Եվ այսպես, ձեզ եմ ուզում պատմել մի պատմություն, որը երևի թե չեմ մոռանա իմ կյանքում:
Աշնան օրերից մեկն էր: Ես և քույրս որոշեցինք գնալ տատիկս տուն, որտեղ էլ կմնայինք և այնտեղից առավոտյան դպրոց կգնայինք: Երբ հասանք, ժամը 19-ն էր, և ես միանգամից նստեցի դաս սովորելու, ու հանկարծ տատս ինձ ասաց.
-Բալես, մե քիչըմ բան էլ տուր, ես գրեմ, տեսնիմ` խո տառերը չե՞մ մոռացել:
-Տատ, օր շարադրություն տամ, կըգրե՞ս:
-Հա, բալա ջան, ինչ է օր տաս, կգրեմ:
-Ան, էս թուղթ ու գրիչը ու գրե «Ես և իմ թոռնիկները» վերնագրով շարադրություն:
-Վերնագիրը գրի, դե հմի սա` ինչ գրեմ:
-Տատ, շարադրություն է, դու բդի գրես,- ասացի ես: Այդ պահին ներս մտավ քույրս և ասաց.
-Ես տատին կօգնեմ: Տատ, դու ու մենք իրար հետ կգրենք: Լավ, տատ, դե գրե …
Նրանք սկսեցին գրել, և հանկարծ պապիկս ջղայնացած ասաց.
-Այ աղջի, արի էս կոմ, թող էրէխեքս դաս սորվին,- ասաց տատիկիս:
-Ես իրանց ի՞նչ եմ խանգարըմ,- ու նրանք շարունակեցին գրել:
-Տատ ջան, գրե. «Այսօր ժամը 19-ն էր, երբ իմ թոռնիկները՝ Հարութն ու Մարիամն եկան ինձ տեսնելու»:
-Մայրամ գրեմ, բալա ջան, չեմ կըռնա ըսիգ գրեմ, յ-ն բդի ջնջվի:
-Չէ տատ, Մայրամ չէ, Մարիամ է, սպասե` շտռիխով ջնջեմ:
-Էդ ի՞նչ է, ինչը՞ղ ջնջիր:
-Հադուկ գրիչ է, տատ, շարունակե. «Հիմա պապիկը հեռուստացույց է դիտում»:
-Պապիկը ինչը՞խ կգրվի` մեծատա՞ռ, թե՞ փոքրատառ:
-Փոքրատառ: «Մարիամը շտեմարան է լուծում, Հարությունը տնային աշխատանքներն…»
-Ըստեղ բութ-մութ չկա՞:
-Չէ, գրե.«է կատարում, իսկ ես վերհիշում եմ, 66 տարվա…»
-Հերիք է: Թողեք, ես բըդի «Լրաբեր» նայեմ:
-Ան պրծանք, տատ, էսե գրե ու վերջ: «…ընդմիջումից հետո, շարադրություն գրել»:
-Տակից գրե՞մ ամսաթիվը. 15.11.2015:
-Սխալ գրիր: 215 չէ, 2015 է:
-Դե ջնջե:
-Ջնջի, ան գրե:
Եվ այսպես 76-ամյա աշակերտը շարադրություն գրեց:
Անսպասելի և սպասված ձյունը
Արդեն երկու օր է հանրապետությունում ձմեռվա գալուն պես ձյունը նույնպես եկավ: Ուրախանում ենք, ճիշտ է, բայց շատ ենք խնդրում բոլոր նրանց, ովքեր երթևեկում են ձնոտ ճանապարհներով. զգույշ եղեք, թե ձեզ համար, թե բոլոր նրանց, ովքեր իրենց կյանքը վստահել են ձեզ:
Զհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր
Բարև, ես եմ
Երկարատև ընդմիջումից հետո առաջին արտահայտությունը, որը երևի ճիշտ կլինի օգտագործել, «Բարև Ձեզ»-ն է կամ արդեն իսկ հարազատ դարձած, «Hi!»-ը` լայն ու գեղեցիկ ժպիտով… Արդեն երեք ամիս է, ինչ ապրում եմ Միացյալ Նահանգներում` մշակութային փոխանակման ծրագրի շնորհիվ, և ամեն օր առնչվում եմ նոր դեպքերի, դեմքերի ու երևույթների հետ, ու ասեմ, որ իսկապես հաճելի է…
Երևի սկսեմ լեզվից: Շատ լավ հիշում եմ առաջին օրս ԱՄՆ-ում, երբ հինգ ինքնաթիռ փոխելու արդյունքում ականջներս խշշում էին, ու չէի կարողանում նորմալ լսել, առավել ևս հասկանալ, թե ինչ էին ասում հյուրընկալ ընտանիքիս անդամները: Բայց երկրորդ օրը ամեն ինչ տեղն ընկավ, պարզապես ստիպված էի ողջ ուշադրությունս լարել` ամբողջովին հասկանալու համար խոսակցությունը, քանի որ ամերիկացիները խոսում են աներևակայելի արագությամբ, ամեն մեկն իրեն հատուկ բառապաշարով ու բարբառով… Իրոք դժվար էր, բայց հիմա արդեն ես էլ եմ սկսել ինչ-որ չափով նրանց պես խոսել, տեղի-անտեղի օգտագործել «Թենք յու» արտահայտությունը, փողոցում անծանոթ մարդկանց հարցնել, թե ինչպես են և այլն… Դե, էլ չեմ խոսում ակցենտի մասին: էստէղ բոլորն են ակցենտով խոսում ու շատ ժամանակ իրար միանգամից չեն հասկանում: Ինչ արած… Դե, իսկ երեք լեզու իմացող մարդը համարվում է գիտակ ու զարգացած, քանի որ իրենց մեծ մասը տիրապետում է միայն անգլերենին, այն էլ երբեմն ոչ լիարժեք` ձեռքի հետ, ԼՕԼ: Քանի «գիտակ»-ից խոսեցի, մի քիչ դպրոցից պատմեմ: ՏԱՐԲԵՐ է, ծայրահեղ տարբեր: Տարբեր քաղաքներում ու տարբեր դպրոցներում դասերը սկսվում են տարբեր օրերի ու ժամերի, ոչ թե մեր բարի ու հուզիչ սեպտեմբերի 1-ի պես: Առարկաները դու ես ընտրում, հետևաբար, դասընկերներդ փոխվում են, բայց ես գերադասում եմ մեր ռեժիմը, քանի որ կարծում եմ, որ էդպէս ավելի խելամիտ է. ինչ կարիք կա նույն գիրքը նույն ձևով տասներկու տարի սովորելու…
Բայց օրեցօր հասկանում եմ, թե ինչքան եմ կապվում հայրենի հողիս հետ` չնայած այն փաստին, որ մի ամբողջ օվկիանոս է մեզ բաժանում… Կարգին հայրենասեր եմ դարձել, ասեմ` իմանաք: Երևի մտածում եք, թե ինչ կա որ, ԱՄՆ-ում է… Ես էլ էի էդպես մտածում, բայց մոտեցա մե~ծ քարտեզին ու տեսա, թե ինչքա~ն հեռու եմ տանից… Ինչևէ… Միշտ հաճելի է ներկայացնել մեր փոքրիկ, բայց հնաբույր Հայաստանը, պատմել մեր մաշտոցյան պատմությունը ու անվերջ հպարտանալ, որ ՀԱՅ ես…
Միայն մի բան կասեմ, հայե’ր. մի’ լքեք Հայաստանը, ձեր «շողշողուն» ապագան օտար ափերում մի’ փնտրեք, քանի որ հետո խնդրելու եք հեռավոր ու վսեմ Ճանապարհին, որ ձեզ Հայաստան տանի…
Հ.Գ. մեր քաղաքի ժողովուրդը արդեն կերել է տոլմա, գիտեն, օր լողնալուց հետո բդի «Բաղնիքդ անուշ» սէն, կըռնան երգեն հայերեն երգեր ու թերևս մէ հայիմ` Քիմ Քարդաշյանին, ընձի հետ ծանոթանալուց առաջ էլ գիտեին…
Ժամանակը
Ժամանա՞կն է գնում արագ, թե՞ մենք ենք արագ ապրում, երևի մենք ենք արագ ապրում: Ժամանակը նման է պտտվող անիվի, ինչ-որ մի բան կորչում է որոշ ժամանակ, բայց հետո կրկին հայտնվում է որոշ ժամանակով, հանճարը մահանում է, գալիս է նոր հանճար:
«Ուշ-ուշ են գալիս, բայց ոչ ուշացած,
Ծնվում են նրանք ճիշտ ժամանակին,
Բայց ժամանակից առաջ են ընկնում,
Դրա համար էլ չեն ներում նրանց…»
Որոշ մարդիկ մնում են կայուն:
Միշտ ցանկանում ենք հետ տալ ժամանակը, որպեսզի կրկին ներկա լինենք ուրախ պահերին, չհասկանալով, որ դեռ էլի ուրախ պահեր ունենք ապրելու: Դժգոհ ենք ժամանակից, որովհետև ժամանակը գնում է դանդաղ, իսկ մենք ուզում ենք արագ ապրել: Երանի վաղը այս ժամին, երանի մի շաբաթ հետո այս օրը, կանցնի մի օրն էլ, մի շաբաթն էլ, երանի երեկ այս ժամին, երանի նախորդ շաբաթ այս օրը…
Գյումրու հոգևոր խորհրդանիշը
Ուրբաթը
Ամռան օրերից մեկն էր: Մեր շենք տեղափոխվեց մի տղամարդ, ով հարևանների վկայություններով, երիտասարդ էր, և ազգականի դատարկ տուն էր տեղափոխվել մոտակա գյուղերից մեկից, որպեսզի աշխատանք գտնի Ամասիայում: Աշխատանք չկար: Ամասիացիներից շատերն էլ հեռացել էին քաղաքից այդ պատճառով:
Նրան իր ապրելակերպով նմանեցնում էին «Ռոբինզոն Կրուզո» գրքի հերոս Ուրբաթին, և մենք սկսեցինք նրան այդպես անվանել: Ուրբաթը շիշ էր հավաքում, հանձնում և հաճախ այդ փողով երեխաներին քաղցրավենիք էր գնում: Նա փողոցից հավաքում էր ծխախոտի մնացորդներ և ծխում: Իսկ թե ինչ էր ուտում, ինչպես էր ապրում, մենք չգիտեինք:
Շուտով սկսեց Ամասիայի ցրտաշունչ ձմեռը: Ուրբաթին մեկ-մեկ տեսնում էինք փողոցում: Ձմռան օրերին աղբ էր հավաքում, այրում և տաքանում:
Հունվար ամսին էր, երբ հարևաններն սկսեցին խոսել, թե նա տանից մի քանի օր դուրս չի եկել, և ոտնաձայներ էլ չեն լսվել: Կանչեցինք տան տիրոջը: Նա բացեց դուռը, և տեսավ, որ Ուրբաթը մահացել է: Նա սրտի կաթված էր ստացել: Նա մահացել էր մենակության մեջ: Բժիշկները ասացին, որ եթե նրա կողքին գոնե մեկը լիներ. կարող էր նրան փրկել:
Այդ ամենը երբ մենք իմացանք, շատ տխրեցինք: Մենք մեզ էինք մեղադրում, թե ինչու գոնե մի օր նրա դուռը չբացեցինք և չօգնեցինք:
Ըստ իս, մենակության մեջ մահանալը ամենասարսափելի և ամենատխուր մահն է:
Երկու պատմություն միևնույն թեմայով
Անկախ իմ կամքից այդ օրերին չեմ կարողանում ժպտալ, չեմ կարողանում սիրել, դժվարանում եմ շրջապատիս ուրախացնել և իրենց ուրախությամբ էլ ինքս ուրախանլ: Մռայլ օրերին ուզում եմ մեկուսանալ բոլորից, նույնիսկ ընտանիքիս անդամներից, մենակ մնալ, երաժշտություն լսել, թեյ խմել ու մտածել: Մտածել անցյալի, ներկայի ու սպասվող ապագայի մասին, կամ էլ այս ամենի փոխարեն ժամերով քնել:
Հռիփսիմե Բալոյան
***
Երբևիցե ինչ-որ մեկի մտքով անցե՞լ է, թե ի՞նչ է կյանքը… Ինչի՞ համար են մարդիկ լույս աշխարհ գալիս… Ինչի՞ համար է Աստված նման փորձությունների առաջ կանգնեցնում մարդկանց… Ի՞նչ անհրաժեշտություն կա տարբերակելու՝առանձնացնելու… Ինչո՞ւ է անձրև գալիս, երկինքը մռայլվում…
Ես միշտ փորձել եմ համեմատել եղանակը՝ մարդկանց, իրադարձությունները` բնավորությունների հետ: Անցկացրեցի կրկին անգամ համեմատական երեխայի ու եղանակի միջև: Արտահայտեցի իմ պատկերացումները ավելի պարզ, մատչելի ու իմ ներաշխարհը բնութագրող հասկանալի ձևով:
Նա ընդամենը փոքրիկ երեխա է, որը ուշադրություն է ուզում: Ձգտում է ավելիին, բայց չի կարողանում ընդունել ու հասկանալ, որ դա անհնար է: Նա նեղացել է մարդկանցից ու թափում է իր ներսում կուտակված դառնությունն ու զայրույթը: Բայց միևնույն ժամանակ նա այնքան դաժան չի վարվում «թույլ» էակների հետ: Ընդամենը կաթիլներ՝ թեթև ու առանց ցավի կաթիլներ:
Սիրում եմ անձրևը: Սիրում եմ նրա կաթիլների ապակիներին դիպչելուց առաջացող ձայները, ասես ինչ-որ երաժշտական գործիք նվագելուց լինի: Արթնանում ես նրա «գեղեցիկ ու հանգստացնող» ձայների տակ ու հասկանում, որ միջավայրդ մաքրվեց: Քո հերթն է արդեն հասել: Մաքրվիր մեղքերից: Մեղքեր, որոնք չես ընդունում ու հնարավոր է, որ նրանց գոյության մասին չգիտես էլ: Կյանքը անձրևի նման կգա սկզբից հանգիստ, հետո կամաց- կամաց կվարարի ու կհասնի իր գագաթնակետին: Երբ կհասնի իր ցանկացածին, «կմարի» ու կդադարի: Անձրև ու կյանք… Հասկանո՞ւմ եք նմանությունը… Խորհեք, ու ես վստահ եմ կգտնեք…
Մանե Սարգսյան
Ես սովորում եմ ֆրանսիական համալսարանում
Բոլորը կիսվում են իրենց տպավորություներով և կարծիքներով, թե ինչ է իրենց համար ուսանողական կյանքը, ինչ թերություններ և առավելություններ ունի:
Ես նույնպես ուզում եմ կիսվել ձեզ հետ իմ տպավորություններով: Արդեն 2 ամիս է, ինչ սովորում եմ Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում և այն հարցին, թե ինչ է ինձ համար ուսանողական կյանքը, մտքիս միանգամից ժողովրդավարություն, արդարադատություն, պետություն, իրավունք և այլ նմանատիպ իրավաբանական բառերի կույտ է գալիս: Հետո, երբ մի քիչ էլ եմ մտածում, արդեն մտքիս մի շարք հարցեր են գալիս: Օրինակ` ո՞ր լսարանում ենք հիմա, ինչպե՞ս թե մի դասաժամը 80 րոպե, իսկ քննությանը ի՞նչ ենք անելու: Բայց ամենահուզիչ հարցը այն է, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սեմինարը: Հարցից անմիջապես հետո կայացվում է որոշում միասին պատրաստվել սեմինարին: Ամբողջ կիրակին անցնում է դաս անելով, և ահա գալիս է սպասված օրը: Բոլորս կապտած, շնչներս պահած սպասում ենք սեմինարավարին, մեկ էլ հանկարծ ներս է գալիս Ղուկաս ձյաձյան (մեր հսկիչներից մեկը) և ասում.
-Երեխանե՛ր, դասախոսի հետ դեպք է պատահել, այսօր սեմինար չի լինելու:
-Ինչպե՞ս թե` չի լինելու,- հարցնում ենք մենք, և այլևս չլսելով պատասխանը` գոռում-գոչյուններով արագ լսարանից դուրս ենք վազում ու, իհարկե, արդյունքում բախվում ենք ջղայնացած Ղուկաս ձյաձյային:
Հա՛, մոռացա ֆրանսերենի մասին: Ֆրանսերենը առանձին պատմություն է, որովհետև եթե սեպտեմբերի սկիզբին դու ֆրանսերենից գիտեիր միայն “bonjour”, ապա հոկտեմբերին արդեն շարադրություն ես գրում քո երազանքների տան մասին: Ու սովորելով «ֆրանսիականում» դու իսկապես չես հասկանում լեզվաբանակա՞ն ես ընդունվել, թե՞ իրավաբանական:
Հիմա մի դեպք պատմեմ մեր ռեկտորի մասին, ով ֆրանսիացի է (թե ի՞նչ կապ ունեն ռեկտորը և ֆրանսերենը, հիմա կհասկանաք): Մի օր, երբ ընկերուհիներով իջնում էինք երկրորդ հարկից, հանկարծ այդ փոքրամարմին մարդը անցավ մեր դիմացով և ասաց.
-“Bonjour”…
Մենք՝ երեքս, հիացած դեմքերով, փայլուն աչքերով ու հիմար ժպիտներով, պատասխանեցինք:
- “Bonjour” ,“bonjour”…
Դա մեզ համար լուրջ իրադարձություն էր: Մենք մեր ռեկտորին բարևեցինք, այն էլ ֆրանսերեն: Եվ այդ պահին ամենեւին էլ կարևոր չէր, որ դա ընդամենը “bonjour”-ն էր, որը բոլորը գիտեն:
Մանկությունը մի թռչուն է…
Ես գալիս էի պարապմունքից ու արդեն այնքան հոգնած էի, որ չէի կարողանում կռանալ ու տերևներ հավաքել: Իսկ Հասմիկը, որ ծիծաղելով շորի մեջ տերևներ էր փաթաթում, որ տաներ շաղ տար Անիի վրա, նույնիսկ չնկատեց, որ արդեն «ծեր 17-ամյա աղջիկը», արդեն հիացմունքով ու կարոտով է մտածում խաղի ու տերևների մասին: Ու այդ 17-ամյա աղջիկը հասկացավ, որ.
«Մանկությունը մի թռչուն է,
Թելով կապված մեր սրտերին,
Թելը պոկվում ու նա թռչում է
Ու հեռանում է մեզանից…»
Ու մի բան էլ: Շատերին թվում է, թե իմ ծննդավայր Ամասիայում միայն լեռներ են, մարգագետիններ ու արոտավայրեր: Բայց Ամասիայում նաև այգի կա: Եթե չեք հավատում, նայեք լուսանկարը: