարելու հետ: Այնուհետև բաժանվելով խմբերի, հարցազրույցներ վերցրեցինք միմյանցից: Բավականին հետաքրքիր անցավ, քանի որ հարցազրույցի միջոցով կարողացանք ավելի լավ ճանաչել միմյանց ու մտերմանալ: Ճաշից հետո վարպետության դաս ունեցանք «ՊանՖոտո» գործակալության  ֆոտոլրագրող  Արամ Կիրակոսյանի հետ: Մի քանի ժամում քննարկեցինք ֆոտոյի 200 տարվա պատմությունը . դիտեցինք հայտնի լուսանկարիչների աշխատանքները՝ այդ թվում նաև Արամ Կիրակոսյանի աշխատանքները: Ամենատպավորիչը ինձ համար  հոգեբուժարանում գտնվող մարդկանց լուսանկարներն էին: Դեմքեր, որոնցից յուրաքանչյուրը իր մեջ մի յուրօրինակ, իր տեսակի մեջ ամենաճիշտ իրականությունն էր ամփոփում:
Հետո ֆիլմերի գաղափարների ընտրության քննարկում եղավ, որը շարունակվեց ընթրիքից հետո: Վաղը մենք ֆիլմ ենք նկարելու:

Քանի որ օրը հագեցած էր, մեզ 21:30-ին  հանգիստ տրվեց: Մի մասը շտապեց քնելու, մի մասն էլ որոշեց մի քիչ ժամանցային խաղեր խաղալ:

Մարինե Իսրայելյան

***

Արդեն մի քանի ամիս շարունակ «Մանանայի» հետ  աշխատել ենք միայն օնլայն: Երեխեքին ՝ մյուս թղթակիցներին էլ չէի ճանաչում, միայն կարդացել էի շատերի նյութերը ու դրանով ծանոթացել էի նրանց աշխարհայացքին: Իհարկե, այդքանը  բավական չէր  ընկերանալու համար: Եվ ահա մենք ՝ թղթակիցներիս մի մասը, մեդիա ճամբարում ենք: Հիմա ընկերանալու, շփվելու ժամանակն է:

Այսօր երկրորդ օրն է,  ու մեզ արդեն հանձնարարվեց երեք հոգանոց խմբեր կազմել և միմյանցից հարցազրույց վերցնել: Այս հանձնարարության հիմքում ընկած էր,  տեսանկարահանման և հարցազրույցի  վերաբերյալ ստացած գիտելիքների վերանայումը: Բայց ինչպես ես հետո գլխի ընկա, այստեղ  մենք ևս մի բան շահեցինք: Մենք ճանաչեցինք իրար շատ մոտիկից: Դե պատկերացրեք, մեկս մյուսիցս հարցազրույց վերցնելու համար  գրում ենք բազմաթիվ հարցեր, ապա տալիս ենք այդ հարցերը, և շատ անկեղծ պատասխանում:

Ես աշխատում էի Վահեի ու Անիի հետ: Մի քսան րոպե նկարհանման վայր ման եկանք` մեր սովորած նոր տեխնիկական պահանջներին համապատասխան: Մեկ լույսն էր վատը, մեկ դրսում աղմուկ էր, հյուրանոցի  ճաշարանում սառնարանների ձայնը  թույլ չտվեց, և այդպես   վերջապես գնացինք Անիի ննջասենյակ, փակեցինք պատուհանները, անջատեցինք սառնարանը և համարյա թե կատարյալ լռության մեջ սկսեցինք:
Առաջինը  ինձ էին հարցեր տալիս: Ես մեկ «շաշ-շաշ» պատասխաններ էի տալիս, մեկ զայրանում էի հարցերի վրա, ու դառնում ընդհատման պատճառ: Դե, ինչպես բոլոր նկարահանումների ժամանակ, այդպես էլ  այստեղ, մեկ էլ մեզ այցելեց  անկառավարելի  ծիծաղ» կոչվածը, որը մեզ ուղեկցեց  նկարահանումների ողջ ընթացքում: Ե՚ս, Անին, հետո` Վահեն: Ես  երկուսին էլ շատ լավ ճանաչեցի,  շնորհիվ իմ մանրակրկիտ հարցադրումների: Ես  տալիս էի նախատեսածից շատ հարցեր: Չնայած նրան, որ նախատեսված էր շատ կարճ հարցազրույց  անց կացնել, ես ավելի ու ավելի էի «մանրանում»: Վերջում էլ ասեմ`
«լավ էլ կենեի, ես  չէի կրնա էտ հնարավորությունը բաց թողնայի, ես բդի ճանչեի չէ՚՞»:

Մարիամ Հայրապետյան