Ուրբաթ երեկո: Ժամը վեցն անց «ահագին րոպե» կարմիր կամ դեղին ավտոբուսը (համապատասխանաբար` Մուկուչ կամ Մաթոս ձյան ՝ մեր ավտոբուսի «ուստեքը», էլի ) մոտենում է մեր խաչմերուկին:

Մի 50 մետր հլը կա կանգառին, բայց քանի որ մեր ավտոբուսի արգելակման համակարգերը «Խրուշչովն ա փոխել» վերջին անգամ, նախօրոք ՝ դե, մի 50 մետր, էլի, «տորմուզի պեդալը կաչայտելով ենք մոտենում կանգառին» (ով չհասկացավ, ասեք` կասեմ): Մի կերպ կանգնեց: Ես էլ մի կերպ իջա: Հետս տուն քայլող մարդ չկար: Դե որ չկար, էլ ինչի՞ եմ քայլում: Հենա կվազեմ, էլի:

Մտա միջանցք: Երկու քայլ առաջ գնացի: Հետո երկու քայլ հետ եկա: Մի բոթասս հանեցի ու շպրտեցի մի կողմ, մյուսը` մի ու նորից գնացի առաջ: Հավատացեք, առավոտ 9-ից սոված տնից դուրս եկած 7 ժամի նստած, 4 ժամ էլ պարապմունքի նստածի համար ամեն քայլը գերկամային է: Դրա համար էլ ես չհասա մինչև հյուրասենյակ ու ընկա միջանցքի բազմոցին:
-Մի բան տվեք ուտեմ,- իմիջիայլոց ասացի միջանցքի պատին ու գրպանիցս հանեցի հեռախոսս: Մտա Ֆեյսբուք, տեսնեմ` ինչ կա -չկա: Աչքս ընկավ 17-ի երեխեքից մեկի նյութին (չեմ հիշում` ում): Մտա 17 ու տեսա, որ «Ի՞նչն է ինձ հուզում» խորագրի տակ է: Հեհ: Տեսնես` ի՞նչն է երեխեքին հուզում: Մոռացա, որ մտել եմ նյութ կարդամ: Սեղմեցի ու մտա «Ի՞նչն է ինձ հուզում»:
Վերջիվերջո իմ հասակակիցներն են, հետաքրքիր է, չէ՞, թե ինչը կարող է նրանց ստիպել վերցնել գրիչը ու գրել, որ տվյալ բանը իրեն հուզում է: Մի քանի նյութ արագ կարդացի: Կարդալը որն ա` աչքի տակով անցկացրի։ Հետո էլի մի քանիսը։ Ու սենց ահագին-ահագին կարդացի: Պարզ ա։ Ես թեթև «ստատիստիկա» ունեմ հիմա։

Ուրեմն, էսպես. 30 %-ին «ահավոր հուզում ա» , որ հիմիկվա ջահելությունը սաղ օրը համակարգիչների ու հեռախոսների մեջ ա։ Մդա: Մտածեցի մի քիչ։ Կա նման երևույթ (երևույթ, ոչ թե` պրոբլեմ): Բայց։ Բայց ախր հեչ չի հուզում, է։ Ուզում են` թող մտնեն, էլի։ Ու էդ հեչ կապ չունի, որ էդ «ուզողներից» մեկն էլ ես եմ։

Անցանք, լավ։ Հաջորդ 30%-ին տանջում ա էն, որ իրենց բնակավայրում` «բլա-բլա …» (բլա-բլան իրենից ենթադրում ա տարբեր ենթակառուցվածքային, սոցիալական, մշակութային, սպորտային ու նման խնդիրներ): Բան չունեմ ասելու, կարևոր ա։

Բայց դե ո՞ւմ եմ խաբում։ Հետաքրքիր չի։ Չէ, կներեք ավելի ճիշտ, չի հուզում (ամեն ինչը գրում եմ իմ անձի համար, հետո չասեք` «սաղի անունից մի խոսա»): Էնտեղ մնաց մի 40 % բան։ Ուղղակի կասեմ` դպրոց ու էլի մի 20 % «հեչի պես» կթռնի։

-Միջանցքո՞ւմ դնեմ հացդ, թե՞ ստեղ,- խոհանոցից մամայի ձայնն եկավ։

-Հա,- էլի միջանցքի պատին ասացի։

-Ի՞նչը` հա, ստեղ եմ դնում։

-Ըհը…

Դպրոցական «հուզիչներին» արդեն սովորել եմ. երևի հենց դա լինի պատճառը, որ ընդհանրապես չեն հուզում ինձ։ Էնտեղ մնաց 20% ։ Հարցեր, որոնք ինձ էլ են հուզում։ Էդ էն հարցերն են, որոնց լուծումը կարող ենք տալ, իրոք, տալ։ Եվ ոչ վերցնել ու միանալ էն հազար հոգուն, ովքեր «կպած քլնգում են» կարևորը, բայց «քլնգման» առարկան դա ոչ թե իրենց հուզող մի բան է, այլ բան, որից կարելի ա մի լավ բողոքել։ Դրա համար ինձ ներկա դրությամբ ավելի հուզում ա «մանդարինը «ակուռատնի» մաքրելը». էն իրա վրայի սպիտակ թելերով-բանով։ Կամ «մեծ կարևորություն խնդիր ա» , որ երբ առավոտ ատամներդ լվանում ես ու հետո դպրոց գնալուց մի բան (այստեղ կարող է լինել ձեր սիրելի քաղցրավենիքը) ես ուտում , «մի բանն» անպայման «Քոլգեյթի» համ ա ստանում։ Հասկացա՞ք` ինչ էի ուզում ասել։

Ինձ էնքան էլ հետաքրքիր չի խնդիրը։ Թե ինչ են անում խնդիրը լուծելու համար, այ դրա մեջ ա հետաքրքրությունը։

-Արի հացդ կեր` սառավ։

-Եկա, հեսա։

Ի՞նչ ասեմ։ Գուցե գրեմ, թե ինչն է ի՞նձ հուզում։

Չէ, տենց բաները երևի մենակ ինձ են հուզում։ Գնամ հաց ուտեմ։

Խմբագրության կողմից. Գնա հացդ կեր… Էն, որ սովամահ ու հալից ընկած գալիս ես ու առաջինը «17»-ի նյութերն ես կարդում, արդեն ամեն ինչ ասում է:

Կարծում եմ, չկա մի մարդ, ում ոչինչ չհուզի: Բոլորին հուզում են աշխատատեղերի, ասֆալտապատման, քաղաքական ու սոցիալական հարցերը, բայց ինձ դրանք այնքան էլ չեն հուզում: Ինձ անչափ անհանգստացնում է Սևանա լճի հիմնախնդիրը, որը պետք է հուզի բոլոր հայերին: Բոլորն էլ ասում են, բայց ոչ ոք չի մտածում, որ ամեն «քեֆից» հետո իրենց թափածը պիտի հավաքեն, որպեսզի չլցվի Սևանը ու չաղտոտի: Ամբողջ աշխարհին հուզում է խմելու ջրի հարցը, բայց չէ որ մենք ունենք ու չենք պահպանում: Եվ եթե այսպես շարունակվի, մենք՝ հայերս, նույնպես կունենանք այդ խնդիրը:

Հուզող խնդիրներից մեկը տասներկուամյա կրթությունն է, քանի որ այն ոչ միայն օգուտ չէ, այլ նաև վնասակար է: Տղաները սովորելով տասներկու տարի, դպրոցն ավարտելուց հետո անմիջապես գնում են բանակ և վերադառնալով ցանկություն չեն ունենում ուսումը շարունակելու:

Մեր մարզերում շատ խելացի երեխաներ կան, սակայն ոչ բոլորը հնարավորություն ունեն բարձրագույն կրթություն ստանալու: Բարձր միավորներ հավաքելու համար պետք է պարապել առնվազն երեք առարկա: Ընդունվելուց հետո ուսման վարձը միջինը՝ կես միլիոն դրամ և այդպես երեքից-չորս տարի: Նաև Երևանում ապրելու համար տան վարձը: Այնուհետև աշխատելու համար պետք է երկու տարի սովորել մագիստրատուրայում: Իսկ այս դարում մեր իսկ մասնագիտությամբ աշխատանք գտնելու հավանականությունը շատ փոքր է: Նաև դա է հետ պահում մարդկանց սովորելու, և հատկապես իրենց ուզած մասնագիտությամբ:

«Կյանքը սառել է» լսվում է ամեն կողմից: Բոլորը դարձել են անտարբեր, անհետաքրքրասեր, ու կյանքը կարծես միապաղաղ լինի: Հոգնել են ամեն ինչից, ամեն օր նույնը անելուց:

Ճիշտ է, կան հարցեր, որոնք մեր ուժերից վեր են, բայց պարապ նստելն էլ մի բան չի: Մի՞թե երիտասարդները չեն կարող իրենց կյանքը փոխել: Օրինակ՝ երկու ամիսը մեկ կարող են մի միջոցառում անել, կազմակերպել սեմինարներ, բակային ճամբարներ, պատրաստել պատի թերթեր, փայտից աղբամաններ, հետաքրքիր առարկաներ, և այլն, և այլն, այլ ոչ թե նստեն բակի տաղավարում ու խաղաքարտերով խաղան:

Դե, երևի ձեզնից շատերը՝ ինչպես և ես, փոքր տարիքում, չգիտեր, թե ինչ է կարմիր կակաչ լինելը: Մի րոպե, հիմա բացատրեմ:

Երբ փոքր էի, տատիցս հաճախ էի լսում, որ որոշ մարդկանց մասին ասում էր. «Կարմիր կակաչ ա», իսկ ես միշտ նույն հիմար ու մանկական հարցն էի տալիս. «Տատ,մարդ ո՞նց կարա կակաչ լինի, ախր, կակաչը ծաղիկ ա, է, մեծ ես՝ պիտի իմանաս»: Ու տատս բացատրում էր ինձ.

-Կարա, բալա ջան,կարա…

-Էդ ո՞նց, տա՛տ:

-Բալես, կյանքում գալիս ա մի ժամանակ, որ ամեն մարդ էլ կակաչ ա դառնում:

-Տա՛տ, մեկ ա՝ չեմ հասկանում, ինչի՞ կակաչ, ախր, ուրիշ ավելի սիրուն ծաղիկներ էլ կան է…

-Դրա մեջ լավ բան չկա, բալես, ինչ սիրուն ծաղիկ: Տես՝ կակաչ, որովհետև ինքը դրսից կարմիր ա՝ ուրախ, պայծառ, դրական, բայց որ բացում ես կակաչի մեջը՝ սիրտը՝ սև ա: Մարդն էլ ա տենց, բալես, շատ մարդիկ, որ տեսնում ես ուրախ են՝ մեջները կակաչի պես սևացել ա՝ տխուր ա սիրտները, բայց իրանք էլի ժպտում են ու էդ ցավը խեղդում իրանց մեջ: Բայց էս էլ իմացի՝ էդ մենակ կործանում ա, ամեն ինչ արա, որ էդպիսին չդառնաս ու կողքիններիդ էլ օգնի:

-Լավ տա՛տ, կանեմ:

…Այս խոսակցությունը երեք տարի առաջ էր, երբ ես դեռ շատ բաներ չէի հասկանում ու տատիս խոսքերն էլ անհասկանալի էին ինձ համար, բայց հետո՝ մեծանալով հասկացա, որ տատս ճիշտ էր: Ամեն մարդ էլ մի «կարմիր կակաչ» է՝ իր ցավով ու արցունքներով, իր տխուր-ուրախ կյանքով, բայց ոչ բոլորն են դա ցույց տալիս: Շատերը դա պահում են իրենց ներսում, ու այդ ցավը մեծանում-մեծանում ու մի օր կուլ է տալիս մարդուն՝ խեղդելով երազանքները, ձգտումները ու մնացած ամեն ինչ:

Երբ հասկացա սա, սկսեցի իմ ծանոթների ու ընկերների մեջ այդ «կարմիր կակաչ» լինելը փնտրել՝ հետաքրքիր էր, կա՞ն այդպիսիները, թե՝ ոչ: Ու գիտե՞ք, երկար փնտրել պետք չէր. «կակաչները» շատ են մեր օրերում:

Այ օրինակ՝ մոտ մեկ տարի առաջ ծանոթացա մեկի հետ ու մեր շփման առաջին իսկ օրից զգացի նրա «կակաչ» լինելը: Ախր, դա զգալն այնքան էլ բարդ չէ՝ մարդ ժպտում է, ծիծաղում, բայց ընդամենը մի հայացք ես գցում աչքերին՝ հասնում հոգու խորքը, ու տխրությունը պարուրում է քեզ: Դե, աչքերը հոգու հայելին են, չէ՞: Հենց այդ մի հայացքից հետո նա դարձավ «իմ կարմիր կակաչը» (բայց այնքա՜ն չէի ուզում դա, ախր, նա կարող էր, չէ՞, ուղղակի երջանիկ լինել): Ու գիտեք, մի բան եմ զգացել՝ կյանքը միայն լավ մարդկանց առաջ է ցավ ու դժվարություններ դնում: Ախ, եթե մեկը բացատրեր ինձ, թե ինչու է այդպես… Լավ, ինչևէ…

Ու էդպիսի մարդիկ այնքան ուրախ են իրենց պահում ու իրենց շուրջն ապրող մարդկանց էլ են փորձում ուրախացնել, երևի որովհետև գիտեն` ինչ վատ է տխուր ապրելը: Նրանք ուրախացնում են՝ մինչդեռ իրենց է իրական ուրախություն պետք, ախր, նրանց այդ գեղեցիկ ժպիտներն այնքան կեղծ են: Ու եթե լավ փնտրեք, ձեր շրջապատում կամ՝ գուցե ինքներդ ձեր մեջ գտնեք այդ «կարմիր կակաչից» ինչ-որ մի մասնիկ: Բայց մի թողեք այն խեղդի ձեզ, պայքարեք դրա դեմ:

Մի խորհուրդ եմ ուզում տալ բոլոր նրանց, ովքեր «կարմիր կակաչ» են ինչ-որ չափով: Ժպիտ տալը քիչ է՝ ինքներդ էլ ստացեք ու գունավորեք ձեր սևացած սիրտը, ցավով շարժվելը միայն դժվարեցնում է կյանքի ընթացքը:

Արմսթրոնգն ասում էր. «Ցավը ժամանակավոր երևույթ է: Այն կարող է տևել մեկ րոպե, մեկ ժամ, մեկ օր կամ տարի, բայց վերջին հաշվով, այն կանցնի, և ինչ-որ բան կզբաղեցնի դրա տեղը: Բայց եթե ես հանձնվեմ, ցավը կշարունակվի անվերջ»: Մի՛հանձնվեք:

Իսկ իրականում ես այս ամենը պատմեցի, որ ինչ-որ չափով կարողանամ օգնել իմ կարմիր կակաչին: Չգիտեմ` ինչքանով ստացվեց, բայց խնդրում եմ՝ ժպտա, հա՞…

Չեմ ուզում, որ ցավը քեզ էլ հաղթի՝ սպանիր իրեն քո մեջ, ժպտա՝ այն ամենաիսկական ու անկեղծ ժպիտով, որ միայն դու ես կարողանում:

Հ.Գ. Տա՛տ, ճիշտ էիր՝ ամենքս էլ կյանքի ինչ-որ մի փուլում դառնում ենք «կարմիր կակաչ», ու տատ, եթե ես այն ժամանակ հասկանայի, թե ինչ է դա, գուցե քեզ էլ կարողանայի տալ այն ուրախությունը, որ դու էիր մեզ տալիս: Կներես, տատ: Ես հիմա փորձում եմ անել ասածդ՝ օգնել էդպիսի մարդկանց, որ ժպիտ գտնեն, ամենաիսկական ու ամենասիրուն ժպիտը, որ մենակ երջանկությունից է ծնվում, փորձու՛մ եմ, տա՛տ: