narek babayan

Իմ առաջին ֆիլմը

Միշտ երազել եմ նկարահանել սեփական ֆիլմս։ Նույնիսկ եթե այն տևեր 1-2 րոպե, նույնիսկ եթե վատը լիներ, բայց լիներ իմը։ Ֆիլմ նկարահանելու պրոցեսում ես ինձ պատկերացրել եմ ռեժիսորի, օպերատորի, անգամ բեմի բանվորի, բայց ոչ սցենարիստի դերում։ Երևի դա նրանից է, որ ես չեմ սիրում ինչ-որ բան հորինել։ Բայց միշտ, թարսի պես, ամենալավը դա է ստացվում։

«Մանանա» կենտրոնի շնորհիվ ես նկարահանեցի առաջին ֆիլմս։ Դա տեղի ունեցավ մոտավորապես այսպես։ «Մանանայի» անցկացրած գործնական դասընթացից  ընդամենը 1-2 օր էր անցել, և այդ դրական էներգիան իմ միջից դեռ դուրս չէր եկել։ Ես նստած մտածում էի, թէ ինչպես շնորհակալությունս հայտնեմ «Մանանային» այդ հրաշալի օրերի համար։ Քանի-որ առաջիկայում ամանոր էր, ես չկարողացա ավելի ինքնատիպ բան մտածել, քան ամանորյա փոքր ֆիլմի շնորհիվ հայտնել իմ շնորհակալությունը։

Դե իհարկե, ոչինչ չէր կարող հարթ ընթանալ: Գրավորների պատճառով ես չկարողացա հանդիպել դասընթացի մասնակիցներից ոչ մեկի հետ։ Հասա տուն ու միանգամից գրեցի Վահեին՝ մեր միջից ամենամեծին։ Համաձայնություն ստանալուց հետո գրեցի Սերոժին: Նա ինձ ասաց, որ նկարահանումները կարող ենք անցկացնել իրենց տանը։ Հաջորդ օրը հանդիպեցի աղջիկների հետ, որից հետո սկսեցի գրել այդ ֆիլմի սցենարը։ Սցենարը պատրաստ էր. մենք ունեինք մի տեսախցիկ ու մի կերպ հայթայթած շտատիվ։

Սկսեցինք նկարահանումները։ Դե, քանի-որ Սերոժն էր լուծել նկարահանման վայրի ու մնացած սարքավորման խնդիրը, նա դարձավ մեր փոքրիկ ստեղծագործության պրոդյուսերը։ Վահեն՝ ռեժիսորը, իսկ ես, դե իհարկե, արդեն նշել եմ, որ սցենարիստն էի։

Նկարահանումները տևեցին 6 ժամ, ավարտեցինք ժամը 20։00-ին, բոլոր նյութերն ինձ հետ վերցրեցի, որ տանը սկսեմ մոնտաժ անել։ Բայց այստեղ նույպես բախտս չբերեց։ Պարզվեց, որ ներբեռնելու ժամանակ ֆայլերը վնասվել էին, և ոչ մի մոնտաժ էլ չէր լինի անել։ Արդեն ուշ էր, և ես չէի կարող գնալ Սերոժենց` նկարների հետևից։ Հաջորդ օրը սկսեցի մոնտաժել և ավարտեցի գիշերը 4-ին։ Համենայնդեպս, ես էի այդպես մտածում։ Առավոտյան մեր պրոդյուսերն ու ռեժիսորը եկան մեր տուն։ Մենք վերջնական տեսք էինք տալիս ֆիլմին, երբ տեղի ունեցավ մի սարսափելի բան։ Գյուղի լույսերն անջատվեցին:

Ուղղակի փորձեք պատկերացնել։ 6 ժամ նկարահանում, մի էդքան էլ մոնտաժ, ու էդ ամեն ինչը մի վայրկյանում ջուրն է ընկնում։ Ես արդեն պատրասվում էի համակարգիչիս մկնիկը ստեղնաշարից պոկել, երբ լույսերը միացան։ Պահպանված մի քանի ֆայլի շնորհիվ ես մի ժամում կարողացա վերականգնել այդ ամենը։ Արդեն ուրախացած «հիշել» հրամանն  էինք տալիս և այդ պահին հասկացանք, որ վատ որակով ենք սարքել։

Հենց այդ վիճակում էլ ուղարկեցինք «Մանանա», մտածելով որ չեն տեղադրի կայքում: Բայց նրանք մեզ շատ գովեցին ու խնդրեցին ուղարկել ֆիլմի որակյալ տարբերակը: Մենք ավելի ոգևորված շարունակեցինք աշխատանքը: Ֆիլմը տեղադրվեց կայքում: Տեսնեիք` ինչ ոգևորություն էր:

Հիմա, երբ արդեն շատ ֆիլմերի վրա եմ աշխատել, մեկ է, միշտ ոգևորված հիշում եմ իմ առաջին ֆիլմի աշխատանքները:

Հ․Գ․ Շատ շնորհակալություն Սերոժի տանեցիներին, որոնք մեզ «մուննաթով» հետևելու փոխարեն համեղ ալադիներ և հյութ հյուրասիրեցին:

Ասում եմ` չկրկնե՞նք:

Սարը` պատուհանիս մեջ

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Երկու մեծ լեռներ, իրարից զատ միևնույն ժամանակ իրար հետ, ծեր ու զառամյալ…

Այս լեռներն ունեն առանձնահատուկ գեղեցկություն, դրանք այնքա՜ն մոտ են երկնային գանձերին, աստղերին, լուսնին ու ամպերին…

Ես ապրում եմ Մալիշկա գյուղում, և պատուհանիցս երևացող այս տեսարանն ինձ հետ է շուրջ 19 տարի:

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Այս լեռները դարերով այստեղ են և ամեն օրվա հետ դառնում են ավելի յուրահատուկ:

Չգիտեմ, համաձայն  կլինե՞ք ինձ հետ թե ոչ , բայց ինձ թվում է այն նման է Մեծ և Փոքր Մասիսներին: Դա իմ երկրորդ Մասիսն է, իմ ազա՜տ Մասիսը…

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Իրականում լեռն ունի մի քանի անուն՝ Վարդաբլուր, Կուտկուլաղ՝ գայլի ականջներ: Մարդիկ այն նմանեցնում են գայլի ականջների, և հին ժամանակներում թուրք քոչվոր ցեղերն այն անվանել են Կուտկուլաղ, որը թարգմանաբար նշանակում է գայլի ականջներ:

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

Լուսանկարը՝ Աստղիկ Իսրայելյանի

mushegh kyurekhyan

Նոր խոսք նոր ընտանիքում, կամ ինչպես դարձա «Մանանայի» անդամ

Շատերը ինձ հարցնում են, թե ինչպե՞ս եմ դարձել «Մանանա» կենտրոնի անդամ, ես էլ որոշեցի պատմել այդ մասին:

Երկուհազար տասնչորս թվականի գարնանն էր, լավ հիշում եմ, գարուն էր, քանի որ հաշվում էի, թե երբ է գալու այդ երկար սպասված գարնանային մեկշաբաթյա արձակուրդը: Ինֆորմատիկայի դասն էր, սովորականի պես դասը անցնում էր`բոլորս համակարգիչների մոտ նստած կատարում էինք գործնական աշխատանքը (հա՜, հա՜, հա՜, գործնական աշխատա՞նք, եթե մենք այդ ժամանակ գործնական էինք անում, ուրեմն Անգլիայի մայրաքաղաքը պետք է որ Փարիզը լինի, կամ խաղ էինք խաղում կամ ինտերնետում ինչ որ թեստեր էինք անցնում` իհարկե, գործնական աշխատանքի պատուհանը ծալած, երբ ուսուցիչը գալիս էր` արագ բացում էինք), իսկ ուսուցիչը նստած էր իր տեղում, երբեմն աչքի տակով` իրեն հատուկ հայացքով, նայում էր մեզ ու նորից թեքվում մատյանին: Հանկարծ լսեցի անունս,  գլուխս բարձրացրի ու նայում եմ ընկերներիս` փնտրելով, թե ով է կանչում:

-Մուշե′ղ, քեզ հետ եմ, չե՞ս լսում ,- ասաց ուսուցչուհիս` ընկեր Մարգարյանը:

Տեղից դուրս եկա` արագ ծալելով խաղի պատուհանը ու մտածելով, որ դաս կհարցնի: Գնացի ու կանգնեցի կողքին (այո′, այո′  նա ունի այդպիսի սովորություն, կարող է ցանկացած պահի դաս հարցնել, ընդհատել մեկին և մյուսին ասել` շարունակիր կամ գրավորի ժամանակ դաս հարցնել, բացառությամբ կիսամյակային ամփոփիչի), բայց չգիտեմ, հուրախություն ինձ, թե  բախտի բերմամբ, ասաց, որ նստեմ իր դիմաց: Ակնոցը հանելով ու ուսերը ձգելով` ասաց.
-Երևանից Եղեգնաձոր է եկել մանկապատանեկան կենտրոններից մեկը, ու երկուշաբթի օրվանից մեկշաբաթյա դասեր են լինելու: Դպրոցից երեք աշակերտ պետք է մասնակցեն, ես մտածում եմ, որ մեկը դու պիտի լինես, դա քո տեղն է, պետք է անպայման գնաս, քեզ համար արդեն ասել եմ տնօրենին, զանգը տա` կգնանք տնօրենի մոտ:
-Լա′վ, հասկացա′, ավելի ճիշտ, կիսատ հասկացա, ի՞նչ դասընթաց է,- քմծիծաղ տալով ասացի ես:
-Այդքան էլ լավ չեմ հիշում, բայց ոնց որ ռեժիսուրայի վերաբերյալ է:
-Լա′վ, կգնամ:

Հնչեց զանգը, դուրս եկանք դասարանից: Ես գնացի ու կանգնեցի տնօրենի սենյակի մոտ`սպասելով ընկեր Մարգարյանին: Մինչ ուսուցիչը կգար, ես մտածում էի, որ ինչ լավ է, մի շաբաթ դասի չեմ գա ու բացակա չեմ ստանա`մոռանալով, որ հաջորդ շաբաթ գարնանային արձակուրդներն են:
Լուսինեն աստիճանները բարձրանալով` ասաց ինձ , որ Եղեգնաձորում դասընթացի պետք  գնանք, իմ անունը գրել ա:
-Մարգարյանի՞ ասած դասընթացն ա,- զարմացա ես:
-Չէ′, Մարգարյանը ի՞նչ կապ ունի:

Բայց ինչպես պարզվեց տասը րոպե հետո, խոսքը նույն դասընթացի մասին էր:

Եկավ գարնանային արձակուրդը ` իր հետ բերելով երկար սպասված տաքսին, որը մեզ տարավ Եղեգնաձոր: Ուշացած ներս մտանք, ներկայացանք ու նստեցինք առաջին սեղանի մոտ:

-Նորից ներկայանամ, ես «Մանանա» կենտրոնի տնօրենն եմ` ինձ կարող եք դիմել տիկին Ռուզան, պարոն Արան` «Մանանայի» կինոստուդիայի  ղեկավարը, Լիլիթն ու Սիսակը` ֆոտոստուդիայի և անիմացիայի ղեկավարները:
Դիտեցինք կինոստուդիայի սաների կողմից պատրաստած մի քանի ֆիլմ, հետո բաժանվեցինք երեք խմբի` ըստ տարիքի: Գայանեն մեզ բաժանեց «Խաբարբզիկ» ամսագրերը: Հաջորդ օրը ժուռնալիստիկայի դասին տիկին Ռուզանին ասացի, որ «Խաբարբզիկի» համարներից այս մեկը շատ եմ հավանել, տիկին Ռուզանն էլ ասաց.
-Հավանել ես, որովհետև մենակ էդ ես կարդացել:
Ճիշտն ասած, այդ համարը խորությամբ էի ուսումնասիրել, մնացածը կարդացել էի միայն նրանք, որոնց վերնագիրը դուրս եկել էր:

Օրերը անցնում էին աննկատ, քանի որ այնքան հետաքրքիր էր դասընթացը: Միշտ մտածել եմ, որ եթե ուզում ես նյութը ավելի լավ տպավորվի, պետք է գործնական քայլեր անես, իսկ «Մանանայում» ամեն ինչը գործնական է` թե ֆոտոն, դուրս էինք գալիս նկարելու, լրագրությունը, անընդհատ նյութեր էինք գրում, իսկ մի օր, երբ Երևանից եկան Մանանայի մյուս աշխատակիցները` Մանեն ու Նորայրը, վերջինս ինձ վստահեց իր իսկ պրոֆեսիոնալ ֆոտոխցիկը, որ նկարեմ, իսկ Սիսակի ու Հովնանի հետ մուլտ նկարեցինք:

Հիշում եմ նաև, որ սպասում էինք ժամը մեկին, որովհետև այդ ժամանակ տիկին Ռուզանը գալիս էր ու կիսաերգելով ասում էր` «lunch time»… Այնքան չէինք սպասում ուտելուն, ինչքան այդ «երգին»:
Այսօրվա պես հիշում եմ տիկին Ռուզանի խոսքը, որ ասաց առաջին օրը. «Դուք այսուհետ դառնում եք «Մանանայի» մեր մեծ ընտանիքի անդամ ու պիտի ձեր խոսքը ասեք ձեր իսկ գրելու, նկարելու կամ մտածելու ոճով»:

Անցավ որոշ ժամանակ, «Մանանայի» դասընթացն ավարտվել էր: Սովորական օր էր իր սովորական, բայց շոգ երեկոյով: Լսեցի հեռախոսիս զանգի ձայնը, վերցրի. Լիլիթն էր «Մանանայից» ,ասաց, որ մի քանի օրից «17.am» կայքի շնորհանդեսն է, և ինձ հրավիրում են բացմանը: Միանգամից համաձայնեցի, քանի որ ուզում էի տեսնել մյուս մանանայեցիներին (չգիտեմ «Մանանան» ինքը ինչպես, բայց ես այդպես եմ անվանում «Մանանայի» թղթակիցներին): Մարզից մի քանի թղթակիցներով գնացինք բացմանը, և Երևանում Լուսինեն ասաց, որ իմ գրած նյութերից մեկը արդեն տեղադրված է 17.am-ում`Վայոց ձոր խորագրի տակ: Ուրախացա, հասնելով տուն առաջինը նայել եմ` որ նյութն է, ու տեսա, որ դա  դասընթացի երկրորդ օրվա գրածս էր`«Ինչ անել աղբի հետ»: Հիմա եմ միայն հասկանում, որ վերնագիրը կապ չունի նյութի հետ, վերնագրում ասում եմ ինչ անել, իսկ հոդվածում ներկայացնում եմ Վայքի աղբահանության իրականացման գործընթացը: Այնտեղ հանդիպեցինք մյուս թղթակիցներին, որոնց անունները կարդացել էինք «Խաբարբզիկում»: Այդ օրը նաև ստացանք «Խաբարբզիկի» նոր համարը, այն մյուսներից տարբերվում էր նրանով, որ կար նոր էջ` նոր խորագրով. «Մեր մարզային թղթակիցները / Վայոց ձորի մարզ»:
Այն օրվանից, ինչ «Մանանան» եկավ Վայոց ձոր, մինչ այսօր աշխատում եմ «Մանանայի» ու «17-ի» հետ:

Ահա այսպես դարձա «Մանանա» կենտրոնի սան:
«Ի՞նչ տվեց «Մանանան» քեզ». ևս մեկ հարց, որը էլի տվել են:
«Մանանան» նախ ինձ տվեց ազատ արտահայտման իրավունք, շնորհիվ «Մանանայի» կարողացա մտքերս ավելի  համակարգված դարձնել: «Մանանայի» կազմակերպած մեդիա ճամբարի շնորհիվ էր, որ մեկ շաբաթ շփվեցի ու ընկերացա մյուս թղթակիցների հետ, նաև գտա ապագա կուրսեցիներիս` Միլենային, Սոսեին, Աստղիկին: Հա, մոռացա ամենակարևորը` «Մանանայի» շնորհիվ է, որ ընտրեցի ապագա մասնագիտությունս` լրագրող: Կարելի է ասել` նրանք դարձան իմ ոգեշնչման աղբույրը: Մի օր, երբ եկել էի Երևան,  նաև գնացի «Մանանա», նվեր ստացա  տիկին Ռուզանի հեղինակային «Դրախտից հյուսիս-արևելք» հրապարակախոսական գիրքը:

Ինչքան էլ անցնի, գրքի մակագրությունը կհիշեմ.«Մո′ւշ ջան, ապագա լրագրող, քեզ բարի երթ եմ մաղթում: Բարձր պահես լրագրողի պատիվը»: Կհիշեմ, քանի որ տիկին Ռուզանը առաջիններից էր, ով իմ մեջ տեսավ լրագրողի, խոստանում եմ, որ բարձր կպահեմ: Բայց կարևորը միայն այն չէ, թե ինչ տվեց ինձ «Մանանան», այլ նաև այն, թե ես ի՞նչ տվեցի «Մանանային»: Եթե ինձ հարցնեք, ապա կասեմ, որ իմ կարծիքով, դեռ ես չեմ տվել այն, ինչ ստացել եմ, բայց դեռ կհասցնեմ, արդեն որպես լրագրող:

Իսկ ո՞վ է եղել քո ոգեշնչման աղբյուրը կամ ի՞նչպես եղավ, որ դարձար մանանայեցի, ի՞նչ տվեց քեզ «Մանանան» կամ ի՞նչ տվեցիր դու նրան, գուցե պատմե՞ս, կիսվե՞ս այդ մասին:
-Հե՜յ, մանանայեցի′, քե′զ հետ եմ, սիրով կսպասեմ հոդվածիդ:

sofya abrahamyan

Մեր ընտանիքի առաջին տիեզերագնացը

Ուզում եմ ձեզ ներկայացնել տատիս` Սոֆիկ Ադամյանի հետաքրքիր պատմություններից: Ի դեպ, ինձ հենց նրա անունով են կնքել: Ասեմ, որ նա քառասուներեք տարի աշխատել է դպրոցում` հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի, նաև ուսմասվար, իսկ այժմ թոշակի է անցել: Ծնվել և մեծացել է Վերնաշեն գյուղում: Տանը վեց երեխա են եղել. ինքն էլ` ամենափոքրը: Վերջերս տպագրվել է նրա «Գիրս մնա հիշատակող» ստեղծագործությունների ժողովածուն: Գրքում հիմնականում իր մանկության և պատանեկության քաղցր հուշերն են: Եթե պապս թեման չփոխի, տատս հազվադեպ կպատմի այդ քաղցր հուշերի մասին:

Պապս հումոր շատ է սիրում: Նրա ամեն խոսքում հումոր ու կատակ կա: Երբեմն մենք չենք կարողանում առանձնացնել նրա հումորը ճշմարտությունից: Հիշում եմ՝ մի անգամ տիեզերագնացի օրը ասաց.

-Առաջին տիեզերագնացը տատդ է, տա՛տդ:

Իմ մանկական հետաքրքրասիրությունը շարժվեց. ինչպե՞ս թե: Ես խնդրեցի տատիս, որ պատմի, թե ինչու է պապս նրան համարում տիեզերագնաց: Տատս խորհրդավոր ժպտաց ու ասաց.

-Կուզեի՞ր տիեզերագնաց տատ ունենալ:

Խնդրեցի այդ առեղծվածը մանրամասն պատմել: Մի երանելի ժպիտ խաղաց տատիս դեմքին:

-Գուցե ասեք` անդունդագնա՞ց:

-Տա՛տ ջան, խնդրում եմ, պատմիր,- անհամբերությամբ մեջ մտավ եղբայրս:

Տատս հոգոց հանեց և սկսեց.

-Ես շատ փոքր եմ եղել, նույնիսկ չեմ հիշում: Այնքան են այդ մասին պատմել, որ թվում է, թե հիշում եմ:

Մեր սարի տունը գտնվում էր մի անդնդախոր ժայռից տասը մետր հեռավորության վրա: Այդտեղ մեծացել են մեր և երկու հորեղբայրներիս տասնինը երեխաները: Ոչ ոքի մտքով չի անցել խաղալ ժայռապռնկին և հատապտուղ քաղել այնտեղ աճած փոքրիկ թփից: Ըստ պատմածի՝ ես շատ ճարպիկ եմ եղել. մեկուկես տարեկան եմ եղել, երբ այդտեղ խաղացել ու տասնհինգ մետր բարձրության ժայռից ընկել եմ ձորի մի մեծ քարի վրա: Մայրս երկար է փնտրել. վերջապես մոտեցել է ժայռապռնկին և ինձ կանչել: Ես ներքևից  ձայն եմ տվել: Մորս ծնկները կպել են գետնին: Խեղճ մայրս լացել է, օգնություն կանչել, բայց շրջակայքում ոչ ոք չի եղել: Մայրս մի կերպ, ընկնել-վեր կենալով ձորի երկարությամբ վեց հարյուր մետր իջել, այդքան էլ վերև է բարձրացել ու հասել է ինձ: Լացով, հեծկլտալով ինձ քարի վրայից վերցրել է, գրկել որդեկորույս մոր մրմուռով ու դուրս եկել ձորից՝ ամեն վայրկյան սպասելով իմ մահվանը:

Ի ուրախություն բոլորի՝ ես չեմ մահացել. տասնհինգ օր բժիշկները պայքարել են ինձ ոտքի կանգնեցնելու համար:

Ինչպես տեսնում եք՝ ես կենդանի եմ մնացել:

Քանի որ նշեցի, որ տատս աշխատել է դպրոցում, հաստատ չի կարող մի հետաքրքիր բան պատահած չլինել: Ձեզ եմ ներկայացնում հետաքրքիրներից մեկը:

Ներեցե՛ք, խնդրում ենք

Երբ որ դասից փախչում տուն էինք գալիս, տատս պապիս միջամտությամբ այդպիսի չարաբաստիկ պատմություններ էր հիշում ու սկսում.

-Ձմեռային արձակուրդի նախօրյակն էր: Մի լավ սովորող ու շատ չար դասարան ունեինք: Բոլորը հպարտանում էին նրանց լավ սովորելով, բայց դժգոհում քաղցր չարաճճիություններից:

-Հիանալի դասարան է, գտե՛ք նրանց սիրտը տանող ճանապարհը,-հորդորում էի ուսուցիչներին:

Այդ դասարանում պարապող մի ուսուցիչ հիվանդացել էր: Դասացուցակը փոխեցի, կերպարվեստի ուսուցչի փոխարեն ուղարկեցի հայոց լեզվի ուսուցչուհուն:

Նախորդ ժամին լսածս դասի քննարկումը դեռ չէի սկսել, երբ աշխատասենյակիս դուռը կրնկի վրա բացվեց, ու երևաց հայոց լեզվի ուսուցչուհու՝ զայրույթից կարմրած և փքված դեմքը: «Տեսնես ի՞նչ է պատահել»,- մտածեցի:

-Ես խնդրում եմ՝ ինձ այլևս այդ դասարան չուղարկեք,- ասաց զայրացած ուսուցչուհին:

Ես դադարեցրեցի իմ աշխատանքը, ներս հրավիրեցի նրան և խնդրեցի պատմել եղելությունը: Պարզվեց, որ երեխաները հատակը մաքրելու փայտի վրա հագցրել են դույլը, դրել դռան վրա, որ կերպարվեստի ջահել ուսուցիչը, որ իրենց հետ գրեթե ընկերություն էր անում, դուռը բացի և փայտի հարվածն ստանա:

Մինչ ես մտորում էի, թե ինչպես խոսեմ, ինչպիսի «պատիժ» տամ չարաճճիներին, միջանցքից ոտնաձայներ լսվեցին: Դուռը բացեցի: Ամբողջ դասարանը շարվել է պատի տակ. ավագը կարկամ քայլերով մոտեցավ ինձ.

-Ներեցե՛ք, խնդրում ենք, թույլ կտա՞ք ներս գանք:

-Անցե՛ք,-մի կերպ զսպեցի զայրույթս: Վազքով ներս մտան, շրջանի մեջ առան վիրավորված ուսուցչուհուն: Դասարանի ամենաչարաճճին, երևի իր մտահղացումն է եղել, աղաչական ձայնով ասաց.

-Մենք Ձեզ համար չէինք արել:

Ապա բոլորը միաբերան ասացին.

-Ներեցե՛ք, խնդրում ենք:

Ինչպես միշտ աշակերտները շահեցին, և ուսուցչուհու զայրույթը փոխվեց ժպիտի:

Կապույտ գյուղ

Լուսանկարը՝ Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարի Բաղդասարյանի

Կապույտը Վայքի գյուղերից է: Այն սկզբնական շրջանում կոչվել է Դարաքանդ:

Գյուղը 70 տարի շարունակ եղել է թուրքերի տիրապետության տակ: 1989 թվականից սկսած հայ ընտանիքներ են տեղափոխվել գյուղ: Տեսնելով այդտեղ կապույտ ծաղիկներ, գյուղն անվանակոչել են Կապույտ:
Գյուղի բնակիչները զբաղվում են անասնապահությամբ:
Գյուղում եղել է նաև եկեղեցի, որը փլուզվել է 80-ական թվականներին: Եկեղեցուն կից կա նաև մի բարձր ժայռ, որն ամբողջությամբ պատված է խաչքարերով: Գյուղում կա նաև Կամարի Ձոր: Այդպես են անվանում կամուրջը, որը կապում է մի սարը մյուսին, իսկ կամարի ներքևում ջրվեժն է:

Լուսանկարը՝ Մարի Բաղդասարյանի

Լուսանկարը՝ Մարի Բաղդասարյանի

Այժմ գյուղը համարվում է զբոսաշրջային կենտրոն: Եվ ես տեսա, որ մեծ թվով զբոսաշրջիկներ են գալիս Կապույտ գյուղ` տեսնելու խաչքարերը, հիանալու այդ գյուղի բնությամբ…
Երբ գյուղին նայում եմ ինչ-որ բարձր տեղից, տեսնում եմ կանաչապատ այգիներ ու ծառեր, և դրանց արանքներում գտնվող փոքրիկ տներ…

Mari Baghdasaryan malishka

Շատ կարճ զրույց

Անդրեյ Վարդումյանը ապրիլյան քառօրյա պատերազմի մասնակից է: Նա ծառայում էր Մարտակերտում: Քառօրյա պատերազմի ժամանակ վիրավորվել էր և երկար ժամանակ բուժվում էր:Անդրեյը չէր կարող անգամ պատկերացնել, որ նման վնասվածք ստանալուց հետո կարող է քայլել: Բայց բժիշկների ցուցաբերած ուշադրության և մեծ աշխատանքի շնորհիվ Անդրեյը սկսել է քայլել՝ առայժմ հենակների օգնությամբ:

-Անդրեյ, Դուք սպասում էի՞ք թշնամու կողմից նման հարձակման:

-Մենք չգիտեինք թշնամու հարձակման մասին, բայց միշտ պատրաստ ենք եղել թշնամու բոլոր ոտնձգություններին դիմադրելու:

-Բոլորն էլ ունենում են երազանքներ ու նպատակներ, և գիտեմ, որ Դուք էլ շատ նպատակներ ու երազանքներ եք ունեցել, քառօրյա պատերազմը ինչ-որ բան փոխե՞ց Ձեր մեջ:

-Ունեցել եմ և մինչև հիմա էլ ունեմ երազանքներ, ոչինչ չի փոխվել: Ես ձգտում եմ հասնել իմ բոլոր երազանքներին, ուղղակի դրանց ավելացավ ևս մեկը՝ քայլել և ամուր կանգնել ոտքերիս վրա:

-Մենք` երիտասարդներս, գիտենք. միշտ չէ, որ մեր երազանքի ճանապարհը կարող է լինել սահուն և առանց խոչընդոտների: Ուստի, ասացեք, խնդրե՛մ, լավատեսորե՞ն եք տրամադրված վաղվա օրվա հանդեպ:

-Այո իհարկե, և արդյունքներն էլ տեսնում եմ…

-Ես Ձեզ առողջություն եմ ցանկանում, և Աստված տա, հասնեք Ձեր բոլոր երազանքներին: Ես հավատում եմ, որ մի օր անպայման ամուր կկանգնեք Ձեր ոտքերի վրա…

Վայոց Ձորի մարզ, ք. Եղեգնաձոր
Ֆոտո՝ Սոֆյա Աբրահամյանի

Սեպտեմբերի մեկը Հայաստանում

Սեպտեմբերի մեկին Հայաստանի  դպրոցներում եւ բուհերում նշվեց ուսումնական տարվա սկիզբը։ Տարբեր քաղաքներում եւ գյուղերում գտնվող մեր թղթակիցները լուսանկարել են այդ օրվա իրադարձությունները իրենց տեսանկյունից։

«Շեն եղեք, շեն մնացեք»

Հարցազրույց տատիկիս` Լուսիկ Ավետյանի  հետ

Երբ ես փոքր էի, սիրում էի ուսումնասիրել ընտանիքիս անդամների անձնագրերը: Մի հետաքրքիր փաստ. Նրանցից մի քանիսի ծննդյան վայրը Հայաստանը չէ: Օրինակ, տատիկս ծնվել է Ռուսաստանի Դաշնությունում:  Այդ փաստը հուշեց, թե ում հետ կարելի է հարցազրույց անել: 

Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի

Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի

-Տատիկ, որտե՞ղ և ե՞րբ ես ծնվել: 

-Ես ծնվել եմ 1955թ.-ին` հոկտեմբեր ամսին, Ալթայ երկրամասի Պակրովկա գյուղում:

-Ինչո՞ւ ես ծնվել ՌԴ-ում:

-Հայրիկս 1945թ. բանակից վերադարձել է, հետո` 1949թ.մայիսին հորս, մորս և երկու եղբայրներիս աքսորել են Սիբիր:

-Մինչև քանի՞ տարեկանդ ես ապրել ՌԴ-ում:

-Մինչև յոթ տարեկանս ապրել եմ Ռուսաստանում: 1956թ. մայիսին մեզ ազատել են աքսորից, մենք տեղափոխվել ենք Կրասնոդարի երկրամասի Պետրոպավլովկա գյուղ: Անտեղ ապրել եմ մինչև յոթուկես տարեկան:

-Մի քիչ պատմիր քո ընտանիքի մասին:  

-1949թ., երբ մեզ աքսորեցին Սիբիր, մեր ընտանիքում չորս հոգի էին` հայրս, մայրս և երկու եղբայրներս: 1949թ. հոկտեմբերին ծնվեց մի եղբայրս, 1951թ.` մյուսը, 1954 թվականին ծնվեց փոքր եղբայրս, իսկ 1955թ. ծնվել եմ ես: Իմ ծնվելուց վեց ամիս հետո տեղափոխվել ենք Կրասնոդար:

-Իսկ ինչո՞ւ դուք վերադարձաք Հայաստան:

-Հայրիկս` մինչև մեր ընտանիքով Մարտիրոս գնալը, նորից եղել էր Հայաստանում, տեսել էր իր քույր-եղբայրներին, մի խոսքով, կարոտը տանջում էր իրեն: Հետ եկավ Կրասնոդար, հավաքեց իր ընտանիքին և գնաց իր հայրենիք` հայրենի Մարտիրոս գյուղ: Մարտիրոսից երկու բեռնատարներ եկան և կանգնեցին մեր տան դիմաց, և մեր ամբողջ եղած-չեղածը հավաքեցինք մեքենաներում: Եվ էդպես մենք եկանք Հայաստան: Ես և իմ երկու եղբայրները փոքր էինք` 7.5, 8.5, և 9 տարեկան, ուրախ էինք Հայաստան գալու համար: Բարձրանում էինք մեքենաների վրա ու ասում.  «Поедим в Армению и горы увидим»: Մեզ սովորեցրել էին, որ մենք գնանք Հայաստան, վերջապես սարեր ենք տեսնելու: Եկանք ու տեսանք:  Մեր հայրական տան մեջ, որտեղ ապրել էր մեր ընտանիքը մինչև աքսորվելը, ապրում էր ուրիշ մարդ, բայց երբ մենք վերադարձանք, կոլխոզը դուրս արեց նրան, և մենք շարունակեցինք ապրել մեր տանը: Շատ լավ էր, որովհետև հյուրասիրություն կար, հարազատների ջերմ ընդունելությունն այնքան լավ էր, որ մենք չէինք էլ զգում, որ Ռուսաստանի լավ կյանքը թողած եկել էինք Մարտիրոս: Երբ մենք եկանք, հունիս ամիսն էր, սեպտեմբեր ամսին ես գնացի առաջին դասարան, մի եղբայրս առանց հայերեն բառ իմանալու` երկրորդ դասարան, իսկ մյուս եղբայրս՝ երրորդ դասարան, բայց մենք լավ սովորեցինք և համալսարաններ ընդունվեցինք:

-Իսկ դու ունեի՞ր ընկերուհիներ Մարտիրոս գյուղում:

-Այո’, ես ունեի շատ ընկերուհիներ Մարտիրոսում, բայց ես ամենաշատը մոտ էի մեր հարևանուհի Գոհար Ստեփանյանի հետ, ով նաև իմ դասընկերուհին էր: Մենք 10 տարի ձեռք-ձեռքի բռնած գնացել ենք դպրոց:

Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի

Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի

-Ինչպե՞ս հարմավեցիք, տարբերությունը շա՞տ էր:

-Ես գնացել էի էնտեղի մանկապարտեզը, սովորել էի էնտեղի կյանքին:  Էնտեղի էլածը, լի ու բոլ էր, մեծ բակ ունեինք, գոմեր՝ հավով, հնդուշկայով, խոզով, ճագարներով: Մեծ այգի ունեինք ունեինք. մեծ հողամաս, մեկհարկանի տուն: Նույնիսկ առանձին ծաղկանոց ունեինք, այգի, որ մենակ ծաղիկներ էին մեջը: Այ, այդքան հող ունեինք: Մեր գոմի կտուրում  ցորենի պարկեր էին, իսկ տան կտուրին` ձեթի ֆլագաներ, սեմուշկայի կույտեր… Մի խոսքով, ամեն ինչ էնքան լի ու բոլ էր, որ չկարողացանք այդքանը բերել: Ռուսաստանից երկու մեքենան ի՞նչ կարող էր բերել: Երբ  եկանք Հայաստան, մենք ամեն ինչ ունեինք` շուբ, հեծանիվ, գլխարկներ, շոր, պայուսակներ: Մարտիրոսում երեխաները ձեռքով կարված տուրիկներ էին, դրանցով էին գնում դպրոց, իսկ մենք՝ պայուսակներով: Նրանք գնում էին ձեռքի կարված շորերով, իսկ մենք՝ շուբերով, գլխարկով: Երբ եղբայրներս հեծանիվը հանեցին բակ, գյուղի երեխաները վազում էին հեծանիվի հետևից: Էն վախտ Մարտիրոսում ոչ մի բան չկար: Մեզ հետ մեր մեծ եղբայրը չեկավ և գնաց Դոնեցկ և մինչև հիմա ապրում է այնտեղ: Ես սովորել և ավարտել եմ Մարտիրոսի միջնակարգ դպրոցը, դրանից հետո սովորել եմ Վայքում հաշվապահական, ապա ամուսնացել Վայքում:

-Ճի՞շտ է, որ դուք մեր շենքի առաջին բնակիչներից եք եղել:

-Այո՛, մենք այս շենքի առաջին բնակիչներից ենք, այս շենքում բնակվելու համար հերթագրվեցինք, և մեզ հատկացվեց բնակարան:

-Դժվա՞ր էր Մարտիրոսի սեփական տանից հետո ապրել շենքում:

-Դե, էն ժամանակ Վայքում ջուր չկար, միայն դրսում աղբյուր կար, ջուրը այնտեղից էինք բերում և լվացք էինք անում, ճաշ էինք եփում և ամաններն էինք լվանում, և էդպես 2-3 տարի շարունակ: Հետո Բուլախլարից շատ ջուր բերեցին, և Վայքը այլևս ջրի պակաս չունի, շենքում ապրելն էլ շատ հեշտ ա: Որ 80-ական թվերին  ստացանք էդ տունը, շատ ընտիր ժամանակ էր: Էստեղ լավ էր, աշխատավարձ ունեինք, հեշտ  էինք ապրում, ամեն տարի ծովափ, հանգստյան տներ էինք գնում: Էդպես ապրել էինք մինչև 88-89 թվականները: Ղարաբաղյան շարժումից հետո արդեն գործն էլ պրծավ, երկիրն էլ շուռ եկավ: Էհ, ես լավն էլ եմ տեսել, վատն էլ եմ տեսել: Ես ուզում եմ ավելացնել, որ էսօրվա ջահելությունը ապրի ավելի լավ, ոնց մենք ենք 80-ականներին ապրել, ու երեխաներն էլ ունենան լավ մանկություն, ոնց որ ես եմ ունեցել: Մեր ջահելությունը արժանի չի էդ կյանքին, որով ապրում են: Շեն եղեք, շեն մնացեք, ի՞նչ ասեմ:

narek babayan

Գրպանի հրեշների դարաշրջանը

Այս ամառ էր։ Դե, քանի որ հիմա արձակուրդներ են, հիշածս առավելագույն կոնկրետ ամսաթիվը՝ հուլիս։ Հազարմեկերորդ անգամ կրկնեմ, ասելով, որ էլի նստած էի համակարգչիս առաջ։ Այս նախադասությունն իմ նյութերում ամենահաճախն է կրկնվում, բայց դե հիմա դա է, ինչ արած։

YouTube-ում «ֆռֆռալով» հանդիպեցի մի վիդեոյի՝ «բռնում ենք պոկեմոններին» անվանումով։ Պոկեմո՞ն։ Վերջին անգամ այդ բառին հանդիպել էի 2008-ին` Դենդի համակարգչով խաղալուց։ Էդ էն կենդանանման արարածները չէի՞ն, որ կարմիր ու սպիտակ գնդերից էին դուրս գալիս ու մենամարտում իրար դեմ։ Հա էլի։ Միանգամից աչքիս առաջ եկան դեղին, էլեկտրավտանգ պոկեմոնը՝ Պիկաչուն, ու այն տարօրինակ անունով տղան ՝ Էշ Քեթչումը։ Բա այն երեք պոկեմոննե՞րը՝ Բուլբազավրը, Չարմանդերն ու Սքուիրթլը, որոնցից մեկին ամեն սկսնակ մարզիչ, ով վարժեցնում էր պոկեմոնների, ստանում էր որպես առաջին պոկեմոն։ Ու եթե մինչ այդ վիդեոն նայելը ես «պոկեմոն» ասելով պատկերացնում էի ինչ-որ հին խաղեր ու մուլտֆիլմեր, ապա դրանից հետո կարծիքս 180 աստիճան փոխվեց։

Ձեզ եմ ներկայացնում աշխարհի ամենապոպուլյար խաղերից մեկը, որը միլիոնավոր մարդիկ են խաղում, անգամ հենց այս պահին՝ Pokemon Go: Վիրտուալաիրականախառը մի երևույթ, որի ժամանակ մարդ իր շուրջը չի նկատում ոչինչ, բացի իրենից, իր հեռա… Մի րոպե, ճամբարում նոր բառ եմ սովորել։ Խելախոսից` սմարթֆոնից ու հենց այդ պոկեմոններից, որոնք կարծես կան, բայց միաժամանակ չկան։ Տարօրինակի տեղ չդնեք, հիմա բացատրեմ։

Այդ խաղի իմաստը կայանում է նրանում, որ խաղացողը, որին խաղում պոկեմոնների մարզիչ են անվանում, պետք է ուղղակի քայլելով իր քաղաքով հետեւելով քարտեզին, հավաքի հենց այդ պոկեմոններին (անգլերեն pokemon, որը նշանակում է pocket monster – գրպանի հրեշ), որոնք հայտնվում են հենց իր դիմաց` մայթին, ճանապարհի մեջտեղում կամ հենց լճի մեջ։ Ասածս ուղիղ իմաստով չընդունեք, նրանք երևում են միայն հեռախոսի մեջ։ Այսպես ամեն մարզիչ պետք է հավաքի այդ գրպանային հրեշների մեծ բանակ, զարգացնի այն, ու գլուխ գովի իր ընկերների մոտ։ Առաջին հայացքից հիմարություն։ Երկրորդից էլ։ Բայց հենց մի երկու պոկեմոն եք բռնում, հասկանում եք, որ դա նույնն է, ինչ ձկնորսը մեծ ձուկ բռնի, կամ տաքսիստը` զբոսաշրջիկ։ Այդ գերագույն հաճույքը երկու շաբաթվա ընթացքում պայթեցրեց ողջ ինտերնետը։ Բոլոր վիդեոբլոգերները իրենց պարտքն էին համարում վիդեո նկարել այդ խաղի մասին, սոց․ կայքերում, ֆորումներում, համացանցի բոլոր անկյուններում այդ խաղի մասին էին խոսում։ Նույնիսկ հանդիպել եմ մի նյութի, որտեղ մի տղա մեկ այլ խաղացողի էր հրավիրում իր թաղամաս, որ իրենց պոկեմոններին կռվացնեն։ Զարգացած երկրներում անգամ խիստ արգելքներ են դրվել, ըստ որոնց, որոշ հասարակական վայրերում չի կարելի պոկեմոն փնտրել։ Դրա համար մարդ կարող է արժանանալ մինչև 3 տարվա ազատազրկման։ Ասեմ, որ թեեւ խաղը պաշտոնապես դեռ հասանելի չէ Հայաստանում, դա մեզ չխանգարեց միանալ պոկեմոնյան ալիքին։ Հարյուրավոր, եթե ոչ հազարավոր մարդիկ ապօրինի ճանապարհով ներբեռնել են խաղը եւ պոկեմոն են բռնում Հայաստանով մեկ։

Հարգելի ընթերցող, եթե դու մտածեցիր, որ սա կատարյալ հիմարություն է, ծանոթացնեմ քեզ մի հիմարի հետ՝ իմ։  Հա, ես նույնպես խաղում եմ այդ խաղը, բայց ցավոք, մեր գյուղում՝ Մալիշկայում, քարտեզի վրա միայն ճանապարհներ են, ոչ պոկեմոն կա, ոչ էլ ուրիշ բոնուսներ։ Խաղում եմ միայն, երբ Երևանում եմ լինում։ Այսպես ասած՝ առիթից առիթ։ Գիտեմ, որ իմ պես էլի խաղացողներ կան, որոնք ապրում են գյուղերում։ Փոխանցում եմ նրանց իմ ցավակցական ողջույնները, նրանք իմ եղբայրներն են անհաջողության հարցում։ Բայց դա էլ իր լավ կողմն ունի՝ զոմբի չենք դառնում։

Հ․Գ․Նրանց համար, ովքեր ուզում են սկսել խաղալ։ Երևի հասկացաք. որ պիտի ձեր գեոդիրքը միացրած խաղաք, հետևաբար էդ անտեր խաղը ահավոր շատ մարտկոցի լիցք ու համացանցային բայթեր է խլում։ Գնացեք ու վերցրեք ձեր օպերատորի ամենալավ փաթեթն ու խաղալու ժամանակ մոտներդ մի 5-6 հատ «power bank» կոչեցյալից ունեցեք, հաստատ պետք կգա։

mushegh kyurekhyan

Անցում դպրոցից համալսարան

Տասնմեկ տարի դպրոցում սովորելուց հետո անցնել միանգամից համալսարան, դժվար է: Դժվար է հիշել, որ դասատուն դարձել է դասախոս, դասարանը ` լսարան, դասղեկը ` կուրսղեկ, տնօրենը ` ռեկտոր և այսպես շարունակ: Տասնմեկ տարվա ընկերներիդ կփոխարինեն կիսածանոթ ընկերներ: Ոմանք` հեշտ , իսկ ոմանք դժվար կհարմարվեն նոր միջավայրին: Դպրոցում հեշտ էինք ընդհանուր հայտարարի գալիս, քանի որ մենք` աշակերտներս, քիչ էինք, իսկ համալսարանում դժվարություններ կառաջանան: Հեշտ չէ յոթանասունից յոթանասունհինգ ուսանողի բերել մեկ հայտարարի: Իհարկե, դժվար ու բարդ կողմերը շատ են դպրոցից դեպի համալսարան անցման ժամանակ, ուղղակի ժամանակ է պետք, ինչպես ժամանակ է պետք հարմարվելու ժամին, երբ փոխում ես ժամային գոտին: Բայց եկեք հիշենք, որ սա կյանքի հերթական փուլն է, որը ունի ինչպես դժվար, այնպես էլ հեշտ ու անմոռաց էջեր: Ուսանողական կյանքը ավելի հետաքրքիր է. հետաքրքիր է իր ակտիվությամբ, իր նոր ծանոթություններով, ընկերներով, նոր բացահայտումներով և նորանոր գիտելիքներով:

Հաշված ժամեր են մնացել սեպտեմբերի մեկին, և ցանկացած առաջին կուրսեցու մեջ վախ կա. կհարմարվի՞ նոր միջավայրին, կգտնի՞ ընկերներ, ինչու չէ, նաև կդիմանա՞ «համալսարանական ծանրաբեռնվածությանը»:
Այս տարվա առաջին կուրսեցիներից մեկը ես եմ: Սովորելու եմ մայր բուհի ինձ ամենահոգեհարազատ ֆակուլտետում` ժուռնալիստիկայում: Երևի ես, ավելի ճիշտ, մեր կուրսը մնացած կուրսերից տարբերվում է նրանով, որ որոշ չափով ճանաչում ենք ու արդեն փոքր ինչ հարմարվել ենք իրար ու որոշ չափով գիտենք մեկս մյուսի բնավորությունը, բայց դե առաջին հայացքից պետք չէ դատել. կհանդիպենք ու ավելի լավ կճանաչենք:

-Դե ինչ, առաջի′ն կուրսեցի, քե′զ հետ եմ, չվախենա′ս ու համարձակ կգնաս քո բուհ ու կմտնես քո լսարան ու կծանոթանաս քո կոլեգաների հետ: Ի՞նչ գիտես, որ նրանք չեն վախենում նրանից, ինչից դու: Նրանք էլ են քեզ պես, դո′ւ, դարձիր այն առաջինը, ով ծանոթանալու ձեռք կմեկնի ու կկոտրի ստեղծված լարվածությունը:

Ուսանող լինելը շատ լավ բան է, ափսոս, դասերը խանգարում են: