Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Ահա և ես: Վերադարձա: Երևան-Վարշավա, երկու ժամ՝ Վարշավայի օդանավակայանի սառը պատուհաններին գամված՝ մանրազնին հետազոտելով եղյամի մանր սպիտակ կետիկները, Վարշավա-Վենետիկ, ավտոբուսի կանգառի որոնումներ, Վենետիկ-Տրիեստե, ու հետո արդեն հարազատացած Տրիեստե-Դուինո: Իսկ վերջում՝ վերադարձ: Հիմա մտածում եմ՝ հետաքրքիր է, էստեղից Հայաստան մեկնելիս էլ եմ վերադարձի մասին գրում, Հայաստանից էստեղ գալիս էլ: Որտե՞ղ են մարդիկ վերադառնում: Մարդիկ երևի վերադառնում են էնտեղ, որտեղ եղել են ժամանակին, հուշեր են ունեցել ու հետո լքել են: Ստացվում է՝ ես հուշեր ունեմ և՛ էստեղ՝ Իտալիայում՝ Ադրիատիկի ափին, և՛ Հայաստանում՝ Զվարթնոցից մինչև Չերեմուշկա (անպայման 8 համարի ավտոբուսով գնալով): Այնքան տարբեր են զգացածներս՝ բառերով արտահայտելու համար մի քիչ ավելի խուճուճ․․․

Դու ի՞նչ կզգայիր, եթե նայեիր լուսնին ու հիշեիր, որ վերջին լիալուսնի ժամանակ դու հերթական բլինչիկն էիր ուտում ձեր խոհանոցում: Եթե բացեիր պահարանդ ու տեսնեիր, որ շա՜տ շոկոլադներ ունես, որոնք մաման խնամքով դասավորել էր, որ դու քոլեջում քաղցրի պակաս չունենաս: Նայեիր գրադարակիդ, հիշեիր, որ մի քանի ամիս կարդացել ես քո լեզվով գրված էդ գրքերը, որ ինչ-որ տեղ կարոտդ առնես, հետո թողել ես դարակն էլ, գրքերն էլ ու գնացել ես տուն՝ կարոտդ հենց տնից առնելու: Հիմա նորից տեսնում ես էդ գրքերը ու հիշում ես դրանց՝ տան կարոտ առնելու միջոց լինելը: Դու կնայես պատուհանիցդ, մայրամուտը սարսափելի, անբացատրելի, աննկարագրելի սիրուն կլինի՝ քո սիրած գույնի՝ մանուշակագույնի, ամենանուրբ երանգներով: Դու կսիրես այդ մայրամուտն էլ, այդ երեկոն էլ, այդ պատուհանն էլ ու այդ օրն էլ: Դու կսիրես այն, որ այդ պահին այդտեղ ես ու այդ մայրամուտի մեջ: Հետո էլի մի պահ կհիշես, որ վերջին անգամ այդ մայրամուտին նայել էիր հաջորդ առավոտյան աչքիդ առաջ Խուստուփի պատկերը ունենալու ակնկալիքով: Ու կթախծես դու մի պահ․․․

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Չէ, չես տխրի: Նորից Խուստուփը տեսնել էլ չես ուզենա, չես էլ հասցրել կարոտել: Դա կարոտ չի: Տուն վերադարձած օրերիդ դու քաջ գիտակցել ես, որ ցանկանալու ես կրկնել մամայի ծնկներին նստած պահերը, Մարիի հետ երգել-պարելը, Կապանով քայլելը, պապայի հետ զրուցելը: Դու գիտակցել ես, դրա համար էլ վայելել ես այդ օրերը՝ ամբողջ ուժովդ: Դրա համար էլ էս պահին մեջդ եղածը կարոտ չի ամենևին էլ: Դու թախծում ես մանուշակագույն մայրամուտի մեջ, որովհետև զգում ես, որ մտերմացել ես էդ տեսարանին, որ ուղղակի գեղեցկություն ու նրբագեղություն չի տեսածդ, որ ներդաշնակության սիրունագույն դրսևորում չի միայն սփռվում աչքերիդ առաջ, այլ հարազատացած մի տեսարան՝ աչքերիդ ծանոթ, սրտիդ՝ մոտիկ: Դու քո սենյակի լույսերը սիրում ես՝ կարմիր ու կանաչ: Դու սիրում ես քո գրասեղանը, որ կոկիկ դասավորում ես ամեն օր՝ դասերդ ավարտելուց հետո, ու որի անկյունում էկոնոմիկայի հաստ գրքերն են խնամքով շարված, դու թողել էիր քո ամենասիրելի բաժակը մահճակալիդ վերևի պահարանին՝ «Ապրած և չապրած տարիներ»-ի հարևանությամբ: Ու դու սիրում ես թեյ խմել քո այդ հին բաժակով: Տնից բերած թեյդ: Իսկ տա՞նը: Տանը թեյ էիր խմում էն բաժակով, որով չէիր խմի երբեք, եթե քո էն ամենասիրածը հետդ տարած լինեիր: Բայց չէիր տարել: Թողել էիր քոլեջում՝ տանը․․․

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Մաման կողքիդ չի լինի, երբ արթնանաս, Մարին էլ, բայց դու փակցրել ես իրենց նկարները քո գրասեղանի ու մահճակալի պատին, դու պապայի, տատիկի, Անուշիկի, Հռիփսիմեի, ընկեր Ոսկանյանի ու էլի թանկ մարդկանց նկարներն էլ ես փակցրել: Որովհետև դու ուզում ես քեզ տանը զգալ, իսկ տանը դու գիտես, որ քո թանկերը միշտ քեզ հետ են: Բայց դու սիրում ես դաս անել ոչ թե ընդհանուր, այլ գիշերալամպի լույսով: Դու սիրում ես քեզ լուսամփոփի պես աղջիկը զգալ, դե հա, փիլիսոփայության 1421 բառանոց էսսեից հետո մի քիչ դժվար է լինել Աստվածամոր աչքերով, բայց ինչևէ․․․ Դու սիրում ես նոթբուքով արագ-արագ էսսե գրել, հետո, երբ կավարտես դասերդ, կնստես, կհագնես տատիկի գործած գուլպաներն ու կխմես քո սիրած դեղձի թեյը: Էնպես, ինչպես հայտնի ֆիլմերում է լինում, ու ինչպես դու սիրում ես: Ու հա, ինչքան էլ դու ռոմանտիկ ես, քեզ անձրև պետք չի, մայրամուտն ինքնին հերիք է:

Դու կլսես քո սիրելի երգերը, որոնք կշարվեն Յութուբիդ փլեյլիսթում քեզ հազար տարի ճանաչող ընկերոջ նման: Հետո դու կիջնես միջանցք ու մի քիչ կնստես երեխեքի հետ: Դուք կզրուցեք դեսից-դենից: Կպարզես, որ բոլորն էլ շատ դաս ունեն անելու, ու դու միակը չես, ով ծանրաբեռնված է ու մի քիչ անհանգիստ: Դուք կխոսեք, ու դու մի բաժակ թեյ կառաջարկես ընկերներիդ՝ հենց նոր թեյ խմած լինելով ու գուցե առանձնապես թեյ չցանկանալով այդ պահին: Նրանք չեն հրաժարվի թեյից (թեյից շա՜տ դժվար է հրաժարվելը), ու դու ջերմության ևս մի բաժակ կլցնես քո սիրտը: Թեյը խմելուց հետո աչքերդ կսառեն մի պահ, դու կլռես քեզ ոչ բնորոշ անտրամաբանական լռությամբ, ու ընկերներդ կհարցնեն՝ ինչո՞ւ ես տխուր: Իսկ դու կուրախանաս, որ տվածդ ջերմությունը սառած աչքերդ անարձագանք չթողնելու խթան է դարձել, ու որ գտել ես այնպիսիններին, ովքեր աննկատ չեն թողնի դեմքիդ փոխված արտահայտությունը: Հետո դու կբարձրանաս սենյակ ու կգրես: Դու շատ ես սիրում գրել: Ու այն ժամանակ, երբ որոշես քնել, դու կխմես վերջին բաժակ թեյդ, որ խոստացել էիր պահել վաղվա համար: Դու կխմես այն փոխարեն այն թեյերի, որոնք կխմեիր պապայի հետ, եթե նա կողքիդ լիներ․․․Դու կանջատես լույսն ու կքնես՝ առանց ականջակալների: Ու քնելուց առաջ դու միշտ կհիշես մի դրվագ՝ տնից: Հետո կզգաս, որ տանն ես, որովհետև սիրում ես էս տեղը սիրելի բաժակդ էստեղ թողնելու աստիճան շատ: Սիրում ես էս տունդ, շա՜տ ես սիրում…

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Ոչ բոլորը գիտեն Կաղանդ պապիկի գոյության մասին, քանի որ ժամանակի ընթացքում նրան փոխարինել է Ձմեռ պապը կամ Սանտա Կլաուսը: Կաղանդ պապիկը մեր ազգային Ձմեռ պապն է, ում շատ պատմագետներ ցանկանում են ճանաչում նվիրել: Ինչո՞ւ են մեզ հետաքրքրում ոչ թե հին հայկական ավանդույթները, այլ օտարերկրյա ծագում ունեցող տոները, ավանդույթները և այլն: Պատճառն այն է, որ հայկական ազգային ավանդույթները հին են, իսկ նոր սերնդին հետաքրքրում է նորը, ինչ-որ նորություն: Թեև Սանտա Կլաուսն էլ Սուրբ Նիկողայոսի կերպարով է ոգեշնչված, սակայն նորացվել է ու ժամանակակից ոգի ստացել: Եթե մենք մեր ավանդույթները ներկայացնենք նորովի ու թարմացված, ապա մեծ թվով մարդկանց հետաքրքրությունը կշարժենք: Օրինակ՝ կարող ենք ազգային տարազի զարդանախշերի մեջ ներառել ավելի վառ և ուրախ գույներ: Եթե Կաղանդ պապիկի կերպարը ավելի հետաքրքիր և համակրելի լինի, ապա այն կհետաքրքրի ներկայիս սերնդին,  և Ձմեռ պապիկի փոխարեն կգա մեր հայկական Կաղանդ պապիկը:

Հին հայկական ավանդույթում Ամանորի խորհրդանիշը ոչ թե Ձմեռ պապն էր, այլ հենց Կաղանդ պապը, ով նվերների փոխարեն բաժանում էր տոնական յոթ խորհուրդներ՝ փոխադարձ հարգանք, խաղաղություն, ազնվություն, իմաստություն, աշխատասիրություն, համեստություն և գոհունակություն: Կաղանդ պապիկը ազգային արժեքները, ծիսական համակարգը պահպանող ու սերունդներին փոխանցող կերպար է։ Կաղանդ պապիկին ընկերակցում են խլվլիկները և արալեզները: Իմ կարծիքով այս կերպարները ներկայիս Ձյունանուշն ու էլֆերն են: Այս կերպարները իրենց հետ կբերեն ազնվություն և բարություն: Կաղանդ պապին հագնում էր լական հեդի ձմեռային կոշիկներ, որոնք ժամանակին հայերն են հագել, գուլպաներն ու գլխարկը կարմիր են, քուրքի օձիքը ոչխարի մորթուց է, մեջքին կենաց ծառն է նկարված:

Այսօր` Սուրբ Ծննդյան տոնին գոնե ինքներս մեզ հիշենք բոլոր այն խորհուրդները, որոնք Կաղանդ պապն էր բաժանում և նոր սկսվող տարին ապրենք այդ խորհուրդներով:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Բարև: 2018-ն ամփոփոխ սիրառատ, պատմությամբ ու հիշողություններով լիքը բարևով եմ բարևում այսօր: Այն բարևով, որով հրաժեշտ պիտի տամ կյանքիս ամենագունավոր տարիներից մեկին: Տարեվերջին մարդիկս սովորաբար մտովի հետ ենք գնում ու փորձում ամփոփել այն ամենը, ինչ ձեռք ենք բերել այս տասներկու ամիսներին, փորձում ենք վերհիշել ամենապայծառ ու ուրախ օրերը, ամենախրթին դժվարությունները, որոնք հաղթահարեցինք ու թողեցինք պատմության գրկում, վերապրել այն րոպեները, երբ մեկի ծնունդի, մյուսի վերելքի կամ սեփական նվաճման ու հաղթանակի երջանկությամբ արբած, խելակորույս բղավում կամ թռչկոտում էինք: Հետադարձ հայացք ենք գցում այն 365 հնարավորություններին, որոնց արժանացել ենք շնորհիվ կյանքի՝ մեր հանդեպ դրսևորած առատաձեռնության: Իսկ հետո ուզում ենք հասկանալ՝ արդյո՞ք կարողացել ենք ըստ արժանվույն օգտվել այդ հնարավորություններից ու գոհացնել կյանքին՝ որպես շնորհակալություն մեզ՝ ընտրյալներիս, ժպտալու, երջանկանալու, փորձելու ու հաղթելու 365 լուսավոր առիթ պարգևելու համար: Հետո մի պահ նայում ենք մեր շուրջը ու մարդկանց ենք տեսնում: Մեր մարդկանց, որոնց ձեռք ենք բերել հազարավոր ժպիտների, միլիոնավոր արցունքների, վայրէջքների ու վերելքների արանքում ու արդյունքում: Այն մարդկանց, առանց որոնց մի հարազատ ծիծաղի, մի հոգատար «այ գիժ»-ի, մի ջերմ հայացքի ու միշտ անհանգիստ ու մտահոգ նամակների այս 365 օրերը դարեր կթվային՝ սառը, անհոգի ու անջիգյար, հեռավորությունը կթվար անհաղթահարելի, իսկ ժամանակը՝ գուցե անանցանելի:

2018-ն իմ կյանքի հեղափոխության տարին էր, քանի ու քանի երկու հազար տասնքանիսներ գլորել եմ՝ պայքարելով, որ հասնեմ նրան, ինչին 2018-ին հասա: Հասունացման, ինքնուրույնացման, հայրենասիրության, ազգանվիրության ու ամենասիրուն հեղափոխությունների տարին էր: Ու երևի պատահական չի, որ իմ կյանքի հեղափոխությունը համընկավ Հայաստանիս հեղափոխության հետ: Մենք իրար մեջ ենք ու իրարից միշտ անբաժան: Հիմա ես հստակ գիտեմ՝ ինչ է սպասվում ինձ 2019-ին: Հստակ գիտեմ, որ Ամանորից օրեր անց նորից մեկնելու եմ Իտալիա ու շարունակեմ ուսումս: Գիտեմ թռիչքիս օրը, ժամը: Կանխագուշակումների ու եթե-ների տարի չի լինելու 2019-ը: Գծած, գծագրված, ինքնաբերաբար պլանավորված ու ծրագրավորված է արդեն գալիք տարիս: Բայց, այդուհանդերձ, կյանքն ինձ համար գունավոր է իր անկանխատեսելիության ու անգուշակելի լինելու սիրունագույն առեղծվածով:

2018-ին երջանկության անհաշվելի մեծ թվով արցունքներ եմ թափել, աչքերս հիացմունքի արժանի հարյուրավոր վայրեր են տեսել ու լցվել դրանցով, սիրտս վերիվարումների ենթարկվելու, հոգիս՝ տակնուվրա լինելու, կարոտի, երջանկության ու թախծի միախառնման աստիճան զգացողություններ է տեսել ու ապրել: Փոխվել է բնակությանս վայրը, դասավանդմանս լեզուն, կլիմաս, ճաշացանկս, բայց և այնպես, ես նույնն եմ: Նույնն եմ թե՛ մազերիս գույնով, թե՛ Հախվերդյան լսելովս, թե՛ ժպիտովս ու, ամենակարևորը՝ միշտ ու միշտ հայ մնալովս: Ու 2018-ի ամենասիրուն նվերն ինձ համար երբեք չփոխվելը, ազգային ու հոգևոր արժեքներին ու սեփական դաստիարակությանը հավերժ հավատարիմ մնալը ու թանկերին, թանկագիններին ու թանկագույններին միշտ ու միշտ սրտում, մտքում, հոգում, աչքերի փայլում ու դեպքի ժպիտում պահելն ու փայփայելն էր: 2018-ի մեծագույն նվերը ունեցածս անչափ սիրելու ու գնահատելու կարողությունն է, տան մեջ չմնալով՝ տունը միշտ մեջս պահելու ունակությունն ու համառորեն չհանձնվելու գնով ձեռք բերված հաղթանակս էր: 18-ի մեծագույն նվերը 16 տարեկան Անահիտն էր, որ ուզում է միշտ ու միշտ 16 մնալ, երբեք չմեծանալ ու շարունակել վայելել միայն 16-ում ապրվող երջանկությունն ու միայն 16-ում ժպտացվող ժպիտը:

Ինչ վերաբերում է 2019-ին․․․ Ես մե՜ծ, անսահման մե՜ծ խաղաղություն եմ մաղթում բոլորիս, խաղաղություն՝ մեր չկրկնվող, մեր միակ ու մեր պանծալի երկրին, խաղաղություն՝ մեր ամենախիզախ ու հպարտ զինվորներին, մեր՝ հային բնորոշ մի տեսակ հարազատացած տագնապով լցված աչքերին, խաղաղություն՝ մեր երբեմնի լարված ու լարվածությունից աննկատորեն ծամածռված ժպիտներին, խաղաղություն՝ մեր հոգետանջ մտքերին, գիշերը շուտ պառկող, բայց խառնիխուռն մտագրոհներից երբեք քնով չանցնող մեր ուղեղներին, մեր՝ ժպտալու ընդունակ, բայց հաճախ արցունքոտվող դեմքերին, մեզ ու մեր մտերիմներին․․․ Ես ուզում եմ, որ բոլորիս սրտերի դռները բաց լինեն, ինչպես իսկական հայի սիրտն է միշտ լինում, բայց կողպեքներ ունենան ու կարողանան օգտագործել այդ կողպեքները ճիշտ ժամանակին՝ հնարավոր անկոչ հյուրերից զերծ մնալու համար: Ես իրականում ուզում եմ, որ մեր սրտերի կողպեքները փոշոտվեն երկար ժամանակ չօգտագործվելուց, որ մեր սրտերի դռները թակեն միայն սպասված, արժանի ու ճիշտ հյուրեր, հյուրեր, որոնք կմնան մեր սրտում ու կդառնան դրա մշտական բնակիչները, որոնք էլ երբեք դուրս չեն գա մեր սրտից ու որոնց հետևից մեր սրտերի դռները չեն փակվի երբեք: Ես ուզում եմ, որ միակ ծանրությունը, որ բաժին կհասնի մեզ, լինի ամանորյա առևտրի ծանր տոպրակներինը, որը կկարողանանք հաղթահարել խանութի դիմացի բարեհամբույր տաքսիստի օգնությամբ: Ուզում եմ՝ մեր հոգիները ծանրություն չզգան երբևէ, որովհետև, վախենամ՝ ոչ մի բարեհամբույր տաքսիստ մեզ օգնել չկարողանա այդժամ: Կուզեմ՝ մի փոքր ավելի թեթև ապրենք 2019-ին, բայց և ոչ՝ թեթևամտությամբ: Միշտ խոհեմ մնանք ու լուրջ, բայց և չմոռանանք խելակորույս ծիծաղել ու պահպանել մեր միջի համով խենթությունը: Ուզում եմ՝ չկորցնենք մեր համը, բայց և այնպես չանենք, որ համներս դուրս գա: Խենթ լինենք ու խենթ մնանք 2019-ին էլ, բայց չխենթանանք սեփական խենթությունը չափել չկարողանալու չափ: Լինենք ու մնանք անչափ անկեղծ, բայց չափի մեջ անկեղծանանք բոլորի հետ, որ հետո չափից դուրս չզղջանք: Ժպտանք ու ժպիտ տանք 2019-ին, փայլենք ու փայլեցնենք ամբողջ տարին, փայլատակենք ամբողջովին: Եթե լավն ենք, դառնանք ավելի լավը: Չլճանանք, լճից ծով դառնանք, ծովից՝ օվկիանոս, օվկիանոսում էլ․․․ Օվկիանոսում էլ նավերով երթևեկենք ու սփռենք մեր միջի սերն ու ջերմությունը:

Լուսանկարը` Անահիտ Բադալյանի

Եվ ամենակարևորը: Ուր էլ գնանք ու ինչի էլ հասնենք, միշտ տուն դառնանք: Մեր տունը դառնանք: Գանք ու մինչև ականջների ծայրը ժպտանք մեր հին ու անդավաճան տունը գեղեցկացած ու հյուրընկալ տեսնելիս: Գանք մեր տուն ու ուրիշ աչքերով նայենք մեր տանը՝ կորցնելու ու լքելու ներքին վախով, գրկելու ու գրկվելու անհագ ցանկությամբ ու ջերմանալու ջերմագին տենչով:

Տուն գանք․․․

Իսկ այս տարի իմ տունն ամենասիրունն է․․․ Իմ Կապան քաղաքը զգացել էր, որ գալու եմ՝ բառերով երբեք նկարագրել չկարողանալու չափ կարոտով, ու գեղեցկացել էր այնպես, ինչպես երբեք այս 16 տարիներին:

Շուտով 2019-ն է, իսկ ես վայելում եմ Կապանիս գրկում լինելը:

Շնորհավոր 2019: