Նստած ես ու զգում ես, որ վառածի հոտ է գալիս։ Գնում ես խոհանոց գազը ստուգելու, տեսնում ես, որ ամեն ինչ նորմալ է։ Հասկանում ես, որ դա քեզնից է, դու բառիս բուն իմաստով, եփվում ես։ Ուզում եմ խոսել մեր «շատ սիրելի» շոգի մասին։ Քանի որ ես քաղաքում եմ, որոշեցի կարճ հարցազրույց ունենալ քաղաքացիների հետ, քանի որ նրանք ավելի վատ վիճակում են, քան գյուղացիները։
-Ինչպե՞ս եք պայքարում շոգի դեմ։
-Այ աղջիկ ջան, պիտի պայքարել լինի, որ պայքարենք։
-Դե, վինծիլյատրով յոլա ենք գնում, էլի։
-Ճիշտն ասած, ես Սևանից եմ։
-Սաղ էդ Գագիկ Սուրենյանն էր, իրա պատճառով ա, որ սենց շոգ ա։ Թերևս ամենահետաքրքիր պատասխաններն էին, որ ստացա։ Վերջին պատասխանը շատ հավանեցի, կարծում եմ մի քիչ ճշմարտություն կա։ Լավ, ինչևէ։ Մշակույթի նախարարությունը նոր նախագիծ է ստեղծել, որը կոչվում է «Տապ չկա»։ Զովացնող նախագիծ է։ Գոնե նախագծի անունից մարդիկ մի քիչ կհովանան։ Այս նախագիծը ինքս շատ եմ հավանել։ Շաբաթ օրերին լինում են բացօթյա կինոցուցադրություններ, իսկ կիրակի օրերին լինում է համերգային ծրագիր։ Գժական երաժշտություն՝ ռոք, ջազ, ռեփ, հիփ-հոփ։ Հանգստյան օրերին մարդիկ կարողանում են հիանալի ժամանակ անցկացնել և ինչ- որ չափով հովանալ։ Հուսանք, որ հետագա տարիներին այն կգործի նաև մարզերում։
Հ.Գ. Եկեք իրար հետ ազգովի ասենք՝ տապ չկա, ու ազգովի հովանանք։ Ի՞նչ կասեք։

Հունվար

Գիտեի, որ այս տարի փոխադրական քննություններ ունեմ, 9-ի քննություններ են, դե, վեց երկար ու ձիգ ամիսներ կան առջևում, կպարապեմ, էլի…

Փետրվար

Ֆիզիկա՞, թե՞ կենսաբանություն: Ասում էին ֆիզիկա հանձնել չեմ կարողանա, բոլորին հակառակ նայեցի դեպի ֆիզիկան: Դե հա, նայեցի, նայեցի դասագրքի առաջին էջին ու ընտրեցի կենսաբանությունը: Քննություններին պատրաստվելու համար դա շատ լուրջ քայլ էր, չէ՞:

Մարտ.

-Մամ, մամ, հեռախոսս ձեռքիցս կառնե՞ս` մի քիչ պարապեմ:

-Բա աչքն էլ չեմ հանի՞:

Դասարանով սկսեցինք կենսաբանություն պարապել: Կենսաբանության դասասենյակի պատերը սկսեցին սովորել մեր ամենօրյա ներկայությանը, գնում էինք, մի քանի դաս պատմում ուսուցչուհուն, նա էլ մի քանի բան էր բացատրում, «շատ պարապելուց» հոգնած վերադառնում էինք տուն: Պարապում էին, իսկ ես, պատճառաբանելով, որ հետ եմ ընկել, չէի սովորում, ախր, դեռ երեք ամիս կար: Մարտի վերջն էր: Տեսնելով, որ յոթերորդ դասարանի դասագիրքն ավարտեցին՝ որոշեցի՝ ես էլ շաբաթ-կիրակի օրերին կավարտեմ: Վճռական վերցրի գիրքն ու սկսեցի կարդալ, սովորել, հետո գրում էի շտեմարան՝ ինձ ստուգելու համար, ապա կենսաբանություն լավ իմացող ծանոթներիցս մեկին խնդրում էի, որ հարցեր տա: Հարցեր էր տալիս, ես էլ ոգևորված պատասխանում էի: Մի քանի սխալ հազիվ անեի, դա ինձ շատ էր ոգևորում, բայց եկավ մի օր, ու ծուլությունս էլի հաղթեց ոգևորությանս: Մարտին սկսվեցին նաև պատմության պարապմունքները: Դրանք էլ չէի պարապում, էլի ասում էի՝ հետ եմ ընկել, կսովորեմ: Այդպես էլ եղավ՝ մի գիշերում վեցերորդ դասարանի գիրքը ջրի նման սովորեցի: Բայց այդ ժամանակ դասարանս արդեն հասել էր ութերորդ դասարանի դասագրքին: Այստեղ էլ հավեսս ապստամբեց:

Ապրիլ

Գիտե՞ք, ամեն օր որոշում էի պարապել: Ահա, ժամը 2:23 է, ուղիղ 3:00 կսկսեմ պարապել: Վայ, ժամը 3:01-ն է, ուղիղ 4:00-ին կպարապեմ, լավ ուղիղ հինգին, անցավ, ուղիղ վեցին, անցավ, կպարապեմ երեկոյան՝ քնելիս: Բայց երեկոյան ո՞վ պիտի թերթեր ֆեյսբուքի ձանձրալի էջը՝ բողոքելով, որ ոչ մի բան չկա անելու: Բացի այդ՝ ես ապրիլին եմ ծնվել, էլ ո՞վ իրավունք ուներ ամբողջ ամիսը ուրախ-զվարթ անցկացնելու, եթե ոչ ես:

Մայիս

Քննությունից մի ամիս առաջ՝ մայիսին, սկսեցի զրոյից պարապել մաթեմատիկա, մի ամսում պետք է սովորեի, մայրս էլ ասում էր՝ պետք է բարձր ստանաս: Չէ մի: Մայիսն իսկապես տանջանքների ամիս էր, ամեն օր պետք է գնայի մաթեմատիկայի պարապմունքի, նվնվալով երկու ժամ դիմանայի ու վազեի անգլերենի պարապմունքներիս: Ամեն օր երկու ժամ՝ սինուս, կոսինուս, այս թեորեմ, այն թեորեմ, ֆակտորիալ, հավասարումներ ու անհավասարումներ, պրոգրեսսիա, կոորդինատային համակարգեր, թեստ մեկ, թեստ երկու, թեստ տասը, անցանք մյուս գրքույկին: Ինչ-որ տագնապ էր առաջացել մոտս, բայց չէ՞ որ կային քննությունների վերջին գիշերները: Գնում էի պարապմունքի՝ ճամփին պատմություն կարդալով (միայն ես գիտեմ, թե ինչքան վատ բառեր եմ լսել վարորդներից՝ գիրքը կլանված կարդալու պատճառով ճանապարհները անզգույշ անցնելու ժամանակ):

Հունիս

Այս տարի դժվար թե կարողանամ հունիսը ամռան ամիս կոչել: Այն շատ էր տարբերվում մյուս միանման հունիսներից, որ ապրել եմ: Ընդհանրապես չէի էլ կարողանում ինձ տրամադրել, որ ամառ է, անհամբեր չէի սպասում կեռասի հասնելուն, անընդհատ չէի կրկնում «ձմերուկ եմ ուզում» արտահայտությունը, մերոնք էլ առիթ չէին ունենում պատասխանելու՝ «Հիմիկվա ձմերուկը քիմիա ա, Աստղ», ինչպես անցած-գնացած բոլոր հունիսներին: Հարևանների թթի ծառերից «կախվելու» ժամանակ անգամ չունեի:

Եկավ հունիսի 5-ը, եկավ նաև հայոց լեզվի քննությունը, ստացա տասնութ, ցավալի էր: Հունիսի 9-ն էլ չուշացավ՝ մի գիշերում ամբողջ չորս տարիների դասերն էլ սովորեցի՝ քսան ստացա: Ահա, հունիսի տասներկուսը՝ մաթեմատիկան, էլի քսան, անգլերենը՝ քսան: Ոչ մի կերպ չէի կարողանում կենսաբանությունը պարապել: Չգիտեի էլ՝ որտեղից սկսել, բայց գիտեի, որ քննություններից կարող եմ բողոքել ու ողջ օրը քնել: Դե, կենսաբանությունն էլ բարեհաջող տվեցի, անկեղծ ասած՝ արտագրել եմ, օգնել են, բայց լավ է, դա էլ անցավ: Իսկ վերջն ամենասարսափելին էր՝ պատմությունը, մի գիշերում սովորել մի քանի հազարամյակների պատմությո՞ւն, ի՞նչ կա, որ: Վերջին օրն էր՝ վերջին քննությունը, այդ գիշեր երակներովս դեպրեսիա և մի քանի գավաթ մակսուրճ էր հոսում արյան փոխարեն: Քսանվեց տոմսից հասցրեցի սովորել միայն առաջին ութը, ու մնում էր միայն հուսալ, որ բախտն ինձ վերջին պահին չի դավաճանի: Չորրորդ տոմսն ընկավ, և քանի որ հինգ մատիս պես գիտեի սովորածս բոլոր դասերը, էլի ստացա քսան: Մինչև հիմա չեմ հավատում, որ տանջանքներս վերջացան, որ էլ մայրս չի գա սենյակ ու տեսնելով, որ գրքերի փոխարեն ձեռքիս հեռախոս է՝ չի հանդիմանի: Երա՞զ է արդյոք ու հիմա պետք է արթնանամ ու գնամ կոնսուլտացիաների՞: Չէ, չէ, վերջ:

Այս ամառ ես փնտրում եմ աշխույժ զբաղմունքներ, բայց մինչ օրս չեմ գտնում: Շատերի համար աչքերը բացելուն պես արև տեսնելն արդեն լավ օրվա սկիզբ է, բայց ինձ լավ տրամադրություն ունենալու համար միայն արևը չի հերիքում: Իմ կարծիքով, ամռանը պետք է հանգստանալ լիովին. պետք է հայտնվել մի աշխույժ խմբում, ընտրել թեմա՝ հետաքրքիր զրույց վարելու համար, կամ ինչ-որ լավ բան անել, ու օրը դարձնել անմոռանալի:

Հունիսի առաջին օրերը հենց այսպես էլ երևի անցնում էին, երբ հանկարծ մայրս ինձ հարցրեց՝ արդյոք ուզո՞ւմ եմ անգլերենս բարելավել: Նա շատ զարմացավ, երբ տեղիցս վեր թռչելով՝ «այո» ճչացի: Անկեղծ ասած, ես էլ զարմացա իմ այդ մեծ ուրախության վրա: Մայրս ասաց, որ Հայաստանում Ամերիկյան համալսարանի դասախոսներից մեկը անգլերենի դասեր է տալիս Եղեգնաձորի «Գալիք» համալսարանում ամեն շաբաթ և կիրակի օրերին: Ես համաձայնեցի ամեն շաբաթ օր հանուն անգլերենի արթնանալ առավոտյան շուտ, Ջերմուկից գնալ Եղեգնաձոր, և ամեն երկուշաբթի վերադառնալ Ջերմուկ:

Սկսվեցին դասերը, որոնցից ես իսկապես հաճույք էի ստանում: Հանկարծ տեղեկացա, որ էկոտուրիզմի փառատոն կա, որին կարող եմ մասնակցել, բայց շաբաթ և կիրակի օրերին է: Որոշեցի դրանից հրաժարվել հանուն գիտելիքի, հետո ամբողջ ֆեյսբուքյան էջս սկսեց լցվել ամառային ճամբարների մասնակցելու հայտերով, բայց ես ոչ մեկին չեմ կարող մասնակցել, որովհետև շաբաթ-կիրակի զբաղված եմ: Սկսեցի իմ սովորության համաձայն դժգոհելով ման գալ, երբ եղբայրս ինձ մի լավ խորհուրդ տվեց. «Երբեմն ամենամեծ գանձին հասնելու համար պետք է հրաժարվել մանրերից, որոնք միգուցե շատ են, բայց այնքան արժեք չեն ունենա, ինչքան մեծը»: Եվ իսկապես, եղբորս խոսքերը լսելուց հետո դադարեցի դժգոհելուց: Ամեն տարի էլ կլինեն ճամբարներ, էկոտուրիզմի նոր փառատոներ և միջոցառումներ, բայց ամեն տարի հնարավորություն չես ունենա մասնակցելու նման դասերի: Դեռ մեկ ամիս էլ չեմ գնացել պարապմունքների, բայց գրեթե ամբողջությամբ հասկանում եմ, թե ինչ են խոսում անգլիացխոսները (իմ քաղաքում նրանց հանդիպելը դժվար չէ):

Հուսով եմ, որ իսկապես կկարողանամ հասնել արդյունքի, որովհետև այս ամռան հետ կապված բոլոր պլաններս մի կողմ եմ դրել, որպեսզի հասնեմ «ամենամեծ գանձին»:

Երազանքներ չունեցող մարդը չի ապրում…
Այդպես էի մտածում ես՝ 8 տարի առաջ լրացնելով օրագրիս առաջին էջը: Դե չէ, հիմա էլ եմ այդպես մտածում, հետո էլ այդպես կմտածեմ: 5506 արևածագի եմ ականատես եղել, նույնքան էլ՝ արևամուտի: Էլի անթիվ ու անհամարները գլխովս կանցնեն: Գիտե՞ք, գտել եմ կյանքի, ապրելու իմաստը, բայց մինչ դրա մասին խոսելը՝ մի քանի բան եմ ուզում ասել:

Աշխարհում ապրող 7 միլիարդ մարդկանցից յուրաքանչյուրը յուրօրինակ է ընկալում «երազանք» բառը: Շատերն ասում են, որ երազանքներ ունեցող մարդիկ ուղղակի իրենց ֆանտազիայով կերտած անիրականալի երևույթներով ապրող հիմարներ են, ու միայն պետք է ապրել իրականության մեջ, բավարարվել ունեցածով, բավարարվել քչով: Մյուս մասն ասում է, որ եթե շատ ցանկանաս ու հավատաս, դրանք հաստա՜տ կիրականանան: Շատերն էլ ուղղակի սպասում են, որ Նոր տարվա գիշերը՝ ուղիղ ժամը տասներկուսին, կամ ծննդյան տորթի մոմերը փչելիս, 5 թերթիկանոց յասամանի ծաղիկը կուլ տալիս, ընկնող աստղին նայելիս պահած երազանքները կատարվեն: Ես էլ էի ամեն տարի ծննդյանս տորթի մոմերը փչելուն զուգահեռ երազանք պահում, կամ էլ երբ բարեկամներիս երեխաներն էին դրանք փչում, լաց էի լինում՝ նրանց մեղադրելով, որ էլ չեն կատարվի երազանքներս. գիտեմ՝ դու էլ: Ես էլ էի երազանք պահում՝ յասամանի 5 թերթիկանոց դա՜ռը ծաղիկը մի կերպ կուլ տալով, ես էլ էի գիշերը փռվում խոտերի վրա ու նայում գլխիս թափված գիշերային, աստղազարդ երկնքին. ընկնող աստղ էի փնտրում, ես էլ եմ սխալվել, այդպես ճիշտ չէ:

Մարդիկ արդեն միլիոնավոր տարիներ է՝ արարում են, ստեղծում նորն ու նորը, հասնում են իրենց երազանքներին՝ փոխում են աշխարհը, փոխո՜ւմ: Դեռ շատ տարիներ առաջ թռչելը միայն երազանք էր, բայց մարդիկ հո չէի՞ն երազում ու վերջ: Նրանք պայքարեցին, աշխատեցին, հասան իրենց երազանքին ու թռան. թռան երկինք, թռան տիեզերք: Մարդիկ միայն երազել կարող էին ինչ-որ արկղի մասին, որի մեջ շարժվող մարդիկ կլինեին, երազել միայն կարող էին իրարից հեռու գտնվելով շփվելու մասին՝ ստեղծեցին հեռուստացույցը, հեռախոսը, ապա՝ համակարգիչը: Եթե շարունակեմ թվել, մի ամբողջ կյանք կտևի այդքանը կարդալը, մեզ համար սովորական է, բայց այն ժամանակ դա ինչ-որ մեկի անիրականալի երազանքն էր, ինչ-որ մեկի նպատակը, ինչ-որ մեկի աշխատելու արդյունքը: Նրանք հո չե՞ն նստել ինչ-որ տեղ, անորոշ նայել այս ու այն կողմ ու սպասել, թե երբ իրենց երազանքները կկատարվեն, չէ, աշխատել են, սովորել: Ամեն վայրկյան, ամեն պահ ինչ-որ մեկը նույնպես հասնում է իր երազանքին, ինչ-որ մեկը ահա փոխում է աշխարհը, հա, հենց այս պահին: Դու ամեն օր քեզ անհրաժեշտ ինչ-որ բան ես փնտրում գուգլում, դա Լարի Փեյջի աշխատանքի արդյունքն է, նրա ձեռնարկած քայլերի ու երազանքը նպատակի վերածելու ցանկության: Ջիմ Քերրին՝ հայտնի ու սիրված գրեթե բոլորի կողմից, ապրել է իր բարեկամներից մեկի այգու վագոնում ու խոսք գնալ անգամ չէր կարող կայացած ու հայտնի մարդ դառնալու մասին: Նա հասավ իր երազանքին: Չնայած կյանքն անդադար հալածում էր այդ որբ, իսկ հետո՝ անտուն կնոջը՝ նա ստեղծեց մի այնպիսի աշխարհ, որը միլիարդավոր մարդկանց կյանքի մի փոքրիկ կամ լա՜վ էլ մեծ մասն է կազմում, նրա գրքերը գլխավորում են լավագույն գրքերի ցուցակները աշխարհի տարբեր երկրներում, այսօր նա բրիտանացի միակ կին-միլիարդատերն է: Հասկացար, չէ՞, որ խոսքը Ջոան Ռոուլինգի մասին է: Նա էլ իր երազանքին հասավ: Յուրի Գագարինը մեկ լրիվ պտույտ կատարեց երկրագնդի շուրջը, Նիլ Արմսթրոնգը ոտք դրեց Լուսի վրա: Նրանք էլ հասան իրենց երազանքներին: Գիտեի՞ր, Ալբերտ Այնշտայնը ընդունելության քննությունից կտրվել է, նա էլ հասավ իր երազանքին, նրա շնորհիվ է, որ ես, դու այդքան բողոքելով «հարաբերականության տեսությունն» ենք ուսումնասիրում, նա էլ հո չի՞ «նստել թախտին, սպասել բախտին»: Նա էլ է պայքարել ու աշխարհին ապացուցել, որ կարող է: Բախին եղբայրն արգելել էր երաժշտության «կողմը նայել», նրա՝ լուսնի լույսի տակ ամիսներով գրած երաժշտության նոտաները եղբայրը պատռել էր: Նա չկոտրվեց, ու հիմա Բախի երաժշտությունը մարդու կողմից ստեղծված արվեստի գլուխգործոցներից է: Գյուղացի աղջիկ Ժաննա դ’Արկը մարտական ոգով հետ է գրավում Օռլեանը, վերադարձնում Ֆրանսիայի անկախությունը այն ժամանակ, երբ թագավորն անգամ ինքն իրեն չէր հավատում: էլի թվե՞մ… Սթիվեն Հոքինգին գիտե՞ս, նա հաշմանդամ, անբուժելի հիվանդ լինելով, մեծ հալածանքների է ենթարկվում, սակայն հասնում է իր երազանքին, մեծ դժվարությամբ ընդունվում է Օքսֆորդի համալսարանը, ավարտելով այն՝ սկսում է ուսումնասիրել տեսական ֆիզիկան, հետո դառնում է Քեմբրիջի համալսարանի տիեզերաբանության կենտրոնի հիմանդիրն ու ղեկավարը, ժամանակի ամենաազդեցիկ գիտնականներից տեսական ֆիզիկայի բնագավառում, հայտնի տիեզերաբան: Նա էլ մյուսների նման հասավ իր երազանքին:

Ուրեմն ինչո՞ւ չենք կարող մեր երազանքներին հասնել ես, դու, ինչո՞ւ նստենք ու սպասենք, որ բախտը կժպտա մեզ, երբ պետք է պայքարել: Նրանք բոլորը կարողացել են, մենք էլ կարող ենք: Անընդհատ անհաջողությա՞ն ես մատնվում, հիշիր «ԳոՊրո» տեսախցիկի հիմնադիր Նիք Վուդմանին, նա մի քանի անգամ ձախողվել է, մինչև վերջապես ստեղծել է ժամանակի լավագույն «էքշն» տեսախցիկը: Անհաջողությա՞ն ես մատնվում, ուրեմն մի բան ես մոռացել: Հասիր երազանքներիդ մի լավ ոգևորիչ երաժշտության ներքո (ես ինչ-որ բանի մարտականորեն պատրաստվում եմ «Կարիբյան ծովի ծովահենները» ֆիլմի սաունդթրեքը լսելով. ոգևորում է):

Հիմա ասե՞մ, թե որն է կյանքի իմաստը. կարևորն այն է, որ արևածագի ու մայրամուտի միջև ընկած լայն շրջանում ի կատար ածես բոլոր երազանքներդ, հասնես բոլոր նպատակներիդ՝ հաստատուն քայլերով, քո տեղն ու դերն ունենաս այս կյանքում, ապացուցես բոլորին, որ դու էլ կարող ես: Ու կարևոր է նաև քայլեր ձեռնարկել հենց այս պահին, հենց հիմա, առանց երկար-բարակ մտածելու, առանց ժամացույցին, պատերին նայելու, ինչ-որ հաղորդում գտնելու ու ժամանակ «սպանելու» ակնկալիքով հեռուստացույցի ալիքները թերթելու: