Երեխաների առաջին բառերը ծնողների՝ երջանկությունից ծնված արցունքախառը ժպիտների սիրունագույն առիթն են դառնում, նույն կերպ առանց ձեռքից բռնելու արած առաջին քայլերն են ուրախացնում մեր ամենաթանկերին, ու առհասարակ, մեր ողջ կյանքում արած քայլերը մեր անփոխարինելիների ժպիտի կամ հիասթափության առիթն են, միշտ:

Մանկությանս մի փոքր հատված հայրիկից որոշակի հեռավորության վրա է անցել: Մայրաքաղաքում աշխատելու համար նորակազմ ընտանիքի տղամարդը մի տարեկան բալիկից հեռու էր ապրում մի քանի ամիս՝ հանուն էդ բալիկի բարեկեցության: Մամաս էլ էր աշխատում, ու մինչև իր աշխատանքից վերադառնալը տատիկն ու պապիկն էին ինձ հետ: Իրականում նրանք միշտ են ինձ հետ եղել, հիմա էլ են ինձ հետ ու միշտ են ինձ հետ լինելու:

-Տատ, բա իմ առաջին բառը ո՞րն ա եղել:

-Դու գիտե՞ս՝ որն ես, ամբողջ օրը ծոցս նստած էիր լինում, կամ պապիկի շալակը բարձրացած, բայց պապադ մի օր Երևանից զանգեց, ասեցի՝ Անահիտ, պապան ա զանգում, արի, ես միացնեմ, դու ասա՝ պապա:

-Բա հետո՞…

-Էլ ի՞նչ հետո, հեռախոսը վերցրի, դրեցի ականջիդ, սիրուն ասեցիր՝ պապա…

Դե հա, պատահական ոչինչ չի լինում: Ես պապայիս աղջիկն եմ, իսկ մենք, գիտակցաբար, թե առանց գիտակցելու` ձայնում կամ մեր մտքում կանչում ենք նրանց, ում սիրում ենք, կարոտում ենք, նվիրված ենք, ու գուցե ումից հեռու ենք:

-Տատ, դե ես շուտվանից էի քեզ կանչել սովորել, ասեցի՝ պապային կանչեմ, ուրախանա, ինքը հեռու էր, էլի,- իրավիճակը խորամանկորեն փորձում էր շտկել տասնհինգամյա Անահիտը, ով մի տարի հետո սկսեց ձայնել ամենաթանկերին երազում կամ իրականության մեջ՝ սակայն ոչ միշտ որպես պատասխան` «Հա ջան»-ը լսելով… Կանչվողներս մի ծովի չափ հեռու էին…

-Առաջին անգա՞մ եք Հայաստանում:

-Ահա, բրիտանական մի թերթում կարդացինք, որ այս տարվա լավագույն զբոսաշրջային վայրերից է, որոշեցինք այցելել…

-Իսկ հավանո՞ւմ եք…

-Փողոցային ցայտաղբյուրներ երբևէ չէի տեսել, ոչ էլ էսպիսի ջրառատ ու լեռնոտ երկիր, շատ յուրահատուկ է Հայաստանը…

Այսօր՝ դասընթացից անմիջապես հետո, ավտոբուսից ուշացած ոտքերս ինձ դանդաղ ու ծռմռվելով ուղեկցեցին Հանրապետության հրապարակ՝ Աբովյան փողոցով: Թե ինչպես հասնել հրապարակ, ինձ հաջողվեց իմանալ մի շատ սրտացավ կնոջից. «Բալիկ ջան, էս փողոցով ո՛չ աջ, ո՛չ ձախ, ուղի՜ղ իջնում ես, հրապարակն ա»:

Մայրամուտին նախորդող տապից «շոյված»՝ նստեցի շատրվանների դիմացի մի նստարանի ու սկսեցի մակագրել հանդիպելիք ընկերներին Իտալիայից բերած բացիկները: Մեկ էլ երկու մարդ՝ անգլիախոս ու առաջին հայացքից հետաքրքիր թվացող, եկան ու նստեցին իմ հարևանությամբ: Ես լուռ շարունակում էի բացիկներս մակագրել, բայց միջիս միջազգային ուսանողի սիրտը կճաքեր, թե մի բան չասեր: Առոգանությունից հասկացա՝ բրիտանացի էին.

-Hello, are you from Great Britain?

-Oh, hi, yes, and you are probably from Italy, right?

Չէ, Անահիտ, ծղոտե ամառային գլխարկդ ու դեղին մեծ ակնոցդ չէին կարող միանգամից զգացնել տալ, որ վերջին մի տարում Իտալիայում ես սովորել, բա ո՞նց գլխի ընկան: Ինչևէ, նոր ծանոթներիս հարցախեղդ անել չցանկացա, պարզապես ասացի, որ հայ եմ, հայուհի եմ, Հայաստանից եմ ու պարզապես վերջին մի տարին Իտալիայում եմ սովորում:

-Ա՜, մենք էլ տեսանք պայուսակդ՝ Վենետիկի նկարներով ու իտալական գործվածքով, բայց լեզուն, որով հեռախոսազրույցդ էիր վարում, իտալերեն չէր հաստատ,- ժպտալով ասաց զբոսաշրջիկը:

Հետո սկսեցինք զրուցել ճամփորդելու մասին, մասնագիտությունների, զբաղմունքների, պարզվեց՝ BBC-ի նախկին թղթակիցներից էր, ես էլ առիթը չկորցնելու համար ցույց տվեցի Մանանայից հենց նոր ստացած «Խաբարբզիկ»-ի մի քանի հրատարակություններ, ասացի, որ ես էլ եմ գրում:

-Իսկ ինչպե՞ս որոշեցիք հենց Հայաստան այցելել:

-Դե, այս տարի ցանկացանք բացահայտել Կովկասը, Վրաստանից հենց նոր ենք ժամանել, Թբիլիսիում էինք:

-Ա՜, իսկ էնտեղ ի՞նչ վիճակ է, դե նկատի ունեմ՝ քաղաքում քայլել, զբոսնել ստացվո՞ւմ է երկրում տիրող քաղաքական պայմաններում:

-Հա, շատ հանգիստ, Թբիլիսին էլ բավականին սիրուն քաղաք էր… Այ, իսկ հայաստանյան հեղափոխության մասին, անկեղծ ասած, շատ բան չգիտեմ:

Էստեղ մեջս նորից սկսեց փայլել-փայլատակել երբեք գոյություն ունենալ չդադարած հպարտ հայը, որը հեղափոխության մասին պատմել էր Իտալիայի էն բոլոր քաղաքներում, որտեղ եղել էր, էն տարբերի ազգերի ներկայացուցիչներին, որոնց հանդիպել էր ու ամենատարբեր առիթներով, որ պատահել էին:

-It was about a year ago…

Ու մեկամսյա հանդուգն ու անտրտունջ պայքարը 3 րոպեում «տեղավորելու» մտադրությամբ պատմեցի այն ամենը, ինչը կարծեցի՝ զբոսաշրջիկը կուզենար իմանալ:

-Էնպես ոգևորիչ է հնչում,- նոր ընկերս իսկապես ապշած էր,- իսկ դու ինչ-որ սրճարանի տեղ գիտե՞ս, մի ժամ չկա՝ ժամանել ենք, բայց շոգ է, կուզեինք զովանալ մի փոքր:

-Էս փողոցով՝ ո՛չ աջ, ո՛չ ձախ, ուղիղ բարձրացեք ու Երևանի ամենահայտնի փողոցներից մեկում՝ Հյուսիսային պողոտայում կհայտնվեք: Էնտեղ մի շարք սրճարաններ կգտնեք, համ էլ կարող եք սելֆի անել:

-Շնորհակալ ենք, իսկ մենք քեզ կսպասենք Բրիտանիայում, անգլերենիդ հմտությունները BBC-ին շատ սպասեցնել չեն տա, բացի այդ էլ՝ դու հիանալի ուղեկցորդ կլինես… Լավ մնա, հաջողություն…

Իսկ ես երկու ամսից դարձյալ լքում եմ այն երկիրը, որի մայրաքաղաքը ինձ անծանոթ էր մի փոքր ավելի քիչ, քան բրիտանացի զբոսաշրջիկներին, բայց որտեղ, մեկ է, իմ սիրտը աներկբա շարժվում է ո՛չ աջ, ո՛չ ձախ, միայն ուղիղ…

Ասում են՝ կյանքում ամեն մեկն իր համար պիտի ապրի, սեփական խնդիրներով մտահոգվի, սեփական նվաճումներով ուրախանա, սեփական դժվարությունները հաղթահարի, սեփական «դարդերով տապակվի» ու էլի էդպիսի շատ սեփականություններով լցվի կամ դատարկվի։

Իսկ ի՞նչն ենք մենք սեփականացնում էս կյանքում։ Ի՞նչն է, որ մեզ է պատկանում։ Այն դպրոցականի մայրը, որ գլուխը բարձր է քայլում՝ սեփական որդու գերազանց առաջադիմությամբ ու օրինակելի վարքով հպարտ, մի՞թե սեփականաշնորհել է այդ տասնամյա պատանուն։ Կամ այն ծեր կինը, որ սեփական տուն անգամ չունի, մի՞թե տան սեփականատեր կդառնա մի քանի փաստաթուղթ ստորագրելուց ու պաշտոնապես բնակարանատեր դառնալուց հետո։ Մենք հաճախ սեփականաշնորհում ենք այն, ինչը ի սկզբանե էլ մերը չի եղել, և չի դառնա մերը ո՛չ մի տարի, ո՛չ երկու տարի ու ո՛չ էլ մի հարյուրամյակ հետո։ Հայաստանը իմ սեփական երկիրը չէ, բայց այն ամեն հայինն է, պատկանում է ամեն հայի, ու ամեն հայ է պատկանում Հայաստանին։ Մի՞թե քաղաքապետը սեփականաշնորհել է քաղաքը, կամ դպրոցի տնօրենը՝ դպրոցը։ Մի՞թե քննություններում հաջողած դիմորդի կրկնուսույցը «Իմ երեխան ընտիր հանձնեց» ասելիս իր սեփականությունն է դարձնում այն պատասխանատու և խելացի երիտասարդին, ով հավուր պատշաճի հաղթահարել է իր առջև դրված խնդիրը։ Վստա՞հ ենք արդյոք, որ կյանքում սեփականատերն ենք այն ամենի, ինչին տիրում ենք տեսականորեն։

Ես 17 տարեկան եմ, տուն, մեքենա, գործակալություն կամ որևէ անշարժ գույք չունեմ։ Սեփական գրքեր ունեմ, որ Կոելյոն, Դյուման, Սևակն ու Չարենցն են գրել։ Ես ասում եմ՝ իմ սեփականն են, որովհետև ես եմ գրախանութից գնել։ Սեփական հեռախոս ունեմ, որովհետև առաջին աշխատավարձովս եմ գնել, իմ վաստակած գումարով, որ ձեռք եմ բերել սեփական աշխատանքի ու թափած մեծ ջանքերի շնորհիվ։ Արի՝ մի գաղտնիք բացեմ։ Իմ սեփականը չեն ոչ հեռախոսս, ոչ գնածս գրքերը, ոչ էլ այն գնելիքը, որ պիտի ձեռք բերեմ գալիք կյանքումս՝ ամենաարդար ու ազնիվ կերպով վաստակած գումարիս միջոցով։ Այո, գերազանցիկ այն տասնամյա պատանին իր մոր որդին է՝ միակն ու անկրկնելին, բայց սեփականությունը չէ իր մայրիկի, նա իր մայրիկին չէ, որ պատկանում է, թեև կյանքն էլ, ապրածն էլ վաղը պատրաստ կլինի տալ մոր մի ժպիտի համար։ Ծեր այն կնոջ նոր գնած բնակարանի սեփականության վկայականը ամենևին էլ չի վկայում, որ այդ կնոջ սեփականն է այդ բնակարանը, այդ կնոջն է պատկանում ու այդ կնոջից է սերվել։ Կրկնուսույցն էլ չի կարող սեփականաշնորհել այն տասնյակ դիմորդներին, որոնք կհաջողեն քննություններում` շնորհիվ սեփական գիտելիքների ու աշխատասիրության։ Մենք չգիտենք՝ ինչն է մեր սեփականն, ու որն է տարբերությունը սեփական լինելու ու սեփականացնելու միջև։ Սեփականը մեզնից ծնվածն է, մեզնից դուրս եկածը, այն, ինչին մենք ենք կյանք տվել ու այն, ինչը մերն է եղել ստեղծված օրվանից ու մերն է լինելու միշտ։ Սեփական է այն, ինչը մենք միշտ կարողանալու ենք վերահսկել, փոփոխել ու հղկել միշտ։ Մեր մտքերն են մեր սեփականը, մեր սկզբունքները, մեր արժեքները ու մեր որոշումները։ Հա, մայրն է ծնում որդուն ու մորից է, որ սկիզբ է առնում այդ օրինակելի որդին, բայց նա է իր կյանքի, ապագայի ու ինքն իր տերը, իր՝ կարգապահ ու գովելի, կամ անտանելի ու անմիտ կերպարի ստեղծողը։ Մայրը դաստիարակում է զավակին, ճիշտ ճանապարհի վրա է դնում ու ուղղորդում է ողջ կյանքում, բայց հավերժ կառավարել ու վերահսկել մարդը կարող է միայն ու միայն այն ամենը, ինչը բխում է իրենից ու անփոփոխ է մնում այնքան ժամանակ, որքան մարդը՝ ինքը, չի դիպչում դրան։

Ակնթարթ թվացող այս կյանքը մի արևոտ կամ թխպոտ օր լքելուց հետո կվերավաճառվի մեր «սեփական» բնակարանը, աշխատավարձովս գնած «սեփական» հեռախոսս գուցե աղբամանում հայտնվի մոդայից դուրս գալու պատճառով, կրկնուսույցն էլ տարիներ անց գուցե չճանաչի իր «սեփական» աշակերտին, որ դուրս մնաց համալսարանից երկրորդ կուրսում՝ անբավարար գնահատականների պատճառով: «Սեփական» զավակը մի գեղեցիկ օր գուցե այլևս մորը հպարտություն չպարգևի, որովհետև զուրկ է եղել այնպիսի սեփականությունից, ինչպիսին գնահատել իմանալն ու գոնե հանուն ծնողների կյանքի սխալ ուղին արհամարհելու կարողությունն են:

Սեփական սկզբունքներն են, որ անցողիկ այս կյանքը լքելուց հետո հիմնավորելու են այս ու այն արարքդ, մաքուր ու բարձր պահեն անունդ, պատիվդ, վառ պահեն հիշատակդ կամ քեզ պատմության գրկում թողնեն՝ որպես գրքի հերթական թերթվող էջ։ Իսկ դու սովորիր տեր կանգնել իրական սեփականությանդ, ասել է թե՝ արժեքներիդ, արժանիքներիդ ու սկզբունքներիդ։ Սովորիր, որ մայրդ, որին դու պատկանում ես, ու ով քեզ է պատկանում, սեփական աչալրջությանդ ու խոհեմությանդ շնորհիվ պիտի գլուխը բարձր քայլի փողոցով՝ որ տարիքում էլ որ լինի։ Սեփական հպարտությունդ թող քեզ երբեք թույլ չտա ծնկի գալ կյանքի ամենաչար մոլուցքների առաջ, սեփական բարությունդ թող բռնի ձեռքդ շուրջդ խաղաղություն ստեղծելու օգնականի հորդորով, սեփական հարգանքդ ու սերդ ազգիդ ու մշակույթիդ հանդեպ թող քեզ դարձնեն Հայաստանիդ արժանի պատկանողն ու թող էլ ավելի քոնը դարձնեն էս մի բուռ Հայաստանը։ Անշարժ գույքն անշարժ է քանի դեռ այն չեն շարժել տեղից, այնինչ իրական անշարժը սեփական հոգիդ պիտի լինի, սեփական ուղեղդ ու բանականությունդ, որ անվրեպ պիտի առաջ շարժվի՝ նոր նվաճումների ու ձեռքբերումների վառ ճանապարհով։ Դու չես սեփականաշնորհել ո՛չ գիտելիքդ, ո՛չ սիրտդ, ո՛չ զգացմուքներդ, ո՛չ էլ արժանիքներդ։ Դու ձեռք ես բերել գիտելիք ու դարձրել այն քո սեփականը նրանով, որ ծառայեցրել ես այն քո իսկ ճանապարհով, քո իսկ ձևով, քո զգացածը միայն դու ես զգացել ու էլ ոչ ոք էս մոլորակի վրա, ու քեզ պես ազնիվ, անաչառ կամ ստախոս դու ես միայն, որովհետև դու ես քեզ էդպիսին դարձրել սեփական քայլերիդ ու արարքներիդ միջոցով։ Դու սեփականատեր ես, բարեկամս, անկախ նրանից, թե որ դասարանում ես սովորում ու քանի տարեկան ես, անկախ ունեցածդ հեռախոսի մակնիշից ու գնից, անկախ էն բոլոր նյութական երևույթներից, որոնց բացակայությունը կարող է քեզ սեփականություն չունենալու զգացողությունը պատճառել երբևէ։ Դու միշտ դու ես՝ քեզ նման մի երկրորդը էս մոլորակի վրա չունենալով, ու դրանով դու քո իսկ սեփականությունն ես… Ուրեմն ճանաչիր այն, ինչն իսկապես քոնն է էս մեծ աշխարհում, պայքարիր այն քո աչքին լավագույնը դարձնելու համար, ջանք թափիր, չարչարվիր, աշխատիր ու մտորիր անընդհատ, բայց հաշիվ տուր քեզ ամեն րոպե, որ վստահ լինես՝ սեփականությունդ տեղն է մինչև վերջին կոպեկը, վերջին գրամն ու վերջին աստիճանը… Մի հրաժարվիր էն ամենաթանկից, որն ունես. սրտից, հոգուց ու բանականությունից… Ծառայեցրու դրանք կյանքի ամենահարուստ սեփականությունները սեփականաշնորհելու նպատակով. արժեքներ ու արժանիքներ կերտիր ինքդ քեզնով ու այնքան հավատարիմ եղիր սեփական սկզբունքներիդ, որ այդ արժեքներդ դառնան այ այնքան անշարժ, ինչքան էն գույքն ես պատկերացնում, որի սեփականության վկայականը կարելի է գնել մի քանի հարյուր հազար դոլարով…

Բարև, հի՛ն բարեկամ․․․ Էսօր ուզում եմ փոփոխությունների մասին խոսել։ Նկատած կլինես՝ հոդվածներիս մեծ մասում փորձառությունս փորձում եմ ծառայեցնել ընդհանուր եզրակացությունների հանգելու, ասել է թե՝ ուզում եմ էնպես անել, որ իմ պատմությունները քո կյանքում դնես, քեզ դնես էդ պատմությունների մեջ, պատկերացնես ու զգաս ու հետո համաձայնես կամ չհամաձայնես ինձ հետ՝ սեփական եզրահանգմանդ գալով։ Այսօր էլ էդ նույն ձևով փոփոխություններից եմ ուզում խոսել։

Անցյալ տարի այս օրերին վիզայի գործերով էի զբաղված, դեսպանատան փաստաթղթերն էի պատրաստում, նման պատասխանատվություն երբևէ չէի ստանձնել, բայց պիտի ամեն ինչ կոկիկ արվեր, թղթերը՝ բոլորը տեղում, անհրաժեշտ տվյալները՝ թղթապանակների մեջ խնամքով դասավորված, դե, ես էլ պիտի տեղը տեղին հագնված լինեի, որովհետև մաման ասել էր՝ դեսպանատուն ես գնում, էն մողեսով վզնոցդ չքցես ու դեղին մեծ ակնոցդ չդնես (բարձր ծիծաղում եմ): Սպիտակ, արդուկած վերնաշապիկով ու կիսաշրջազգեստ հագնելուն չհամաձայնած ջինսով Անահիտը Իտալիայի դեսպանատանն էր, նախատեսվածից 25 րոպե շուտ։ Մամայի հետ էի գնացել։ Ամեն ինչ շատ լավ ընթացավ, երկու շաբաթ հետո էլ Երևան վերադարձա՝ էդ շոգ ու կրակին վիզաս ստանալու։ Էս անգամ արդեն էն իմ սիրած մեծ դեղին ակնոցով ու մողեսիկովս, ավելի ճիշտ՝ դա մողես չի, սալամանդր է, մաման է էլի մողես ասում։

Անձնագրիս մեջ «խփած» առաջին վիզաս՝ դեպի երազանք, նպատակ ու նվաճումներ տանող կյանքի պաշտոնական մեկնարկը։ Ու վիզան ստանալուց հետո ժամանակը սկսեց ավելի արագ անցնել, որովհետև գիտակցում էի՝ մեկնելս սարերի ետևում չէր, իսկ մամայի՝ ինձ շարունակ անհրաժեշտ իրեր գնելն ու աստիճանաբար ճամպրուկս դասավորելը ամեն օր կարծես ասեր՝ Անահիտ, բան չմնաց։ Մի պահ եկավ, որ պատուհանից նայելիս անտրամաբանական լացում էի, ու ռոմանտիկ կամ զգացմունքային լինելովս չեմ պայմանավորում դա, այլ ուղղակի նրանով, որ գիտակցում էի՝ կտրվում եմ էս պատշգամբից, էս երկնքից, էս երևացող աստղերից, շենքի բակում անընդմեջ կանգնող տարբեր մակնիշների մեքենաներից ու նույն այդ բակի արևածաղկի սերմեր «չրթող» ժողովրդից։ Ու լաց լինելը կարոտի, ափսոսանքի ու այդ սովորական դարձած առօրյան անսովոր կերպով լքելու արդյունքն էր։ Մեկնելուս նախորդ գիշերը բոլորով էինք լացում, ես ու Մարին՝ նույն սենյակում, բայց իրարից հեռու նստած ու անկախ՝ ձևացնելով, որ իրար չենք նկատում։ Մաման էլ լացում էր մյուս սենյակում, պապան էր գնում-գալիս ու ծխում, միամիտ չեմ, շատ ծխելու պատճառը հասկացել էի։ Գիշերվա հազարին արթնացանք, ու աշխարհի ամենատարօրինակ ու խառնիխուռն զգացողությունները մեջս՝ պատրաստվեցի, ու դուրս եկանք բոլորով։ Հրաժեշտից ծանր բան չկա, հոգիս քարուքանդ եղավ, սիրտս հազար կտորի բաժանվեց, ու էնպիսի տպավորություն էր, որ ինձ թողեցի օդանավակայանում ու թռա՝ առանց ինձ։ Զգույշ, զգոն ու ուշադիր հասա Իտալիա։ Ու շարունակեցի մնալ նույնքան զգոն ու ուշադիր էնտեղ ապրած էս բոլոր ամիսներին։ Էս բոլոր պահերը համարյա մի տարվա հնություն ունեն, բայց դեմքի ամեն արտահայտություն աչքիս առաջ է, չեմ ասի՝ երեկվա օրվա պես, բայց թարմ է ու չհնացող։

Թռիչքիս նախօրեին, ընթացքում ու նույնիսկ թռիչքիցս հետո երկար եմ մտածել միջիս կանխատեսելի ու ինչ-որ տեղ տրամաբանական անհանգստությունը լավագույնս հիմնավորելու համար։ Շատ չանցած՝ հասկացել եմ, որ նոր մարդիկ, բազմազանությունն ու տարբերությունը իմ երազածն են կյանքը բացահայտելու համար, բայց և այնպես, ես ուզում էի ես մնալ, բարեկամս։ Գիտե՞ս՝ ես ուզում էի էն արագախոս ու արագաքայլ Անահիտը մնալ, ում ասածից շատերը բան չէին հասկանում, բայց ասում էին՝ ինչ չամիչ երեխա ես։ Ես ուզում էի չկորցնել ամենափոքր լավ բանից ուրախանալս լացով արտահայտելու «ղզիկ» սովորությունս ու մեկ-մեկ ծայրահեղ դարձող նեղացկոտ բնավորությունս։ Ու ամենակարևորը, ես միջիս հայուհուն պահպանել էի ուզում։ Իրականում չէի վախենում, որ կկորցնեմ էս ամենը, ուղղակի չէի ուզում ժամանակը աննկատ իր «սև գործն» աներ, ու ես վերջում նայեի ու տեսնեի, որ անճանաչելիորեն փոխվել եմ ու ինքս ինձ չգիտեմ։

Մի տարի անցավ․․․ Ասում են՝ էլի ասածներիցս բան չեն հասկանում, հարազատներիս՝ «Խոսելու ընթացքում կարաս ձևի համար շնչես, Անուլիկ»-ը էլի ականջներումս է, ես էլի շնչակտուր եմ լինում, որովհետև չեմ կարողանում դանդաղ քայլել, ընդհանրապես, հապշտապ շարժվող ու մեկ-մեկ շուրջը եղածը ջարդուփշուր անող անփույթ ու  կտրուկ տեսակս մնայուն է։ Ռոմանտիկ դրամաների կամ Մարիի «Ամենախելացիի» հերթական հաջողության հանդեպ իմ առաջին արձագանքը դեմքիցս հոսող հավատարիմ արցունքներն են, ու ես էլի նեղանում եմ ինձ ամենահարազատ ու մտերիմ մարդկանցից՝ հոգուս հետ խաղալու ու պարզապես նրա համար, որ ամեն ինչ սրտիս շատ մոտ եմ ընդունում։

Միջիս հայուհի՞ն․․․ Գիտե՞ս՝ փոքր հասակում Տերյանի «Մի խառնեք մեզ․․․»-ը ու Չարենցի «Ես իմ անուշ Հայաստանի․․․»-ն արտասանելիս ակամա հպարտություն էր ծնվում մեջս, բայց հոգիս չէր զգում ՝ ինչքան իմն է էդ անուշ Հայաստանն ու ինչքան ուրիշ ենք մենք՝ երբեք ոչ մեկին չխառնվելու աննկարագրեի անկրկնելիությամբ։

Եվրոպան՝ Եվրոպա, Իտալիան՝ ռոմանտիկայի, սիրո ու մշակույթի տուն ու թանգարան, մշակույթներն էլ՝ սիրուն ու բազմազան, բայց սկզբունքներդ ու արժեքներդ անփոփոխ թող մնան, բարեկամս, ճիշտ էնպես, ինչպես արժանիքներդ պիտի անփոփոխ մնան։

Մինչև գնալս էլ շատ էի լսում․ «Գնաց Ամերիկա, փոխվեց, առաջ էսպիսին չէր, լավ երեխա էր», շրջապատում ասում էին, ես էլ լսում էի ու մտածում՝ ժամանակ կանցնի, ես էլ Իտալիայից կվերադառնամ, չէի ուզի, որ ինձ իրենց մի մասնիկը համարող մարդիկ ասեն՝ գնաց-եկավ, փոխվեց, առաջ էսպիսին չէր․․․

Իհարկե, բարեկամս, շատ բաներ են փոխվում քո մեջ, բա էդպես էլ պիտի լինի, բնականաբար։ Ավելի ինքնուրույն, աչալուրջ ու հավասարակշռված էն մարդը, ով ապրում է մեջս, ձևավորվել է նաև շնորհիվ այս մեկ տարվա, որի ընթացքում իմ ամենահավատարիմ ու հուսալի ընկերը հենց ես եմ եղել, օրս կազմող-կազմակերպողը, հաջողությունս պայմանավորողն ու գրաֆիկս մշակողն էլ եմ ես եղել․․․ «Քեզ թափ տուր, բան չմնաց, էս մի տեքստն էլ կարդա, նոր կքնես»-ը ես ինքս եմ ինձ ասել, բարեկամս։ Մաման կասեր դա, եթե կողքի սենյակից գար տեսներ, որ լուսամփոփի լույսի տակ իտալերեն եմ պարապում, կամ ականջակալներն ականջիս՝ ինտեգրալ հաշվում։ Մաման կասեր, բայց մաման հեռու էր, ու ես էի մաման, պապան, քույրիկը, եղբայրը ու մյուս բոլորը։ Իհարկե, քեզ վրա մի քանի հոգու պատասխանատվություն վերցնելով ու ինքդ քո առաջ մեծ նպատակներ դնելիս դրանց քայլ առ քայլ մոտենալով՝ դու անասելի հասունանում ես, մեծանում։ Ժպիտդ համեմվում է քիչ ավելի իմաստությամբ, որի մեջ ժամանակի թախիծն է նշմարվում, էն թախիծը, որ պարուրել է ամեն անգամ, երբ մաման էդպես էլ դուռը չի բացել ու բարկանալով չի ասել, որ արագ անցնես քնելու։ Էն թախիծը, որը լվացք անելիս փոշին մի քիչ ավել լցնելիս «Հերիք ա, բալաս» ասող չլինելու պատճառով է ծնվել, ու էն թախիծը, որը հարազատներիդ նկարներին նայելիս ծնված ժպիտն ուներ։ Ժպիտդ մտածված է դառնում, ավելի խորը, ավելի հասուն ու ավելի գիտակցված։

Սրանք են էն սիրունագույն ու ինչ-որ տեղ անհրաժեշտ փոփոխությունները, որոնք լավն են, կարևոր են, կենսական են ու գնահատելի։ Նկարագրել չկարողանալու չափ շնորհակալ եմ էս մի տարվան` այ, էսքանը ձեռք բերելու համար։

Բայց, բարեկամս, «ես փոխվել եմ» չեմ ասում, որովհետև սա փոխվել չի, սա էլի ես եմ՝ կարևոր մի քանի հատկանիշներ ձեռք բերած ու կյանքի մի գեղեցիկ ու նոր փուլով անցած։ Սկզբունքներս, արժեքներս ու արժանիքներս նույնն են ավելի, քան ես ինքս պատկերացնել կարող էի։

Ու, բարեկամ իմ, փոխվելուց առաջ չմոռանաս հաշիվ տալ ինքդ քեզ, գնահատել քեզ նախ քո, հետո քո մտերիմների աչքերով, ճանաչել քո էն յուրահատուկ ու չկրկնվող գծերը, որոնց շնորհիվ դու դու ես։ Չմոռանաս, որ աշխարհի երեսին մեկը արագաքայլ կամ արագախոս մեկին տեսնելիս քեզ է մտաբերում, սկզբունքային ու սեփական ազգով ու մշակույթով հպարտ մեկին հանդիպելիս էլ էլի դու ես հայտնվում մեկի հիշողության մեջ։ Բարեկամս, չջնջես քեզ քո մտերիմների ու ինքդ քո հիշողության միջից՝ ամենանասիրուն հատկանիշներդ վերացնելով։ Զգույշ ու զգոն եղիր ինքնակատարելագործման ու փոխվելու սահմանին, տարբերիր, գիտակցիր, մտածիր․․․ Շեշտեր չեմ դնում բայերիս վրա, որ հրամայական երանգ չստանան, պարզապես հորդորում եմ։ Չմոռանաս, որ հետ ես գալու, բարեկամս։ Էնպես արա, որ հետ գալիս օտարություն չզգաս ու օտարություն չտարածես շուրջդ, քո սիրելի ու մտերիմ մարդկանց աչքին մնաս էն նույն համով ու չամիչ երեխան, ով մի տարով մեծացավ, ում մազերը քիչ ավելի երկարեցին, ժպիտը քիչ ավելի իմաստնացավ, բայց ով իր պահպանողական բնավորությունն ու մտածելակերպը մեծ ու ազատ աշխարհում չկորցրեց․․․ Պահպանել սովորիր այն, ինչն իսկապես քո մասն է՝ քո սկզբունքները, արժեքներն ու կյանքդ իմաստավորող երևույթները։ Պահպանիր տեսակդ ու քեզ, և ազատամիտ լինելով հանդերձ, պահպանողական մնա այն ամենի ու այն բոլորի հանդեպ, որոնք քոնն են, ու որոնք դու ես։ Չկրկնվող տեսակովդ միշտ ուրիշ մնա, բայց երբեք ուրիշը մի դարձիր, հարազա՜տս․․․

Դու, որ սովոր էիր կյանքի ամենասիրուն ու հեռավոր ճախրանքներին, այժմ քեզ ամենակարճ թռիչքն անգամ դժվար է թվում: Քեզ թևաթափ են արել, դու թուլացել ես ու չես էլ կարող երազել անգամ, որ նորից կթռչես: Եվ հենց այն պահին, երբ ավելի սառնասիրտ լինեն ու քեզ թողնեն առանց թևերի, առանց այն թևերի, որոնցով դու թռել ես դեպի քո երազանքների հեռու-հեռուները, հենց այդ պահին կզգաս ուժեղ լինելուդ, ամենահեռուն թռչելու իսկական անհրաժեշտությունը ու կանգ չես առնի: Կանգ չես առնի, քանի որ տեսակիդ մեջ դու պարտվել չունես, ինքդ քո առաջ նվազել չունես: Առաջ կշարժվես, բազում անհաջող փորձեր կանես, պահ առ պահ ինքդ քեզնից կհոգնես, կյանքից կսրտնեղես, բայց չես դադարի թեկուզ մտովի քո երազանքի թևերով ճախրել:

Բա՛րև: Շատերը քեզ պես երևի արդեն ինձ, նյութերս մոռացել են: Ես էլ կարծես մոռացել եմ ինձ՝ համակարգչի առջև նստած ինչ-որ նյութ խմբագրելիս ու քո դատին հանձնելիս: Երկար ժամանակ չգրելուց հետո դժվարանում եմ հստակ ինչ-որ թեմայի, ինչ-որ մեկի մասին գրել, խոսել. մտքերս դեռ խառն են ու չխմբավորված: Այս անգամ ուղղակի ուզում եմ ասել, որ եթե դու էլ ինչ-որ մի պահի ինձ նման դադարել ես լավը տեսնել ու սպասել, հուզվել ես, ես-իդ հետ կռվել ու արդյունքում նորից պարտվել, բնավ մի՛ նեղվիր, որովհետև քեզ պես հենց ես էլ շատ եմ սրտնեղել ու այնքան տխրել իմ առջև ծառացած  փորձություններից, անհաջողություններից, որ արդեն հիմա՝ մի քիչ մեծ ուշացումով, հասկանում եմ, որ չարժեր այդքան սրտնեղել ու խեղճ հայացքով նայել ձախողումներիդ:

Մի պահ եկավ, երբ իսկապես ինձ թվում էր, որ վերջ, կյանքս էլ իմաստ չունի, երազանքներս արդեն կորել են, բոլոր արժեքավոր բաներն ու երևույթներն արդեն անպետք են, շրջապատող ոչ մի բան ինձ չի երջանկացնում, հենց այդ ժամանակ հասկացա, որ պիտի կանգնեմ, որ պիտի քայլեմ ու ճախրանքի պատրաստ մտքերս մարզեմ ու առաջ շարժվեմ: Հասկացա, որ ամեն ինչ ինձնից է կախված ու իմ մտքերից, իմ կամքի ուժից: Ամեն օր նստում, ինքս ինձ համոզում էի, որ չէ, միևնույնն է, ես անհաջողակ եմ ու ոչինչ չեմ կարողանա անել: Եվ իհարկե, գրեթե մի տարի այդ վիճակում էի: Փաստորեն, լավ էլ սրտովս էր տրտնջալն ու անհաջողակ ձևանալը:

Աստիճանաբար, երբ սկսեցի բարեխղճորեն արժևորել ունեցածս, մի կողմ դնել նորը փորձելու վախերս ու գիտակցել, որ ոչինչ միանգամից չի լինում ու ձախողվելն էլ բնական է, բայց դրանից հետո ավելի ուժեղ դառնալը՝ պարտադիր, ես քիչ-քիչ նորից հավատացի «ամեն ինչ լավ կլինի»-ին ու ներսիս լույսի դատարկ տեղը լցվեց: Իմիջիայլոց, չգիտեմ՝ այս աշխարհում կա՞ ինչ-որ մեկը, որ ինձ նման այդքան վախենում է մի նոր բան փորձել: Անգամ եթե դա շատ հեշտ մի բան է ու ուժերիս սահմաններում, ես, միևնույնն է, վախենում եմ ու մտածում՝ բա որ չստացվի՞: Է, հա, թող թեկուզ և չստացվի, բայց ես գոնե փորձեմ: Նման տեսակ վախն էլ է ինձ խանգարում, որ հասնեմ ուզածիս, հասնեմ այն ամենին, ինչ ուզել եմ անչափ։ Հիմա էլ ինչ-որ չափով հուսահատ, ինչ-որ չափով հուսառատ հենված եմ աթոռիս ու երկնքին եմ նայում. գիտեմ, որ տիեզերքն արդեն առաջինը կարդաց տողերս ու ինձ ասաց. «Ա՛յ հիմար աղջիկ, քանի անգամ քեզ ասեմ՝ հավատա ու կհասնես, մի՛ սրտնեղիր ու միայն դրական մտքերով, սպասումներով լցրու ներսդ, որ հենց այդպես էլ լինի: Տիեզերքը կարդում-լսում է, ու իմ քրիստոնեական հավատն էլ հենց նույն գաղափարին է՝ հավատա ու կտեսնես, անգամ մանանեխի հատիկի չափ հավատ ու վերջ…

Գրածս կվերընթերցեմ ու կփորձեմ ինքս ինձ լսել, խորհուրդներիս հետևել:

Քեզ էլ ուզում եմ ասել, որ չհուսահատվես ամեն մի անարդար փորձությունից, ուզում եմ ասել, որ ամեն ինչ քո ձեռքերում է ու քո ուժերի սահմաններում: